Logo DBNL
Den schat der christelicker leeringhe tot verklaringhe van den catechismus (1610)

Den schat der christelicker leeringhe tot verklaringhe van den catechismus

(1610)–Lodewijk Makeblijde–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Voorrede tot de Hvysvaders.

EErsame vrienden in Christo Jesu, bemerckende den scherpen last dien v den almogenden Godt opgheleyt heeft, van uwe kinderen ende huysghenooten ter salicheydt te onderwijsen; ende de groote begheerte die ghy behoordet te hebben, om eens het rijck Godts vry van alle, veranderlickheden, vol van oneyndelicke glorie, t'aenschouwen; hebbe ick V. L. met desen onsen arbeyt bequamen onderstant willen doen, om niet alleen den voorseyden last licht te maken, maer oock door het ghestadich volbrengen van den seluen d'eeuwighe salicheydt te doen versekeren. Want desen gheestelicken Schat, dien wy v hier presenteren, besluyt

in hem al wat ter salicheyt van noode is: soo dat ghy dien in uwe huysen hebbende, ende daer uyt alle heylighe dagen 's auendts, voor oft nae den eten, eenige lesse ten aenhooren van uwe gehuysde lesende, sult der opperster Maiesteyt Godtslichtelick voldoen, aengaende het voorseyt verbondt; ende soo wel, voor uwe familien als voor de gantsche Republijcke menichvuldighe benedictien van Godt verweruen, ende schoone vruchten der bestandiger deughden voordtbrenghen. Ende om eerst te bemercken die V. L. familien in 't besonder aengaen,

1. Ghy-lieden sult door dit salich 1 werck eene goede ende gheruste conscientie winnen: de welcke Hugo Victorinus noemt Den tijtel der Religie, + den tempel van den hemelschen Salomon, eenen acker der benedictien, eenen hof der wellusten, de blijdschap der Engelen, den schat des Konincks, de sale Godts, de woonstede des H. Gheests, den ghesloten ende ge-

seghelden boeck die in den dach des oordeels geopent sal worden. Dese is oock den heydenen, die eenichssins het licht der redene ghebruyckt hebben, soo weerdich gheweest, dat den Philosophe + Seneca segt: Meer moet men sijne conscientie achten, dan sijne fame; want de fame is bedrieghelick, de conscientie niet. ende den Prince der Oratoren Cicero, schrijuende + tot sijnen vriendt Atticu, Niemandt; seght hy, en moet iemermeer, ghedurende den tijdt sijns leuens, van eene goede conscientie in het minste afwijcken. Dese sult ghy verkrijghen, ende in hare suyuerheydt bewaren, beneerstighende dat uwe ondersaten al in de kennisse Godts onderwesen worden, ende in de vreese Godts op groeyen. Want ghelijck, die dit versuymen, voor Godt niet onberispbaeren konnen wesen: alsoo, die dit besorghen, krijgen soo veel te meerdere ruste in hunne conscientie, als sy hier in sorghvuldichlicker ende ghestadichlicker hen

draghen: ende en vreesen de doodt niet, maer die verwachtende, om ontbonden te wesen, moghen segghen met den H. Apostel; Dit is onse glorie, de + ghetuyghenisse van onse conscientie, dat wy in de simpelheyt onses herten, ende puerheydt Godts, ende niet in vleeschelicke wijsheydt, maer in de gratie Godts verkeert hebben in dese wereldt, maer aldermeest by v-lieden: ende laten hunnen naekomelinghen eenen goeden naem achter, met een lofweerdich exempel hunner deughden.

