Strophische gedichten

(1879)–Jacob van Maerlant– rechtenstatus



[pagina 80]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten
Ene disputacie van onser vrouwen ende van den heiligen Cruce. 1. Ga naar margenoot+ Wat mochte Maria seggen daer, Daer si sach met herten swaer Haren sone hangen? Donker wart die middach claer, 5[regelnummer] Want nature hadde vaer; Die sonne es vergangen. Wel mochtsi driven groet mesbaer, Stille int herte ende openbaer; Om sterven mocht haer langen. 10[regelnummer] Dus mochtsi clagen overwaer, Wringen hande, sliten haer, Ende met naten wangen Die wort dus anevangen: 2. ‘Cruce, dijns beclagic mi, 15[regelnummer] Twi eist dat ic vinde an di Ga naar margenoot+ Die vrucht, die mi toehoerde? Die vrucht die ic droech maget vri, Wat so AdaemGa naar voetnoot1) sculdich si, Dien de viant verdoerde, 20[regelnummer] Mijns reinen lichamen vrucht, o wi!
[pagina 81]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Ne soude an di niet hangen bedi, Wanten noit sonde becoerde. Es dit recht? te waren ny! In welken so verbuerde hi 25[regelnummer] Dies met enen woerde? Hens niemen diet oit hoerde. 3. Twi hanget hi die niene hevet mesdaen? Hoe dorstu den goeden vaen? Doe den quaden pine! 30[regelnummer] Die nie en rovede sie ic vlaen, Den onsculdigen an di slaen, Ende hangen onder die dineGa naar voetnoot1). Die tleven gevet moet hier haen, Ende dies noit verbuerde een traen 35[regelnummer] Drinct van dinen venine. Wanen quam di die stoute waen, Dattu dorres vor hem gestaen, Die van enen risekine Di coes dus vrouwe te sineGa naar voetnoot2)? 4. 40[regelnummer] DiGa naar voetnoot3) ordineerde die rechte wet, Dattu hem best torment geset, Die mesdadich wert vonden. Twi houtstu hem gevaen int net, Die alre mesdaet es onbesmet? 45[regelnummer] Dits doget verwerret met sonden! Mi dinke dat men weldoens verget; Ga naar margenoot+ Men loent hem wers die dienet bet: Dits onrecht tallen stonden. Danc es ontseit, elcsins belet:
[pagina 82]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 50[regelnummer] Die an di hanget, es onbesletGa naar voetnoot1) Van mesdaet ende ontvonden, Ga naar margenoot+ Al hanget hi tusscen tween honden. 5. Mordenaren die roef bestaen, Die liede wonden ende slaen, 55[regelnummer] Bestu geset te wraken. Den rechten, met dogeden bevaen, Verchiert met helicheit ende dorgaen, Dien soude al ere genaken. Hier omme dinket mi mesdaen, 60[regelnummer] Dattu hem, diemen niet dar dwaen, Dus onwert dorres maken. Twi moet dat leven doet ontfaen? Dit dinct mi wesen, sonder waen, Ongehorde saken 65[regelnummer] In alrehande spraken.’ 6. Dat Cruce der Maget dus antwort: ‘In hebbe, Vrouwe, eren niet een ort, Hens mi al van u comen. Die vrucht, Vrouwe, die u toehort, 70[regelnummer] Die mine telge verchiert, begort Met sonderlingen blomen, Lye ic dat gi brocht, maget, vort; Nu es soe geseilt an mijn bort, Si keert u noch te vromen. 75[regelnummer] Al dragedi rouwe om dese mort, Al oest, al west, al suut, al nort Sal hem noch dies beromen, Dat Jhesus hem liet domen.
[pagina 83]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 7. Ic drage, Vrouwe, an minen mast 80[regelnummer] Die soete vrucht, dien soeten last, Niet tuwen boef allene. Nu wart hi mensce, dese gast, Dor u en dede hijs niet een bast, Maer dor die werelt gemene. 85[regelnummer] Hier omme heefti in u gerast, Ende dorwaden ende dorpast Dit leven vul van wene. Ga naar margenoot+ Hi wille die werelt in dogeden wast, Ende elc si in merkene vast 90[regelnummer] Sijn leven omoedich, rene, Ende micke op weelde clene. 8. Ic lyes: hine verbuerde niet Doet, passie no verdriet, Al waest dat hi sterven woude; 95[regelnummer] Want sijn sterven der doet verbiet Die macht, daer soe bi verriet Alle jonge ende oude. Ga naar margenoot+ An thout was her Adame messciet, An mijn hout hire omme sijn leven liet, 100[regelnummer] Alse een kempe boude. Hi galt den roef, alsemen wel siet, Daer hi niet alse vele alse iet Mesdaet hadde no scoude, Ende al dor smenscen houde. 9. 105[regelnummer] Deerste Adaem gaf ons den val, Dander Adaem versoenet al: Hi cochte ons tlange leven. Die doet viel in den helscen wal, Daerse emmermeer in wesen sal; 110[regelnummer] Daers Lucifer in bleven, Die ons maecte al tgescal, Want hi Adame die waerheit hal,
[pagina 84]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Die ons brochte in dat snevenGa naar voetnoot1). Hier omme quam Christus in dit dal, 115[regelnummer] Ende rovede den viant ende stal Den roef, dien hi gedreven Hadde int lange levenGa naar voetnoot2). 10. Die stake die den wijngaert hout, Dies lijc ende dies ben ic bout, 120[regelnummer] En wan niet die rosine. Wies mach die druve dan eescen scout Van mesdaden up dat hout? Hens geen recht anscine. Ga naar margenoot+ In bem van roeme niet so stout, 125[regelnummer] Dat ic mi trac an die gewout Uwes kints moeder tsine; Maer doemen mi boet sulc sout, Daer niet doech jegen selver no gout, An mi gecruust ter pine, 130[regelnummer] Ontfingic die vrucht dine. 11. Alsic dinen sone ontfinc, Waest ene stervelike dinc Naer menscelike nature. Nu en screye no hant en wrinc, 135[regelnummer] Maer dinen groten rouwe dwinc: Hi keert in corter ure Onstervelike; dan lach ende sinc! Hi versoent noch menigen ballinc, Alst vorsprac die Scrifture, 140[regelnummer] Die Lucifer, die lose, vinc. Hi roert noch an der hellen rinc,
