De bijencorf der H. Roomsche Kercke

[p. 247]

Ras seventien provincen.

[p. 249]

Opwekking ⁽¹⁾.

I
(1572.)

Den prince van Or. ten tweedemael wederom int land comende (July), werden die steden vermaent hem bystant te doen.

Ras, seventien provincen!

Stelt u nu op de voet,
Treckt de coemste des princen
Vriendelijck te ghemoet;
Stelt u met zijn banieren,
Elck als een trouwe man,
Doet helpen verlogieren
Duc dAlve, den tyran.

Hy comt u niet verderven,

Dit trouwlijcken gelooft,
Maer u weêrom te erven
In dat u is berooft;
Te goed' den coninck van Spaengiën
Doet vrymoedich bystant
Den prince van Oraengiën,
Als zijnen Luytenant.

(1) Zie Notice bibliographique sur les écrits de Ph. de Marnix. - Tableau des différends de la religion. Bd. IV. bl. 342.

[p. 250]

 

Zijn trommels en trompetten

 

Brengen u geen dangier,

 

tEn is maer om verzetten

 

Duc dAlve den bloetgier;

 

Spijt ruyters en soldaten,

 

Die den prince benijt,

 

Hun schade sal u baten,

 

Hy moet ten lande uyt.

 

 

 

Al hoort ghy veel allarmen

 

Hier ende daer geschiên,

 

Hy doetet wt een ontfarmen,

 

Over u lant, u liên;

 

U dient stercke purgacy,

 

En sulcken bitter cruyt,

 

Dat gy de Spaensche nacy

 

Wt uwen lande sluyt.

 

 

 

Vlissingen heeft begonnen

 

Te spelen sulcken dans,

 

Daer met hevet gewonnen

 

Recht der laurieren crans;

 

Hollant wilder aen wagen

 

Alle zijn principael,

 

Laet u dit werck behagen,

 

Ghy landen generael!

 

 

 

tEn is om gheen pillagie,

 

Van vrienden, landt, off ste;

 

Doch die groote couragie,

 

Des graven van Lume,

 

De grave van Nassouwen,

 

Dat reyn vroom edel bloet,

 

Wil niemant laten benouwen

 

Aen zijn eer, lijff', of goet.

 

 

[p. 251]

 

Schict u, boose rebellen,

 

Die slants welvaert benijt,

 

Des Antichrists gesellen,

 

Die de waerheyt bestrijt,

 

Gods woort- en wet- versmaders,

 

Ja zijnen heilgen throon,

 

Ghy sult, als landt- verraders,

 

Noch crijgen uwen loon.

 

 

 

Krijchslien, wilt u oprusten,

 

In God bestaet u cracht,

 

Strijt ridderlijc met lusten,

 

Op strom, slacht, ende wacht,

 

Voor Gods woort en lants rechten,

 

Met een verbonden schilt,

 

Den solt der vromer lantsknechten

 

Ghylien ontfanghen sult.

 

 

 

Wilt zweert noch spiesse sparen;

 

Zo Babel heeft gedaen

 

Over Gods trou dienaren,

 

Laet haer den loon ontfaen;

 

Den vooglen wilt maeltijt coken

 

Al vander hoeren vleysch,

 

tBloet sal worden gewroken

 

Nae der schrifturen eisch.

 

 

 

Prinslijcken Godt ghepresen,

 

U volck victory gheeft,

 

Dat haer werde bewesen,

 

Dat ghy regeert en leeft;

 

Want sy na u woort haken,

 

Met harten seer benout,

 

Tot dat ghy in alle saken,

 

Den lof en prijs behout.

[p. 252]

II
(1569.)

Madam de Parma die is geleghen,

In het Nederlant, bysonder in Brabant,
En heeft daer een papegayken gecregen,
tWelc haer na zijn hant geset heeft, seer vailliant;

Dat is de cardinael Granvelle,

Die, door haar mandaet, gesonden heeft 't placcaet,
Dat men niet meer Gods woort vertelle,
De verbeurte staet, om te branden quaet.

tls den lant-raet ter ooren ghecomen ⁽¹⁾,

Wouden, wt goeder aert, tlant niet hebben beswaert,
Maer hebben een Contract voorghenomen,
So dat men, onvervaert, heeft Gods woort verclaert.

tWelck heeft verstaen van Parma die vrouwe,

Hoe dat den adel voort wou hebben, met accoort,
Dat elck zijn gheloof vry leven souwe,
En dat om Gods wooort niemant sou zijn vermoort.

