Heldinnenbrieven. Ovidius' Heroides in Nederland

[p. 319]

Bijlage

Henri Jean Roullaud, Verhandeling over de heldenbrieven. Transcriptie van het handschrift, Hs. 6 pag. 40. UBA Map I B 38 (b). Het handschrift is in het algemeen zeer duidelijk; de enkele woorden die boven of onder de regel staan en de tweede alinea die op een los vel is toegevoegd, zijn zonder aparte vermelding daarvan in de transcriptie overgenomen. De onderstrepingen in de tekst zijn cursief weergegeven. De voorpagina vermeldt: ‘Verhandeling over de heldenbrieven door H.J. Roullaud’ en daaronder: ‘voorgelezen den 13.den May, 1773.’

[p. 1]
Verhandeling over de heldenbrieven

Onder de verscheidene soorten van Dichtwerken van welken ik in myne voorige Verhandelingen heb gesproken en wier wetten en eigenschappen ik, volgens de lessen van Boileau in zyn Art Poëtique, heb opgegeeven en onderzocht, heb ik niet gesproken over de Heldenbrieven, vermits die Meester der Fransche Dichtkunde daarvan geen gewag maakt, en ik dus dit ook met welvoeglykheid kon uitstellen totdat ik zyne geheele Dichtkunde had afgehandeld, om naderhand 't geen hy met stilzwygen voorby is gegaan, en echter in de tegenwoordige Eeuw onze opmerking verdient, by onze uitbreiding van zyn Werk te voegen, en dus de geheele Dichtkunde zo volledig als ons mooglyk zou weezen te schryven.

Doch vermits ik met de vertaaling van 't Derde Boek van l'Art Poëtique niet genoeg ben gevorderd om met myne uitbreiding over dat Werk voort te vaaren, zal ik de gelegenheid die myne Leesbeurt my aanbied, waarnemen om u kortelyk te onderhouden over die soort van Dichtwerken die men Heldenbrieven noemt; en u vervolgens zulk een' Brief voorleezen.

Ovidius is de eerste Uitvinder der Heldenbrieven. Men [p. 2] vind 'er verscheiden in zyne Werken; doch hy schynt die meerendeels aan de Min toegewyd te hebben; Philis

[p. 320]

schryft aan Demophoon, Dido aan Eneas, Hisiphile aan Jason, Sapho aan Phaon; en deeze eenpaarigheid van onderwerp neemt veel weg van deszelfs bevalligheid. Men zou hieruit hebben mogen besluiten dat die Dichtwyze voor geene andere stoffen vatbaar ware; 't geen de ondervinding in laater tyden echter heeft tegengesproken, nadien groote Dichters sedert de gewigtigste gebeurtenissen, de treffendste omstandigheden, de ernstigste onderhandelingen, de leerzaamste raadgeevingen en de fraaiste zedelessen op dezelfde wyze, met den gelukkigsten uitslag hebben beschreven en zowel Helden als Heldinnen, als Minnaars en Minnaressen, Wysgeeren en Redenaars, Vorsten en Onderdaanen als briefwisseling houdende, hebben ingevoerd, en daarby al 't fraeye van de Poëzy met het mey der Histori-Zede- en Redeneerkunde en 't verhevene der Wysbegeerte hebben ten toon gespreid; zodat thans die brieven geen der minste stukken in de Dichtkunde zyn geworden.

De Nederduitsche Dichters hebben al vroeg zich hierin geoefend: weinig Dichtkundige Werken zyn 'er, onder welken niet een of andere Heldenbrief word gevonden. De Sapho onzer eeuw, in deeze stad woonachtig, munt daarin uit. Maar in Vrankryk zyn zy lang onbekend gebleven, 't geen te verwonderen is, vermits de Latynsche Dichters daar [p. 3] meerendeels worden nagebootst. Weinig jaaren geleden is die Dichttrant aldaar uit de vergetelheid gerukt; en sedert hebben de bevallige Dichters Dorat en Arnaud den franschen Parnas met eene menigte Heroïden of Heldenbrieven verrykt, die met zulk eene gretigheid zyn ontfangen en ook verdienen ontfangen te worden, dat alle oefenaars der Poezy hunne voortbrengselen op den zelfden leest hebben willen schoeyen, en 'er thans daaglyks nieuwe Heroïden te voorschyn komen. Doch derzelver waarde is zeer verschillend, en by veelen, die slechts den naam van Minnedichters kunnen draagen, bestaat die grootdeels in de fraaye kunstplaaten die hen versieren.