[pagina 85]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Hi breect die helsce mure, Die porten entie duere. 12. Du best wijngaert, die druve dijn kint: 145[regelnummer] Wat es orbaerliker twint Dan tpersoer ten wine, Daer men den wijn met utewint, Ende so perst ende so bint, Ga naar margenoot+ Dat hi te beter scine, 150[regelnummer] Ende menne meer te drinken mint? Wat es datmen soeter vint Dan geperste beerkine, Alser dat soete sap ute rint? Ic bem tpersoer, dats bekint: 155[regelnummer] Wats soeter dan tkint dine, Geperst in der pine? 13. In dijns kints doet es tleven al. Nu maken ypocriten gescal Ga naar margenoot+ Ende veynsen hem vul rouwen; 160[regelnummer] Om dijn kint bidsi, groet ende smal, Haer bidden es sonder getal: Up mi wilsi niet scouwen. Maer nu rustGa naar voetnoot1) hier up mijn stal: Ens niemen dies genieten sal, 165[regelnummer] Hine moet an mi, entrouwen, Sugen die quale die hi qual An mine telgen, of niet een bal En doech hem haer berouwen, Sine moeten sijn teblouwen. 14. 170[regelnummer] Sech den ypocriten dat: ‘Gi soect an mi mijn kint gerat, Den Cruce hebbict bevolen. Mijn kint es numeer sugens mat,
[pagina 86]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Hi hanget ant Cruce nu ter stat: 175[regelnummer] Siet sine wonden smolen. Gaet, etet der spisen die hi at, Maect u met sinen dranke sat, Gaet leren tsire scolen. Lose bidders, hout sinen pat, 180[regelnummer] Cruupt na hem dor tselve gat, Of anders suldi dolen In den helscen holen.’ 15. Maria sweech, ende si verstont Dat hare tCruce waer orcontGa naar voetnoot1), 185[regelnummer] Ende dat hi sterven wilde, Haer sone, om te makene gesont Altemale die werelt ront, Ende hi ons tenen scilde Sijn cruce gaf, ende maecte cont 190[regelnummer] Dat tote in der hellen gront Sine macht behildeGa naar voetnoot2). Hier omme benediet elc mont Christum, onsen riken vont, Die dor ons was so milde, 195[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dat hi den Vader stilde. 16. Nu hort mijns heren Jhesus geclach, Ende merct of hi clagen mach Up dat kerstinhede. En es niemene onder den dachGa naar voetnoot3), 200[regelnummer] Ga naar margenoot+ Diet oit vreseliker staen sach Dan het staet nu ter stede.
[pagina 87]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Hets al verloren, o wi! o wach! Dat helige lant, daer hi in lach Begraven na menscelichede. 205[regelnummer] Hort hier rouwe sonder verdrach, Hort hier swaer hantgeslach, Hort hier swaren onvrede: Thovet claget over die lede. 17. ‘Sech, mensce, merc ende besie, 210[regelnummer] Sagestu meerren rouwe nie Dan du an mi heves vonden? Wat mochtic meer doen dor die Dan hangen, sterven, proef ende gie, Met aldus swaren wonden? 215[regelnummer] Merc up di selven ende spie: In welken dankestuus mi ye, Dat ic galt dine sonden? Mi es alse der aermer bie, Die thonich winnet ende en weet wieGa naar voetnoot1) 220[regelnummer] Diet nutten sal met monden Of danken tenigen stonden. 18. Vor desen danc ende vor dit goet, Dat ic mijn lijf, mijn vleesc ende bloet Dor di hebbe versleten, 225[regelnummer] Togestu mi dinen fieren moet, Alse die toepsel werpt onder voet, Ende wils mijns al vergeten; Ende dorres mi als een hont verwoet Passien, crucen metter spoet, 230[regelnummer] Dornagelen ende dorspeten, Ga naar margenoot+ Ende verwijts mi die selve vloet, Die uut mire siden woet, Ende dune wils niet geweten, Hoe nauwe ic noch sal meten.
[pagina 88]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 19. 235[regelnummer] Waenstu, in hore menegen eet: Mijn lijf, mijn bloet, mijn doet, mijn sweet, Di menichwaerf versweren? Ja, al dat menscelike leet, Dat ic dor di ontfinc ende leet, 240[regelnummer] Verwijtstu mi tonnerenGa naar voetnoot1)! Dat arme menscelike cleet, Dat ic anedede dor di gereet, Daer houtstu met dijn sceren, Ende vloecst in dinen moede heet. 245[regelnummer] Du best te miwaert also wreet, Mochstu, du souts mi deren Ende uten hemele weren. 20. Nochtanne es dit niet genoech: Hare die mi, maget, droech 250[regelnummer] In hare suvere lanke, Ga naar margenoot+ Ende mi baedde ende dwoech, Ende moederlike up mi loech, Dune swers van hare tondanke. Nu ne vinstu els gene ploech, 255[regelnummer] Die di mach winnen enich gevoech Jegen die helsce stanke, Dan soe, die den viant versloech Ende sinen fieren hals verwoech: Soe es die wijngaertranke, 260[regelnummer] Die scinct dontfarmigen dranke. 21. Waenstu, mensce, weelden plien, Sonden volgen, weldaet vlien, Mijns enter werelt plegen? Dune souts mijn anscijn niet besien, 265[regelnummer] Wiltu di metter werelt tien;
[pagina 89]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Els hoet di daer jegen. Ga naar margenoot+ Du moets di setten in dienGa naar voetnoot1), Dat di die werelt doet sal gien, Oftu waers verslegen, 270[regelnummer] Of en sal di niet gescien Met mi te levene; en weet wien Du di dan laets ontwegen, Dijn sin es ongedwegen. 22. Nu staet dijn sin al an den scat: 275[regelnummer] Verstant dat ic di lere dat, Dattune niet souts minnen. Nu soecstune dor die vloede nat, Die werelt dore in elke stat: Di ne versaet geen winnen! 280[regelnummer] Du best mijns al worden sat: Den naecten Jhesus, dat reene vat, Ne wiltu niet bekinnen. Maer weeldich enter doget lat, Ende van edelen wine mat 285[regelnummer] Es smorgens dijn beginnen, Ende snachts versmort van sinnen. 23. Nochtan al dese overdaet Sie ic dat rijst ende opgaet Uter sacristie. 290[regelnummer] Vreselic leven, vreselic raetGa naar voetnoot2), Luxurie ende fier gelaet Daers thovet af clergie. Dien sijn diere abijt wel staet, Ende dicke niewe cleder ontfaet, 295[regelnummer] Dien gevet prelatie!
