Logo DBNL
Het schilder-boeck (1969)

Het schilder-boeck

(1969)–Karel van Mander–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Het leven van Baccio Bandinelli, Schilder en Beeldtsnijder van Florencen.

Dat het den constigen Schilder niet soo swaer, en ondoenlijck is, Beeldtsnijder te worden, als het den ervaren Beeldtsnijder is een Schilder te worden, wijst ons ten deele t'volghende Exempel van Baccio Bandinelli: den welcken ick wel nae had ghelaten berusten onder den Beeldthouweren, om dieswille hy weynigh gheschildert heeft, en ander oorsaken, sonder van hem veel te verhalen: doch zijn uytnementheyt in de Teycken-const, heeft my gedrongen hem te ghedencken, en plaetse te gonnen. Hy was geboren te Florencen, Ao. 1487. en gheheeten Bartholomeus: doch nae de wijse des ghemeenen volcx te Florencen, t'woordt vercortende, werdt gemeenlijck genaemt Baccio, zijn Vader hiet Michel Agnolo, en wesende een constigh Goutsmidt, wilde zijn Soon maken een naevolger der Const, nemende hem by hem in den winckel, in gheselschap van ander Iongers, daer hy aenvingh te teyckenen, gelijck het doe t'ghebruyck was, also dat het geen goet Goutsmidt en wiert geacht,

die gheen goet Teyckenaer en was, welcke meyninghe recht is, dewijle het * teyckenen den grondt, en ingangh is tot dese, en meer Consten: oock most een Goutsmidt doe ervaren zijn in't rondt, oft van rondt te wercken, oft bootseren. Dus teyckenende en bootserende van wasch en potaerde, en comende op eenen winter-dagh op de plaets van S. Pollinari, daer seer veel sneeuws over hoop lagh, werdt hem van yemandt gheseyt, waer dit Marmor, en datmer mocht afmaken eenen grooten Reus, liggende als den Roomschen Marforio: stracx de Cappe neder gheleyt, sloegh handt aen de sneeu, en van ander Iongers * geholpen toebrengen, en afnemen sneeu, daer het behoefde, maeckte een liggende Marfory-beeldt, van acht ellen lang, dat hem een yegelijck verwonderde, dat hy soo gheestich dit bestaen, en kindt wesende hadde ghedaen. Genoech bewees hy, meer tot Beeltsnijden, als Goutsmeden te wesen geneycht. * Buyten Florencen hadde zijn Vader een Hoeve, daer hy den arbeyders hem naeckt voor liet staen, de selve conterfeytende met alder vlijt: soo dede hy oock verscheyden dieren aldaer wesende. Niet wijdt van daer was ghelegen Prato: hier trock hy smorgens vroegh henen, en bleeffer den heelen dagh, teyckenende in de Capelle nae de schilderije van Broer Philippo Lippi, tot hy't al naegedaen hadde, volgende de manier der ployen van t'laken van desen Meester, die te desen deele uytnemende was: En Baccio handelde seer aerdich met Pen, en met root en swart crijt. Eyndeling wert hy bestelt van zijnen Vader by Ioan Francisco Rustici, Beeldtsnijder, van de beste van der Stadt, alwaer Lionardo da Vinci dagelijcx oock was: welcken siende zijn teyckeninge en begin, hadder behagen in, en trooste den Iongen, hem radende sich te houden op het rondt, hem grootlijcx prijsende de wercken van den Beeldtsnijder Donatus. Riedt hem wat te maken van Marmor, t'welck hy dede: en conterfeytte een Vrouwen hooft, dat van den Antijcken was afgegoten: dit voor zijn eerste werck maecte hy redelijck wel. Doe Baccio hier nae eenige Modellen van aerde hadde ghemaeckt, * heeft den Vader dese zijns Soons heerlijcke studie willen te baet comen, ontboodt van Carrara eenighe stucken Marmors, en liet hem t'eynden zijn huys een bequaem werckplaets maken. Hier volmaeckte onder ander gebootseerde stucken Baccio eenen Hercules met Cacus onder voet, van twee ellen en half langh. Op desen selven tijdt was ghedaen en ontdeckt den Carton van Michel Agnolo Buonarotti, daer elder noch meer af gheseyt wort, wesende vol naeckten, om welcken te conterfeytten grooten toeloop was van de Ieucht, die tot Teyckenconst sich begaven: onder ander Baccio, die corts alle d'ander Teyckenaers te boven gingh, soo in omtreck, musculen, verdiepingen, en wel te voldoen: Onder dees Ionghers waren, Iacob Sansovino, Andreas del Sarto, Rosso noch jongh, en meer ander. T'is gheschiedt in veranderinge en oproer der Stadt, dat Baccio hebbende eenen gheconterfeytten sleutel, is ghecomen heymelijck in de Sael daer den Carton was, en scheurde hem in veel stucken: *welck van hem gedaen, een al te schandighe daedt was, te verderven soo uytnemende werck, dat een licht was der rechter Teycken-const. Hier van wist men niet d'oorsaeck, die Baccij snooden gheeft dit te doen hadde verweckt: Eenige meenden, t'was dat hy d'ander Leerjeught van sulcken groot voorbeelt wilde berooven, op datse hem niet te boven gingen: Ander, dat hy eenighe besonder deelen voor hem selven ghenomen hadde, oft dat hy't hadde gedaen ter gunst van Lionardo da Vinci, wien desen Carton veel van zijn eere in de Const