2. Alle de ondersaten worden soo 2 veel te meerdere liefde, eere, ende gediensticheyt bewijsende hunnen Ouersten, als sy in de vreese ende liefde Godts, door het goedt exempel ende salighe onderrichtinghe van hen-lieden, beter ghestiert ende gheholpen worden. Want dat de ondersaten hunne Ouerste, de dienaers hunne Heeren, de discipelen hunne Meesters, ende de kinderen hunne Ouders moeten

beminnen ende eeren, is eyghenlick om dat sy de plaetse Godts bedienen: waer uyt volght, dat sy Godt in hen bemercken moeten Dit leert ons den H. Apostel + tot de Ephesien in het seste: Ghy knechten, weest onderdanich den vleeschelicken Heeren met vreese ende angst, met simpelheyt uwes herten, als Christo; niet alleen voor de ooghen dienende, als den menschen behaghende, maer als dienaers Christi, doende den wille Godts uyt der herten; met eenen goeden wille dienende, als den Heere, ende niet den menschen. ende sprekende tot de kinderen: + Kinderen, weest onderdanich uwen Ouderen in den Heere; want dat is rechtveerdich. Soo dan, is 't dat de ondersaten in hunne Ouerste den persoon Godts moeten bemercken, ende hen als God selfs ghehoorsaem zijn; volght openlick, dat de liefde Godts de liefde tot de Ouerste moet voordtbrenghen, ende de vreese Godts de vreese tot de selue; ende dat, ghelijck Godt

de gehoorsaemheyt die met eene suyuere meyninghe hem in de Ouerste gheschiedt, ouervloedichlick loonen sal, soo oock menichvuldichlick sal straffen de wederspannicheydt die sijner Maiesteyt in hen-lieden gheschiedt. Als dan de Ouders hunne kinderen leeren Godt vreesen ende beminnen, soo volght t'samen dat sy om Godt hunne Ouders vreesen, beminnen, eeren, ende alle ghediensticheydt bewijsen.

3. Vyt de wel-gesteltheyt des huys-ghesins 3 spruyt eenen gestadighen vrede in de huysghenooten; die uyt dese ghedurighe onderwijsinghe seer versterckt wordt: want sy leert, dat men moet a malckanders ghebroken verdraghen, ende b niemanden ontstichter; het welck zijn twee fondamenten van eenen + salighen peys, die niet alleen uytwendich is (gelijck men vindt oock in de huysen der ongheloouighe) maer spruyt uyt de wel ghesteltenisse des

herten, sonder eenighe bitterheydt, den welcken eyghen is den Christenen. Desen Christelicken peys brengt voordt in de gantsche familie eenen lieflicken troost, uytwendighe soetich-heydt ende vreughdt des herten: als alle de leden eenvormelick met het hoofdt in de vreese Godts, voordtgaen, ende nae den lieuen wille Godts leuen. Besonderlick nochtans worden de Vaders des huysghesins, oft de Ouders, met desen vermakelicken troost als ouergoten; want sy hier af oorsake zijn: ende gelijck in eenen fraeyen hof, die seer wel gheschickt is, vol schooner planten, kostelicker bloemen, ende lieflicker vruchten, den ghenen die hem bekostight heeft, ende dien hy toebehoort, aldermeest vermakinge schept; soo doen oock de Ouders in het aenschouwen van de deughdtsaemheydt, gheschicktheydt, ende Godtvruchticheydt hunner familien, bemerckende dat alle hunne ondersaten zijn

als welrieckende schoone planten, ende vruchtbare boomen; Een-ieghelick, soo Paulus schrijft, behaghende + sijnen naesten in het goedt, tot ghestichticheydt.

4. De schatten der oneyndelicker 4 mildtheyt Godts staen open ouer sulcke huysgesinnen, om die met tijdelicke ende gheestelicke benedictien ouervloedichlick te vervullen.

Dit leert ons de H. Schrifture in verscheyden plaetsen, maer besonderlick in den boeck Genesis, daer Godt spreeckt: Sal ick oock moghen voor + Abraham verberghen het ghene dat ick doen sal; aenghesien dat hy sal worden tot een groot ende seer machtich volck, ende dat door hem alle de geslachten des aerdrijcks gebenedijt sullen worden? Want ick wete wel, dat hy sijnen kinderen ende sijnen huyse nae hem bevelen sal, dat sy bewaren sullen den wech des Heeren, ende dat sy recht oordeel ende rechtveerdicheydt doen sullen; op dat den Heere mach volbrenghen, om Abrahams

wille, al 't ghene dat hy tot hem gheseyt heeft.