[pagina 90]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Mijn erve, daer ic omme was gebaet Int rode bloet, nut die mi haet; Ic roepe ende ic castie, Naect, buter compaengie. 24. 300[regelnummer] Ic sie dat rec diere gecleetGa naar voetnoot1), Dat no weder cout no heet Ga naar margenoot+ Niemen mach gedogen; Ga naar margenoot+ Die spise edelike gereet, Den besten wijn diemen weet, 305[regelnummer] Scone nappe vortgetogen. Ic doge honger ende leet, Ic roepe, dat mi de storte sweet, Broet vor haren ogenGa naar voetnoot2). Si seggen: ‘Hort hoe die truwant bleet! 310[regelnummer] Hi ga daerne die duvel geleet.’ Al soudic al verdrogen, Hare herte en mach niet bogen. 25. In ordinen sie ic wel, Datter menich an haer vel 315[regelnummer] Gecruust sijn entie clagen; Dan soecsi onsculde of iet el, Ende keren hem an der werelt spel Int abijt dat si dragen. In heren rade sijn si felGa naar voetnoot3), 320[regelnummer] Behendich sere ende snel, Hoe si scat bejagen. Men weet sulken dient gevel, Dat hi vloeke sonder getel
[pagina 91]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Bejagede in sinen dagen: 325[regelnummer] Noch bidmeh hem meer plagenGa naar voetnoot1)! 26. Sulc es die ontcropen sceen Der werelt ende liet haer leen, Ende leerde den beggaert maken; Die liet bedinge ende ween, 330[regelnummer] Op thout te slapene ende op steen, Ende dat lange waken. Nu loopt hi, gelijc der reen, Die werelt dore al in een, Waer hi hare raach genaken. 335[regelnummer] Egypten, daer hi teerst in dweenGa naar voetnoot2), Dinct hem so goet, dat hem engeen Jherusalem dinct smaken: Ic kenne al dese saken. 27. Ga naar margenoot+ Ic hebbe bevolen, in loechens niet 340[regelnummer] Den prelaten dander diet Ende mine ervelichede. Nu comt een prinche ende gebiet, Dreget, bidt ende miet, Ende maect groten onvrede, 345[regelnummer] So dat hi sinen neve upliet In bisscopdoeme of anders iet, Daer groet gewin volget medeGa naar voetnoot3). Uptie wulle men al siet, Der scape sorge men al vliet;
[pagina 92]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 350[regelnummer] Heeftmen die werdichede, Tscaep beveeltmen den vredeGa naar voetnoot1)! 28. Al es een van lettnen naect, Ga naar margenoot+ Sot, luxurieus ende mesraect, Hi comt in met gewelde. 355[regelnummer] Mine gracie es niet diene maect, lc bem die gene die sijns ontsaect, Men acht niet dat ic scelde; Maer ic segt, die euwelike waect: Die rente, die so soete smaect, 360[regelnummer] Comt noch ten swaren geldeGa naar voetnoot2), Daer men in die helle, die blaect, Tenen sekeren dage gestaect, Antworden moet hoe men telde Die ssaep op minen velde. 29. 365[regelnummer] Die mine erve dus grijpt an, Die ic met minen bloede wan, Dats een wulf, geen herde. Hevet hi die rente dan, Hem ne roect waer die wulf ran, 370[regelnummer] Die dat scaep verterde. Absolucie, segel, ban Es al te copen mettien man: Hem en roeket wiet derde. Haddi sijn bejach daer van, 375.[regelnummer] Ga naar margenoot+ So haddi daer hi omme hegan, Ende twi dat hi begerdeGa naar voetnoot3), Hoe hi hem gerne generde.