hadde wech ghenomen. Die dit misschien beter gerieden, meenden, t'was om den haet en nijdt, die hy droegh tot Michel Agnolo, want hy hem zijn leven langh noyt en vermocht. Doe dese daedt openbaer werdt, was hem grooten laster geseyt, van te wesen nijdigh en boos. Hier naer maeckte hy eenige Cartonnen: onder ander eenen van een naeckte Cleopatra, die seer schoon was. Baccio hebbende naem van een groot Teyckenaer, werd geneught hem te begheven * tot schilderen met de verwen, hebbende vaste meeninghe, den Buonarotto niet alleen te gelijcken, maer te boven te gaen in beyde Consten. Hierom hebbende geteyckent eenen Carton van een naecte Leda, met Castor en Pollux, uyt het Swaen-ey ghecomen in haer aermen, en willende dese schilderen van Olyverwe, en toonen dat hy de handelinge der verwen, verscheydenheden der coloreringen en vlecken, de vermenginghen oft temperinghen, hooghselen en diepselen con met den werck en daedtlijck uytvoeren sonder van yemandt onderwijs * te behoeven, docht hem raedtsaem, hem van Andreas del Sarto, daer hy seer gemeensaem mede was.op een Penneel te laten conterfeyten, en soude sien de manier van de handelinge der verwen, en de schilderije hebben tot zijn behulp. Del Sarto merckende zijn listicheyt, en misvertrouwen tot hem zijnen vriendt, hem zijn voorneem niet te willen openbaren, gingh toe, en nam de verwen op de pallet, en sonder temperen, namse met den pinceele, als ervaren Meester die hy was, en conterfeytte also de Carnatie van Baccio: met dese behendicheyt, en door dat Baccio stadich sitten most, con hy niet bysonders afleeren. Doch Baccio verliet daerom zijn voornemen niet: maer hem opentlijck beradende met Rosso, maecte een Tafereel van Olyverwe, daer Christus d'oude Vaders verlost uyt den voorborgh der Hellen. Noch in een meerder Tafereel, daer Noe droncken light, en met de schamelheyt bloot, van zijn twee Sonen gedeckt wort, en van den eenen bespot. Oock proefde en bestondt Baccio, op den ghevel van zijn huys te schilderen op het nat kalck, makende aermen, beenen, en lichamen, op verscheyden manieren ghecoloreert: maer vindende hier in meer swaricheyt, als hy hem voor gegheven hadde, door het droogen van het kalck, en dergelijcke dingen, verliet verwe en pinceelen, en keerde tot * zijn voorgaende studie, te maken van rondt, en voldede van Marmor eenen jongen Mercurius, met een fluyt in de handt, een Beeldt van dry ellen, daer hy groote studie en vlijt in dede, welck seer ghepresen werdt, en Ao. 1530. gesonden aen den Coningh van Vranckrijck Franciscus, die dat in grooter weerden hadde. Grootlijcx bevlijtighde hem Baccio, te sien anatomiseren, en op het alderscherpste self daer in doende te wesen, waer in hy veel Maenden en Iaren over bracht: want hy een Man was, die uytnemende vyerigh en bebeerigh was nae eere, en uytnementheyt in de Const. Geen tijt van jeught aen verloor hy tijdt, hy en leerde oft en dede wat, geen moeyt oft arbeydt ontsiende, meenende met zijn stadich aenhouden in't werck yegelijcken t'overtreffen. Hy liet van hem aen den dagh comen een groot deel teyckeningen. Onder ander wert * door Augustijn van Venetien Plaetsnijder hem ghesneden een naeckte Cleopatra, en in een meerder plaet, op een meerder bladt te drucken, een heel deel Anatomien, daer hy grooten lof van hadde. Hier nae maeckte hy eenen Ieronimus van wasch, een elle en half lang, seer dorre en mager, toonende beenen, musculen, en een groot deel der zenuwen en aderen, onder een rimpeligh en mager vel: Dit werck was met sulck een vlijt ghedaen, dat alle Constenaers