Hier uyt bekennen wy, dat de oude Vaders hunnen kinderen, knechten, ende naekomelinghen pleghen te leeren al wat hen ter salicheydt van noode was: als, van den gheluckigen staet der onnooselheydt onser eerster Ouderen, van den val des menschs, van de onsteruelickheydt der siele, van de voorsichticheydt Godts, van den eeuwighen loon der goeder wercken, van de helsche tormenten, die bereydt zijn den sondaren, van het neerstelick onderhouden der gheboden Godts, de maniere van te bidden ende God te dienen, van het stichten der autaren, van de Sacrificien, beloften, tienden, van den toekomenden Messias, ende meer andere: welcke dinghen den naekomelingen door onderwijsinge der Ouderen volkomelick ouergheleuert wierden. Dit deden sy door

den last die hen-lieden van Godt opgheleyt was; van den welcken Isaias segt: Den Vader sal den kinderen te kennen + gheuen uwe waerheydt; dat is, uwe wet. Moyses spreeckt tot de kinderen van Israel Deuteronomij in 't + seste: Hoort Israel den Heere onsen Godt. Dese woorden die ick v heden bevele, sullen wesen in v herte, ende ghy sult die uwen kinderen vertellen, ende die ouerdencken sittende in v huys, ende wandelende ouer wech, slapende ende opstaende. Bewaert de gheboden + van den Heere uwen Godt, ende de getuygenissen ende de ceremonien die hy v bevolen heeft. ende in het elfste: + Dus stelt dese woorden in v herte. Leert uwen kinderen dat sy die ouerpeysen, als ghy sult sitten in v huys. ende in het twee-en-dertichste: Stelt v herte op + alle de woorden die ick v heden ghetuyghe, dat ghy die uwen kinderen voordt ghebiedt te bewaren, ende te doen, ende te volbrenghen: want sy v niet te vergheefs gheboden en zijn. dit herneemt den H. Apostel Paulus, ende vermaent ons, schrijuende tot der Ephe-

+sien in 't seste: Ghy Vaders, en wilt uwe kinderen niet verwecken tot gramschap, maer voedt-se op in onderwijsinge ende straffinge des Heeren.

Dit ghebodt verbindt besonderlick de ghene die eenighe staten bedienen, ende Republijcken, Landen, Koninckrijcken regeren; want hunne kinderen ghemeynlick tot die selue hoocheden ende regeringhe gheschickt worden: waer toe sy van noode hebben groote kennisse hunner religie ende salicheydt, ende voor al de vreese Godts, wien sy eens, als't hem ghelieuen sal, rekeninghe moeten gheuen; want + van hen staet by den Wijsen-man: Den kleynen wordt bermherticheydt verleent, maer de machtighe sullen machtichlick ghepijnight worden.

Ende op dat de kinderen ende ondersaten hier in hunnen Ouderen ende Ouersten niet wederspannich en souden vallen, soo gheeft Godt hen dese + gheboden. Prouerbiorum in 't seste: Bewaert, mijnen sone, de gheboden uwes

Vaders, ende en verlaet de wet uwer Moeder niet: bindt die altijdt in v herte: als ghy wandelt, soo laet-se met v gaen; als ghy slaept, soo laet-se v bewaren, ende ontweckende spreeckt met die. ende in 't dertichste: De ooghe die den + Vader bespot, de rauen van de beken moeten die uyt picken, ende de ionghen des arendts moeten die eten. Ecclesiastici in 't derde: Hoort ghy kinderen + des Vaders oordeel, ende doet alsoo, op dat ghy moocht salich wesen. Die sijnen + Vader eert, sal verblijdt worden in sijne kinderen, ende in den dach sijns ghebedts sal hy verhoort worden. By Jeremiam in 't seste: Dit seght den Heere: + Staet op de weghen, ende besiet, ende vraeght nae de oude weghen, welcken den goeden wech is, ende wandelt in dien, ende ghy sult verkoelinghe vinden voor uwe sielen. ende Deuteronomij in't twee-en-dertichste: Ghedenckt der ouder + daghen, ouerpeyst besonderlick alle de gheslachten: vraeght het uwen Vader, ende hy sal't v verkondighen; uwe Ouders, ende sy sullen't v segghen.