[pagina 93]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 30. Ic segge dat elc antworden moet Waer wulle, vleesch ende bloet 380[regelnummer] Van den scape belende. Welc oec so die wulf verdoet, Eist van den herde onbehoet, Hi geldet tsire scende. En es niemen oec so vroet, 385[regelnummer] Die mi ontekent quaet of goet, Want icse oit alle kende. Nu keert te miwaert metter spoet: Ic bem die u mine arme ondoet. Scuwet die helsce ellende, 390[regelnummer] Eer icker u in sende. 31. Ontfarme u dat ic theilege lant Gegeven hebbe minen viant, Om wrake van uwen sonden. Want ic genen prinche en vant, 395[regelnummer] Die daerwaert steken dorste die hant, Dies gavict den honden. Breect alle der sonden bant, Neemt mijn tekijn, ic sets u pant, Dat sijn mine vijf wonden; 400[regelnummer] Vaert tote Surien ant sant, Gi sult slaen tfolc onbecant In wel corten stonden: Mine macht mach niemen gegronden. 32. Ga naar margenoot+ Al clagic, ens niet mine noet: 405[regelnummer] Hemel, erde, clene ende groet, Es al in minen handen; Maer dat gi minnet die lange doet,
[pagina 94]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Ende mi scuwen wilt al bloet, Dats onrecht, vul van scanden. 410[regelnummer] Neemt dat ic biede ende boet, Ga naar margenoot+ Mijn tekijnGa naar voetnoot1): gi sult themelsce broet Op mi daermede panden. U sal suveren mijn bloet roet, Ic ondoe u minen scoet, 415[regelnummer] Quite van allen banden, Vri van helscen vianden.’ 33. Wat magic, aerminc, seggen danGa naar voetnoot2), Ic arem besondich man, Over mi allene, 420[regelnummer] Ende vort over al tgespan, Dat uut Adaems vleesce ran Ende ver Yeven gemene? Meerre hope quam mi noit an, Dan op hare diene wan, 425[regelnummer] Die quam in desen wene, Om te versoenne den ban, Die onse vader Adaem began; Ende tCruce troest mi clene An die Maget reneGa naar voetnoot3). 34. 430[regelnummer] Dat Cruce seget Marien dat: Wat so men bit of wat men bat An hare op genaden, Dat het niet en doech een blat, Menne moet comen eerst ter stat 435[regelnummer] Daer Cruce staet geladen, Ende werden van den dranke sat,
[pagina 95]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Daer hi af dranc, daer hi af at, Diet al hevet dorwaden. Maria swiget alse mat, 440[regelnummer] Ende es ons te bescermene lat, Alse of si onberaden Ons ware te stane in staden. 35. Die selve gevet ons groten vaer, Die daer hanget openbaer 445[regelnummer] An dat cruce geslegen, Ende gaet ons met dregene naer, Ga naar margenoot+ So dat ons es al te swaer Die der werelt plegen. Hebben wi gene hulpe daer, 450[regelnummer] Daer men ons hebben sal onmaer, So werden wi bedregen. Nu soeken wi met redenen claer Die vor ons spreket danne waerGa naar voetnoot1): Helpt ons daer geen degen, 455[regelnummer] Ga naar margenoot+ So moeten wi ontwegen. 36. Nu willic danne een parlement Over dat sondege covent Tusscen hem tween beginnen. Dat Cruce lyet ende bekent, 460[regelnummer] Dat alle rouwe was geënt, Alse hem God liet bekinnen Stervende vor die menscheit blent; Nu spreecti, dat si sijn ontwent, Die hem niet so versinnen, 465[regelnummer] Dat sine soeken an thout gescent. Maria swiget, alse die ons sent Ten Cruce, willewi winnen Aflaet van sire minnen.
[pagina 96]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 37. Die sondare, die hem sere ducht, 470[regelnummer] Soect des levens edele vrucht An thout van den levene, Dat Adam met sire ontucht Verloes, ende al die soete lucht, Daer men niet weet van snevene. 475[regelnummer] Nu ne diet hope nochte vrucht, Nochte volgen nochte vlucht, Daer men dit pliet te gevene, Hine moet met tranen maken vucht Sine ogen, ende proeven hoe versucht 480[regelnummer] Jhesus in sinen bevene, Die an thout pliet te clevene. 38. Den appel, diet al leven doet, Ga naar margenoot+ Sie ic dat die Maget voet Met haren edelen soge; 485[regelnummer] Daer neemt hi wasdom ende spoet. Vort sie ickene hangen bebloet An dat Cruce hoge. Wie sal mi dies maken vroet, Welc haerre dat ic heten moet 490[regelnummer] Thout dat leven toge: Of diene moederlike broet, Of dat Cruce, daer hi an stoet, Doene sach menich oge Sterven met gedoge? 39. 495[regelnummer] Boem van levene nes waer een: Welc haerre dan van desen tween Es thout dat wi begeren? Of soe, daer hi in vleesch ende been Ontfinc sonder man engeen 500[regelnummer] Ende sonder enich deren, Of thout daer hi an leet den ween? Die sonne vervoer, het scuerde steen, Alse ons die wise leren.
[pagina 97]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten An welken houdewi onse leen, 505[regelnummer] Of welc haerre sullen wi vleen? Ga naar margenoot+ Wistewi an wien ons keren, So mochtewi comen teren. 40. Die Maget, die droech sonder saet Den appel, daer al tlijf an staet 510[regelnummer] Van der menscelichede; Dat Cruce, want men an hem slaet, Es die den appel gerne ontfaet Ende gevet hem sine rijphede: Elc, alsmen ter redenen gaet, 515[regelnummer] Dinct mi wesen, sonder baraet, Thout sonder stervelichede. An welken es onse toeverlaet: Of dese, of die, wie gevet ons raet? Ga naar margenoot+ Dese twee dinken mi medeGa naar voetnoot1) 520[regelnummer] Geïnt in ene stede. 41. Nu bem ic tusscen hem tween gestaen, Ende ic en weet te welken gaen, Ten Cruce so ter Maget. Ic bem in enen soeten waen: 525[regelnummer] Hier suget hi den soeten traen, Ende kintscelike hi claget; Int cruce heeft hi die aerme ontaen, Alse diet algader wille ontfaen Dat omme genaden jaget. 530[regelnummer] Waer ic lope, hens niet mesdaen, Ic mach in sekerre havene slaen: Elc mi so wel behaget, Dat ic blive onversaget. 42. Die Moeder es die hare bewint 535[regelnummer] Te cussene ende te helsene tkint, Alse dies hare can gelaten.
