Den schat der christelicker leeringhe tot verklaringhe van den catechismus

De X X V I I. lesse.
Van de vier eerste gheboden Godts.

Welck is het eerste ghebodt Godts?

1. Bouen al bemint eenen Godt.

Wat ghebiedt ons dit eerste ghebodt?

Dat wy Godt alleen bekennen ende aenbidden sullen, als waerachtich Godt; ende niemanden vremdts sijne eere gheuen.

Welcke is de eere die men Gode alleen schuldich is?

Ten eersten, eene opperste inwendighe eerbiedinghe, door de welcke wy Godt als Godt belijden, ende ons gantschelick onder hem werpen, als wesende den eersten ende oppersten Heere aller dinghen.

[p. 144]

Ten tweeden, sy besluyt oock alle uytwendighe eerbiedinghe, spruytende uyt dese inwendighe, ghedaen ten seluen eynde.

Wat is daer van noode, om Godt soo als waerachtichlick onsen Godt te bekennen, ende hem nae den eysch van dit ghebodt te eeren?

1. Wy moeten in hem gheloouen, met een waerachtich ^a Catholijck ghelooue, als in de opperste waerheydt.

2. In ^b hem hopen, als in de fonteyne aller goedtheydt ende macht, ende den gheuer aller gauen.

3. Hem ^c beminnen bouen alle goedt, als onsen alderliefsten Vader, ende opperste salich-heydt.

4. Hem ^d eeren ende vreesen, als den hoochsten Heere, ende schepper aller creaturen; die macht heeft ouer de siele ende het lichaem.

Wat verbiedt ons het eerste ghebodt?

1. Alle sonden tegen het ghelooue. Soodanighe zijn: ^e afgoderije, ongheloouicheydt, ketterije, herdtneckighe twijfelachticheyt in't gelooue, verloocheninghe sijns geloofs met der herten, oft door eenighe uytwendighe teeckenen, vreese van sijn ghelooue te belijden: maken, printen, verkoopen, bewaren, oft lesen kettersche boecken: de sermoonen der ketteren hooren, oft in eenich werck, hen eyghen, mede doen: ^f alle superstitieuse woorden, briefkens, aenrakingen, alle toouerije, ende deser-ghelijcke.

2. Alle sonden teghen de hope: als, ^g wanhope van Godts bermherticheyt: ende vermetenheyt

a Habac. 2. 4.
Ioan. 3. 15.

b Psalm. 39. 5.
Prou. 3. 5.

c Marc. 12. 33

d Prou. 7. 1.
1. Tim. 1. 17.

e Deut. 12. 2.

f Leuit. 29. 31.

g Prou. 28. 3.

[p. 145]

van alleen door onse kracht, oft alleen door de gratie Godts, sonder eenighe goede wercken, salich te worden.

3. Alle sonden tegen de liefde Godts: als, Godt ⁺ haten, eenighe creature meer dan Godt beminnen, Gode versuymelick dienen: hem stellen in open perijckel van te sondigen, gereedt zijn om eenige doodtsonde te doen, oft iet te doen daer men aen twijfelt oft het doodtsonde is.

4. Alle sonden tegen de eere Godts. Soodanighe zijn: gheene eere bewijsen der Kercke, beelden, Reliquien der Heylighen, gheestelicke persoonen, ghewijde vaten ende kleederen: de H. Sacramenten verachten, die in doodtsonde ontfanghen oft uytdeylen: hem bedroeuen in den voorspoedt der H. Kercke, ende deserghelijcke meer andere.

Welck is het tweede ghebodt?

+ Philip. 3. 18.

2. Ydelick en sweert noch en spot.

Wat ghebiedt dit tweede ghebodt?

Godts naem met alle eerweerdicheydt noemen, ende van hem, ende al dat hem aengaet, eerweerdichlick spreken.

Wat verstaet men door den naem Godts?

Godt selfs, ende al daer Godt door beteeckent wordt, oft dat hem eyghenlick aengaet.

Wat verbiedt het tweede ghebodt?

Het verbiedt alle oneere die men Gode met woorden doet. Dit gheschiedt

[p. 146]

1. ^a Door ydelick ende valschelick sweeren oft vloecken.

2. ^b Door eenich merckelick ghebreck in onse beloften oft eeden.

3. ^c Door Godt ende sijne Heylighen te lasteren, bespotten, ende blasphemeren: het welck eene bouen maten groote sonde is.

Wat is sweeren?

Sweeren, is Godt nemen tot ghetuyge van het ghene dat wy segghen oft doen.

Is't gheoorloft te sweeren?

Men moet hem onthouden van sweeren, soo veel als't moghelick is: nochtans als men in het sweeren onderhouden soude de dry ⁺ condicien die den H. Prophete Jeremias ons voorhoudt, soo soude 't wesen een goedt werck, ende eene openbare belijdinghe, dat Godt alle dinghen siet, weet, ende loont; dat hy de opperste waerheydt is, ende die voorstaet. Dese condicien zijn: 1. Dat wy sullen sweeren met de waerheydt: 2. met de rechtveerdicheydt: 3. met redene.

Wie sweert sonder waerheydt?

1. Die eenen valschen eedt doet: dat is, die sweert waer te wesen, dat hy weet oft meynt valsch te wesen; 't zy dat het valsch is, oft niet.

2. Die iet met eede eenen-anderen belooft, 't welck hy gheene meyninghe en heeft te volbrenghen. Alsoo sweeren, is doodtsonde, al en gheschiedt het maer uyt spel, oft in kleyne saken.

