Strophische gedichten

[p. V]

Voorbericht.

Bij de uitgave van mijn Academisch Proefschrift, Jacob van Maerlant's Wapene Martijn met de vervolgen, nu voor ruim 20 jaren, drukte ik den wensch uit, dat eens alle strophische gedichten van Maerlant mochten bijeenverzameld worden, opdat deze zoo hoogst gedenkwaardige gewrochten van onzen middeleeuwschen dichter niet langer in de werken van geleerde maatschapppijen verscholen, of in grootere verzamelingen verspreid, en daardoor aan velen onbekend zouden blijven.

Na jaren mag ik de voldoening smaken thans zoodanige volledige verzameling aan de beoefenaars onzer Dietsche letteren aan te bieden. Dat eindelijk mijn wensch tot vervulling kwam, en deze uitgave het licht ziet, daartoe bestond eene tweevoudige reden.

Reeds sedert geruimen tijd waren de destijds in den handel gebrachte exemplaren van mijn Proefschrift uitverkocht, en bij de steeds meer aanwakkerende belangstelling in onze Middeleeuwsche taal- en letterkunde kwam het mij niet ongewenscht voor van de Martijns eene tweede uitgave te bezorgen. Herziening en verbetering van den tekst was hier en daar noodig, de inleiding was in vele opzichten verouderd en eischte eene omwerking, daar veel als onnutte ballast over boord kon worden geworpen. Niemand betwist thans meer het vaderschap van de Martijns aan Maerlant, zoodat de

[p. VI]

geheele polemiek tegen Halbertsma in een nieuwe uitgave een anachronisme zoude zijn. Ook in het Glossarium zou thans veel overtollig zijn, wat toen eene plaats verdiende, terwijl weder andere woorden niet mogen gemist worden, die toen aan de aandacht ontsnapten.

De tweede aanleidende oorzaak is de nu voor omstreeks twee jaren verschenen uitgave der Kleine Gedichten van Jacob van Maerlant, door Dr. J. Van Vloten. Ook na die uitgave scheen het niet overbodig die gedichten nogmaals tot het onderwerp eener ernstige en opzettelijke studie te maken, en te trachten het vele duistere tot klaarheid te brengen, dat schier op elke bladzijde voorkomt. Ongesteldheid vertraagde het werk, doch gedurende eene maandenlange afwezigheid in het buitenland waren die gedichten een aangename prikkel tot werkzaamheid, en bleef ik voortdurend mijne aandacht er aan wijden, althans voor zooverre mij dit mogelijk was met de geringe hulpbronnen, die mij in den vreemde ten dienste stonden.

Met hoevele zwarigheden toch heeft men bij deze gedichten niet te worstelen, waarvan slechts één enkel in twee Hss. tot ons is gekomen! Waren wij enkel in het bezit van den tekst der Disputacie naar het Groninger Hs., het gedicht zou op vele plaatsen volkomen onverstaanbaar zijn: zoo deerlijk en hopeloos bedorven is het daarin tot ons gekomen, dat zelfs de fijnste criticus in wanhoop zijne machteloosheid zou moeten erkennen, om dien onzin tot klaarheid te brengen. Evenzoo, zoo niet erger, is het gesteld met Ons Heren wonden, waarvan ik gelukkigerwijs het oorspronkelijke Latijnsche gedicht heb ontdekt. Zonder behulp van dat gedicht hadden wij hopeloos in het duister moeten blijven rondtasten; met behulp er van heeft onze tekst eene ware gedaanteverwisseling ondergaan, die het onkenbaar maakt. Maar, helaas! niet overal stonden ons dergelijke hulpmiddelen ten dienste, en is het ons op vele duistere plaatsen niet gelukt een helderder licht te ontsteken.

Doch behalve de bedorvenheid van den tekst leveren deze gedichten nog andere moeilijkheden op, die evenwel met minder moeite zijn op te lossen. Eene menigte van de onze geheel afwijkende en ons vreemde denkbeelden en

[p. VII]

voorstellingen ontmoeten ons, die toen zeker voor elken beschaafden en ontwikkelden lezer verstaanbaar waren. Wil de lezer werkelijk deze stukken begrijpen en genieten, dan moet hij niet vreemd zijn in den kring der Middeleeuwsche kerkelijke leerstukken, waarin Maerlant zich beweegt, der mystieke beelden en voorstellingen, die de dichter telkens bezigt, niet willekeurig, als bloot dichterlijke sieraden, maar als geijkte termen, aan gezaghebbende schrijvers ontleend, in dicht en ondicht alom gebruikelijk. Zooveel mij doenlijk was heb ik die beelden, voorstellingen en vergelijkingen bij middeleeuwsche godgeleerden van naam, in de kerkliederen en elders zoeken op te sporen, of wel uit onze Mnl. schrijvers, die soortgelijke onderwerpen behandelen, Maerlant's bedoeling trachten op te helderen of te verklaren. Zoo was mij b.v. voor de Clausule van der Bible de Rijmbijbel een uitstekende commentaar.

Bij mijne achter den tekst geplaatste aanteekeningen heb ik mij niet beperkt tot eene bloote verwijzing naar de ter vergelijking of verklaring noodige plaatsen, maar deze veelal in haar geheel medegedeeld. Verscheidene der door mij aangehaalde werken worden bijna alleen op onze groote openbare Boekerijen aangetroffen, zoodat slechts enkelen in staat zouden zijn die werken te raadplegen. Eene enkele verwijzing naar zoodanig werk zou dus voor de meesten hoegenaamd geene waarde hebben, en dergelijke verklaring met volstrekt geene gelijk staan. Die aanteekeningen konden alleen van nut zijn, zoo ik de betreffende plaats in haar geheel mededeelde, opdat zij iederen lezer dadelijk zoude ten dienste staan.

Maar ook bij onze Mnl. schrijvers meende ik in de meeste gevallen niet met de bloote aanhaling der plaats te moeten volstaan, en achtte ik de mededeeling in haar geheel wenschelijk. Velen, inzonderheid de jongere beoefenaars onzer Dietsche letterkunde, zijn nog niet in het bezit van een boekenschat, waarin zij dadelijk de aangehaalde plaats kunnen naslaan; en vaak verstoken van het genot der nabijheid van eene of andere Bibliotheek, die hun dat gemis kan vergoeden. Meen ik dus aan een aantal lezers geen

[p. VIII]

ondienst te hebben bewezen met iets meer dan een enkele verwijzing te geven, ook voor anderen zal die wat grootere omhaal niet tot ongerief zijn.

Ter verklaring van de wijze van uitgave van dezen bundel achtte ik deze ophelderingen niet onnoodig bij het verschijnen der eerste aflevering, die binnen kort, hoop ik, door de tweede zal worden gevolgd, welke het overige van den tekst met de aanteekeningen zal behelzen. De derde zal de Inleiding en Woordenlijst bevatten.

Moge het mij niet gelukt zijn alle zwarigheden in deze vaak zoo moeilijke gedichten te hebben opgelost, moet ik meermalen mijne onmacht erkennen, ik hoop toch door deze uitgave veel van het duistere te hebben opgeklaard en eene betere waardeering dezer zoo schoone gedichten te hebben mogelijk gemaakt.

Arnhem, Nov. '79.

V.

De lezer verbetere een paar zinstorende drukfouten, t.w.:

bl. 36, vs. 873: hulpe, lees: hulde.

bl. 37, vs. 905: plien, lees: spien.