Hier bemerckt men het schoon ende noodelick verbondt dat de Ouders

ende Ouerste ter salicheyt hebben, om Godts wet nae de waerheydt hunnen kinderen ende ondersaten kennelick te maken, ende die volkomelick te doen onderhouden, nae het lofbaer exempel van den H. Patriarch Abraham.

Wy bekennen oock uyt de voorgenoemde plaetse van den boeck Genesis, dat de gheschicktheydt van Abrahams huys, ende de vreese Godts die onder sijn volck was, door de neersticheydt die hy dede, om eenen-ieghelicken Gode te doen behaghen, Gode seer aenghenaem is geweest, ende daerom hem ende sijnen naekomelinghen veel weldaden ende schoone beloften ghedaen heeft.

Eyndelick bekennen wy uyt de selue plaetse, dat Godt, ten opsiene der Godtvruchticheydt van Abraham ende sijn saedt, hem veropenbaert heeft verscheyden verhole ende toekomende dinghen, als de verschrickelicke

verderuinghe der Sodomiten met hunne steden; dat hy alle natien in sijn saedt soude ghebenedijden, dat hy sijnen gheslachte soude gheuen het honich-vloeyende landt van belofte, ende meer andere dinghen ende weldaden, onder de voorseyde besloten, die hy oock met belofte hem versekert heeft: het welck hy noyt ghedaen en soude hebben, 't en waer dat dien heylighen Patriarch sy-seluen ende sijn saedt dies weerdich ghemaeckt hadde; sijn huys nae den volmaeckten wille Godts schickende, ende sijn saedt door sijn leuendich exempel in de vreese ende ghehoorsaemheydt Godts altijdt houdende.

Dus, om dit eerste deel te sluyten, eersame huysvaders, bekent den salighen last die v-lieden van Godt opgheleyt is, ende aensiet dat loflick exempel van desen weerdigen Patriarch: bewijst v in de Roomsche Kercke (de welcke de eenige bruydt Christi

altijdt geweest is, ende tot den eynde der wereldt blijuen sal) waerachtige kinderen, nae den geest, van uwen vader Abraham, ende volght sijn deughdelick leuen nae, in uwe huysgesinnen wel ende salichlick tot Godts eere te schicken: soo sullen v-lieden ende uwe kinderen t'alle tijden de selue benedictien Godts volgen, tot dat ghy in dat hemelsch landt, van belofte, het welck vloeyende is van glorie, eere, ende salicheyt, in der eeuwicheydt met Godt sult regneren.

De vruchten die in de Christelicke Republijcken hier uyt sullen spruyten, zijn oock groot ende menichvuldich.+ Want, Ten eersten, de salicheydt der Republijcke rust op den goeden standt der Religie, soo a Plato bewijst in sijnen vierden boeck der Wetten. Papinius vermaent, dat den eersten arbeydt der ghener die eenige Republijcke bedienen, wesen moet, te sorghen voor de Religie. Dit is soo volkomelick ghefondeert in het licht

der nature, dat bijnae alle Heydenen 'tselue bekent hebben; ende daerom ghebruyckt hebben sulcke maniere van Religie, als sy best vonden tot het ghemeyn welvaren van hunne Republijcken. Maer dit is aldersekerst in de Christelicke Roomsche Religie: want dese alleen de waerheydt heeft, ende kan daerom aen alle Rijcken, daer sy is, vasticheydt ende vrede gheuen. Daer sy floreert, zijn alle dinghen in ouervloedighe ruste; want Godt dat soo belooft heeft Exodi in't dry-en-twintichste: + Is 't dat ghy doet al dat ick spreke, soo sal ick eenen vijandt uwen vijanden zijn; ende ick sal-se verdrucken, die v verdrucken. Item Prouerbiorum in 't eerste: Die my hoort, sal sonder vervaertheydt + rusten, ende ouervloedich-heyt ghebruycken, ende de vreese der quaden sal wechghenomen worden.

