Het schilder-boeck

Van Saturnus.

Saturnus wort gehouden te wesen den soon van Coelum, oft Vranus, Coning van Creta, die men meent te wesen den Hemel, en Vesta zijn Vrouwe,

[fol. 4r]

d'Aerde: Eenige twijffelen doch, wie van Saturni Ouders waren. Plato maect hem soon van Ocean, en Tethys, te weten, dat den Hemel en d'Aerde teelden den Ocean en Tethys, en dat van dese quamen Phorcys, en Cronus, oft Saturnus. Men sal weten datter twee zijn, die Vesta hieten, Saturni Moeder, en zijn^* Dochter: de Moeder, d'Aerde, en de Dochter, t'vyer des Hemels wesende: oock wordter onder verstaen de vlam des vyers, soo onsen Poeet in't seste zijner Fastorum verhaelt. By Saturnus wort verstaen den tijdt, die van den Hemel is gheteelt: want eer den Hemel was, en wasser geenen tijdt, soo Plato in zijn Boeck Timaes beschrijft. Dat de Poeten segghen, dat hy Coelum zijnen Vader de manlijckheyt afsneet, beteyckent datter maer eenen tijt en is, en na desen geenen meer en werdt, daerom mochter geenen anderen Saturnus worden gheteelt, ghemerckt datter maer een, en geen veel Weerelden en zijn. Saturnus had eenen Broeder Titan, die seer machtich en wreedt wesende, liet in zijn plaetse (hoewel hy d'oudtste was) heerschen Saturnum, volgende den raedt van zijn Moeder Vesta, en zijn suster Ops, en Ceres, die niet begheerden dat soo boosen en snooden Titan soude heerschen. Doch was dit verdragh ghemaeckt met so wreedt bespreck, dat Saturnus most dooden al zijn Manlijcke kinderen, op dat nae zijn doot de Croone wederkeerde op Titans kinderen. Dit soo verdreghen, Saturnus heerschte vreedlijck, en beleeft. Het gheschiedde dat Ops zijn suster, en huysvrouwe, hem eenen soon baerde: doe bewees hy hem woordt en trouw-houdigh Man, maer een onmenschlijc, en wreedt Vader: want hy dit onnoosel jong gheboren kindt nae zijn belofte doodde. Nae desen baerde hem Ops t'eender draght een Soon en een Dochter, den Soon werdt gheheeten Lindamas, welcken de Poeten noemen Iuppiter, en een der Planaten, de Dochter^* hietmen Iuno. Ops den soon willende behouden, toonde Saturno alleen Iuno, en gaf Iuppiter op te voeden aen den Dochteren van den Coningh Milissus, Amalthea, en Milissa, daer hy met Geyte melck, en honigh onderhouden wiert, onder den Corybantes, een strijdtbaer volck, op eenighe geberghten aen eenen hoeck des Coningrijcx van Creta, nu Candia gheheeten. Ops baerde, en verborgh noch eenen soon, Neptunus gheheeten, die namaels was gewaent^* Godt der Zee, en behiel sulcken naem, soo Cicero schrijft, om dat Neptunus is so veel gheseyt, als swemmer. Sy baerde noch twee kinderen t'eender draght Pluto, en Glauca, welcke Glauca stracx stervende, werdt alleen den Vader ghetoont, en Pluto heymelijc opgevoedt. Den naem Pluto, soo Isidorus seght, wiert^* hem by ghevoeght, doe hem d'Heydenen den Helle-Godt achteden te wesen. De Latijnen hieten hem Dispater, dat is, Vader des Rijckdoms. Eenighe hieten hem Orcus, dat is, Swelger: om dat d'Aerde alles in swelght, en weder voort brengt het ghene sy ontfanghen heeft. Titan verstaende, dat Saturnus t'verdragh hadde gebroken, en datter Manlijcke kinderen van hem te lijve waren ghelaten, werdt uyt der maten toornigh, en verselt met zijn kinderen, die men Titans hiet, nam Saturnum en Ops ghevanghen, en oock het Rijck wederom.^* Dit verstaende den jonghen Prince Iuppiter, quam zijn Vader en Moeder te hulp, met de verhaelde strijdtbaer Corybantes, oft Curetes, daer hy by opghevoedt was. Doen daer nu eenen harden strijdt gheschiedde, verwon Iuppiter den Titans, en verloste zijn Vader en Moeder uyt der ghevangnis. Wt desen strijdt is versiert den strijdt der Reusen, oft Titans teghen Iuppiter, en het Hemel beclimmen. Saturnus nu verlost, en ghewaerschouwt wesende van t'ghe-

* Twee Vestae wat sy zijn.

* Iuppiters en Iunonis gheboort.

* Neptuni gheboort.

* lutonis gheboort.

* VVaeruyt der Reusen strijdt tegen Iuppiter is versiert.

[fol. 4v]