die't saghen, bysonder Lionardo da Vinci, seyden, datmen noyt te sulcken deele beter, noch met meerder Const en heeft ghesien te wege gebracht, oft ghedaen. Hier nae maeckte Baccio eenen Marmoren S. Pieter, vier ellen hoogh, die niet al te wel nae der Beeldtsnijders maniere gedaen, maer goet van teyckeninge was. Hier nae maeckte hy eenen Hercules, van negen ellen en half hooghe, tot de blijde incomst van Paus Leo de thiende. Desen was van aerde so ick meen, van desen roemde Baccio te vooren, dat hy beter soude wesen als den David van Buonarotto: maer het segghen met het doen, noch t'werck met den roem niet over een comende, werdt Baccij eere onder den Const-verstandighen wat vermindert. Wetende hier nae Baccio, dat van des Paus wegen was besteedt aen Andreas Contucci een seker werck, tot onse Vrouw van Loreten, met Beelden en Historien van Marmor, alwaer Andreas alree eenighe dingen loflijck en wel ghedaen hadde, en aen d'ander doende was, maeckte Baccio een schoon Model van eenen naeckten David, die onder hem heeft Goliath, en hem het hooft af slaet, met voorneem, hem te gieten van Coper, oft te houwen van Marmor, om te stellen in't Hof des Paleys van Medicis, daer te vooren eenen David had ghestaen van Donatus. Dit Model bracht Baccio te Room by den Paus, den welcken niet en docht tijdt te wesen den David daer toe te maken: maer seynde Baccio nae Loreten by Andreas Contucci voornoemt, datmen hem daer soude gheven te maken eenighe van den Historien. Hier was hy van Andreas wel ontfangen en onthaelt, soo om zijn gherucht, als om dat hy van den Paus daer ghesonden was. Hem werdt gegheven een Marmor, om daer uyt te maken de gheboorte van Maria. Baccio t'Model gemaeckt hebbende, begon in't Marmor te wercken: maer wesende een Mensch, die geen geselschap noch weergade mocht verdragen noch lijden, en die weynigh lof con seggen van anderen, begon hy tegen d'ander Beeldtsnijders, die daer waren, te lasteren het * werck van Andreas, seggende, dat zijn werck geen teyckeninge en hadde, ghelijck hy oock van anderen seyde. Dees dingen Andreas ter oore gecomen wesende, hy als wijs, en redelijk, berisptede Baccio hier van met aller vriendelijckheyt en beleeftheyt, seggende onder ander, De wercken worden ghedaen metter handt, en niet metter tonge, en dat de goede teyckeninghe niet en is te sien in papier, maer als t'werck voldaen is in den steen: eyndelijck, dat hy toecomender tijt van hem behoorde met meerder aensien te spreken. Maer Baccio hooghmoedigh met lasterlijcke woorden antwoordende, condet hebben, en hadmer niet tusschen gheweest. Des Baccio most vertrecken, en liet zijn Historie brenghen t'Ancona, alwaer hyse bycans voldaen liet blijven, en vertrock. Dese werdt van Raphael van Monte lupo voldaen, en werdt neffen die van Andreas ghestelt, doch niet soo goet werck als dat van Andreas, hoewel geen lof onweerdigh. Baccio keerde teRoom, en vercreegh door Cardinael Iulio de Medici aen den Paus, dat hem was gegheven te maken eenigh Beeldt, voor t'Pallaysich Hof van Medici, in Florencen. Dus gecomen te Florencen, maeckte eenen Orpheus van Marmor, die spelende den Cerberus versacht, en de Helle tot medelijden beweeght. In dit werck volghde hy den Apollo van Belvidere te Room, hoewel zijnen Orpheus de selve actie niet en doet, soo heeft hy seer eyghentlijck de maniere van t'lichaem, en alle de leden naegevolght. Hier nae liet den voornoemden Cardinael Iulius hem maken, om zijnen hof te Room onder den bergh

Mario, van stucco twee Colossen, oft Reusen, nademael Baccio altijt seer tot Reusen maken gheneghen was: dese waren acht ellen hoogh, en ghehouden tamelijck schoon te wesen. Dewijle Baccio aen dese dingen doende was, en liet nae zijn gewoonte niet af te teyckenen, en maecte voor Marcus van Ravenna, en Augustijn Venetiaen, Plaetsnijders, onder ander een groot bladt, wesende een Kinderdoodinge, vol naeckten van Mannen, Vrouwen en kinderen, doode * en levende, met verscheyden actien van Vrouwen en Soldaten. Hier gaf hy te kennen de goede teyckeninge, die hy hadde in den figueren, t'verstandt van den spieren, en alle Lidtmaten: welck stuck hem over gantsch Europa groot gherucht toelangde, en is noch in grooter weerden gehouden. Hy maecte noch een seer schoon Model van hout, en Figueren van wasch, om een Graf voor den Coningh van Engelandt, welcke Baccio niet in't werck en bracht, maer werdt besteedt aen Benedictus van Rovezzano, Beeltsnijder, die dit Graf van Coper maeckte. Doe ter tijdt en hadde Franciscus Coningh van Vranckrijck geen Beelt van Marmor, noch Antijck noch Moderne: des versocht hy door eenige Cardinalen, en Ghesanten aen den Paus, om yet te mogen gecrijgen. Soo hadden dese Gesanten grooten sin aen den Laochon van Belvideer, die sy seer hooghlijck presen. Doe werdt door den Cardinael van Medici, Baccio ontboden, welcken hy vraeghde, of hy moedt hadde eenen soo goeden Laochon te maken. Baccio antwoorde, dat hy moedt hadde eenen beteren te maken. Dus * werdt van den Cardinael besloten, dat Baccio daer handt aen soude slaen. Baccio, terwijl men om de Marmoren was, maecte eenen van wasch, die seer gepresen wiert, en eenen in eenen Carton, also groot als den Antijcken Marmoren, van kool en crijt. De Marmoren ghecomen, Baccio liet hem maken op Belvideer een besloten huys, en maeckte voor eerst een van den kinderen van Laochon, welck het meeste is, en voleyndet op sulcker voegen, datter den Paus en alle Const-verstandighe mede waren vernoeght: want van t'zijn en t'Antijck saghmen nauw onderscheyt: Maer doe hy t'ander kindt, en den Vader een weynich hadde begonnen, starf den Paus. Doe nu vercoren was Adrianus den sesten, keerde Baccio met den Cardinael te Florencen, alwaer hy hem oeffende in de studie van de Teycken-const. Doe Adrianus doot, en Clemens de sevenste vercoren was, quam Baccio te post nae Room, om hem in de Crooninghe te vinden, tot welcke hy by last van zijn Heylicheyt maeckte Beelden en Historien van half rondt. Daer nae werdt hem wooning en pensioen bestelt, en keerde weder aen zijnen Laochon: welck werck hy in twee Iaer tijts voldede, * soo heel constigh, als hy oyt eenigh dingen hadde ghedaen. Hy maeckte oock den rechten aerm van den Antijcken Laochon, makende den selven eerst van wasch, met den musculen en hardicheyt, over een comende met d'Antijcksche maniere, soo dat Baccio wel te kennen gaf, wat verstandt hy hadde in de Const: dit model diende hem oock tot zijnen aerem. Desen Laochon van Baccio behaeghde den Paus so, dat hy schickte nae Florencen te stellen in de sale van Medicis, t'eynden het tweede Hof, en schickte den Coningh ander Antijcke beelden. Dit werck gaf Baccio groot gherucht en lof. Hier nae teyckende Baccio voor den Paus twee Historien, die hy tot S. Laurens te Florencen wilde laten schilderen, en dedese op open Lombaerts vel: d'een was de Martelisatie van S. Cosmus en Damianus: d'ander, daer S. Laurens op den rooster light. Dit teyckende hy seer net, met grooter aendacht en Const, so gecleedde als naecte,

