Logo DBNL
Het schilder-boeck (1969)

Het schilder-boeck

(1969)–Karel van Mander–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Het leven van Iacopo Tintoretto, Veneetsch Schilder

De Schilders van Tuscanen en Roomen hebben altijt (ick en weet niet of (neffens t'ghelijck dat sy hebben) eenige benijdinghe daer oorsaeck ten deele van is geweest) den Veneetsche Schilders beschuldight, en berispt, datse oyt te weynich Teycken-const oft studie hebben gehadt, beneffens hun stout en aerdich coloreren: maer misschien hebben dese berispers selve som te weynich ghelet op het wel verwen oft coloreren. Onder dese die berispt zijn gheworden, was Iacopo Tintoretto, den welcken van in zijn jeught is een beminder gheweest van verscheyden Consten, bysonder van schilderen, en te spelen op alderhande speeltuygh der Musijcken, en was altijt in alle zijn wesen vrolijck, en cortwijligh om mede om te gaen: Maer in de saken der Schilder-const belangende, oubolligh, vreemt, wonder veerdigh, en los in zijn voornemen, hebbende de alder seldsaemste herssenen oft versieringhen in't hooft, die oyt eenich Schilder ter weerelt hadde, gelijck men sien mach in al zijn wercken, in zijn bootsighe en cluchtighe by een voeginghe der ordinantien zijner Historien, seer uytnemende verscheyden en buyten t'ghemeen ghebruyck van allen anderen, Iae heeft met de nieuvondighe aenslaghen zijns verstants de * seldsaemheyt self overtroffen, werckende by gheval en sonder teyckeninghe, ghelijck of hy seggen wilde, dat t'schilderen geen Const oft moeyte, dan slechts maer boerde oft ghecks werck en was. Menige reyse heeft hy in Oly zijn dinghen ten deele gedootverwt also ghelaten, soo heel rouw ghedaen, datmen de pinceelslagen daer by gheval, en als uyt een desperatie ghedaen wesende, met cladden op siet ligghen, sonder seer veel teyckeninghe oft verstandt. Hy heeft schier geschildert op alderley manieren, op t'nat en van Oly, ooc Conterfeytsels van allen prijs, elcken bestelt nae zijn ghelt: soo dat hy wel mackte den * meesten deel van al dat bin zijnen tijdt tot Venetien was geschildert. En om dat hy in zijn Ieught in veel schoon wercken liet mercken een groot oordeel te hebben, hadde hy nae t'groot beginsel, dat in hem was van natueren wegen, hem vlijtich begheven die selve gave te baet te comen met studeren, gelijck als

