Het schilder-boeck

Het leven van Broer Philippo Lippi, Florentijnsch Schilder.

Geen sonderlinge ghetuyghnisse en behoeftmen, om te bewijsen, dat de Schilder-const een aensoetende oeffeninge is, om de Ieught aen te verlieven, dat sy oock van alle Natien van volcken, met een soet vermakelijck behaghen wort aenghesien: want dat leert daghelijcx ghenoech d'ervarentheyt: en sulcx sal oock wel waer maken de vertellinghe des levens van Broer Philips Lippi. Desen was gheboren tot Florencen, een arm kindt, welck t'zijnen twee Iaren was Weese, hebbende Vader noch Moeder, en van zijn Moeye met swaer moeyte opghevoedt tot zijn acht Iaren, werdt ghedaen in't Clooster der Carmelijten, alwaer hy (als die gheen lust tot Letter-const en hadde) werdt te teyckenen in een Capelle, die nieuwelijck was gheschildert van Masaccio: hier toe van natueren ghedreven wesende, vorderde daghelijcx meer als ander Ionghers, die daer oock quamen hun beginsel nemen, soo datmen sagh en verhopen mocht, dat hy in toecomenden tijdt wonder dinghen doen soude: t'welck gheschiedde: want hy al in zijn groene en onrijpe Iaren soo loflijcke vruchten van wercken voortbracht, dat het seer seldtsaem om sien was, verscheyden Historien op den natten Kalck makende in't Clooster voornoemt, daer hy als een nieuwelingh hem onthiel, en hiel seer de manier van Masaccio, soo dat eenighe dinghen de selvighe niet ongelijck te achten en waren. En also hem grooten lof moedigh maeckte, verliet t'zijnen 17. Iaren de cappe. En also hy hem vondt in La Marca d'Ancona, en hem begaf met eenighe zijn vrienden in een Schip ter Zee, werden alle t'samen van een roofschip der Barbaren oft Mooren ghevangen, en in Barbarien ghevangen ghebracht, daer sy al slaven worden met ketenen aen de beenen. Hier was Philippo in groot onghemack den tijt van 18. maenden: maer also hy met zijn Meester gemeensaem

[fol. 103v]

werdt, en hem den lust quam, en ghelegentheyt hadde, conterfeytte hy den selven ten voeten uyt op eenen witten muer, met een kole uyt het vyer. Dit van ^* d'ander slaven gesien, worde den Meester geseyt, daer elck van verwonderde: want men daer van gheen Teycken oft Schilder-const en wist: dit was oorsaeck, dat hy van de keten verlost werdt. Een heerlijcke sake waerlijck voor de Const, dat hy, die met Wetten toeghelaten was, zijn slave te veroordeelen en dooden, in plaetse van dien, om zijn deuchtsaemheyt vrijheyt verleende: want doe hy daer noch eenighe dinghen van verwe hadde ghedaen, werdt hy met vry gheleyde ghebracht tot Napels. Te Napels maeckte hy een Altaer-tafel voor den Coningh Alphonsus met Eyverwe. Hier nae quam hem lust, weder tot Florencen te keeren, alwaer ghecomen wesende, maeckte een ander Altaer-tafel, welcke grootlijcx behagende Cosimo de Medicis, werdt hem seer ghemeensaem vriendt, voor welcken hy oock eenighe Tafelen maeckte, waer van eenige aen den Paus Eugenius de 4e. ghesonden worden: waerom Broer Philips oock in groote ghenade by den Paus ghecomen is. Men seght, dat hy soo seer versot was door onmatelijcke oncuyssche begeerte, dat hy alle wat hy hadde, wel aen Vrouwe-volck soude hebben verquist: soo dat, als hem dese rasery oft beestlijckheyt in't hooft quam, hy niet en conde wercken. Des Cosimo hem binnen zijnen huyse gesloten heeft op een Camer, op dat zijn werck mocht ghevordert worden: maer doe hy twee dagen dus ghesloten was gheweest, end' hem weder de buyen quamen, sneet de slaeplakens overlang door, maeckter tauwen af, en liet hem op eenen avondt daer mede af door een venster: Soo dat Cosimo hem liet soecken, en werdt nae eenighe daghen weder ghebracht op het werck. Van doe voort liet hem Cosimo vrijheyt hebben te gaen waneer, en waer hy wilde, doe werdt hy beter ghedient als te vooren: want (seyde hy) d'excellentie der seldtsame gheesten, zijn Hemelsche beelden, en geen lastdraghende Vracht-Eselen. Veel wercken, alle seer constigh, en allen Meesters behaeghlijck, heeft hy tot Florencen en elder ghedaen. Tot Prato by Florencen, daer hy vrientschap hadde werckende, werdt hem aenbesteedt van de Nonnen van S. Margriete, het hoogh Altaer Tafel, alwaer werckende, sagh daer een jonghe dochter, eens Florentijnschen Burghers dochter, ghenoemt Fransoys Buti, dese was daer te bewaren, oft om Nonne te worden, en was seer gracelijck en schoone, ghenaemt Lucretia. Hy maeckte soo veel by de Nonnekens, dat hyse ghecreegh.om een Conterfeytsel te maken in hun werck, tot een Marie-beeldt. Hier door te meer versott, maeckte soo veel, door boden en behendicheden, dat hy de Nonnekens dese dochter afhandigh maecte, en leyddese wech op den dagh datse gingh sien ons Vrouwen riem, een seer gheeert Relijcke, in dat Casteel wesende: by dese Lucretia hadde Broer Philips eenen soon, ghenaemt oock Philips, die namaels oock ghelijck den Vader werdt een seer constigh en vermaert Schilder. Van Broer Philips zijn tot Prato fraey stucken te sien, in een de Doot van S. Bernard, alwaer ghemaeckt zijn verscheyden Creupelen, die de bare aenroerende ghenesen worden, en bysonder wonderlijc om aen te sien, zijn medebroeders hem beweenende, daer de droefheyt deser seer aerdigh uytghebeeldt is. Daer sietmen in deser Monicken cappen wonder schoon ployen, die seer goede teyckeninge hebben, oock alles met zijn constighe handt wel ghecoloreert, ghestelt, en gheproportioneert. In een ander plaetse, in t'voornoemde Casteel, maeckte hy noch een schoon werck,

