Den schat der christelicker leeringhe tot verklaringhe van den catechismus

De sevenste lesse.
Van de ghene die buyten de heylighe Kercke zijn, ende namelick van de ketters.

Wie zijn de ghene die buyten de heylighe Kercke Christi zijn, ende geen deel en hebben in de salicheydt?

1. De Joden, Heydenen, Turcken: want sy niet ghedoopt en zijn.

2. Die in den ban van de heylige Kercke zijn: want sy door sententie afghesneden zijn.

3. De schismatijcken: want sy hen-seluen afscheyden van het wettelick hooft, ende van de eenicheydt der heyligher Kercke.

4. De ketters: want sy herdtneckichlick de waerheydt wederstaende, de bouen-naturelicke gaue des gheloofs verliesen, ende en houden maer een menschelick ghevoelen der dinghen die sy van te voren ghelooft hebben: het welck ter salicheydt niet en helpt.

Welcke zijn onder dese de alderschadelickste?

De ketters.

Wat zijn ketters?

Die onder den naem van Christenen, ver-

[p. 23]

valschen de salighe leeringe Christi, ende verscheuren de eenicheydt van sijne heylighe wet ende Kercke, die sy nochtans in het Doopsel bekent ende eedt ghedaen hebben.

Hoe noemt hen de H. Schrifture?

Christus noemt hen, in 't Euangelie van S. Jan, ^a dieu ende moordenaers der sielen. By S. Mattheum, ^b roofachtighe woluen, bedeckt met schaeps-kleederen: item valsche Propheten.

S. Paulus noemt hen ^c wederstanders der waerheydt, ende verworpen van't ghelooue: ^d bedrieghelicke arbeyders: ^e blasphemeerders: ^f door hun eyghen vonnisse verwesen.

Wat leeren de heylighe Vaders van de ketters?

Tertullianus ^g leert, dat eenen ketter gheenen Christen mensch en mach ghenoemt worden.

Hieronymus seght, dat sy argher zijn dan ⁺ afgodisten.

Den H. ^h Augustinus verghelijckt hen met weechluysen, ende gheeft dese redene: Want als sy leuen, soo bijten sy; ende als sy doodt zijn, soo stincken sy.

Hoe noemt de heylighe Schrifture de ketterije?

Den heyligen Apostel Paulus noemt haer ⁺ eenen dolenden gheest, ende duyuelsche leeringhe.

Mach men teghen de ketters wel disputeren?

Als dat soude gheschieden tot Godts eere, ende salicheydt der sielen, van de leeraers der heyliger Kercke, rijpelick, ende wel bedach-

a Ioan. 10. 18.

b Mat. 7. 15.

c 2. Tim. 3. 8.

d 2. Cor. 11. 13.

e 2. Tim. 3. 2.

f Tit. 3. 11.

g Lib. de praescrip.

+ Hier. in cap. 9.
Ezech.

h lib. 4. in Iul. c. 9.

+ 1. Tim. 4. 1.

[p. 24]

telick; soo is't gheoorloft: want soo maeckt de waerheydt lichtelick de valscheydt beschaemt. Maer dat dit soude gheschieden tot alle occasie, van eenen-ieghelicken; dat verbiedt klaerlick den H. Apostel tot de Romeynen ⁺ in het sestienste: Ick bidde v-lieden, broeders, dat ghy die waerneemt, die tweedrachticheden ende ergernissen maken, buyten de leeringhe die ghy gheleert hebt; ende wijckt van die. In den tweeden brief tot Timotheum, ⁺ eersten Bischop van Ephesien, in't tweede: En wilt niet strijden met woorden: want 't en dient nergens toe, dan tot verkeeringhe der ghener die't hooren. Ende schrijuende tot Titum, den ⁺ Bischop van Creten, in't derde: Eenen ketterschen mensch sult ghy nae eene oft twee straffinghen schouwen: wetende dat hy verkeert is, die sulcks is; ende hy misdoet, midts dat hy door sijn eyghen vonnisse verdoemt is.

Waerom verbiedt den H. Gheest, met de ketters te disputeren?

⁺Want Paulus leert, dat hunne sprake voordt kruypt als eene kancker-sieckte, tot verderuenisse der sielen. Bemerckt wat de ketters selfs van malckanders leeringhe ghevoelen, ende ghy sult bevinden dat sy gheen ondersoecken weerdt en is. De Caluinisten noemen de Luthersche leeringe ^a het uyt-walghsel van Satanas, ende 's duyuels versieringhe. De Lutheranen noemen Caluini leeringe ^b venijnighe loghenen, duyuelsche blasphemien, ende groue sotticheden. Dit zijn als de twee Patriarchen van het nieu Euangelie, van der welcker leeringe hunne eyghene discipelen de voorseyde getuyghenisse gheuen. Eyndelick, alle ketterije is als een gheestelick venijn ende

+ Rom. 16. 17.

+ 2. Tim. 2. 14.

+ Tit. 3. 10.

+ 2. Tim. 2. 17.

a Brentius in recogn. doct. contra Bulling.

b Stancarus l. 2. ad Caluinum.

