Het schilder-boeck

Het leven van Pieter Vlerick van Cortrijck, en Carel van Yper, Schilders.

Het gheschiedt t'somtijden, dat eenighe Oeffenaers onser Consten van jeught aen, door Natuere, lust, en vernuft worden moedigh gestuert, en ghetrocken, op te stijghen boven gheneenen spoor en gangh van ander hun Landtsluyden, oft tijtsghenooten, die hardt verwert blijven (om een daeghlijcx smal ghewin, daer magherlijck den cost uyt vallen mach) volherdende in een slechte wijse van wercken, dat dickwils geen Schilderen is weerdigh te heeten: maer soo eenigh doeck-verwen, oft cleer-schrijven, datmen daer in der Stadt ghewent is, en daer soo eenighe Marct-volghende Cramers op zijn ghepast. Maer dit is te claghen, datmen siet ghebeuren, dat wanneer sommighe edel gheesten, door arbeydt, vlijt en oeffeninge, anderen hoogh overtreffende, op den t'sop der volcomenheyt zijn gheclommen, datse niet met raedsaem bedencken, en veel ooghde voorsichticheyt over al om en sien, dewijl hun den wegh van eere en voorspoet open en ten besten is, waer sy in de heerlijckste rijcke Coopsteden met hun vercreghen Stadt-vercierende Const, meest vrucht, voordeel, eere, en ghewin in souden moghen ghenutten, oft becomen: gelijck outs tijts d'Antijcke Schilders deden, daer vooren van wort vertelt, datse^* vlijtich de groote beste Steden sochten, en geen Schilder eyghen Landtschap vercoos: maer was ghemeen voor alle Landen, en alle Landen waren hem ghelijck oft ghemeen. Daerom soudemen voor onbedacht moghen achten, die te seer verblindt, door een belacchelijcke ydel aenclevende begheerte tot gheboort-plaets, oude smeeckende kennis des ghemeenen volcx, oft oock een lijmachtige treckende liefde tot den Ouders oft vrienden, die doch eyndlijck vruchtloos wort, door dat sulcke luyden, door haest en licht ghemaeckte kennis, onversien in arm Houwlijck, en swaer huysghesins last comende, den Ouders, vrienden, oft qualijck hun selven redden, noch helpen en connen: en blijven also vast met t'hooft in den sack sitten, onder t'harde jock der vuyl bekrosen armoede: becoopende al te duyr hun wulpsche versuymelijcke aengheboren slofheyt, oft onwijsheyt, in desen ghevalle, van soo traegh en slaperigh t'huys te blijven sitten, te weten, sy die dickwils so veel verre Landen, en uytheemsche Steden hebben besocht, en bereyst, (nademael doch yeders natuere hem tot eyghen Landt, en volck meest aenlockt, en dat het velen ongheraden dunckt, by vreemdt volck als een verworpen vreemdelingh t'leven over te brenghen, dat sy by huys, onder t'volck van hun spraeck en Natie, de ghebuer-steden en Landen niet hebben eerst wel doorsien, en onderscheyden, uytkiesende die hun bequaemst en nutst mocht wesen te woonen, boven eygen Stadt oft geboort-plaets: niet soo heel hier in den Vogelen gelijckende, die men seght, datse geern zijn daer sy ghebroedt zijn: want hier teghen dient gestelt het Italiaensche Spreecwoort, dat sinrijcker stoffe heeft. Tristo é l'augello, che nasse in cattiro valle. Want sy seggen: T'is een arm Vogelken, dat in

* Leest hier van fol.88.

[fol. 249v]

