Critisch proza

[p. 500]

A. van Collem 1858 - 13 October - 1928

Ik ken Van Collem niet, maar hij zou mij persoonlijk stellig zeer sympathiek zijn: wel zouden wij zonder twijfel in duizend quaesties vijanden zijn, maar ik vertrouw, dat in dit geval een persoonlijk verband daardoor niet zou worden geschaad. De aantrekkingskracht die van hem naar mij uitgaat leeft in zijn élan, in zijn zwellenden hartstocht, in zijn vurig pathos, als men dat woord in zijn goeden zin wil verstaan. Want werkelijk vuur, fel wit vuur is zo uiterst schaars in dit sombere land, dat men er alle ideologische antithesen snel door vergeet. Van Collem heeft en is vuur.

Ik ben, ook van de bloemlezing, die ik onwillekeurig al herlezend in zijn gedichten tezamenschiftte vandaag geen bewonderaar meer. Ik stuit voortdurend op een breuk tussen wereldbeschouwing en poëzie, op sentimentele melo-dramatiek, op grofheid, op kakelbonte over-weelderigheid, op mateloos-overschroefde grootspraak-en-pathetiek: er is een oosterse, overluide veelkleurigheid en veelstemmigheid in, die mij onverwerkt en onverwerkbaar lijkt en die onze westers-genuanceerde gevoeligheid kwetst.

Toch is Van Collem een figuur, die ook de jongere dichters boeit, zoals naast hem, of recht tegenover hem, Adwaïta dat doet. Zij beiden staan buiten het organisch-historisch verband, als dat bestaat, waarin men de nederlandse dichtkunst sinds '80 ging zien. Zij zijn geen overgangs-figuren, zoals men dat noemt, maar letterlijk out-laws, boven of buiten de wet, historisch zowel als poëtisch. Deze ongelegaliseerde uitverkoren-of-uitgestoten positie ommuurt hen in eenzaamheid, in een zichzelf omringende afgelegenheid, die ons boeit.

Doch het meest boeit mij in Van Collem zijn primitieve drift, zijn vurige, broeiende kracht, zijn koppige hitte, zijn onuitroeibaar élan. Er zijn misschien revolutionairen in ons land; er zijn enkele z.g. revolutionaire schrijvers en schrijfsters van verzen of wat daar van buiten op lijkt, er is éen vrouw, die grote gedichten schrijft, maar er is slechts éen revolutionair dichter; er is er slechts éen, die niet alleen de revolutie begeert of voorspelt en de massa aandrijft dit droombeeld te realiseren, maar wiens poëzie, niet enkel om haar richting of ideologischen inhoud, maar in haar wezen en bloed revolutionair, revolutie is. Dat is, in haar toppen, de poëzie van Van Collem. Ook daar-

[p. 501]

tegenover gelden nog mijn bezwaren, maar éen bezwaar geldt hier niet: er is geen breuk meer tussen dichter en denker, er is misschien überhaupt geen denker en misschien zelfs geen dichter, er is een kerel, een vurig-verdoemende, diep-verbitterde, door deernis gestuwde oproerling. Dat hoort men zo zelden hier en zo uitsluitend in ons verleden, dat men hem daarom alleen reeds vereert en bewaart. Want wie schreef in dit land, ondanks alle gebreken en alle verschillen met den Geuzentijd [‘Slaet opten trommele van dirre domdeijne, slaet opten trommele van dirredomdoes...’] een gedicht als Van Collem's ‘Slachtveld’?

Ik ken de fouten van dit gedicht, maar die releveer ik nu niet. Ik herdenk den zeventigjarige en ik wens hem geluk; vooral met het feit, dat hij nog op vrij hogen leeftijd - vóor tien jaar ongeveer - door een idee tot nieuw leven gestuwd werd, tot een late, veerkrachtige jeugd. Die brak in hem open met duizend bloesems en kelen, in zes, zeven, acht bundels verzen en het wezen daarvan openbaart een vurig, fel leven, een donker-broeiend pathos, een sarcastischen haat, een overgevoelige deernis, en hitte, en vuur.

Een jongen hing op een zomermiddag uit een hoog raam en keek neer op het lege, doodse plein vóor zijn huis. Beneden slenterde een man, die het huis binnen ging, waarin de knaap woonde. Plotseling denkt hij: ‘dat is een dichter’. Hij rent de trappen af en vraagt aan zijn vader: ‘wie was die man?’ - ‘Van Collem’! Deze letterlijke gebeurtenis mag symbolisch zijn voor de magische aantrekkingskracht van Van Collem op onze jeugd.