[pagina 98]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Dat Cruce den selven an hem bint, So dat hem uter siden rint Dat bloet van caritaten. 540[regelnummer] An die Maget, die hi mint, Eist dat hi melc sugen begint Der menscheit te baten; Maer an tCruce hi utesint Onse lijfnere, daer men in vint 545[regelnummer] Die sonden al verlaten, Daer wi in waren verwaten. 43. Die Maget es die voren gaet, Ende bringet ons vrucht ende saet Van den langen live; 550[regelnummer] Dat Cruce, datter hoge staet, Es die metter vrucht versaet Ons hongerige keytive. Haerre geen es goet versmaet, Want elc es onse toeverlaet. 555[regelnummer] Wie es die dit bedrive, Dat hi ons geve gansen raet, Ga naar margenoot+ An welken men sekerste vaet? Ga naar margenoot+ Ontfaermicheit, nu scrive An welken ics best blive. 44. 560[regelnummer] Ontfarmicheit aldus antwort: ‘Ic ga metten rechte vort Ende metter genaden, Op mijn vonnesse merct ende hort: Die teen soect, hi es verdort, 565[regelnummer] Laet hi hem dander ontwaden. Diene an thout soect vermort, Hi vint hem therte staen dorbort, Die Maget in tranen baden. Elc es an andren begort: 570[regelnummer] Daer deen es, dander es an sijn bort;
[pagina 99]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Si sijn dies beraden: Geen wille andren versmaden. 45. Die hem an die Maget hout, Ne steect daer bi niet met gewout 575[regelnummer] Van hem dat Cruce ons Heren, Mercti dat si staet onder thout, Ende tswaert der passien, scarp ende cout, Hare herte doet verserenGa naar voetnoot1). Hier omme si elc sondare bout, 580[regelnummer] Drive rouwe ende ongedout, Bidde der Maget vul eren, Dat si verbidde sine scout, Ende diene den Cruce omme sout, Dies men niet mach omberen: 585[regelnummer] Sone sal hem niemene deren.’ 46. Appel van levene des Paradijs, Jhesus, die hanges an dat rijs Des Crucen, here, genaden! Moeder, Maget, rene ende wijs, 590[regelnummer] Die niemen gevet te vullen prijs, Staet ons, Vrouwe, in staden! Soete amie, soete amijs, Ga naar margenoot+ Ons en helpe in alre wijs U Cruce, wi sijn verraden; Sijn wi jonc of sijn wi grijs, 595[regelnummer] Ons versmort anders thelsce ijs, Gine helpt ons ontladen Van onsen mesdaden. Amen.	[tekstkritische noot]2. A.D. so s. mit h.C. suaer. - 3. C. Horen. - 4. C. Ende d. wert. - 6. A. De. - 7. A. mocht soe. C. mochte si. - 9. C. Omme s. mochte huer. - 10. A. mocht soe. C. moeste si. - 11. A. handen ende slitten. - 13. A. Desc. 14. A. dies. - 15. C. es. - 18. C. Wats dat si Adame. A. Adame. - 20. A. Mijn r. lachamen. C. vrucht ontbr. margenoot+ C. 193 a. margenoot+ A. 124 d. voetnoot1) In beide Hss. Adame, dat ik in Adaem veranderde, daar volgens de lezing van A de 1ste nv. bedoeld wordt. De zin is: Wat ook Adam schuldig zij, de vrucht van mijn rein lichaam moest daarom niet aan u hangen, dewijl hem nooit zonde bekoorde, m.a.w. om Adams schuld moest de schuldelooze vrucht van mijn rein lichaam niet aan u hangen. [tekstkritische noot]21. C. Ne ontbr. - 22. A. Wantene. - 23. C. twaren ni. - 26. A. Eens. 27. A. niet. C. misdaen. - 30. C. niet en r.s. ic vaen. - 32. A. die zine. - 33. A. hieraen. C. Diet tl. - 34. A. Ende niet dies verdiende e.t. - 36. C. Wane. - 37. C. staen. - 39. A. tsine. C. Di gaf. 40. A. Die. C. Hi. - 41. C. hem bist. - 42. C. met mesdaden wort. - 43. C. hevestu. - 44. C. misdaet e. ombesmet. - 45. C. verwarret. - 46. A. weldoen. C. dinct. - 47. A. lonet. voetnoot1) Bij A: zine, door Kausler veranderd in zwine. Bij nader inzien komt mij toch de lezing dine van C verkieslijk voor. Wie het Kruis die sine kan noemen blijkt uit vs. 40-42 en 53-55. Verg. mijne Boerde, 15, waar ik de lezing zwine verdedigde. voetnoot2) Zie de Aant. hier achter. voetnoot3) Evenals in vs. 36 en 39 moet ook hier Di gelezen worden, daar Maria voortgaat het Kruis aan te spreken. margenoot+ C. 193 b. [tekstkritische noot]50. A. onbesmet. C. ombesmet. - 51. A. Van dogheden. C. misdaet. - 52. A. twen. C. twee. 54. A. lieden. C. lude. - 55. C. gesent ter. - 57. C. Versiert met heylicheden. - 58. A. heere. - 59. C. dinct mi misdaen. - 61. C. onwaert. - 64. A. spraken. - 65. A. saken. 66. C. andwort. - 68. A. Ens mi al v. hu. - 69. A. hu. - 70. A. telghen. C. versiert. - 71. A. bloemen. C. sonderlinger. - 72. C. Tlijc - bracht. - 73. C. Nu es hi g. - 74. A. Soe k. hu. C. noch u. - 75. C. omme. - 76. A. suud. C. zuut ende n. - 77. A. beroemen. - 78. C. doemen. voetnoot1) In beide Hss. onbesmet, doch aldus veranderd omdat Maerlant, althans in de oudere strophische gedichten, zorgvuldig een zelfde rijmwoord vermijdt. Zie verder Gloss. margenoot+ A. 125 a. [tekstkritische noot]80. C. den s.l. - 81. A. bouf. C. behoef. - 82. C. wert hi menscheit. - 83. A. hu. C. en ontbr., enen b. - 85. A. hu. C. heeft hi. - 90. A. o. ende reene. C. oetmoedich. - 91. A. up welde. C. micken. 