ander, die de schoon maniere volghen van ander excellente voorgangers, sonder soo te hebben uyt zijn selven henen ghetrocken zijn dinghen, op zijn veerdighe maniere, hy waer wel een van de alderbeste Schilders geweest, die Venetien oyt hadde: hoewel hy evenwel is geweest een cloeck en goet Schilder, van wackeren, versierigen, en edelen gheest. Doe nu den Raedt van Venetien ordineerde Iacopo Tintoretto, en Paulo Veronese, beyde noch jong, en daer men groote hope toe hadde, elck te maken een Historie in de Sale van den grooten Raedt, oock den sone van Tiziano Horatio een Historie, schilderde Tintoretto Fredericum Barbarossa, gecroont van den Paus, en maeckte daer in een schoon ghebouw, en om den Paus een groot deel Cardinalen, en Veneetsche Edellieden, al gedaen nae t'leven, en onder de Musijcke van den Paus. Hier in had hy hem soo ghedregen, dat dese Schilderije by alle ander mach staen, oock by die van Tizianen soon Horatio: welcken daer heeft ghemaeckt een Bataillie, die te Room geschiede tusschen de Duytschen van Frederico, en de Romeynen by t'Casteel S. Agnolo. Hier in is onder ander een Peerdt dat seer schoon is, springende in't vercorten op eenen gewapenden Soldaet: doch wilt men segghen, dat Tiziano hier zijnen soon gheholpen heeft. Paulo Veronese maeckte hier neffens in de zijne, daer Barbarossa Paus Octaviano de handt cust, in nadeel van Paus Alexander de derde. En boven dees Historie, die seer schoon was, schilderde Veronese boven een venster vier figueren, den Tijdt, d'Eenicheyt met eenen bondt roedekens, de Verduldicheyt, en t'Geloove, soo wel ghedaen dat het niet te seggen is. Niet lang hier nae, also in de selve Sale noch een Historie ontbrack, dede Tintoretto soo veel door vrienden en voorspraeck, datse hem was doen maken: dese dede hy so, datse verwonderlijck is, en weerdigh gheacht te wesen onder de beste dingen die hy oyt dede: om dies wille dat hy met al zijn vermogen zijn best dede, om zijn trotsers ten minsten te verghelijcken, indien hyse niet overtreffen conde. En d'Historie is, daer Paus Alexander den Barbarossa in den Ban doet, daer onder ander een toortse wort afgeworpen, gelijck men in't discommuniceren doet, en een deel naeckten over hoop grabbelen om dees toorts seer versierlijck. Hier zijn oock eenige gefigureerde basamenten: en over al in dees Historie zijn ghesaeyt Conterfeytsels, die seer wel ghedaen zijn, en yegelijcken wel bevallen. Hierom zijn hem in de Kercke van S. Rochus, in de meeste Capelle, doen maken twee groote Historien van Oly, also langh als de Capelle breet is, te weten, twaelf ellen, onder t'werck van Pordenone: In d'een is versiert een Hospitael in't vercorten, vol bedden en siecken, op verscheyden actituden, die van S. Rocho ghemeestert worden, en onder dese zijn eenighe naeckten die seer wel verstaen zijn, en eenen dooden in't vercorten, die seer schoon is. In d'ander is ooc d'Historie van S. Rochus, vol van vescheyden schoon en gracelijcke figueren. In summa, is sulck, dat het is gherekent van t'beste dat desen Schilder oyt dede. Noch midden in de Kerck, op de selve grootte, maeckte hy, daer Christus gheneest dien voor de Piscine lagh, dat oock een redelijck werck gehouden wort. In de Kerck van S. Maria dell' Orto, heeft hy twee vacken gheschildert op doeck van Oly, twee en twintich ellen hoogh. In d'een, op de rechter handt van de groote Capelle, is, daer Moyses comt van den bergh met de Tafelen der Wet, en t'volck vindt aenbiddende t'gulden Calf. Tegen over dit is t'Oordeel, van een wonder seldsaem inventie, wesende seer verschrickelijck, en vol veelderley figueren, van