op verscheyden actien, nae de lichamen in't vyer stoken, en ander wercken * doende waren. Seer wreet had hy oock uytghebeeldt Decium, die hittich aenstouwende de stokers, schijnt te vorderen den doot des onnooselen Martelaers, welcken d'een handt opheffende, schijnt zijnen gheest Gode te bevelen. Dese Historie wierdt in coper plaet ghesneden van Marc Antonio van Bolognen: en Baccio werdt van den Paus (wien dit wonder wel beviel) gegeven om zijn * Const, een Ridderschap van S. Pieters. Te Florencen ghekeert, schilderde hy eenen jongen S. Ian in de woestijn, hebbende in den slincken arem een Engelken, den rechteren heffende ten Hemel: dit stelde hy tot zijn Vader in den winckel, om trotsen Ioan Francisco Rustici, zijnen eersten Meester, die doe doende was met schilderen d'Historie van S. Paulus bekeeringhe. Dit stuck van Baccio werdt van den Constenaers der teyckeninge halven seer ghepresen: maer niet van weghen t'coloreren, welck te hardt, en niet te wel ghehandelt was. Hier naer maeckte Baccio den grooten Reus Hercules met Cacus, die te Florencen op de plaetse werdt ghestelt, uyt eenen Marmersteen, van negen ellen en half hoogh, en vijf breet: welck werck Michel Agnolo uyt nijdt worde ontrocken uyt der handt, en Baccio gegheven, die daer niet van en maeckte, dat den volcke behaeghde: want doe dit werck op de plaetse worde gestelt, werdt het van yeder ghelastert, oock met veel ghedichten en Sonetten in Latijn en Tuscaens, die op den pedestael geplackt zijn geworden. Gelijck alree schimpdichten gemaeckt waren, doe desen grooten steen nae Florencen gebracht zijnde, in den Arno verdronck, die daer nae met grooter moeyten uytgehaelt wert. Doe ter tijdt was een ghedicht, welck inhiel dese meyninghe:

 
Doe desen steen nu wist, dat Michel Agnols const
 
Hem niet doen leven mocht: maer dat hy uyt afjonst
 
Van Baccij handt ghescheynt most zijn: door dit bedencken,
 
Wanhopich hy hem self heeft willen dus verdrencken.

Doe Baccio zijnen Reus op de plaetse sagh staen, bemerckende dat het daghlicht hem niet goets en dede: maer dat de musculen te weynich conden ghesien worden, om de soeticheyt wille: liet hem met een huysken omcleeden, en toogh hem met den beytels op t'lijf, gevende den musculen te som plaetsen meerder verdiepingen, en meer hardicheyt als te vooren: nu weder ontdeckt. Hoewel het swaer valt in't soo groot, alle volcomenheyt en gracelijckheyt te weghe te brengen, en dat evenwel yeder deel van desen Reus wel verstaen en gehandelt is, en van den verstandigen niet te verachten is: soo neemt den grooten David, die voor t' Paleys daer by staet, gedaen van Michel Agnolo, uyt eenen verdorven steen ghewrocht, den Reus van Baccio gantsch zijn eere en schoonheyt, alhoewel Baccio hem te voor hadde beroemt, desen David van Const wegen heel te doen achter liggen. Baccio seer begeerich om weten, want openbaerlijck van zijnen Reus al worde gheseyt, sondt eenen onder t'volck te luysteren: welcken bedroeft t'huys comende vraeghde Baccio wat t'volck seyde. Hy antwoorde, dat al t'volck met gelijcken mondt zijnen Reus verachtede. En ghy, seyde Baccio. Ick segghe datse my wel bevallen, om u te behaghen, seyde desen knecht. Baccio antwoorde: Ick en wil niet dat ghy seght datse u wel bevallen, seghter vry oock quaet van ghelijck all' ander, dewijl ghy weet, dat ick van niemant nemmer yet goets en segghe: en nu al de weerelt van my quaet seght, soo salt daer mede ghelijck en effen wesen. Baccio, ghelijck d'eergierige plegen, die met