ellendich dal ghebroedt is, om dat hem de ghewentheyt tot een natuere wort, en treckt daer altijdt te bljven, t'zy hoe cout, rouw, oft vruchtloos Landt oft plaets is, daer het zijnen lieven Moederlijcken broednest weet te zijn gheweest: ghelijckmen oock eenighe sulcke slechte Voghelen siet, die altijt over al sotlijck, ghelijck als Rampsalighe reysers, oft arme Pelgrims den bijtenden couden Winter naevlieghen, en verselschappen, niet doende voorsichtlijck als Oyvaer, Swaluw, oft sulck Somer-lievende ghevoghelte, sich meer vermakende in den bloem uyt aessemenden soeten Westen windt, als in den Sneeu uytspouwenden Noorden. Het vertellen die van Piemont, dat in't woest gheberghte van den grouwsamen Alpes volck woont, daer het Iaerlijcx al vol Sneeus is, en comende beneden ter marckt om hun behoeflijckheyt in den Steden, daer het Menschlijck is te woonen, grootlijck seer haesten, en verlanghen om weder in hun oude ghewoon armoede en ellendicheyt te wesen, daer sy van Sneeu-water stadich te drincken groote croppen hebben souden: des ick acht dese arme luyden by den verhaelde Winter-voghels zijn te gelijcken: gelijckmen daer by mocht voeghen, die in onse Const uytnemende geschickt zijnde, in hun ellendighe gheboort-plaetsen hun neder setten, daer hun Const qualijck bekent, beloont, en in eeren is. Een van dese was ten onghelucke Pieter Vlerick, den welcken was gheboren te Cortrijck A^o. 1539. zijn Vader was een Rechts-geleerde, Taelman, oft Procureur, en siende zijn soon tot de Teycken-const gheneghen, bestelde hem te leeren by een Water-verwe Schilder, buyten de Doornijck Poort, geheeten Willem Snellaert, die so wat beter was in de Const als ander Doeck-schilders, die in de Stadt seer veel waren, en gemeenlijck zijn. Binnen desen middelen tijt hoordemen veel gheruchts van de ongemeen cloecke manier van teyckenen en schilderen van Carel van Yper, daer Pieter eyndlingh by was bestelt te leeren. Hier sagh hy heel een ander wijse, en begon hem daer nae te ghewennen, en maeckte Carel somtijts eenighe groote cromme voeten, die maeckte Pieter dan noch meerder, om dat hem docht dat het te cloecker stont, en te beter was. Carel was niet groot van persoon, en was evenwel moedich, en corselachtich, oft wat cort voor t'hooft. T'geschiede op eenen avondt, datmen daer t'Yper gewent is te backen panne-koecken, die sy kespen heeten, en dat elck de zijne met de pan moet omkeeren. Doe het dan Pieters beurte was, en hy zijnen koeck op wierp met de pan om te keeren, comt den beboterden pannekoeck den Meester vlack in zijn aensicht te vlieghen, dat hy de hitte wel mocht bevoelen, en besmeert was. Pieter stondt deerlijck en sagh om dit ongeluck: doch dit passeerde met wat ghekijf. Op eenen anderen avondt hadde Carel gasten, en redelijck beschoncken wesende quam op den Winckel, toonende den gasten de schilderije: en alsoo Pieter de keersse nae zijnen sin om lchten niet con houden, nam zijn vuyst, en sloegh Pieter voor t'hooft, dat hy ter eender sijde viel, en de keers met den Candelaer ter ander. Den jongen dese onredelijckheyt niet connende verdragen, is smorghens vroegh van Yper nae Cortrijck ghetrocken, sonder zijn Meester adieu te seggen. Den Vader, die een streng Man was, en zijn soon niet willende gelooven, dat het soo toeghegaen was, bekeef den jonghen vast, zijn wech loopen bescheldende, en seyde, dat hy niet veel deughen en soude, nam stracx een Peerdt, en trock nae Yper: daer most den jonghen, hoe moede hy was, mede, en zijn als ick meen vijf mijlen weeghs: want den Vader wouw de waer-

[fol. 250r]

heyt gaen onderstaen. Daer gecomen, vondt wel dat Carel niet veel wist te segghen, dan groot onghelijck hadde: doch gaf den Vader zijn soon in tegenwoordicheyt geen gelijck. Carel voldaen zijnde, nam den Vader Pieter mede: t'huys ghecomen wesende, gaf hy Pieter weynigh oft schier geen gelt, en gheboot hem heen te trecken zijn avontuer te soecken, en hem selven te geneeren. Dus is den armen jonghen, die noch maer ontrent twaelf oft veerthien Iaer oudt en was, eyndlingh gecomen by Mecchel, en was Sondagh oft heyligh dagh, dat t'volck buyten der Stadt quam wandelen, daer sat Pieter op den wegh en rustede: en ghelijck de Ieught uyt vrienden en kennis wesende, en geen heencomen wetende licht bedroeft is, sat vast en weende, des eenighe voorbyganghers vraeghden waerom hy weende, en of hy geen ambacht con, en derghelijcke. Pieter seyde, hy was een Schilder: en gelijck te Mecchel altijt oock veel Water-verwers zijn, werdt van eenighe van desen mede ghenomen. Sy hadden daer een maniere dat hun doecken door verscheyden handen mosten, d'een maeckte tronien, en handen, d'ander de cleeren, oft Landtschap, so werdt Pieter ghestelt te maken compartimenten, daer dan schrift in quam, waer in, en in ander hy hem soo wel droegh, dat ander Schilders Pieter sochten van den Meester t'ontrecken, en begonden om Pieter te kijven, en twist te hebben. Hy hem dan bevindende sulck een Meester te wesen, trock wech van Mechelen nae Antwerpen: want hem docht hy hoefde nu niet te sorgen. T'Antwerpen quam hy by een Oly-verwe Schilder, die stelde hem te copieren een Serpent-bijtinghe van zijn handt, en vraeghde Pieter of hy die handelinghe wel volgen soude, en alsoo 't een handelingh was die Pieter docht nouw voor Katten noch Honden te deughen, seyde jae. Hier en is hy oock niet langhe ghebleven, en is soo van den eenen op den anderen Winckel gheraeckt, oock eyndlingh by Iaques Floris, den Broeder van Frans. Hier hielp Pieter met zijn mede-discipels hun Meester op eenen avondt een boots stellen: want Iaques zijn broeder van verre kennende met licht aencomen, schickte dese knechten met bloote Rapieren schretsende op de steenen nae Frans toe, en deden hem wel dapper loopen: want Pieter begon al Manlijck te worden, en is voort uyt t'Landt getrocken, eerst in Vranckrijck, van daer in Italien, en hiel hem eenen tijt langh te Venetien by Tinturet, die aen hem en zijn dinghen goeden sin hadde, ghelijck hy oock aen des Meesters: en het schijnt wel, had hem t'hooft niet soo groen gheweest, en tot verder reys niet gheneycht, hy hadde met de dochter van Tinturet Houwlijck aen gegaen, daer hy wel toe had moghen comen: dan is van daer in ander Steden gereyst, en gecomen te Room. My dunckt of hy een reysghesel had van Antwerpen, geheeten Hans in den boogh. Hy is oock geweest te Napels, siende al die vreemdicheyt buyten Napels te Puzzuoli, en elder. Te Room conterfeytte hy veel fraey gesichten van der Stadt op den Tyber, oock het Casteel S. Agnolo, en veel Ruwijnen, want hy seyde, als hy geen ghelt en hadde, most hy Ruwijnen tellen: dese waren uytnemende metter Pen ghehandelt, en met sulcken aerdt en cloeckheyt dat het niet te verbeteren was, het was schier op de manier van de Pen-handelingh van Hendrick van Cleef. Dese stucken heb ik ghesien dat hy hadde rontom den Winckel opghehangen: maer mostse weder wech nemen, om dat sy hem Room te seer in't gedacht hielden, en dat hem so seer moeyde daer niet noch te wesen: doch hy conder beter ghelt winnen als bewaren, met zijn mede Ne-