* Philippo Lippi, in Barbarijen gevangen, quam los door sijn Const.

[fol. 104r]

daer laken en tronien zijn, die seer heerlijck zijn. De figueren maecte hy meerder als t'leven, en cleedinghen die te vooren niet ghemeen en waren, ontweckende de geesten, die oude slechte wijse te verlaten. In dit werck zijn d'Historien van S. Steven, de disputatie, en steeninghe. In de disputatie sietmen de nijdicheyt en de gramschap der Ioden in den tronien uytghebeeldt: oock den spijt, dat sy verwonnen zijn van S. Steven, wiens aensicht bewijst sulcken Godlijcken ernst, dat het wonder om bedencken is. In de steeninge is te mercken den grooten toorn, met de tanden toeghebeten, in cleen en groot, een wreede rasery bewijsende, daer evenwel S. Steven in midden gheknielt, met opgeheven aensicht, met versekert ghemoedt, vol liefden, om zijn dooders misdaet vergevinghe bidt, t'welck ghewislijck weerdich t'Aenmercken is, om anderen kennelijck te maken, wat deucht en cracht dat het is, in de Schildery goede Inventie te hebben, en te connen uytbeelden d'affecten. En hier in was hy ^* sulck een Meester, dat hy in't begraven van S. Steven actituden maeckte, soo droefachtich van ghelaet, en aensichten so benouwt, en t'eynden van schreyen, dat het schier onmoghelijck is te sien sonder beweghentheyt. Ter ander sijden maeckte hy de Geboorte, Predicatie, Doopsel, Avontmael Herodis, en d'onthoofdinge Ioannis Baptistae, alwaer in't aenschijn des Predickers men bekent den Godlijcken gheest, en in het volck toeluysterende verscheyden actien: In't Doopsel sietmen de schoonheyt der lichamen: In't Avondtmael Herodis den Coninghlijcken pracht, de behendicheyt van Herodiane, het verbasen der ghenoodde, en t'verschricken in't aensien t'hooft Ioannis in de schotel. In dese wercken waren oock verscheyden Conterfeytsels, oock het zijn, en Diamants zijns discipels. Was Broer Philips fraey in alle zijn wercken, ander te boven gaende, soo gingh hy noch hem selven te boven in cleen Beeldekens, die men niet beter ghemaken en mochte. Ten lesten had hy tot Spoleten een werck in de Kerck begonnen, en alsoo hy altijt vrouwlijck was, werdt van de vrienden, van eene die hy vrijdede, vergheven, by datmen seyde, en starf t'zijnen 57. Iaren, A^o. 1438. Daer was hem ghemaeckt een heerlijck Marberen graf, met dit opschrift, door den Poeet Angelus Politianus.

Conditus hic ego sum Picturae fama Philippus,

Nulli ignota meae est gratia mira manus.

Artifices potui digitis animare colores,

Sperataque, animos fallere voce diu.

Ipsa meis stupuit natura expressa figuris;

Meque suis fassa est artibus esse parem.

Marmoreo tumulo Medices Laurentius hîc me

Condidit: antè humili pulvere tectus eram.

* Affecten uytgebeelt wonder constigh.