Wie sweert sonder rechtveerdicheydt?

Die iet sweert te doen, oft te laten, dat sonde is.

a Matth. 5. 34.
Iac. 5. 12.

b Eccle. 5. 3.

c Luc. 12. 10.
Exod. 20. 7.
Leuit. 24. 14.

+ Ierem. 4. 2.

[p. 147]

Wie sweert sonder redene?

Die lichtveerdichlick ende onbedachtichlick sweert, oft sonder noodt, oft om eenighe kleyne sake.

Hoe misdoen wy door beloften?

1. Belouende iet dat sonde is. Dit is sulcke sonde, als was het ghene dat men belooft: ende en mach sonder nieuwe soodanighe sonde niet volbrocht worden.

2. Belouende iet goedts om een quaedt eynde: voor exempel, eene aelmoesse om van Godt bequaemheyt te verkrijgen om eenen grooten roof te hebben.

3. Belouende tot danckbaerheydt dat men iet quaedts heeft konnen doen: voor exempel, konnen komen tot sijne oneerlicke begheerte met iemanden. Dit is sonde, ende de belofte en houdt niet.

4. Niet volbrenghende dat wy loflick belouen.

Wat is blasphemie?

1. Als men van Godt iet segt dat in hem niet en is, oft iet loochent dat in hem is: ghelijck, Godt is onrechtveerdich, Godt en bemint ons niet, Godt en siet ons niet.

2. Als men eenighe creature by Godt verghelijckt: als, Hy is soo goedt als Godt, 'T is soo waer als Godt.

Welck is het derde ghebodt?

3. Alle de heylighe daghen sult ghy vieren.

Wat wordt ons hier gheboden?

[p. 148]

Dat wy onderhouden souden den Sabbath-dach: dat is voor de Christenen den Sondach.

Hoe moeten wy den Sondach onderhouden?

Godt begeert dat wy op dien dach besonderlick ons sullen begheuen tot goede wercken: maer de H. Kercke ghebiedt ons, op de pene van doodtsonde, eene gheheele Misse te hooren. Voordt vermaent sy ons, dat wy ons neerstelick begheuen sullen om het woordt Godt te hooren, om onse sonden, die wy de gantsche weke gedaen hebben, door de biechte te suyueren, ende door het heylich Sacrament onse sielen met gheestelick voedsel te spijsen ende te verstercken. Voordt oock, de Vesperen ende Completen te hooren, eenige goede boecken te lesen, siecken te besoecken, ende deserghelijcke andere loflicke wercken te doen, nae den staet ende bequaemheyt die een-ieghelick tot Godts eere vinden kan.

Wat wordt hier verboden?

1. Alle ^a slauelicke ende grouelicke wercken; ghelijck zijn die tot eenige ambachten dienen.

2. ^b Koopen ende verkoopen.

3. Dingen, procederen, wettelicke sententie strijcken.

En zijn dese wercken niemermeer op Sondaghen gheoorloft?

Somtijdts. 1. Als sy noodelick zijn tot onderhoudt van der menschen leuen: hierom mach men op Sondaghen spijse bereyden.

2. Als sy noodelick zijn tot Godts dienst: hierom mach men de klocken luyden.

3. Als sy noodelick zijn om eenich groot

a Deut. 5. 14.

b Ierem. 17. 24.

[p. 149]

quaedt te ontkomen; voor exempel, den brandt, den ouerloop van de zee, d'aenstaende vijanden: ende voordt om andere merckelicke ende ghewichtighe redenen.

Waerom voeght Godt by dit ghebodt, Zijt ghedachtich?

1. Om dat daer veel oorsaken komende om dit ghebodt te ouertreden, wy souden verweckt worden tot meerdere neersticheydt.

2. Om dat wy de weke door in alle wercken ons soo souden draghen, dat wy bequaem souden zijn om den Sondach te vieren.

Welck is het vierde ghebodt?

4. Eert Vader ende Moeder door goede manieren.

Wat wordt ons hier gheboden?

1. Dat wy onse Ouders uyt der herten sullen beminnen.

2. ^a Vytwendige eere ende ghehoorsaemheyt bewijsen.

3. Voor hen bidden, ende in allen noodt troosten ende helpen.

4. ^b Hunne goede vermaninghen ende exempelen naevolghen.

Wie verstaet men hier door Vader ende Moeder?

Onse Ouders, vooghden, meesters, ende alle tijdelicke ende geestelicke Ouerste. al is't dat het verbondt tot Vader ende Moeder meerder is dan tot eenighe andere.

Wat wordt hier verboden?

1. Alle verachtinghe, oneere, lichtveerdighe ⁺

a Exod. 20. 12.

b Prou. 6. 20.
Ibid. 4. 1.

+ Leuit. 20. 9.

[p. 150]

vonnissen, murmuratie, spijtelicke aensprake, ongehoorsaemheyt, teghen onse Ouerste: item hen vergrammen, bedrieghen, oft in noodt niet helpen.

2. Al dat wy doen teghen de geboden ^a der H. Kercke, die onse opperste ende alderweerdichste Moeder is.

Wat belooft Godt den ghenen die dit ghebodt wel onderhouden?

Hy belooft hen ^b lanck ende salich leuen op de aerde: ende ter contrarie veel ^c maledictie, ende eene haestige doodt, den ghenen die hunnen Ouderen wederspannich zijn.

a Matth. 18. 17.

b Exod. 20. 12.

c Deut. 27. 16.