[fol. 250v]

derlanders, die seer op den goeden Wijn verslinghert waren, datter dickwils niet veel t'over en was. Verlieten hun eens op malcander, meenende elck dat een anders buydel wel gespeckt was: en als men t'gelagh betalen soude, hadde niemant ghelt. Wat hadden sy te doen? Gaven den Weerdt al hun nederbasen, oft coussen te pandt, namen swartsel, en maeckten hun beenen swart, deden hun schoenen aen, en bonden de coussebanden aen, ginghen soo heen, en het gheleken seer fijn hosen te wesen, die heel dicht aen de beenen pasten. Yemandt had wat onder handen, dat schier op was gedaen: Dit voldaen, vercochtent, en ginghen hun hosen lossen. Te Room heeft hy noch veel dinghen geconterfeyt nae den Antijcken, en nae Michel Agnels dingen uyt t'Oordeel, en nae zijn rondt. Hy schilderde oock eenighe ordinantien, te weten, dry Coninghen, met aerdighe Ruwijnen, met veel cleen gherucht van beeldekens, en dergelijcke, ghewennende hem te wercken van alle manier van schilderen: wrocht oock veel op t'nat. Was met Ieronimus Mutziano tot Tivoli, alwaer hy in de Landtschappen van Mutziano, in't Paleys van den Hof, de beelden en Historien maeckte: waer by te bedencken is, of hy handelinge hadde, en ervaren was in de Const. Hy was te Room ten tijde van Paus Pius de vierde. In zijn afcomen had hy vreemde en sorghlijcke avontueren. In Duytslandt reysende, en logerende met zijn medegeselle in plaetsen, daer t'volck op een weynigh nae, die in de Herbergh vast brasten en droncken, al uyt ghestorven was, en mosten slapen op bedden, daer men een weynigh te voor de dooden af had genomen, doch alsoo't Godt gaf, hadden geen letsel. In't optrecken gheschiede hun een clucht in Italien, in een Stedeken, daer sy aen een Schilders Winckelken om werck hadden gevraeght: en den Meester geen hebbende, waren voort gegaen, en wederom ghewenckt: want een Heer oft Borgher vraeghde den Schilder, wat dat voor gesellen waren. Hy antwoorde, Schilders, die werck soecken. Desen wildese te wercken geven, lietse daerom wederom roepen. En also d'Italianen van boven met der handt nederwaert wencken, en niet van onder op, dat daer voor vileynicheyt wort gheacht, meenden sy, men wees datse hun wech maken mosten: des waren sy in twijffel: of sy op den loop wilden, denckende of sy't onwetende erghens in mochten hebben verkerft: doch werden bevindende, datmen hun wederom riep. Als nu Pieter weder in Vlaender in zijn gheboort-stadt ghecomen was, was van zijn oude kennis blijdelijck ghewelcomt, begon vast te maken Water-verwe doecken, die by eenige van de Schilders (die wat meer kennis hadden als ander) met groot verwonderen waren aengesien. Hy maeckte op eenen langwerpigen Doeck een Serpent-bijtinge met groote beelden, die seer wel stondt en gehandelt was: een vier Euangelisten, daer aerdige tronien, een vercortende handt op een Tafel liggende, en fraey laken in quam: ooc in eenige tronie een ander besiende met grooten ernst. Noch eenen Doeck van een Iudith, daer sy Holophernis hooft in de male steect, welc doode hooft uytnemende was. Noch een Crucifix in de hooght, met Maria en Ioannes, met fraey en aerdich laken, en alles wel geschildert: den dooden Christus hingh heel anders als men hem gemeenlijc siet van ander Schilders gedaen, so heel had hy hem gemaect neder geswackt, gelijck een doot lichaem geneyght is te doen, daer de beenen, oft knien niet recht blijven staen, als veel Schilders gewent zijn te maken. Maer daer hy ooc seer uytnemende in was, dat was in Metselrije, en te schilderen Tempelen, en Prospectiven, dat ic wel mach