92. C. lies. - 93. C. noch v. - 94. C. Waest of hi. - 95. C. der ontbr. - 96. A. verdriet. C. si. - 99. C. hier omme s. lijf. - 101. C. gaut den roef als men. 102. C. niet an also v. als i. - 103. A. of sc. C. Misdaet. - 104. A. smeinschen. C. al over sinen geen h. 105. C. Deirste Adam. - 106. C. Adam. - 107. A. Hi gaf. C. cofte, ons ontbr. - 108. C. dal. - 109. C. Daer si altoes. margenoot+ A. 125 b. margenoot+ C. 193 c. [tekstkritische noot]112. A. al. C. A. ende die werelt al. - 113. C. Die ons ontbr. - 116. C. die hi. 118. C. wijngart. - 119. A. lijt. C. ende ben dies b. - 120. A. Ne. - 121. A. dan ontbr., heeschen. C. eisschen. - 122. C. misdaden dan op. - 123. A. Hennes. C. En es. - 124. C. ben. - 126. C. te sine. - 127. C. Mar d. mi b. sulken s. - 128. C. D. ne d.j. steen n.g. 133. C. Na mensscheliker. - 134. A. hande ne. - 135. C. Mar. - 136. A. cortre. - 137. C. Onstervelic danne lache. - 138. C. verscent. - 139. C. voersprac. - 140. A. ontfinc. - 141. C. an ontbr. voetnoot1) Verg. Mart. III, 280. voetnoot2) Ook hier zal leven, dat reeds in vs. 107 voorkomt, in een ander rijmwoord veranderd moeten worden. Misschien moet men lezen: beven, en wordt met dat lange beven de tijd aangeduid, waarin Lucifer van Adams val tot de komst van Christus over den mensch heerschte. margenoot+ A. 125 c. [tekstkritische noot]142. C. den helsschen. - 143. C. ende die. 144. A. die wijgaert. C. bist. - 145. A. orbarliker. - 146. A. te w. - 147. C. mede uutwint. - 150. C.E. demeer te drinkene m. - 152. A. beyerkine. C. geperst. - 153. A. uut. - 154. C. ben tp. dat es. - 156. C. Gheperset. 157. A. leven. - 159. C. vol. - 160. A. grot. C. bidden si. - 161. C. Huer. - 162. C. Op mi willen si. - 163. C. Mer hi rust nu hier op. - 165. C. te mi. - 167. C. minen telge. - 168. A. Ne. C. huer b. 170. C. Seghet. - 171. A. Ghi souct an mi uwes kints gerat. - 173. A. sat. margenoot+ C. 193 d. margenoot+ A. 125 d. voetnoot1) D.i. rust het, t.w. dat kint. Verg. de lezing van C. hi rust. [tekstkritische noot]174. A. hanct a. C. naect. - 177. A. M. hu m.s.d. nat. - 178. C. te sire. - 179. A. Bose. - 182. A. die helsche. C. helsschen. 183. A. zweech e. so v. - 184. C. huer tC. waer. A. ware. - 186. A. ende om. C. Huer s.o. te maken. - 189. C. makede kont. - 190. A. in die helle g.C.D. hem tote. - 191. C. cracht. - 192. A. benedyet. C. benedijt. - 193. A. Christus. 196. A. hort hier. C. her. - 197. A. of die. - 198. A. Op die kerstynhede. - 199. A. Ennes. C. niemen. - 200. A. oint vreeseliker. - 201. C. Dannet nu staet. voetnoot1) De zin is: Maria zweeg, daar zij begreep dat het Kruis haar de waarheid getuigde. voetnoot2) Zie de Aant. hier achter. margenoot+ A. 126 a. voetnoot3) Dr. V. VI. voert reeds met vs. 199 Christus sprekende in: in het Gron. Hs. staat dan ook in vs. 203: ic, in plaats van hi. Doch vs. 205-209 kunnen onmogelijk de eigen woorden van Jezus zijn, daar door die verzen de aandacht der lezers wordt gevestigd op de klacht van het hoofd over de leden. In vs. 197 zegt de dichter: ‘Merct of hi clagen mach’, en nu volgen in vs. 199-204 de redenen: de vreeselijke toestand, het verlies van het H. Land. margenoot+ C. 194 a. [tekstkritische noot]203. C. heylige l.d. ic in l. - 205. C. Hort hier een suaer hantgeslach. - 206. C. Hort hier rouwe sonder verdrach. - 207. C. suaren. - 208. A. over al die. 209. C. Zech menssche. - 210. C. Zagestu m.r. ye. - 211. A. ane. - 214. A. zwaren. C. suaren - 215. A. up die. C. op - bespie. - 216. A. dankestu mi je. C. nye. - 217. C. gout. - 218. C. armer. - 219. A. Diet thonich vint ende w.w.C. Diet honich w. ende en w. - 220 A. Dit - monde. C. Diet. - 221. A. teenegher stonde. 222. C. vor ontbr. - 223. C. mijn vleysch lijf e. bl. - 224. A. Duer. - 225. T. in dinen. - 226. C. Als d. doepsel worpt. - 227. C. wilt. - 228. C. enen hont. - 230. C. Dornaglen. - 231. A. dat selve bloet. - 232. A. huut minen ziden. C. ute minen s. - 233. C.E. en wilt. - 234. A. nouwe ict. voetnoot1) Zie de Aant. hier achter. margenoot+ A. 126 b. [tekstkritische noot]235. A. heet. C. en h. - 236. C. M.l.m. doet m. bloet m. sueet. - 237. A. Die m.C. Dat menichwarf versueren. - 240. C. Verwiten. - 242. C. andede. - 243. C. mede. - 244. A. vloucst. - 246. A. Moghestu. 248. C. Nochtan. - 249. C. Hore. - 250. C. hore. - 252. C. op. - 253. C. suers v. huer. - 254. A. vindst du el ne gheene plouch. C. Nu en v. - 257. C. D. si. - 259. C. wijngart ranke. - 260. A. dontfarmighe. C. Si s. dontfarmigen. 261. A. meinschen weelde. - 263. C. ende der. - 264. A. anschijn n. bezien. C. sout m. aenscijn. voetnoot1) Ook de lezing van C. Verwiten, geeft een uitstekenden zin, daar dan de onbep. w. afhangt van hore in vs. 235. margenoot+ C. 194 b. [tekstkritische noot]266. C. hout di der. - 267. A. moets die. - 268. A. Dat du der weerelt doot salt ghien. - 269. A. werts. - 271. A. in weet. - 272. C. Di du danne. 