arbeydt nae Menschen lof trachten, en inplaetse schande gecrijgen, hadde in't herte geen cleen verdriet, al en liet hy dat niet eens blijcken: welck verdriet wert versoet van den Paus Clemens met een Hoeve, die hem boven zijn betalinghe * gegeven, end' hem neffens zijn ander wel ghelegen was. Den voorverhaelden Hercules langhe onder handen wesende, door krijgh en anders, hadde Baccio ondertusschen noch veel wercken ghedaen en aengevangen. Hy hadde aengenomen te schilderen een groote Altaer-tafel, en daerom ghemaeckt eenen seer schonen Carton van eenen dooden Christus, met Nicodemus, Marien, en ander beelden: doch en schilderdet niet, om oorsaeck als volght. Hy maeckte nae desen noch eenen Carton, daer Christus doot van Nicodemo gehouden, en van de Moeder over eyndt beweent wort, met noch eenen Engel daer by staende, met de doornen croon en nagelen. Dit schilderde hy metter haest op, en stelde dit Tafereel op de nieuwe Marckt in een Goutsmits winckel ten toogh, om t'volcx, en Michel Agnols oordeel te vernemen. Michel Agnolo van Piloto Goutsmidt daer by ghebracht, doe hy alles wel oversien hadde, seyde, dat hy hem verwonderde, dat Baccio, die soo goet Teyckenaer was, uyt zijn handt liet gaen sulcken wreede en harde schilderije, en sonder eenige gratie: een yeder slecht Schilder soude zijn werck op beter wijse uytvoeren: en dat het schilderen Baccio niet gheleeck, noch en diende. Baccio dit weder gheseyt, hoewel hy Michel Agnolo benijdde, bekende evenwel dat hy de waerheyt seyde. Het was doch waer, dat Baccij teyckeninghe uytnemende was: maer condet soo met den verwen geen gratie gheven. Des nam hy nu voor, met eygen handt niet meer te schilderen, maer soude gebruycken een jongh Schilder, geheeten Agnolo, den broeder van Francia Bigio. Het gheschiedde oock, dat te Bolognen ghecroont qwerdt den Keyser Carolus de vijfde: daer trock Baccio henen, liet hem sien by den Paus, en trock met hem te Room, daer hy weder zijn Camer hadde op Belvideer. En den Paus zijn gelofte willende voldoen, die hy hadde * gedaen, doe hy ten tijde van de verstooringe van Room op't Casteel sat besloten, te weten, dat hy boven op den ronden marmoren Toren, die recht neffens de brugghe van t'Casteel comt, soude doen oprichten seven groote Beelden van coper, ses ellen hoogh, al liggende op verscheyden actien: als wesende gevanghen, oft verwonnen van eenen Enghel, den welcken soude staen op een schoon vleckige ghemarberde Colomne midden op den Thoren, oock van coper, met een sweerdt in d'handt, welck soude wesen den Enghel S. Michiel, den bewaerder van het Casteel: welcken hem door zijn gonst en hulp hadde verlost uyt dese ghevangenis. De seven liggende Beelden souden wesen de seven Doot-zonden, willende seggen, dat hy door den verwinnigen Engel hadde verwonnen, en te neder gheworpen zijn vyanden, boose en snoode Menschen, uytgebeeldt met de seven Doot-zonden. Hier van liet zijn Heylicheyt maken een Model, welck hem behagende, liet hy Baccio maken de figueren van aerde, soo groot als sy te wesen hadden, om te gieten. Baccio een figuere van aerde ghedaen hebbende die seer gepresen was, beriedt hem met een die van gieten verstandt hadde, maeckte en goot eenige beeldekens, twee oft dry vierendeelen oft spannen langh, gelijck als Hercules, Venus, Apollo, Leda, en ander fantasijen, die hy een deel schonck aen zijn Heylicheyt, en ander Heeren: onder ander een Historie, d'afdoeninghe van t'Cruys half rondt, seer uytnemende wel ghedaen, en suyver ghegoten, schonck hy Carolo Quinto binnen Genua, van