[fol. 251r]

segghen, noyt geen ghesien te hebben soo aerdich ghehandelt, soo wist hy die Colomnen met soete Marmor-vlecken hooghen, diepen, en canaleren, eenen uytnemenden welstandt te gheven, desgelijcx vloeren, en ander omstandicheden, met een seker gracelijcke soetheyt. In dese Tempelen maeckte hy eenige Historien: onder ander, was van hem gedaen seer versierlijck, daer Christus Coopers en vercoopers uytjaeght, met veel cleen gherucht van beeldekens, die menigherley actien deden: Daer waren oock eenige Antijcksche backen, met water, en Visschen, daer kinderkens mede speelden. Somtijts maeckte hy een heerlijck Coninghlijck Paleys, daer Salomon in een heerlijck gestoelt en throon zijn eerste Vonnis dede, over het levende Kindt de natuerlijcke Moeder kenlijck makende. Oock daer Maria gheboodtschapt wort, stoelen en koetse als van hout seer aerdich ghesneden wesende, met een insien in een ander Camer, alles seer wel en cluchtich ghehandelt. Hy maeckte oock d'Historie van de seven ghebroeders der Machabeen, daer sy ghemarteliseert, en wreedlijck ghedoodt worden, seer wercklijck gheordineert en geschildert. Hy maecte ooc een Susanna, met den boeven, dat alles seer wercklijck stondt, met een versierlijcke Fonteyne, welcks back, als een schulp van Marmor, was ghedragen van Zee-Goden oft Goddinnen met gedeelde visch-steerten, van Coper, welck Coper gaf verscheyden glanssen, en was te som plaetsen groen oft mosschich van t'water. Hy schaemd' hem oock niet, yet te schilderen nae Print van Titiaen, te weten, daer Ioseph van Putiphars Huysvrou wort nae t'bed ghetrocken, en hy ontvliedt: En de Boodtschap in de hooghde, van een Italiaen ghesneden, daer den Engel met d'een handt om hoogh wijst, en met d'ander zijnen schoot, en een Lelie ghevat heeft: en daer in den schijn een deel Engelen met den heyligen Geest afcomen: daer had hy die drijvende wolckskens, en stralen over de Metselrije doorschijnich soo wel ghedaen, en met sulcken welstandt, dat het niet te verbeteren was: desgelijcx alle die beelden, lakenen, tronien, en naeckten, waren wonder net en levendich ghehandelt: soo was de Metselrije, en vloer, dat ick geenen moedt en hebbe veel beter van Water-verwe te sien. Dit selve maeckte hy oock in't cleen van Oly-verwe, voor eenen Brouwer, gheheeten Ian Bonte, dat seer wel stondt. Hy maeckte noch van Oly eenighe Mary-beeldekens in't cleen, van grooten welstandt: en eenen grootachtigen naeckten S. Ieronimus, liggende als geknielt, en met den voorsten erm rustede hy, d'handt leggende op een doots-hooft, so datmen t'corpus van ter sijden sagh, met een deel van den rugge. Dit hadde hy ghedaen nae t'leven, wesende goet werck. Noch maeckte hy een Kerck-vaen van S. Barbara: op d'een sijde, daer sy staet met den Palm-tack: op d'ander sijde, daer sy onthooft light, en den Vader met t'sweert van den Duyvel in de locht wech wort ghevoert: dit was van Oly-verwe. Noch maeckte hy een Passy-stuck, te weten eenen naeckten Christus, sittende op t'graf, met alderley Passy-tuygh, gelijck men in den Vasten voor den Altaren pleeght te stellen: dit was met al zijn bywerck seer Meesterlijck en wel gedaen. Het waer my niet wel moghelijck alle zijn wercken te vehalen, die bysonder van Water-verwe seer uytnemende constigh waren. Maer wat baet het? Al had hy Apellis, oft een van den besten Antijcken Schilders gheweest, daer waren in dat Cortrijck geen Talenten voor hem ten besten: conde hy een van zijn Doecken dry oft vier pondt vercoopen, daer was seer veel roeps van. Hy vondt hem gehouwt,