274. C. al ontbr. - 275. A. Verstaet. - 276. - A. nine. - 277. A. soucstune dor di. - 281. C. reine. - 282. C. Ne ontbr. - 283. C. Mer w. ende ter d. - 284. A. von. - 285. A. smaerghins. - 286. A. zinne. C. nachts. 288. A. upgaet. - 289. A. Vor s. - 290. A. Vreeselijc l. vreeselijc. - 292. C. Daer es thoeft of c. - 293. A. diere ontbr., wale. C. Die. - 294. A. niewe cleedere. - 295. A. gheve men. margenoot+ A. 126 c. voetnoot1) De zin dezer verzen is: ‘Gij moet er u op voorbereiden, dat de wereld u dood zal verklaren, evenals of gij verslagen waart, of het zal u niet te beurt vallen met mij te leven: laat gij u dan door den een of ander daarvan afbrengen, zoo is uw zin onrein.’ Zie verder de Aant. hier achter. voetnoot2) Lees: Vleselic leven, vleselic raet. [tekstkritische noot]296. A. herve. - 298. A. roupe. - 299. C. Raect bitter [aldus werkelijk in 't Hs.]. 300. A. rec wel g. C. rec dire g. - 301. C. Dat weder ccout. - 302. A. Niet en. C. Niemen can. - 303. A. edelijc. C. edellike. - 304. C. oec diemen. - 305. A. vort toghen. - 307. C. dat mi dat starke sueet. - 308. C. Broet v. horen. - 309. A. hore. - 312. C. Huer h. mach. 313. C. ordine. - 314. A. Dattere. C. huer. - 315. C. ende die. - 316. A. soucsi onscult. C. soeken si. - 319. A. heeren. C. horen. - 320. A. Bendich zeere. - 322. A. wet. C. diet. - 323. A. ghetal. voetnoot1) Verg. de treffende overeenkomst dezer plaats met de Hist. Occidentalis van Jacob van Vitri, 343: ‘Multa vestium mutatoria ad ostentationem vanitatis in pertica extenduntur, et Christi pauperes fame et frigore cruciantur’. Verg. ook Mart. I, 820-32. margenoot+ C. 194 c. margenoot+ A. 126 d. voetnoot2) De zin is: ‘Ik roep, zoodat mij de strot zweet, om brood, d.i. met inspanning van alle krachten roep ik om brood.’ voetnoot3) Heren van A. is te verkiezen boven horen. Verg. K. Cl. 22. [tekstkritische noot]325. A. Noch bidi men. 327. C. huer l. - 330. A. Up - up. C. of op s. - 332. C. loept hi g. den r. - 333. A. Der weerelt. - 334. A. Daer. C. huer. - 335. A. green. C. eerst. - 338. A. alle. C. kinne. 339. A. volen. C. en loghens. - 341. A. hervelichede. - 342. C. en g. - 343. A. Dreghed. C. Dregen bid. - 345. C. optiet. - 348. C. Op die wille men ende siet. - 349. C. ontvliet. voetnoot1) Het vers is in dezen vorm onzin; doch leest men met Dr. De Vr. biden, beiden, wachten, dan is de zaak gered. ‘In zijn leven werd hij aanhoudend vervloekt, maar nog meer plagen wachten hem in de hel.’ voetnoot2) Kausler teekent aan: ‘Dween, was mehr auf ein geistiges Verkommen zu deuten wäre, scheint mir minder passend als green. Dieses wäre dann mehr im Sinne von graenen, fr. grener, aufkeimen, als von graenen, vagire, fremere, ... zu nehmen.’ Onjuist, daar green het imperf. is van het sterke ww. grinen, hetwelk ook een goeden zin oplevert. Egypte is de wereld, Jerusalem het kloosterleven. Menigeen ontkroop de wereld, waarin hij verkwijnde of weende, om er later in terug te keeren. Het is eene toespeling op de vleeschpotten van Egypte. margenoot+ A. 127 a. voetnoot3) Maerlant maakt hier misschien eene toespeling op Bisschop Jan van Nassau. Zie verder de Inleiding. [tekstkritische noot]350. C. waerdichede. - 351. C. rede. 353. C. ontraect. - 356. C. ben - onsaect. - 357. C. scede. - 358. C. Mer ic segge d.e. vaect [niet raect]. - 360. A. ten langen. C. te suaren. - 361. A. vlaect. - 363. C. Andworden. - 364. A. scape upten v. 365. A. herve. C. mijn e. - 366. C. Dat. - 367. C. wolf. - 369. A. rouct w. de. C. en r.w.d. wolf. - 370. A. scap. - 371. C. ende ban. - 372. C. coepe. - 373. A. rocket. C. roect wien. - 374. C. Hevet hi. A. dervan. - 375. C. hadde hi. - 376. A. dat ontbr. C. twi dat. - 377. C.H. hi geregnerde. voetnoot1) Zie de Aant. hier achter. margenoot+ C. 194 d. voetnoot2) Voor suaren leze men sueren. Dat suere gelt zoowel als dat lange gelt duiden het loon, de vergelding aan, die de mensch voor zijne daden op aarde betalen moet. ‘Die euwelike waect’ is de appositie van ic, niettegenstaande men wake in den 1sten pers. zou verwachten: doch verg. vs. 388: ‘Ic die u mine arme ondoet’; Mart. III, 439 v.: ‘Jhesus die ruste’; Rincl. 920: ‘Edel man, die mi dorper noemt.’ margenoot+ A. 127 b. voetnoot3) Dit vers geeft volstrekt geenen zin, doch is met eene kleine verandering te verbeteren. Lees met Dr. De Vr. twit voor twi. ‘Dan had hij datgene waarom hij de zaak begonnen was, en het wit dat hij beoogde, hoe hij gaarne zou leven.’ Doch wit is tevens zilvergeld, en de dichter maakt hiermede te gelijk een aardige woordspeling. Zie Gloss. op Wit. [tekstkritische noot]379. A. Waer hi w. C. Waer vleisch vel e. bl. - 380. C. scaep. - 381. C. oec die w. - 382. C. Eest. - 383. C. gelt te sire s. - 384. A. Hennes n. - 385. A. mie onteekent. - 386. A. oint. - 388. A. hu m. aerme. - 389. A. helsche helende. C. helsce ontbr. - 390. A. hu. C. ic u daer in. 391. A. hu. - 393. A. huwen. - 394. A. gheen. C. prensche. - 395. A. de hant. C. darwaert s. wilde. - 396. A. ghavic. C. gevict. - 398. A. teekin. C. seds. - 399. A. vonden. - 401. C. Ghi slaet d.v. ombecant. - 402. C. can niement. 405. A. Hemele e. cleene. - 407. A. mint de. C. Mer. margenoot+ C. 195 a. [tekstkritische noot]409. C. vol. - 410. C. ende dat ic boet. - 411. C. Ghi moget hemelrike al bloet. - 412. A. Up. - 413. A. Hus. zuveren m. bloot r. C. suvren. - 416. C. van den helsschen. 417. A. maghic aerm. C. arme. - 418. A. besondicht. C. arme besondicht (doch de t eerst later er boven geschreven). - 421. C. ute. A. vleissche. - 424. A. up. C. hore. - 426. C. versoenen. - 427. A. Adam. C. Dat. 431. A. dat men. - 432. A. up. C. hore. - 433. C. D. dat n. en. - 334. A. Men en m.c. daer t.s. - 435. C. Daert tcr. - 436. C. worden. margenoot+ A. 127 c. voetnoot1) Met A. moet mijn tekijn, t.w. het teeken des Kruises, herhaald worden: verg. vs. 398. voetnoot2) Kausler leest aermen; doch de ware lezing zal wel zijn aerminc, daer het Hs. heeft aerm: verg. cō voor coninc. voetnoot3) Kausler wil ane lezen, terwijl in beide Hss. an staat. ‘Es ist aber ane, absque, dem Sinne nach erförderlich.’ Dit is onjuist: an is bij, en de zin is: Het Kruis geeft mij weinig troost bij de reine Maagd, gelijk duidelijk uit de volgende strophen blijkt. [tekstkritische noot]437. C. of at. - 439. C. lat. - 440. C. mat. - 441. A. oft soe. C. omberaden. - 442. C. Ware ons. 443. C. geeft ons. - 445. C. dat hout. - 446. A. met eeren. - 447. C. suaer. - 449. C. Hebbewi. - 450. A. Daer ontbr. - 451. C. worden. - 453. C. Wie v.o. spreke bet danne w. A. dan. - 455. A. Soe m. wie. C. Wi worden daer verslegen. 456. A. dan. C. perlament. - 458. C. T. dese twee. - 460. A. allen r.w. ghehent. C. wert g. - 461. C. A. God hem. - 463. C. spreect hi. - 466. C. suiget. - 467. A. willen wi. - 468. C. Bliscap. margenoot+ A. 127 d. voetnoot1) Zie de Aant. hier achter. margenoot+ C. 195 b. [tekstkritische noot]474. C. niene. - 475. C. en diet h. no v. - 476. C. noch ter vl. - 478. C. moetse. - 480. C. bevene (aldus 't Hs.). - 482. C. Die a. 484. C. horen e. zoge. - 485. A. waesdom. - 486. C. icken. - 489. A. heeten moghe. C. hore d. ic heiten. - 490. A. tleven. - 491. C. dine. - 492. C. hi ontbr. - 493. C. Daerne. 495. C. Om v.l. es. - 496. C. huer danne. - 498. C. Of hi daer in vleysch e.b. - 499. A. negheen. - 501. A. liet die w. - 502. C. verginc ende scuerde. - 503. C. Als. - margenoot+ A. 128 a. [tekstkritische noot]504. A. houden wie. - 505. C. welc hore sulle wi. - 507. A. mochten wi. 509. C. tlijf al an s. - 513. A. sijne. - 514. A. alse men. C. te r. - 515. A. beraet. - 518. A. geheeft. C. Of d. of wie gevet ons den r. - 520. A. Ghehint. 521. C. ben - twee. - 522. A. ten w. C. ic ontbr. - 523. A. Ter crucen. C. of ter m. - 524. C. ben. - 526. A. kintschelike. C. kinsschelike. - 527. C. darme ondaen. - 529. C. Ende omme. - 530. C. Waric - misdaen. - 531. C. seker. - 533. C. ic ben. 534. C. huer. - 535. C. Te helsene ende te cussen huer kint. - 536. C. huer. margenoot+ C. 195 c. margenoot+ A. 128 b. voetnoot1) Lees: bede, d.i. te zamen. [tekstkritische noot]539. C. bloed. - 541. C. Es - zugen. - 542. C. mensscheit. - 543. A. hutesint. 548. A. brinct - zaet. C. ende zaet (in 't Hs. duidelijk zaet). - 549. C. langen (onduidelijk). - 551. C. die ons m. doget. - 552. A. honghereghen. - 553. C. Huer en geen es so groet v. - Vs. 555-57 ontbr. bij A, en schijnen den afschrijver bij het omslaan van het blad in de pen gebleven te zijn. - 558. C. Ontfarmicheit. - 559. C. wien dat ics. 560. A. dus. C. andwort. - 563. A. Up. - 564. A. souct hi es verdoort. C. deen. - 565. A. tander ontbliven. - 566. A. souct. - 567. A. sijn dorboort. C. vint dat herte. - 569. C. an den a. - 570. A. teen es tander es an s. boort. C. Waer. margenoot+ C. 195 d. margenoot+ A. 128 c. [tekstkritische noot]571. A. zijn. 574. A. int g.C. Ende st. niet van hem m.g. - 575. C. Daer bi dat. - 576. A. soe stoet. C. Merct. - 577. A. tsweet. C. tsuaert d.p. scaer hout. - 578. C. Huer. - 581. C. vol. - 582. A. soe. - 583. A. der crucen. C. tsout. - 584. A. ontbeeren. - 585. C. niemen. 586. A. Appele. - 587. A. hanghet. - 589. A. reene. C. reine. - 590. A. gheeft. C. vollen. - 591. C. an st. - 593. A. helpt. - 594. A. Hu - verladen. - 596. A. thelsche hijs. C. thelssche. - 597. C. misdaden. voetnoot1) Zie de Aant. hier achter. margenoot+ A. 129 d.

Vorige Volgende

Strophische gedichten

Ene disputacie van onser vrouwen ende van den heiligen Cruce.

Over dit hoofdstuk/artikel

titels