allen ouderdom en sexie, met verschietende salighe, en verdoemde. Men sieter oock Carons schuyt, maer soo vreemt, en verscheyden van ander, dat het seldsaem en fraey te sien is. En wis, hadde dees versierlijcke ordinantie en inventie beleydt gheweest met matighe en verstandige teyckeninghe, en hadde den Schilder acht ghenomen op yeghelijck deel, ghelijck hy heeft op t'geheele, in't uytbeelden der confusie, ghewoel, en verschricken van dien lesten dagh, het waer een besonder uytnemende Schilderije. Wel is waer, dat alsmense ten eersten schielijck comt te sien, is men seer verwondert: maer alsmense stuckwijs, en deel by deel opmerckich besiet, soo schijnet geschildert uyt mallicheyt. Noch heeft hy in de selve Kerck gheschildert van Oly de deuren van d'Orgel, end' is, daer Maria de trappen opclimt, end' is wel de beste Schilderije die in dese Kerck is: Ooc op de deuren van d'Orgel van de Kerck S. Maria Zebenigo, de bekeeringhe Pauli: maer met weynich studie. Noch tot de Carita, een Tafel van een afdoen van het Cruys. En in de Sacristije van S. Bastiaen, om trotsen Paulo Veronese, die hier oock veel schilderije dede, daer maecte hy Moyses in de Woestijne, en ander Historien. Noch in S. Iobs, de dry Marien, S. Franciscus, S. Bastiaen, S. Ian, en een stuck Landtschap. En in de Orgel deuren van de Kerck van Servi, S. Augustijn, en S. Philips: en onder, daer Cain Abel verslaet. In S. Philip, in't welfsel van den Preeckstoel vier Evangelisten, en boven den Altaer een Boodtschap, end' ons Heere in't hofken: in't vack van den Altaer het Avontmael. In S. Francesco della vigna, is den Altaer van't afdoen van den Cruyce, met de Marien, en eenighe Propheten. In S. Marcs Schole van S. Ian en Paulo, zijn vier Historien. Een is, daer S. Marcus in de locht is, en gheneest een, die seer ghequelt en ghetormenteert wort met ijsers, die al breken: hier in zijn veel figueren, en ander omstandicheden, die d'Historie rijck maken en vercieren. In een ander is een onweder ter Zee, en S. Marcus in de locht, die eenen zijnen devoten verlost: maer dit is soo met geen vlijt ghedaen als t'ander. In't derde is eenen regen, en eenen dooden, van des selven Sancts devote, wiens Siel ten Hemel vaert: in dees ordinantie zijn oock tamelijck veel beelden. In't vierde wort eenen beseten besworen: hier heeft hy versiert een gallerije in't vercorten, en t'eynden een vyer diese verlicht. Noch buyten dees Historien, eenen S. Marcus, dat een redelijcke schilderije is. Dese Schilderijen, en veel ander, die niet verhaelt en zijn, om dat wy ghenoech laten wesen, te hebben ghesproken van de beste, zijn van Tintoretto ghemaeckt met sulcke haesticheyt en veerdicheyt, dat als ander meenden dat hy naulijcx begonnen hadde, doe hadde hy zijn dinghen al ghedaen. Hy maeckte dat hy altijt te doen hadde: want doe hy eenigh werck niet hebben en conde door vrienden, so wilde hy't voor cleenen prijs, jae voor niet maken, dat hy't op alderley manieren maeckte te crijgen. Het is eens gheschiedt, doe hy hadde ghemaeckt in de Schole van S. Rocho eenen grooten olyverwen doeck met de Passie Christi, dat de Mannen van dese Compagnie besloten, te doen maken een bysonder stuck, en wilden dat besteden te doen een, die van alle de Veneetsche Schilders de beste teyckeninghe hier van soude maken. Dus ontboden wesende Ioseph Salviati, Frederijck Zucchero, die doe te Venetien was, Paulo Veronese, en Iacopo Tintoretto, werdt hun verordineert elck een teyckeninghe te brenghen, belovende den bestdoender het werck. Nu terwijlen dat dees ander elck hun best deden met grooter neersticheyt hun teyckeninghen te maken,

hadde Tintoretto de mate ghenomen van t'werck, spannende eenen grooten * doeck op, en schilderde hem, sonder datter yemandt af wist, met zijn gewoone snelheyt, en stelde dit al gedaen daer het te staen hadde. So dat op eenen morghen, doe de Compagnie soude vergaderen, om de teyckeningen te sien, vonden van Tintoretto het werck alree ghedaen, en op zijn plaetse ghestelt te wesen. Waerom sy op hem toornigh wierden, en seyden: Sy hadden begeert teyckeninghen, en geen schilderije, noch sy en hadden hem t'werck niet aenbesteedt. Hy antwoorde hun, dat dit zijn wijse van teyckenen was, dat hy't niet anders en conde, en dat de teyckeningen en patroonen van het werck mosten op sulcken manier wesen, om niemant te bedriegen. Eyndlijck wilden sy hem t'werck en zijnen arbeydt niet betalen, soo was het hun geschoncken. Met dese woorden, alhoewel hy veel partije hadde, maeckte soo veel, dat t'werck daer ter plaetsen bleef. In desen doeck is den Vader met veel Enghelen afdalende, om te halen S. Rochus: en heel beneden zijn veel figueren, de welcke representeren al d'ander Veneetsche Scholen: en dit is ghedaen alles op zijn ghewoon maniere. Maer om dat het te langh soude vallen te verhalen al de schilderije van Tintoretto, soo ist ghenoech te seggen besluytlijck, dat hy een cloeck, veerdigh, en goet Schilder is gheweest, die menigh Schilders gheest ghewackert heeft, in inventien, ordinantien, en stout handelen met den verwen. Hy is ghestorven Anno 1594.


Vorige Volgende