[fol. 251v]

en begon wat ghesin te crijgen, so dat hem ten lesten een oorsaeck quam aenbieden, om te Doornijck te woonen, met een werck voor eenen Canonick, geheeten Monseur du Préz, tot een Epitaphium, waer van de Tafel was een Verrijsnis: dese maeckte hy te Cortrijck, was een redelijck groot Penneel, t'welck ghedootverwet zijnde, is in de Son gheborsten, dat het herlijmt en gheschaeft zijn most, hadder veel moeyt mede, en was een fraey ordinantie. Trock ten lesten nae Doornijck, ontrent t'Iaer 1568. oft 69. Dit was soo veel (ghelijck men seght) ghecomen van de Helle in't Vaeghvyer, want daer was voor hem oock weynich ten besten, om dat het oock geen rijcke Coopstadt en is, en dat die Walen weynigh verstandt van onse Const hebben, daerom oock weynigh liefde: want hy van dat groot stuck van Oly-verwe maer dry pondt Vlaems en hadde. Daer nae maeckte hy te Doornijck de deuren, al het hout-werck oock stofferende, op een aerdighe maniere verguldende al wat verguldt most wesen, en t'rouwe hout met bruyn Oker, oft roet, van Lijm-verwe aenstrijckende, maeckte metter steck hier in maelgien oft streken, als of het eenigh vreemt hout waer gheweest, t'welck vernist wesende seer wel stondt. Maer aleer hy te Doornijck noch con vry worden, en hadde hy geen cleyn moeyte:: want die Schilders daer oock een Gildt hebben, met Deken, en ander Officiers, en doen Recht op hun eygen handt over dingen, die de Const oft hun Gildt belanghen: en daer mach niemant comen schilderen op zijn selven, oft winckel stellen, hy en moeter gheboren zijn, en eenighe Iaren onder een vry Meester hebben gheleert, en derghelijcke afschuttingen die sy hebben, om een vreemdlingh, hoe constigh hy ooc is, buyten te sluyten: gelijck sulcx te Parijs, en meer groote Steden, heel onverstandelijck in't ghebruyck is. O Pictura, edel en alder vernuft-barenste Const in der Natuere, Moeder aller vercieringen, en Voedster aller edel deughtsamer Consten, die geene uwer Mede-susters, die men vrye Consten noemt, te wijcken hebt, die by den edelen Griecken en Romeynen soo heel in weerden waert, en u constighe Oeffenaers over al soo heel welcom, wel ontfangen, en van den Heeren en Oversten soo geern voor Borgers aengenomen. O al te ondanckbaer tegenwoordige Eeuwen, datmen door aendringen van onaerdige brodders, sulcke schandlijcke Wetten, en dergelijcke afjonstige ordeningen, in den Steden plaetse heeft ghegheven, dat over al schier (sonder schier alleen te Room) van de edel Schilder-const wort een Gildt ghemaeckt, ghelijck men van alle plompe handt-wercken en Ambachten, als Weven, Pels-naeyen, Timmeren, Smeden, en derghelijcke doet. Te Brugge in Vlaender is t'Schilderen niet alleen een Gildt: maer daer onder wort ooc begrepen het Goreel-maken.^* Te Haerlem, daer altijt veel edel gheesten in onse Const zijn geweest, daer zijn de Ketel-bouters, Tin-gieters, en oude Cleer-vercoopers, onder het Schilders Gildt. Hoewel dees twee Steden oorsaeck by brenghen, waerom het gheschiedt is: soo is het evenwel soo verre ghecomen, datmen haest weynich onderscheyt maeckt tusschen schilderen en schoen-lappen, weven, oft derghelijcke dinghen: want het moet oock (gelijck het onwetenheyt en onverstandt geern heeft) een Gildt wesen, en moet (daer men't noch ghecrijgen can) met ghelt ghecocht worden. Dan moeter proef zijn gedaen, gelijck Kist-makers, Cleer-makers, en ander Ambachten doen: want (dat noch plomper luydt) wort oock een Ambacht geheeten. O edel Schilder-const, waer ist met u ten

* Goreelen sijn, dat de Peerden aen den hals hebben, om by te trecken.