[p. 25]

helsch onkruydt. Wie sal sonder noodt gaen ontfanghen den aessem van de ghene die met de peste besmet zijn? Wie sal sijnen acker laten besaeyen met onkruyt? Zijn wy soo sorghvuldich voor ons lichaem, het tijdelick leuen, ende eenighen aerdschen acker: hoe veel te meer moeten wy sorghen voor onse siele, het eeuwich leuen, ende den acker van onse conscientie, dat die niet verhindert en worden door den venijnigen aessem der ketteren, ende het quaedt saedt der ketterijen.

Hoe sal men de ketters kennen?

Christus sendt ons tot ^a Dese zijn: 1. Godts Priesters lasteren, waer in sy ^b Cham gelijck zijn. 2. den oppersten stadthouder Christi, ende Paus van Roomen, ten ongelijcke beschimpen, soo ^c Core, Dathan, ende Abiron Moysen deden. 3. Kercken, Kloosters, Autaren, beelden, ende alle oude Godlicke fondatien te niet doen. 4. heylige plaetsen onteeren. 5. uytgheloopen Monicken, ende Priesters van vleeschelicke conversatie, voor hunne Predicanten aenveerden. 6. de heylighe Schrifture vervalschen, ende vermetelick hen-seluen meesters stellen van die te verstaen. 7. blasphemeren teghen Godts Heylighen, teghen de H. Sacramenten, ende gheestelicke ceremonien van de H. Kercke. 8. den vleesche sijne wellusten toelaten, liberteyt van conscientie soecken, ende alle penitentien beschimpen. Dit is soo openbaer ende kennelick, dat sy daghelicks onder de Catholijcken komende, hen daer af noch vermeten, ende hunnen roem draghen. Eyndelick, Paulus beschrijft hunne wercken in den tweeden tot Ti- ⁺

a Matth. 7. 16.

b Gen. 9. 22.

c Num. 16.

+ 2. Tim. 3.

[p. 26]

motheum in het derde, met bescheedelicke woorden ende redenen.

Misdoen sy, die met de ketters omgaen?

Jae sy: want sy stellen hen-seluen in perijckel van de eeuwighe salicheydt te verliesen.

Waer uyt komt dit perijckel?

⁺1. Om dat, ghelijck S. Jan leert, die eenen ketter uyt liefde groet, deelachtich wordt sijnder quader wercken.

⁺2. Om dat, soo den heylighen Apostel ghetuyght, hunne sprake besmet als eene peste oft kancker: ende den Wijsen-man leert, dat, die het perijckel bemint, in het selue vergaen sal.

Misdoen sy, die eenige kettersche boecken hebben oft lesen?

Jae sy, seer grootelick: soo wel om dat sy doen teghen het ghebodt van de H. Kercke, die haren ondersaten dit op ouergroote sonde ende straffe verbiedt; als oock om dat sy hen-seluen stellen in groot perijckel ende noodt van bedoruen te worden, ende te vallen uyt de eenicheydt der Catholijcker waerheyt. Want die boecken vol duyuelsch venijn zijn, het welck terstont besmet, met dat het door het lesen van sulcke boecken ons verstant geraeckt: waer toe alle menschen seer lichtelick getrocken worden: 1. door het schoon uytwendich ghebindsel, het welck de ketters daer toe gemeynlick sulcken boecken gheuen. 2. door de inwendighe lieflicke woordt, met de welcke den helschen sielvangher het regal oft verghift sijnder valscher leeringhe in die boecken bedeckt. 3. door onse naturelicke curieusheydt, ende ingheboren wederspannicheydt teghen dat verboden is. Soo dat kettersche boecken niet anders en

+ 2. Epist. vers. 10.

+ 2. Tim. 2. 17.

[p. 27]

zijn, dan helsche eyeren, die den duyuel in onse huysen broedt, om daer uyt plagen ende maledictie op sijnen tijdt voordt te brengen.

Hoe sullen sy hen draghen, die met de ketters in Catholijcke plaetsen moeten verkeeren?

1. Daghelicks Godt, met alle oodmoedich-heydt, 's morgens, in de H. Misse, ende 's auendts om sijne gratie ende bewaernisse bidden, ende seggen met Dauid: Bewaert my o Heere, want ick heylich ben; te weten, door uwe gratie, die ghy my in het H. Doopsel gegeuen hebt, my in uwe bermherticheydt ontfanghende voor v kindt, ende erfghenaem van v rijck makende.

2. Niemermeer iet laten van hunne Christelicke ghewoonten; noch iet doen, dat teghen Godts eere, oft de ghehoorsaemheydt der H. Kercke soude wesen: op dat Godt hem ouer ons oock niet en schame.

3. Hunne disputatie verachten, als vermeten klap van sotten, nae dat sy op hun eygen verstandt betrouwen; ende den Wijsen-man segt: ^aWie hem op sijn herte betrout, die is sot. Item: ^b Het is beter eener beyrinne te ontmoeten, als hare ionghen gherooft zijn; dan eenen dwasen, die hem-seluen betrout op sijne dwaesheydt.

4. Niet van hen-lieden nemen: op dat ghy soo uwe vrijheydt niet en verkoopt, ende uwe siele niet en verliest.

5. Onnoodige ghemeynschap met hen-lieden vlieden, ende hunne vleydende woorden spijtelick verwerpen.

6. Nae elcke versaminge v neerstichlick on-

a Prou. 28. 26.

b Prou. 17. 12.

[p. 28]

dersoecken, oft ghy noch onghehindert zijt: Godt daer voor dancken, ende altijdt, met Godts hulpe, beter voor v sien.