welcken hy seer beschoncken, en Ridder werdt gemaeckt. Werdt oock vereert * en wel gesien by den Prince Dorea: En van de vrije Stadt Genua werdt hem besteedt te maken een Beeldt van Marmer ses ellen hoogh, eenen Neptunus, die nae t'leven soude comen, en wesen den Prince Dorea, om op de Marckt tot zijn weldaets gedachtenis te stellen: hier van soude hy hebben duysent Croonen, en hadder vijf hondert op de handt. Dit Beeldt heeft hy stracx begonnen, maer noyt voleyndt, keerende doe weder aen den verhaelden Reus Hercules. Nae desen ghedaen Hercules, is den Paus Clemens ghestorven: En wetende Baccio, dat te Room twee Sepultueren oft Graf-steenen souden worden ghebouwt, voor de twee Florensche Pausen, Leo en Clemens, trock nae Room, om te hebben dit werck, daer hy te vooren Modellen van hadde ghemaeckt: maer was belooft eenen Alfonso Lombardi, Fransch Beeldtsnijder, door den Cardinael van Medici, wien hy diende: en hadde met raedt van Michel Agnolo nieu gheinventeerde Modellen ghemaeckt, verwachtende daghelijcx op goet gheloof sonder coop, orden te hebben om Marmoren te halen: Doch Baccio dede so veel by de Suster van Paus Leo, Lucretia Salviata, met Alfonso te lasteren, geen teyckeninge te hebben, en hem selven te prijsen: dat eyndelinghe nae veel naeloopens werdt beschickt, dat de metselrije soude gedaen worden van eenen Lorenzetto Beeldtsnijder, en de Marmoren Beelden en Historien van Baccio: welcken maeckte hier toe nieuw Modellen van hout, en daer op beelden en historien van wasch. Zijn ordinantien waren wel goet: maer ghebruyckte niet verstants ghenoech, in de gestorven Pausen met hun Beelden ter bequamer plaetse op hun Sepultueren te vereeren, nae hun weerde. Dees Modellen werden van Baccio ghebracht op Monte Caval, tot S. Agatha, in den hof van Cardinael Ridolfi, daer twee ander Cardinalen, Cibo en Salviati, te noenmalen waren ghecomen, om t'samen een eyndt van dese Grafteyckens te maken. Terwijle sy aen tafel waren, quam eenen Beeldtsnijder, geheeten Tolosmeo, een vryborstigh, stout, en ghenuechlich Mensch, die geern van een yeder quaet seyde, wesende den besten vrient niet van Baccio. De bootschap ghedaen, dat Tolosmeo wel begeerde binnen comen, seyde Ridolfi, datmen hem soude in laten. En keerde hem tot Baccio: Ick begeer dat wy hooren, wat Tolosmeo van dit besteden der Sepulturen sal segghen: dus Baccio, heft dit behangh der deuren op, en berght u daer onder. Baccio was stracx gehoorsaem. Tolosmeo binnen ghecomen, worde hem te drincken gegheven, en gheseyt, wat hem docht van het besteden der Sepulturen aen Baccio. Stracx bestondt Tolosmeo den Cardinalen te berispen, dat sy qualijck hadden ghedaen in dat besteden, seggende voorts allerley quaet van Baccio, hem beschuldigende te wesen onwetende in de Const, gierigh, stout, en latendunckende. En aldus voortvarende in veel eygenschappen der schanden van Baccio, ontbrack Baccio lijdtsaemheyt, om Tolosmeo te laten voort tot den eyndt alles uytsmijten, en quam voort toornigh, en met een quaet aensicht, segghende tot Tolosmeo: Wat heb ick u gedaen, dat ghy van my met so weynich aensiens aldus spreect? Tolosmeo, door t'onversien verschijnen van Baccio, hiel op, en keerende hem tot Ridolfi seyde: Wat gheckspel is dit, mijn Heer? Ick wil met geen Papen meer te doen hebben: en gingh soo henen. Daer hebben de Cardinalen seer bestaen te lachen, en Salviati tot Baccio te segghen: Ghy hoort wat die van der Const oordeelen, maeckt nu ghy met u werck, dat ghyse doet leugentael spre/