[fol. 252r]

lesten nu gecomen? En hoe weynich worden uwe edel Oeffenaers, onder die nou een weynich schaduw oft schijn der Consten hebben, onderscheyden? Groote Keysers, Coninghen en Princen, plochten u niet alleen in grooter, hooger weerden, en eeren te hebben, en Stadts rijckdommen voor u te geven: maer self u edel oeffeninge te ghebruycken. Nu zijdy ten lesten met het Peerde goreel-maken, Tin-gieten, Ketel-lappen, Glas-maken, en oudt Cleer-coopen, een Gildt geworden: dat welcke nu Princen, Heeren en Overicheden, in den Steden niet alleen lijden, maer bevestighen, en doen sulcke Ordinantien, u, o edel Pictura, tot smaedt en oneere, onderhouden, en in't ghebruyck blijven, niet bedenckende, dat u oneere hun geen eere en is, noch geenen lof by brenghen can. O al te seer ondanckbare tijden. Pieter Vlerick most oock zijn proeve doen, welck was eenen doeck van Water-verwe, een seer aerdighe ordinantie van een Kinder-doodinge. Voor aen was een ghetuymel van Soldaten, en Vrouwen met den kinderen, op eenen voor-grondt van Metselrije. T'verschieten was een insien van een Stadt oft Marckt, met seer aerdich ghebouw van huysen, en cleen ghewoel. Hier in sagh mijn Heer den Deken met die ander hoetelaers wel soo diep, of sy op eenen slijpsteen hadden staen sien: doch was het goet gheschouwt, t'mocht voor proeve bestaen, en hy Meester wesen: hoewel dat het (als verhaelt is) Pieter veel moeyte coste. En souder oock niet toe ghecomen hebben, sonder den voornoemden Canonick, die den Bisschop van Doornijck te hulp nam, dat sy ten lesten, doch noode, bewillighden. Pieter dan te Doornijck woonende, nam al aen te doen watter quam, niet alleen ronde beelden te stofferen, maer oock blaesbalcken te verwen, en derghelijcke, dat te claghen was, dat hy geen oorsaeck hadde, zijnen tijt en Const aen yet besonders te gebruycken: dickwils wenschende, dat den tijt mocht comen datmen seggen soude, Meet my, meet my, ghelijck als men dringt in den dueren tijt om Cooren, daer elck om zijn nootdruft laet om t'eerst meten, dat hy soo mocht te doen crijghen. Hy maeckte somtijts een Conterfeytsel voor cleenen prijs: oock voor eenige Nonnekens een Altaer-tafel, van Oly-verwe op doeck, wat langwerpich, met in't midden een opgaende viercant, wesende een Crucifix: op d'een sijde voor aen sat den eenen Moordenaer op een karre, met een Biecht-vader by, die hem scheen te troosten: ander graefden den put om t'Cruys in te stellen: een lagh met opghesloofden erm, om uyt den kuyl te halen, t'zy steen, oft yet dat t'graven verhinderde. In den midden, een weynich in't verschieten, had hy Christum gemaect aen't Cruys. Achter uyt een beroerde doncker lucht bracht hy eenen schijn, die t'beeldt van ter sijden bescheen, soo dat den Christus meest al overschaduwt was, ghelijck hem noch Tinturetten gheest en inventien in't hooft laghen, dat evenwel voor den Schilders oft Const-verstandige niet onbevallijck en stondt: doch hadden de slechte Nonnekens daer gheen vermaken in. Verder in't verschieten waren eenen hoop doende den anderen Moorder te cruycen: Voorts dobbelaers, en alderley omstandt, was seer versierich: Daer quamen oock Peerden in die schoon coppen hadden. Dusdanigh werck quam noch seer selden uyt, dan wel somtijts yet van cleene weerde, oft daer niet veel op en sat. Hy hem dus vindende in dese nouwicheyt, werdt oock den anderen ghelijck, dat hy niet wel mocht lijden, dat ander van buyten daer souden comen Meester worden, oft maer eenighe Conterfeytselen maken. Werdt oock ghesint tot

[fol. 252v]

