De Noordsche weereld

Vertoond in twee nieuwe, aenmercklijcke, derwaerts gedaene reysen: d'eene, van de heer Martiniere, door Noorweegen, Lapland, Boranday, Siberien, Samojessie, Ys-land, Groenland en Nova-Zembla

[p. 214]

Frederick Martens Spitsberghsche Reys. Derde Boeck.
Handelende van de Planten en Kruyden, welcke in Spitsbergen werden gevonden.

I. Hoofd-stuck.
Voorberight, tot de volgende Beschrijvingh der Planten en Kruyden.

⁺ VOor af en in 't gemeen moet ick den Leeser dit beright geven, dat al de bygevoeghde Figueren der Kruyden op de plaets, daer ick deselve heb gevonden, varsch, nae 't leven, en volgens haere Natuerlijcke groote sijn afgeteeckend; behalven alleen 't Klip-kruyd met 't eenige Blad; en 't daer nevens staende Kruyd (in de Figuer 1.), een Paerdestaert niet ongelijck; welcke, wegens haere grootte, niet in haer volkomene vorm hebben konnen werden afgebeeld.

⁺ Al de Kruyden (gelijck oock 't Mos-kruyd) wassen op 't Gruys en 't Sand der Steenen en Rotsen, daer 't Water na beneden afvalt; daer oock d'Ooste en Noorde-winden op de sijde des Geberghts niet te sterck aen waeyen. De Vogelen geven'er de Mestingh toe; waer door de gedaghte Kruyden tot haer volkomene Wasdom konnen geraecken.

⁺ Noch veel meer andere kleyne Kruyden komen hier voort, welcke ick, wegens gebreck van tijd, niet heb konnen afteeckenen. Doch indien 't God gelieft, dat ick derwaerts een tweede Reys doe, soo sullense in 't toekomende niet vergeeten worden.

⁺ Met opset heb ick hier uytgelaeten de witte Maen; waer van wy veele Bloemen op onse Hoeden staecken, en daer meê

+ Beright van de Figueren der Kruyden.

+ Hoe en waer die wassen.

+ Aenwijsing

+ Van eenige

[p. 215]

weer te rugg' nae ons Schip quamen. De geheele Plant was maer eene Span langh.

⁺ Daer benevens heb ick oock niet afgebeeld de roode Sueringh: De geene, welcke my te Breemen, in den Hof des Hollandschen Hoveniers, is getoond, onder desen Naem, was van deselve grootte; doch de Bladeren der Spitsbergsche sijn rood van verwe.

⁺ Deese weynige hier voorgestelde Kruyden kan de gunstige Leeser voor eerst tot een Proef aenneemen; en daer uyt bemercken, dat op deese koude, dorre Geberghten evenwel noch Aerd-gewassen sijn te vinden, waer van soo wel Menschen als Beesten haer onderhoud, en vervarsschingh konnen hebben, gelijck uyt onse volgende Beschrijvingh te sien is.

⁺ 't Schijnd dat deese Kruyden in dit Gewest maer alleen een korte tijd hebben, om te wasschen. Want doe wy in Somer-maend op Spitsbergen aenquamen, was'er niet veel groens te sien. Maer in Hoy-maend stondense meerendeel in vollen bloey; eenige oock droegen alreeds Zaed. Waer uyt lightlijck staet af te neemen, wat voor een lange Somer hier zijn moet.

⁺ Ick koom nu tot de Beschrijvingh der Kruyden, welcke ick heb konnen afteeckenen. En sal beginnen met de geene, die haere blaederen alleen om de Wortel uyt-brengen; aen de Stengel geene, of weynige der selver hebbende. Daer op sullen volgen d'enckel-geblaederde aen de Steel. Voorts, de sulcke, aen welcke men gepaerde bladeren vind. Dan een met drievoudige Bladeren. Eyndlijck sal ick besluyten met d'onvolkomene Kruyden.

+ Hier voorby gegaene

+ Kruyden

+ Tijd, tot de wasdom der Kruyden.

+ Orde der volgende Verhandelingh.