ken. Baccio begon zijn Beelden en Historien: doch en was de daedt niet gelijck de belofte, en de schuldighe plicht, daer in hy gehouden was, van wegen dese twee Pausen: want hy in Beelden en Historien weynich vlijt dede, latende de selve qualijck voldaen, en met veel fauten blijven, sorghvuldigher wesende om t'gelt t'ontfangen, als in den Marmor te wercken. De voornoemde Heeren dit merckende met spa berouw, en siende datter noch twee stucken Marmor waren, om beyde de Paus sittende beelden te maken, baden, hy soude hem hier in beter draghen, en ordineerden dat hyse voleynden soude. Maer Baccio hebbende alree de gantsche beloofde somme ghelts ontfanghen, bracht listich te wege zijn vertreck nae Florencen, hem stekende in den dienst van den Hertogh, door welcken hy vercreegh een deel Marmors, dat Michel Agnolo toequam, onder welck waren eenige gebootseerde figueren, en eene al by voldaen van Michel Agnolo. Baccio nam en sloegh alles aen stucken wat hy vondt, * om alsoo zijn nijdicheyt te voeden, en Michel Agnolo spijt te doen. Hy vondt oock tot S Laurens in de werckplaets, Michel Agnolo twee marmor Beelden, wesende Hercules druckende den Antheum, welcke den Hertogh dede maken Broer Ioan Agnolo Beeldtsnijder: dese waren oock seer ghevordert: en seggende tot den Hertogh, dat den Monick desen Marmor bedorven hadde, maeckter hy oock veel stucken van. Dit dede hy al onder decksel, dat hy dese Marmoren most gebruycken, en hem ghereet waren en dienstich tot de Fonteynen van het Hof, en de Sepultuere van den Heer Ioan de Medici, welcke hy door zijn wel praten hadde den Beeldtsnijder Tribolo uyt den handen ghenomen. Baccio dan heeft aen dees Sepultuere doende gheweest: onder ander begon hy het Beeldt van den voornoemden Heer Ioan in marmor, welck een goet deel ghedaen wesende, bleef van hem onvolmaeckt: Doch maecte hy in't voorste deel der Sepultuere, een Historie van half rondt, de Beelden ontrent twee ellen, daer den Heer Ioan sit, voor wien worden ghebracht veel ghevangenen, Soldaten, en onthulselde naeckte Vrouwen: doch alles sonder inventie oft eenige bewegingen. Aen d'een eynde deser History is eenen, die op zijn schouderen heeft gheladen een Vercken: met welck Beeldt seyde men Baccio hadde ghemeent eenen Heer Balthasar da Pescia, den welcken hy vyandt was, om dat hy te Room de twee Beelden der Pausen Leo en Clement anderen hadde besteedt, en soo veel te weghe ghebracht, dat Baccio t'onverdiende ghelt (hoewel noode) most weder keeren. Doe Baccio dese Sepulture van den Heer Ioan op een deel nae had ghedaen, was hy dagelijcx in de weer metter tonghe aen den Hertogh Cosimo, wat heerlijcken naem d'Antijcken nae hadden gelaten met doen Beeldthouwen, en bouwen: En dat zijn Excellentie yet groots tot heerlijcke ghedachtenis most nae laten: soeckende tot zijn voordeel den Hertogh uytnemende costen te doen doen. Eyndelinge soude den Hertogh doen maken een openbaer Audiency Camer, om de vreemde Ghesanten en anders, in zijn Paleys aen de plaets. Hier toe nam Baccio voor Bouwmeester eenen Iuliaen di Baccio d'Agnoli, en bracht te wege, dat het een werck was van uytermaten grooten cost, weynich vorderende, dan somtijts soo een Beeldt daer toe makende, van elck nemende vijf hondert Croonen, en was seer vlijtigh zijn Provisie oft Maent-ghelt stadich t'ontfanghen. Onder ander Beelden had hy den Hertogh Cosimo ghemaeckt, welcks tronie niet ghelijckende, seer ghelastert wesende, hy af sloegh, als of hy daer een ander begeerde te maken: maer liet het

soo blijven. Doe dit werck ontrent ten halven, de Beelden som op gedaen, en sommighe ghebootseert waren, bracht den Hertogh weder wat nieuws in't hooft, te weten, den Choor, t'ghestoelt, en t'hoogh Altaer van S. Maria del Fiore. In dit werck was Baccio weder aen t'Marmor Beelden maken: onder ander eenen Adam en Eva, van welcke hy van elcx eenighe maeckte, die hy in ander Beelden veranderde. Eyndelinge maeckte hy eenen Adam en Eva met grooter vlijt en begeerte, meynende hier mede t'gemeen volck, en die van der Const, gantsch wel te vernoeghen, hebbende hier in sich selven volcomelijck vernoeght. Dese ghedaen, en wel net ghepolijst op hun plaets ghestelt, hadden t'selve geluck van zijn ander dingen, en werden te jammerlijck met Latijnsche en Tuscaensche schimpdichten bevochten, waer van een op desen sin seyde:

 
Het Lusthof was onteert van Adam en sijn bruydt,
 
Door onghehoorsaemheyt, des mosten sy daer uyt:
 
En dees twee Beelden oock der aerde schande gheven,
 
Verdienen uyt de Kerck daerom te zijn ghedreven.

Hier is te mercken, hoe de trotsighe dickwils ghetrotst worden, en dat selden yemandt alle eygenschappen der Consten heeft. In Baccij dinghen faelde altijt meest de gracelijckheyt: want dese Beelden hadden goede proportie, en waren in vele deelen schoon en wel verstaen, en hebben teyckeninge ghenoech om loflijck gherucht te verdienen. Doch ist gheschiet, dat een Edel Vrouwe, dees twee Beelden vast besiende, van Edellieden werdt gevraeght, wat haer docht van dese naeckte lichamen. Sy antwoorde: Van der Mannen lichamen voeght my geen oordeel te gheven. Sy voort wesende ghebeden, haer ghevoelen * te seggen van de Vrouw, seyde sy: Dees Eva heeft twee goede deelen, die weerdich ghepresen zijn: want sy is wit, en stantvastich. Een aerdige listighe antwoorde, die al prijsende, lasterde den Constenaer en zijn werck: verheffende alleen de gedaente van het Marmor, en twee prijselijcke deelen, den Vrouwen betamende oft wel voegende, daer onder begrijpende. Baccio maeckte tot den Altaer noch twee Beelden van Marmor, eenen naeckten Christus, met eenen Enghel die hem ophoudt, dat wel van zijn beste werck was: en eenen Vader half naeckt, als eenen Iuppiter, die onvoldaen was. Baccio ten lesten hadde * niet meer acht op den clap des volcx, dan alleen hem selven rijck te maken, coopende veel schoon Hoeven van Wijngaerden, en groote heerlijcke huysen, niet willende hem selven voort veel quellen met den arbeyt, hoewel t'Graf van den Heer Ioan, de Camer der Audientie van de sael, en den Choor met den Altaer van Sancta Maria del Fiore, onvolmaeckt bleven. T'is gheschiet, dat uyt Vranckrijck is ghecomen Benvenuto Cellini, die Coningh Francisco had ghedient voor Goutsmidt, in welck hy uytnemende was, en had oock voor den Coningh yet ghegoten. En also den Hertogh lustigh was, de stadt Florencen te vercieren, werdt hem toeghebracht en ghepresen desen Benvenuto: welcken den Hertogh, nae veel gonst en beleeftheyt, gaf te maken een coper Beeldt van ontrent vijf ellen hoogh, eenen naeckten Perseus, hebbende onder hem een naeckte Medusa, die hy onthooft heeft: dit was om te stellen onder een van de boghen van de Logie op de plaets. Benvenuto hier aen, en aen ander dingen * doende wesende, heeft nijdicheyt Baccij herte seer gequelt en beroert, dat dus een Goudtsmidt stracx Beeldtsnijder was: en die cleen Beelden, Medaillen, en ander minute dingen was ghewent te maken, nu bestondt groote Colossen