Gheen Rijck en kan sonder haer ghedurich zijn: want Godt alleen geeft, + bewaert, ende verandert de Rijcken

+ nae sijne gheliefte. De H Schrifture bewijst ons, dat daer maer eenen waerachtighen Godt en is: volght dat daer oock maer eene waerachtighe Religie en is, de welcke door hare teeckenen klaerlick bekent wordt te wesen de Roomsche Religie, die van de tijden Christi eenvormelick tot noch toe ghebleuen is. Deser gheeft Godt sijne benedictien ende beloften: waer uyt volght, dat sy alleen aen eenich Rijck oft Republijcke vasticheydt ende ruste gheuen kan, want sy alleen Godt met haer heeft, in wiens macht alle Rijcken zijn, ende wien niemandt en kan wederstaen. Dat de Christelicke Religie grootelick gheholpen, ghevoordert, ende in hare schoonheydt bewaert wordt door de goede onderwijsinghen, die de ouders hunnen kinderen, ende de Ouerste hunnen ondersaten gheuen, is open ende klaer: want die onderrichtinghen eyghenlick

daer toe gheschickt worden, ende dienen, dat onse Christelicke Religie nae hare weerde soude moghen in alle herten floreren, ende hare kracht uytdeylen tot alle menschelicke wercken, tot alle handelinghen ende plaetsen, iae tot de gantsche verkeeringhe, van der menschen leuen; op dat alle a sonden endeb dolinghen, die alle Rijcken te niet doen, uytghedreuen zijnde, ende de waerheydt met de Godtvruchticheydt stede grijpende, alle Christelicke Rijcken geschickt, versterckt, volmaeckt, ende in ghestadighen voorspoedt bewaert souden moghen worden.

Ten tweeden, dese goede onderwijsinghe + in elck huysgesin, brenght voordt grooten vrede, stillicheydt, ende geschicktheydt in den gemeynen staet niet alleen om dat sy de vreese Godts eenen-ieghelicken aenprijst, waer door sy beweeght worden om

hunne officien ghetrouwelick te bedienen; maer oock de ondersaten verweckt tot liefde, eere, ende ghehoorsaemheydt hunnen Ouersten uyt der herten, als die Godts plaetse houden, te bewijsen: soo dat sy alle de leden der gemeynten t'samen vereenight; ende al wat deser eenicheydt tegen is, verdrijft; als nijdicheyt, twist, wrake, afionsticheydt, wreedtheydt, ende andere soodanighe sonden. Sy formeert de ionckheydt, om daer nae bequame regeerders der Republijcken te worden: sy doet alle Ouerheydt Godt vreesen, rechtveerdich wesen, ende het ghemeyn welvaren soecken, ghelijck sy voor den oppersten Rechter, Godt almachtich, willen verandwoorden. Plato noemde de Republijcken salich, die van Philosophen gheregeert waren: maer veel weerdigher is de leeringhe Christi dan alle Heydensche philoso-

phie, die maer eene schaduwe van dese Godlicke leeringhe en was. Wat salicheydt en is dan niet te verwachten in sulcke ghemeynten, die van Godtvruchtige Christelicke Princen gheregeert worden; nae dat dese niet met ydele ende onvruchtbare wetenheydt, maer met waerachtighe wijsheyt, ende met den Gheest Godts begaeft zijn?