heymnis voor Iuppiter, dat hy hem t'Rijck benemen, dooden, oft verjagen soude, socht hy ondanckbaer zijnen verlosser te doen sterven. Iuppiter dit wetende, quam met groote heyrcracht, en verwon zijnen Vader in den strijdt, den welcken nam de vlucht in Italien: en om dat Creta naerder de Sonne is als Italien, werdt gheseyt, dat Saturnus van Iuppiter was van den Hemel in de Helle geworpen. In Italien leerde Saturnus den volcke t'Landt misten, saeyen, planten, en meer goede Consten, waerom hy daer voor eenen Godt ghehouden is geworden. Iuppiter nam te Wijve zijn suster Iuno, en wan verscheyden Landen: doch meer met de deughden zijns gheests, als cracht van wapenen, openbarende seldtsaem verborghentheden der Natueren, oprechtende gherechtige Wetten, en bequame zeden, seer dienstigh tot eenen gerusten staet des Borgerlijcken levens, en ander veel nuttigheyt, tot der tijtlijcker behoeftigheyt grootlijcx dienende. Des werdt hy tot danckbaerheyt, van den gemeenen volcke Godsdienstigh gheeert, en aenghebeden. Oock alwaer hy eenige Landen^* innam, liet hy hem Tempelen oft Kercken bouwen. Siet, en dus ist gecomen, dat Menschen Goden gheacht zijn gheworden, en hy over al den Godt Iuppiter gheheeten: ghelijck naer hem alle Coninghen meest zijn Iuppiter gheheeten, Goden gheacht, en aenghebeden gheworden, bysonder die soo yet besonders voortbrochten tot het ghemeen welvaren. Nu hadde Iuppiter (als geseyt is) noch twee broeders, die oock hun deel in't Rijck begheerden, des liet hy^* toe met lot te deelen. Pluto viel het deel nae der Sonnen ondergang, en werdt daerom van den Poeten versiert den Helle-Godt te wesen. Neptuno vielen eenige Eylanden in de Zee, en hiet daerom den Zee-Godt. Iuppiter die verwinnigh vercreegh den Thessalischen Olymp, werdt den Hemel-Godt gheheeten: want desen Bergh hieten de Griecken den Hemel. Hier heb ick nu soo cort, en beduydtlijck als ick mocht, d'afcomst Saturni, zijn gheslacht, en oorsprong der Heydensche Goden verhaelt, op datmen wete, van wat Volck, en Goden wy vooren hebben te handelen, en waer op, oft van, de versieringen zijn geraemt en gebouwt. Dat onsen Poeet verhaelt van het versnooden der Eeuwen, welcke^* onder Iuppiter van goudt silver zijn gheworden, daer nae koper en yser, wil besonder gheseyt zijn, dat den Mensch volghende zijn Natuer en aerdt, is meer gheneyght, van vroomheyt, alle loflijcke deuchden, en goede zeden af te treden, en te dalen tot alderhande snoodtheden, en boosheden, als hoogher op te stijghen tot meerder volcomenheyt, en verbeteringe des levens. Als nu (na ons Poeten dichten) de Menschen waren vervallen in d'onghevallige yser Eeuwe, zijnder opgestaen hooghmoedige felle Reusen, die bergh op bergh hoopende, sich hebben verstout den Hemel te bekrijghen: maer Iuppiter door hun dwase vermetelheyt veronweerdight, met zijnen bevenden snellen blixem den Bergen vellende, gaf hun met eenen doot en graf te samen. Nu dees Poeetsche Reusen zijn niet anders te verstaen, als hooveerdighe Tyrannen, die met hun^* swacke versterflijcke macht verwaendlijck den onsterflijcken Godt in almachtigheyt meenen, oft schijnen te willen verghelijcken, waerom sy eyndtlijck geblixemt van de Godtlijcke rechtveerdighe gramschap, t'samen met hunnen hoogmoedt werden uytgeroeyt. By dees Hemel-beclimmende Reusen (welcx dgyen en beenen, nae eeniger Poeten versieren, waren cromme Slangen) zijn oock te gelijcken stoute, Godt verachtende, boose Menschen, die nemmeer yet rechts doen: maer gaen heel den crommen wegh, tegen Godt en zijn gebodt,

* VVaer door dat Menschen Goden zijn geacht geworden.

* VVaerom Pluto Helle-Godt, Neptunus Zee-Godt, en Iuppiter Hemel-Godt, zijn gheheeten.

* VVtlegginge op't versnooden der eeuwen.

* Leerlijcke uytleggingen op de Hemel beclimmende Reusen.

[fol. 5r]

ghelijckende de Slange, die haer niet en van van der aerden opheffen, en recht gaen: maer loopt crom al swierende henen, dese worden van Minerva de wijsheyt ghedoot, om datse altijt blijven in de duysterheyt der Menschlijcker onwetenheyt, en nemmeer de ooghen opheffen tot dit Godtlijck licht, het welcke d'ander gheleydet tot een eerlijck en deughdigh leven, en doet verwinnen all' onverstandt en boosheyt. Hierom hadden Bellerophon en Perseus Minervam te hulp, die hun leende t'Peerdt Pegasus, waer van elder verhaelt sal worden. Lang soudet wesen te vertellen de namen der Reusen, hunnen oorsprong, en wat Goden en Goddinnen Iuppiter hielpen strijden, en wat Reusen van elck bysonder zijn verwonnen gheworden, het welck ons weynigh dienen soude. Nu hebben de Physici, oft Natuercondighe hun uytlegginghe op dese Reusen, segghende, dat het zijn winden besloten onder der Aerden, welcke geenen vryen uytgang vindende, breken tsomtijt uyt in seer hooghe Berghen, soo gheweldigh met sulcken berstinghe, dat de Bergh-stucken, en steenen op vlieghen ten Hemel, als of sy hem wilden bestrijden. Sulcx wort ooc verstaen van Typhon: want also Straboo in zijn vijfste Boeck verhaelt, zijn het winden, die in de holle solpherighe gheberghten in Italien en Sicilien hun wesen en werck hebben. Dat den Poeet seyt, dat uyt den bloede deser verslagen Reusen is ontstaen nieuw gheslacht van Volck, wesende Menschen die hun voorganghers gheleken, en groote Godt-verachters waren, tot alle wreetheyt gheneghen, bewijst dat den hooghmoedt een oorsaec is van alderley boosheyt. Wy sullen wel behoeven te verhalen wat breeder van Iuppiter, om weten wat met hem wordt ghemeent, en ander omstandicheden.