pleyten, en hadde eenighe Processen soo teghen t'Gildt, en anders: des hy voor eenigh Procureur een heel Camer van Grocissen (daer hy oock uytnemende in was) schilderde, dat groot gheldt weerdigh was, op dat zijn sake met aller macht voort mocht zijn ghedreven, soo datmen hem daghelijcx sagh achter straet met een deel papieren, en brieven in de handen, oft self een Taelman, oft Procureur waer gheweest. Hy was oock seer verstoort op eenen Schilder Michiel Gioncquoy, die corts van Room ghecomen was: desen was van Doornijck, en hadde te Room seer veel coperkens geschildert, meest wesende cleen Crucifixkens, daer hy de pons af hadde, en copieerder aldus by menichten, en hadde een maniere die seer netkens en scherp te sitten fijmelen: achter was niet veel als eenen swarten grondt, en onder wat aerdtrijck. Hier mede con hy redelijck verdienen, want stonden den Spangiaerden en anderen wel aen. Van hem wort oock verhaelt in't leven van Sprangher. Desen hadde veel te segghen op eenen erm van den Christus, in de verrijsnisse van Vlerick, in d'Epitaphie van Monseur du Préz, daer voor van is gheseyt: welcken erm hy niet alleen dagelijcx berispte, maer toogh toe, en gingh hem met de verwe verderven, oft nae zijn meeninghe verbeteren, een groote verwaentheyt en sotte eergiericheyt van so een, die weynich teyckeninge, verstandt, en inventie hadde, sulcken vermetenheyt te bestaen, in een Stadt, daer den Man woonachtich levende, en tegenwoordich was: soo dat natuerlijcker wijse te spreken, Vlerick geen cleen oorsaeck en hadde, hier over seer t'onvreden te wesen: want het een uytnemende onbeleeftheyt was, van een die so weynigh in de Const by hem was te ghelijcken. Hy heeft noch in't lest ghemaeckt een Venus, daer men seght, dat hy met het naeckt zijner Huysvrouwen hem hadde beholpen, dat een stuck was dat seer was ghepresen: maer (als gheseyt is) hy was ter plaetsen daer zijn vercregen Const hem weynich nut oft voordeel dede: oock den opstijghenden krijgh, en s'Landts inwendighe beroerten en verderfnissen, en deden hem geen voordeel. Hy is tusschen Cortrijck en Doornijck ghevanghen gheworden van t'krijghvolck, en hadde veel suckelinghe. Hy hadde twee oft dry seer schoon dochterkens, daer hy ghenoecht in hadde, wat op zijn Italiaens te sien ghehulselt en ghecleedt gaen: dese storven van de Pest, so dat hy ten lesten oock aen de selve sieckte is gestorven A^o. 1581. op den Vasten-avondt dagh, oudt wesende 44. Iaer en half. Hy was een Man van wackeren gheest in de Const, hem selven niet veel achtende, en seyde dickwils tot my, die wat meer als een Iaer by hem woonde: Dat ick wist dat ghy geen beter Meester soudt werden als ick, ick soude u raden daer uyt te scheyden. Dickwils prees hy Frans Floris, en ander seer, en sonderlinge d'Italiaensche Veronees, Titiaen, Tinturet, Coretzo, en ander meer: Had oock veel te seggen van een schilderije tot Cramona in de Kerck, wesende een Cruycinghe Christi. Ick cost hem, om dat hy mijn tweedde, en leste Meester was, niet verswegen laten, dewijl zijn wercken meest zijn te Doornijck en Cortrijck, die niet te veel en zijn, en nergen meer, oft weynigh gesien worden: oock om dat hy (dit in alle deelen der Consten verstandigh, en op alderley manier van wercken hervaren was) sulcx wel verdient, op dat zijnen naem eerlijck en gheruchtich, der onsterflijckheyt bevolen, en eyghen blijve. Doe hy noch te Cortrijck woonde, had hy een Discipel van aldaer, gheheeten Lowijs Heme, die hem seer wel nae quam, besonder in te schilderen Metselrijen, en

[fol. 253r]