Ten derden, dese onderwijsinghe + der wet Christi, die de Ouders in hunne huysen hunnen kinderen doen, verandert alle onghereghelde manieren ende quade ghewoonten in eene lieflicke geschicktheyt ende deughdtsaemheydt, ende brenght alle wilde ende ongetemde verstanden tot saechtmoedicheydt ende gheschicktheydt. Dit hebben wy in voorleden tijden ghesien in de Barbarische natien die van de H. Apostelen bekeert zijn, als Persianen, Meden, Parthen, Sy-

ren, ende andere, die als onghetemde dieren leuende, door het gelooue gantsch verandert ende menschelick zijn gheworden. Dit bewijsen ons seer openlick den H. Hieronymus in Isaiam, ende Theodoretus lib. de curandis Graecorum affectibus. Lactantius stelt seer verstandichlick dit onderschil tusschen de wereldtlicke ende Christelicke wijsheydt: dat die den mensch verheft tot ydel behaghen ende grootsheydt, ende van kleyne kracht is om den mensch ter salicheydt te veranderen; maer Christi woordt ende leeringhe maeckt den mensch oodmoedich ende leerbaer, ende heeft besondere kracht om hem tot liefde der Godtvruchticheydt te beweghen. Te vergheefs doen de Magistraten hun deuoor om de lichamen te kastijden met den sweerde, tot uytroeyinghe der sonden, als de herten onghetemt ende vol quader beroerten blijuen: maer

als sy door goede onderwijsinghen ende de gratie Godts ghebrocht worden tot kennisse van hen-seluen, van den waerachtigen Godt, van sijnen dienst, van de boosheydt der sonden, ende weerdicheydt hunner salicheydt, ende soo inwendichlick eerst verandert worden, dan doen die uytwendighe straffinghen der misdadighe aen den ghemeynen peys groote deught ende voordeel.

Aenmerckt dan, eersame huysvaders, + (die al te samen tot het ghemeyn welvaren moet arbeyden, ende van dese uwe neersticheydt Gode eens rekeninghe gheuen) hoe noodelick dat het is, dat ghy-lieden elck in't besonder, voor al, u-seluen schickt tot de deught, ende daer nae uwen huysghesinnen de salighe wet Godts oft Christelicke leeringhe voorhoudt, ende uwen kinderen leert Godt vreesen, de sonden haten, hunnen quaden wille verbeteren,

alle vleeschelicke bewegelickheden verloochenen, de geboden Godts ende der H. Kercke altijdt voor ooghen hebben, die verstaen, beminnen, ende beherien: soo sal Godt uwen salighen arbeydt met sijne benedictien beghiften, ende den gantschen handel van v leuen tot het aenschouwen van sijn Godlick wesen voorderen.

+ Maer om dat veel Christenen Gode hier in onghetrou zijn, ende, als a argher dan ongeloouighe, hunne Huysghesinnen niet gade en slaen, iae selfs grootelick met hun quaedt exempel ontstichten; waer uyt volght, dat hunne kinderen in alle onwetenheyt ende ongeschicktheyt op groeyen; soo is't seer noodelick, dat alle Magistraten in hunne Republijcken besorghen, dat de Roomsche Catholijcke Religie (die van Christi tijden tot noch toe alle de wereldt verlicht heeft, ende, alle kettersche aenvechtin-

ghen wederstaende, altijdt in hare eenvormicheydt ghebleuen is) van alle hunne ondersaten in hare weerde ghehouden zy: waer toe grootelick helpen sal, dat in alle plaetsen, met bequame middelen, de Christelicke leeringhe der ghemeynte uytgheleyt worde; daer toe besorgende goede Leeraers, last dat de Ouders hunne kinderen senden, schoone prijsen om de ionckheyt te verwecken, ende neerstige vervolghinghe deser saligher oeffeninghe: soo sal 't gheschieden, dat de Ouerste t'samen met de Huysvaders hun deuoor doende, lichtelick alle sonden uytroeyen sullen, ende alsoo alle ketterijen, sonder ander toedoen, verdrijuen; want sy ghemeynlick de laetste plaghen der sonden zijn, die in die landen daer sy plaetse grijpen, ouervloedichlick ende sonder hope van beteringhe gheschieden; Godt den Heere sal uwe Republijcken verhef-

fen ende seer glorieus maken voor alle natien, uwe vijanden voor v vernielen, uwe huysen ende uwe ackers ghebenedijden, ende v, + nae de beloften die hy ghedaen heeft, met ghestadighen voorspoedt in allen + sijnen Godlicken + bijstandt verleenen.


Vorige Volgende