Zy seyde den cardinael dees travaille;

Die song met eenen voos, als papegayken boos,
Hij schold al den adeldom voor canaille,
Guyten en boeven loos, hooch en leech, altoos.

(1) De dichter is zeer algemeen in zijne voorstellingen; met den land-raad bevoelt hy waarschijnlijk Oranjes partij in den raad van state, en dicht daarbij aan deze het ‘contract’ der geuze-edelen toe (Van Vlotens aanmerk.)

[p. 253]

 

Sy werden te hoof ontboden tsamen ⁽¹⁾,

 

Daer sy oock seer heus, van herten coragieus,

 

Meest alle met mael en palster quamen ⁽²⁾,

 

Want Vive-le-Geus was alsdoen haer leus.

 

 

 

Daer heeft elck den coninck trou gezworen,

 

En dat al totter dood, of tgoet te worden bloot,

 

Daerom soo creech t' papegayken toren,

 

Hy vloog, met haesten groot, al na den paus zijn hoot ⁽³⁾.

 

 

 

Die gemeynte wt allen steden

 

Hinghen den adel aan, die wouden haer bystaen,

 

Om hout of steen niet aen te beden;

 

Men sachse oock, seer saen, al te neder slaen.

 

 

 

De regente, die creech veel gaven,

 

Dat men int openbaer, Gods woort sou spreken daer:

 

De Geusen, die wilden de mis begraven,

 

Het viel den Papen zwaer, liepen Madame naer.

 

 

 

Sy gaven haer ghelt om sulcks te wreken;

 

Al sulcken goet begin viel Madame wel in,

 

Liet kercken bouwen en weder breken,

 

Al nae der lieden sin, dies creechsy niet min.

 

 

 

Ghelt en goet creech sy met hoopen,

 

Want zijt al toeliet, al watter is gheschiet;

 

Papou dit sach, ginck nae Roomen loopen,

 

Verzweech daer zijn verdriet het Papegayken niet.

 

 

(1) Zeer vrije voorstelling; het was er ver van dat de edelen ontboden werden (Van Vl. aanmerk.)

(2) De edelen kwamen ongewapend (idem.)

(3) Granvelle trok bij zijn afreis eerst naar Borgondië en daarop naar Rome. (idem.)

[p. 254]

 

Het papegayken, loos van natueren ⁽¹⁾,

 

Die zwoer, met eenen eet, alsulcx te wreken wreet;

 

Haer rijck en soude niet lange dueren,

 

Hy wou haer maken reet als Geusen gaen gekleet.

 

 

 

Hy ginck ras metten Paus doen te raede,

 

Maecte Duc dAlf gemeyn generael-capiteyn,

 

Om 't Nederlant te straffen met onghenade,

 

Beloofde hem, seer reyn, daer Heer te zijn alleyn.

 

 

 

Dit is den adel gecomen ter ooren,

 

Veel vielen vant verbond, bysonder den Egmont,

 

Hy liet de predicatie verstoren,

 

En, daer de kercke stont, men haest een galge vont.

 

 

 

Veel die te voren al Geuzen waren,

 

Die sach men doen, seer saen, drayen als de weerhaen,

 

Zy ginghen haer onschult Madam verclaren,

 

Zy hoorde haer vermaen en lietse vry al gaen.

 

 

 

Oproer en twist was doen voor handen,

 

Want de gemeente vry woudender blijven by,

 

Dat Parma belooft had de Nederlanden,

 

Dat om 't gheloove blij sou zijn gheen Tyrannij.

 

 

 

Zy meyndent wel met gewelt te houden,

 

Oock den guichelaer ⁽²⁾ snel, met al zijn Apen-spel,

 

tScheen hijt van harten oock willen souden,

 

Maer 't was den ouden rel, hy deed d'ander gequel;

 

 

(1) De dichter schrijft met zijne geuze-tijdgenooten alle het land grievende maatregelen, die alleen van Alva en Filips uitgingen, aan Granvelle toe (Van Vl. aanmerk.)

(2) Volgens een latere lezing een Marteken (apen naam); naar't schijnt wordt er Egmont of Hoorne mée bedoeld (idem).