oft Reusen te maken, en gieten, en stracx soo veel gonst by den Hertogh hadde vercreghen, en con zijn quaetheyt niet verborghen houden: maer vondt oock een, die hem wist te verantwoorden: want Baccio in teghenwoordicheyt van den Hertogh, hadde met, en van Benvenuto, veel listighe, bijtige, en schimpige redenen, hun wercken, de Const, en dergelijck aengaende, waer in den Hertogh zijn tijtverdrijf hadde, om dat het gheschiede tusschen twee soo vernuftighe gheesten, die soo behendigh en snel ter tonghe waren, gafse daerom vry veldt tot hunnen tonge-strijdt. Baccio hem dus ghetrotst vindende, werdt te vyerigher zijnen Godt Vader te volmaken. Maer niet meer vindende by den Hertogh de gewoon gonst, hiel vast aen te vleyen met de Hertoginne. T'geschiede * eens, dat dees twee voornoemt met malcander in den gewoonen bijtigen praet gheraeckt waren, en van malcanders doen veel dinghen ontdeckten, dat Benvenuto met dweers ghesicht siende, tot Baccio seyde al dreygende: Baccio, versiet u selven van een ander weerelt: want op dese en sal ick u niet langhe laten blijven, maer u daer afhelpen. Baccio seyde: Laet het my doch weten eenen dagh te vooren, dat ick mijn Testament maken, en my biechten mach, en niet en sterve als een beeste, ghelijck als ghy zijt. Aldus gaven sy malcander menighen slagh, en sieke sonder bloeden, metter tongen. T'welck soo eenige maenden geduert hebbende met vermaeck van den Hertogh, diese ten lesten verboodt: en begeerde, datse beyde hem nae t'leven souden conterfeyten, en in coper gieten in't groot, tot den gord-riem toe, op dat den best-doender meest eere mocht becomen. Dewijle dese vertrotsinghe gheduerde, voleyndighde Baccio zijnen Godt den Vader, een Beeldt ses ellen hoogh. Hier by liet hy door eenen Vincent de Rossi, zijnen leerling, maken twee Engelen, die weersijds keerssen souden houden. En alles veerdigh hebbende, met noch eenighe historien en vercieringhen tot den Altaer, eer hy alles ontdeckte, en den volcke liet sien, ghebruyckte hy alle middelen, dat den Hertogh eens soude comen sien, den welcken geensins en woude comen, alhoewel hy van de Hertoginne oock daerom ghebeden was, wesende te seer verstoort op Baccio, om dat hy so veel schoone wercken ten halven hadde laten steken, en soo veel weldaden en rijckdom van den Hertogh ontfangen. Baccio hem siende ghelijck uyt den dienst, en ghenade van den Hertogh, was soo droef en moeylijck, dat niemant met hem en con omgaen. Hier nae isser weder twist ghevallen tusschen Baccio, Benvenuto, en een Beeldtsnijder Bartholomeus Ammannati, om van eenen Marmor, van meer als thien ellen eenen Reus te maken. Ondertusschen voldede Baccio eenen dooden Christum, die Clement zijnen soon (die jongh gestorven was) hadde begonnen: want hy hoorde, dat Michel Agnolo te Room oock eenen, met eenen grep Beelden, tot zijn eygen Sepultuere onder handen hadde, des wilde hy desen oock tot zijn graf volmaken. Desen gedaen, stelde hem in de Kerck van Servi, op eenen Marmoren Altaer, waer voor hy een graf liet maken, om zijns Vaders ghebeenten in te legghen, oock hem, en zijn ghesin: En heeft self met grooter begeerte dees ghebeenten in't graf gheleyt: En t'zy of hy hier in eenighe besonder beweginghe heeft ghecreghen, oft te seer hem vermoeyt, hy hem qualijck bevoelende quam t'huys: en de sieckte dagelijcx toenemende, is ten achtsten daghe ghestorven, Ao. 1559. oudt 72. Iaer: en hadde tot dier tijdt altijt cloeck en sterck geweest, sonder oyt schier sieckte gehadt te hebben. Hy werdt begraven neffens t'ghebeent van zijnen Vader. Zijn Graf-schrift

is dit:

D.O.M.
Baccius Bandinel, divi Iacobi eques,
Sub hac Servatoris imagine,
A se expressa, cum Iacoba Donia
Uxore, quiescit. Anno M.D.LIX.

Vorige Volgende