Om een' goeden Helden of Heldinnenbrief te Dichten, moet men zich een onderwerp verkiezen waarin de de Leezer eenig belang kan stellen: van die verkiezing hangt veel af. Doorgaans zal men beter slaagen wanneer men iets wezentlyks, 't zy uit de Fabelgeschiedenis, 't zy uit de Historie of uit de gewyde Schriften, tot een onderwerp neemt, dan wanneer men zyne verbeelding den teugel vierende, zowel de Persoonen als het onderwerp der brieven verzint en eene geheele fictie voortbrengt, schoon dit ook, wel behandeld zynde, met een goed gevolg kan geschieden; en den Dichter meer vryheid geeft om zyne caracters naar zyn willekeur te vertoonen; en hem ontslaat van het naauwkeurig in acht neemen van de caracters zyner Helden, 't geen één der voornaamste verëischtens is deezer brieven. Hiertoe behoort dan eene uitgebreide kennis der Historie uit welke een Dichter zyne Stoffe en Hoofdpersonaadje ontleent. Men moet den [p. 4] Schryver aan zynen brief kunnen erkennen: dus moet een Krijgsheld geheel anders redeneeren als een Wysgeer, eene teedren Minnares anders als eene staatzuchtige Vorstin; zelfs moet Achilles geheel anders schryven als Scipio, Sapho anders als Dido, omdat zy, in den zelfden stand, geheel

[p. 321]

verschillende zyn van caracters. Vermits men in vertrouwde Brieven, gelyk hier de onderstelling is, zich vertoont zo als men is, heeft de Dichter een ruim veld om het waar caracter zyns Helds te vertoonen, en dit verzuimende, kunnen de fraaiste, de gladste, de verhevenste varzen dat hoofdgebrek niet vergoeden. De zelfde zorg moet ook besteed worden om de waarheid der Historie te bewaaren: en schoon men die met verdichtselen mag versieren, moet de hoofddaad daar altoos in doorstraalen en de hoofddaad blyven. Waarschynlyke omstandigheden en gesprekken, geheime beweegredenen, vooronderstelde oorzaaken, onbekende gemoedsneigingen en andere byvoegsels kunnen als geoorloofde en dikwils noodzaakelyke verdichtselen gebezigd worden, en zetten het werk geenen geringen luister by.

By dit alles word nog eene oplettende kundigheid vereischt die in deeze en andere Dichtstukken niet dan al te veel verwaarloosd word, te weeten het costume, zoals de Schilders het noemen, wel in acht te neemen. Door 't costume verstaat men de zeden, gebruiken en gewoontens der onderscheidene Volken in de onderscheidene tyden. Achilles van 't canon en Cesar van de uitvinding der Drukkunst te doen spreeken; aan 't eene Volk de gewoontens van 't andere [p. 5] toe te schryven en diergelyke blyken van onkunde worden in deeze Dichtstukken zo min als in anderen geduld. Dit behoeft niet verder uitgebreid te worden.

De styl der Heldenbrieven moet geschikt worden naar 't caracter der Persoonen die men schryvende invoert, naar de omstandigheden in welken men hen vertoont, en naar 't onderwerp dat zy verhandelen. Het gezond oordeel wyst hier den weg; al wat hiervan in 't algemeen gezegd kan worden, is dat het brommende, het gemaakte, het opgesmukte, het al te verhevene moet vermyd worden. Men houde steeds in 't oog dat men brieven schryft; en dus is eene natuurlyke deftigheid, en eene eenvoudige, doch geenszins laage redeneering, de welvoeglykste styl die men kan volgen. Een kundig Dichter, die zich zyn onderwerp eigen heeft gemaakt, zal schielyk begrypen op wat wyze hy zyne Personaadjes moet laaten spreeken, en tevens opletten dat een Brief en deszelfs antwoord niet moeten schynen uit dezelfde pen gevloeid te zyn.

Wat nu de maat betreft, zyn de zes- en vijfvoetige vaerzen wel het beste geschikt tot de Heldenbrieven; schoon 'er ook wel korte regels toe kunnen gebruikt worden: doch deeze laatste vleijen beter in gemeenzaame of vrolyke dan in ernstige of gewigtige brieven. Maar 't is tegen alle gebruik brieven in coupletten van een gelyke maat en afdeeling te schryven: en met reden, want het stryd met alle waarschynlykheid dat iemand, die door een' brief zyne gedachten aan een' ander wil mededeelen, dezelve zo [p. 6] juist zou afmeeten, dat hy ieder couplet met een' volzin zou kunnen sluiten. De menigte tusschenpoosingen, door die coupletten veroorzaakt, breeken ook telkens den draad der redeneering of van 't verhaal af, welke in een' brief meer aaneengeschakeld behoort te weezen. Minnebrieven zondere ik hiervan äf; doch wy spreeken van Helden- en Heldinne-brieven.

[p. 322]

Ziet daar, mynheeren, kortelyk het voornaamste van 't geen deeze soort van Dichtstukjes betreft. Tot besluit zal ik u nu myne vertaaling voorleezen van ééne der Heroïden onlangs in Vrankryk uitgekomen; zynde een Brief van Socrates aan zyne Vrienden.

[Het voorbeeld van de Socratesbrief ontbreekt in UBA hs. Map I B 38]