[p. 255]

 

Had hy te voren Papou in haete,

 

Hy mengde hem welras met hen op tselfde pas,

 

Hy meende het sou hem wesen bate,

 

Maer certeyne ten was; alsdoen Papou ghenas.

 

 

 

De prince ⁽¹⁾, die is wt het lant ghereden,

 

Met hem is oock beducht ontallick volck ghevlucht;

 

Gods woort wert er weer met voeten ghetreden,

 

In stêden en ghehucht, na Jan Papous genucht.

 

 

 

Den Duc d'Alba is int lant ghecomen,

 

Veel specken ⁽²⁾ bracht hy met, om die te maken vet,

 

Madamme heeft zijn comste vernomen,

 

Sy heeft, met haesten net, hem in haer plaets geset ⁽³⁾.

 

 

 

Zy is al met de proye gaen strijcken ⁽⁴⁾,

 

Want sy dacht eensaem, of 't den Duc dAlf vernaem

 

Dat haren schat daer sou moeten verblijven,

 

Het waer haer onbequaem, en ooc een groote blaem.

 

 

 

Den Ducdalba, die heeft gheboden,

 

Dat men de beelden al ras weer oprechten sal,

 

En dienen of eeren zijn vreemde goden,

 

Van gout of silver smal, also Papou beval.

 

 

 

Des princen sone, den graef van Bueren,

 

Deed hy, al sonder vaer, wt Loven halen daer,

 

En deed hem te scheep na Spaengiën vueren,

 

Hier quam int openbaer zijn tyrannije zwaer.

 

 

(1) Oranje (Van Vl. aanmerk.)

(2) Spaansche soldaten (idem).

(3) Zeer vrije voorstelling; de hertogin was alles behalve gesticht over hare vervanging door Alva (idem.)

(4) Eene beschuldiging tegen Margaretha die niet gegrond schijnt te zijn (idem).

[p. 256]

 

Den Egmont, die wert ontboden te hove,

 

Hy leyde oock ter stee den graaf van Hoorne mee:

 

Zy werden gevangen, niet tharen love,

 

Want elck na rechter zeê, zijn huychelrije deê.

 

 

 

Hiert wert nu waer de prophecije,

 

Die de prince cloeck hem sey te Willebroeck ⁽¹⁾,

 

Dat hij hem selfs sou brengen in int lijen,

 

Als hij deed int versoec 't verbond al in den hoec.

 

 

 

Men sach haest beyde graven ontlijven,

 

Oock Straelen ⁽²⁾, Backerzeel ⁽³⁾, ja dat sonder appeel,

 

De Batenborchsche ⁽⁴⁾ cloeck van bedrijve,

 

Oock al vernielen heel Edelen een groot deel.

 

 

 

Het zijn te recht niet dan Alfsche voeren,

 

Die hy daer noch bedrijft, en hem Gouverneur schrijft,

 

Want herberg geeft hy boeven en hoeren,

 

Maer, die by Gods woort blijft, hy dagelycx ontlijft.

 

 

 

Gebannen heeft hy veel duysent lieden,

 

Met sinnen opstinaet, al na der Papen raet,

 

Moorden en branden siet mer geschieden,

 

In geen Chronijke staet van sulcken Tyran quaet.

 

 

 

Is dat recht bewaert des coninx landen?

 

Besiet, ghylieden vroet, de deucht, die hy u doet:

 

Het tiende begeert hy van al u panden,

 

Madame sochtet goet, Duc d'Alba ooc het bloet.

 

 

(1) Oranje, die, in een laatste samenkomst te Willebroek, weigerde Egmonts voorbeeld te volgen en Filips te vertrouwen (Van Vl. aam.)

(2) Anthony van Stralen, burgmeester van Antwerpen, in Sept. 1567 op last van Alva gevangen genomen, en in Juny 1568 onthoofd (idem.)

(3) Jan van Casembroot, heer van Backerseele, Egmonts sekretaris, en, als hij, onthalsd (idem.)

(4) Gijsbert en Theodorus, den 1^en Juny, met 16 andere geuze-edelen, allen, den 5^en Mei 1567 bij hun ongelukkig vertrek te scheep naar Oost-friesland, bij Harlingen, door hun schipper verraden, en den Spaanschen in handen gevallen (idem.)

[p. 257]

 

Scherpelijck doorsiet, ghy ondersaten,

 

Wat dat den oorspronck is van dees verderffenis,

 

Of 't niet den Paus is met zijn legaten,

 

Want eenen coninc fris soeckt slants welvaert gewis.