Prospectiven, en is wel de best te Cortrijck in onse Const. Hier mede laten wy Pieter Vlerick berusten, en keeren tot zijnen tweedden Meester Carel van Yper,^* daer wy voor een weynigh van hebben verhaelt. Hy was van Yper: doch den tijt zijner gheboort is my onbekent: weet oock niet by wien hy geleert heeft. Hy hiel zijn wooninge tot Yper, daer hy verscheyden dinghen ghedaen heeft, als ghevels van huysen, Kerck-tafelen, en verscheyden dinghen, buyten in eenighe Cloosters, daer onder ander yet op het nat kalck ghedaen van hem soude wesen. Te Doornijck in eenigh Canonicks huys, heb ick gesien een Bekeeringhe Pauli van wit en swart, groote beelden: heb oock ghesien een Verrijsnis van Oly-verwe, op een Penneel, gelijck tot een kasse, op een tresoor te setten, dat niet qualijc en was gehandelt. Op een Dorp by Roesselaer, Hoogh-lede gheheeten, was van hem in de Kerck een groot Oordeel van Oly-verwe, daer hem zijn Discipel Claes Snellaert den soon van Vlericks eersten Meester, gheholpen heeft in eenigh verschietende dinghen in de Locht, en anders. Desen Claes was soo taemlijck van Teyckenen, Metselrije, Compartimenten, en ander versieringhe van cieraten, en is A^o. 1602. oudt in de tsestigh Iaren, te Dordrecht ghestorven. Ick heb oock van Carel ghesien een Oordeel, gheteyckent op een lombaerts bladt, ghedaen met de Pen, en ghewasschen, t'welck Carels Weduw een Schilder, die haer Man had helpen bewaren, had ghegheven, dat ick acht d'ordinantie van dit mocht wesen: het was seer versierlijck, en vol aerdich ghewoel, wat Tinturet-achtich: Den Christus sat op wolcken, en hadde onder hem de teyckenen oft Dieren der vier Euangelisten. Hy teyckende oock veel voor Glas-schrijvers. Te Gent in S. Ians Kerck, is van zijn teyckeninge, een schoon venster van eenen Kerstnacht, dat een fraey en wercklijck stuck is. Hy hadde Italien, en ander Landen besocht, en was over al in Vlaender zijner Const halven seer gheacht, en ghepresen, want hy heel seer in uytnementheyt, by anderen inlandtsche Schilders van aldaer af stack, en uyt nam: doch soude by ander overvlieghers, in Brabandt, en Hollandt, qualijck t'veldt hebben moghen houden. Hy was een Man, die vast korsel, en swaermoedich was. Het is ten lesten geschiet, dat hy is gecomen te Cortrijck, alwaer die Schilders hem groote vrientschap en goet onthael deden: en t'samen aen goet chier maken wesende, werden te clappen, en te boerden d'een met den anderen, van hun Vrouwen, en wat kinderen sy hadden: vraegden onder ander Carel na zijn kinderen. Doe wert geseyt, dat hy een seer schoon Vrouw hadde, maer creegh geen kinderen. Waer op yemandt onder den hoop seyde: Carel, ghy en zijt niet weerdt dat ghy leeft, sulcke een Vrouwe, en geen kinderen te hebben, oft te maken. Dit woort (so men nae bevondt) had desen swaermoedighen Mensch soo ter herten ghenomen, dat hy't niet en con lijden, van hem setten, noch vergheten, wat vreucht oft ghenuecht sy om zijn vermaken deden: sy ginghen nae den middagh wandelen buyten langs de Leye, een Riviere die door Cortrijck loopt. Doe seyde Carel: Ick wouw dat ick laegh in den grondt van dat water. En ghelijck het in den Somer en heet was, meenden sy, dat hy lust hadde te swemmen, en hem te vercoelen, in dat claer schoon water. Des avonts weder ghecomen wesende in de Herbergh, oft ter plaetsen daer sy te vooren by een waren gheweest, en weder aen drincken over maeltijdt: Carel altijt even swaermoedich, en truerigh sittende, en sy hem tot vroylijck zijn vermanende, was een die't hem eens bracht, oft toedronck,

* Van Carel van Yper.

[fol. 253v]

en uytghedroncken, vraeghde wat hy begheerde, wit oft root: want sy droncken witten en rooden Wijn. Carel hadde een mes onder Tafel in zijn handt, en stuypende gaf hem selven een wonde in't lijf, latende het bloedt loopen op de Tafel, segghende: siet daer is roodt. T'gheselschap dit siende, was gheheel verbaest, grepen den Man aen, den welcken verhaelde t'voorsproken woort, dat hy niet weert en was te leven. Hier waren sy al seer begaen en beroert van sulck grouwlijck stuck, en vreesden oock dat Iustitie dit vernemende, en hy soo storf, soude moeten buyten by t'ghericht oft galgh ghehangen worden, dat te groote schand soude wesen voor de Const: des sy hem in der nacht ter Stadt uyt cregen, in een schuyt langs de Leye, en brochten hem in een Clooster, dat Groeninge heet, dat een vrydom is. Sy verbonden, en troosteden hem so sy best conden: want de wonde was so heel diep niet, om dat t'mes op een ribbe was ghecomen, en soo wat afgeschampt. Somtijts scheen dat het wat wesen wilde, dat hy hem wat stellen en bedencken soude, beclaeghde zijn dwaesheyt, segghende: Wat heb ick gemaeckt? Dan quam hem weder wanhope en raserije in't hooft: dan begheerde hy Papier, en teyckende alderley ghespoock, segghende: dat hy verdoemt was. Die hem bewaerden, te weten, Olivier Bard Schilder, gheboren van Brugghe, en ander, hadden ghenoech te doen hem vast te houden, sulcken ghewelt hy dede met hem te wringhen, dat de wonde t'elcken open borst, en argher werdt: en aldus in sulck een rasende wesen eenighe daghen en nachten volherdende, is ghestorven, ontrent de Iaren 1563. oft 64. Eenighe wilden segghen, dat hy te Room oft in Italien hadde een ander ghetrouwde Vrouwe, en dat hy over zijn wantrouwicheyt altijt swaermoedich en becommert gingh, d'eerste Vrouwe so bedrogen en verlaten te hebben. Summa, hy is dus ellendigh en onghevalligh ghestorven, en daer in't Clooster begraven. Hier heb ick nu den Discipel voor den Meester ghestelt, t'welck my soo voor quam, en is my te meer te vergheven, om dat den Discipel zijn meester heeft in de Const overtroffen, en dat het mijn Meester is gheweest, doch nae den tijt van het sterven te rekenen most Carel langhe voor ghecomen en ghestaen hebben.