[Na de gebeurtenissen van het voorjaar van 1572 werden hier, naar 't schijnt, nog 4 koepletten achtergevoegd:]

(1572)

Wilt u nu ras ontlasten daeromme,

Den Paus te zijn subject, al hout hy u suspect,
Hy soeckt niet dan der zielen verdomme,
En 't lichaem hy perfect tot alle boosheyt trect.

Daerom wilt hem nu helpen raseeren,

Want gy siet hoe God werct, die der vorsten hant sterckt,
Om d'affgodische natie te ruineeren,
Alsoomen nu aenmerct, ist nu niet wel geklerckt?

Waer wil den Alff nu henen draven?

Papou en Spaengiaert, met al haer volc vermaert?
De misse wordt nu int vagevyer begraven,
Lof, omganc, noch bevaert, niets en worter gespaert.

Den prins van Oraengien weest ghehoorzame,

Graeff Lodewijck, d'edel bloet, God geeft hem nu voorspoet,
Zy zijn tot den crijgh nu seer bequame,
Dien u so woeden doet d'Alfs tyranny verwoet.

[p. 258]

(1572)

[Tot meerder geneuchte den bekenden ijveraer van Brugge, Broer Cornelis ⁽¹⁾, in den mond gelegd.]

Ay, duc dAlfse giericheit wat hebdy ghebrouwen,

In dese Nederlantse landouwen, seer abondant? -
Ba! ja, heb ict niet wel geseyt, gy mannen en vrouwen,
Dat desen tienden penninc ons 't hooft sou doen clouwen,
En brengen ons alle de Geusen int lant? -
Ja, wat sullen wy doen goey lien? ic gerieke brant;
tIs best dat hem elck met de Geusen keere,
Wel is waer, zy zijn in een misverstant,
Maer wy sullen wel accordeeren inde leere,
Want zy houden den coninck voor haren heere,
Al ist dat sy verfoeyen de Babelsche bruyt; -
Roept: vive le Geus! en de Spaengiaerts wt!

Ey, Spaengiaerts, Spaengiaerts! ist nu niet wel gherooft,

Dat ons cappe wordt gelooft, en moeten Geusen bedijen,
Ja maer ba, wie sou dat hebben gelooft,
Dat de veranderinge sou u vallen over thooft,
En dat so veel steden souden voor de Geusen strijen!
Daerom ist sotheyt hem te verblijen,
Want die vore lacht, dickwil namaels schreyt.
Och, mogen ons baerden en cruynen groeyen in tijen,
Wat werdender cappen op de hage geleyt!
Gy heeren van Brugge, ick hebt al wel geseyt,
Dus siet nu wel toe, en, met 't meeste geluyt,
Roept: vive le Geus! en de Spaengiaerts wt!

(1) Zie den Bijenkorf II. 6.

[p. 259]

 

Och, ist met my niet qualijck geluckt,

 

Dat ick so veel gepreect hebbe tegen de Geusen!

 

Ba, ja, sy hebben eenen boeck van mijn sermoonen ghedruckt,

 

Ick duchte het vel wert my noch afgepluckt!

 

Wy geestelicken verliesen al ooren en neusen,

 

Ons vette kaken en sullen niet meer bleusen,

 

Dit doet ghy, o Spaengiaerts, boose generatie!

 

Wy, die gherust waren als reusen,

 

Comen eylacen! in grooter desolatie,

 

Daerom, och ghy geestelicke, hebdy so veel statie,

 

Al moet ghy verliesen den besten buyt,

 

Roept: vive le Geus! en de Spaengiaerts wt!

 

 

 

Princelicke heeren van Brugge, niet om verelen,

 

So wy niet en spelen de Spangiaerts wter stadt,

 

Ba, zijt dat seker, men sal ons alle kelen;

 

De kinders gecken met ons, hoe can ickt helen?

 

Dat wy soo betoovert zijn geweest, en so madt,

 

Meenende dat den tienden penninck, sulck eenen schat,

 

tLant soude consenteeren sonder oproer groot,

 

Voorwaer tis de bede daer Midas om badt,

 

Daerdoor hy hem selven bracht inde dood.

 

Des rade ick voor tbeste in desen noot,

 

Tot welvaert des lants, voor een besluyt,

 

Roept: vive le Geus! en die Spaengiaerts wt!