Logo DBNL
Spiegel historiael. Vierde partie [alleen brontekst] (1863)

Spiegel historiael. Vierde partie [alleen brontekst]

(1863)–Jacob van Maerlant–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

IV Partie. II Boek.

Hoe dordine van Clungy began. I.

 
Alle erdersche mogenthede
 
Staet onlange tere stede:
 
Dat leert ons des groots Karles gheslachte,
 
Dat eerst so groot was van machte,
5
Ende regneerde int Roemsche rike
 
C ende XI jaer mogendelike:
 
Nu verloest die Roemsche crone.
 
Dat was bidi, want si onscone
 
Die kerken crancten ende niet verlichten,
10
Die hare vorders wilen stichten.
 
Nu sullen wi u die jaren leeren
 
Biden Almaenschen heren,
 
Daer sidert toe quam harde scone
 
Die Romeinsche keysercrone.
15
Int jaer ons Heren naden ghes eiene
 
IX hondert jaer ende XIII,
 
Doe ontfinc dAlemaensce crone
 
Een Coenraet, ende drouchse scone
 
In sinen tiden VII jaer;
20
Maer hine was niet overwaer
 
Keyser vanden pauses gewijet.
 
Int selve jaer wast ende dijet
 
Ende began, dus lesen wi,
 
Die swarte ordine van Clungi.
25
Odo, die goede musicien,
 
Was dalre eerste abt van dien.
 
Die ordine was wert int beghin;
 
Nu esser laeuwijt comen in,
 
Want rijcheit, ledicheit ende weelde
30
Die versmort ons Heren heelde.
 
Dese Odo, dese heileghe man,
 
Die dordine van Clungi began,
 
Dede menech wonder in sinen tiden.
 
Eens soudi dor rovers liden:
35
Een groot rovere, een jonc man,
 
Sach dien heileghen abt an,
 
Ende in dat selve anescouwen
 
Begonstem sine sonden rouwen.
 
Te sinen voeten viel hi ter steden,
40
Ende hevet hem genaden gebeden.
 
Die abt sprac: ‘Ganc henen ter stede,
 
Ende betre eersten dine zeden,
 
Ende doe ane moencs abijt.’
 
Dit dede die ghone ter selver tijt,
45
Ende hevet hem te Clungi begeven.
 
Den kelrewaerdere was hi beneven
 
Gheset omme hem te dienne alleene.
 
Hine conste lesen groot no clene.
 
Twiersins so leerdemen desen:
50
Teen was dat hi leere lesen,
 
Tander te dienne den kelnare.
 
Hiertoe nam hi so groten ware,
 
Dat hi deene hant ten dienste dede
 
Entie andere ten zoutre mede.
55
Alse sijn leven quam ten ende,
 
Bat hi hem te sine ghehende
 
Den abt Oden, omme beraden,
 
Ende doe bat hi hem ghenaden.
 
Dabt vragede of hi te valle quam
60
Oint sidert dat hi tabijt annam.
 
‘Vader,’ seiti, ‘sonder dinen orlof,
 
Vergevet mi, so trakic minen roc of,
 
Ende gavene enen naecten verholen;
 
Ende een harijn zeel hebbic verstolen
65
Den kelderwaerdere tere stede.’
 
Dabt seide: ‘Wat daetsture mede?’
 
Hi antworde: ‘Mijn ghulse lijf,
 
Dat bandickere mede keytijf.’
 
Den abt wonderets te hant,
70
Ende alse hi hem gheent zeel ontbant,
 
So volghedem die huut daer mede,
 
Ende vele etters ran uter stede.
 
Doe begonste die zieke lijen:
 
‘Ic sach,’ sprac hi, ‘die moeder Marien
75
Te nacht, alse mi dochte, scone,
 
Want eene eerlike persone
 
Ghemoete mi ende seide: ‘Sie
 
Ende sech oftu kennes mie.’
 
‘Neen ic, vrouwe,’ sprac ic ter stede.
80
‘Ic bem der ontfaermechede
 
Moeder,’ seidsoe tote mi.
 
‘Vrouwe,’ seidic, ‘wat ghebiedi?’
 
‘Naden derden dach,’ sprac soe, ‘so vare
 
Te deser stont ende com te mi hare.’
85
Ter selver stont so bleef doot
 
Die rovere ende voer ter bliscap groot,
 
Dat hi sprac dattene onse Vrouwe
 
Hiet sceden vanden erdschen rouwe.

Wanen dOngeren eerst quamen. II.

 
In desen tiden dat tDuutsche lant
 
Was in coninc Coenraets hant,
 
So regneerde in Ytale
 
Berengier niet altemale,
5
Maer andere heren waerre mede,
 
Die der kerken pijnlichede
 
Ende some hem keysere heten daden;
 
Ende een coninc Hughe, die vele scaden
 
Den lande dede, was daer mede,
10
Een prence van groter moghenthede,
 
Die some croniken over dat houden,
 
Dat si keysers wesen souden;
 
Doch willen wijs andie Duutsce keren,
 
Want si waren die meeste heren.
15
In coninc Coenraets ander jaer
 
So rees eene orloghe swaer,
 
Want die prencen vanden rike
 
Entie heren ghemeenlike
 
Hebben hem jeghen hem gheset.
20
Dat hevet die here also belet
 
Met mogenthede, met wisen rade,
 
Dat hi bleef al sonder scade,
 
Ende te siere vriendscepe quamen
 
Bi naer alle gader te samen,
25
Sonder die hertoghe Arnout
 
Van Beyeren, die was hem onhout,
 
Die en mochte die vriendscap niet gewouden,
 
Noch sijn lant jegen hem behouden,
 
Ende es ten Hongeren gheweken,
30
Met wive, met kinderen wech gestreken.
 
Daer bleef hi ter selver waerf,
 
Onthier entie coninc staerf.
 
Nu willen wider Hongeren gewaghen,
 
Dies wi te voren niet en plaghen;
35
Want was een onbekennet diet,
 
So sullen wire nu af seggen iet.
 
Dese Hongeren, alse wi bescreven horen,
 
Die sijn uut Sycien gheboren,
 
Danen die Goten alle quamen
40
Entie Bulgren alle te samen.
 
Dese quamen in keyser Karles tiden,
 
Daer wi die redene af lieten liden,
 
Die keyser was voer Arnoude,
 
Ende wonnen Pannonie met gewoude,
45
Dat der Hunen geslachte besat,
 
Dat grote Karel maecte mat.
 
Si hebben dinborlinghe verdreven,
 
Ende sijn int lant sittende bleven,
 
Ende sittenre noch heden den daghe.
50
Dese daden grote plaghe
 
Dat Roemsche rike, dat wilen helt
 
Al die werelt in siere ghewelt,
 
Ende waren so wilt also,
 
Dat si aten vleesch al ro,
55
Ende dronken menschen bloet.
 
Hier naer suldijs wesen vroet,
 
Dat si menegen daden vaer.
 
In coninc Coenraets vierde jaer
 
Quamen die Sarrasine gevallen
60
Met groter cracht ant lant van Gallen,
 
Maer danen scieden si sonder scade,
 
Ende so met ghemeenen rade
 
In dat lantscap van Ytale;
 
Dat scenden si meest altemale,
65
Ende Poelgen ende Calabren mede
 
Ende omtrent Bonevente de stede.
 
In coninc Coenraets vijfte jaer
 
Staerf in Vlaenderen over waer
 
Grave Boudene, die de caluwe hiet,
70
Daermen af bescreven siet,
 
Dat hi Brugge veste die port,
 
Ende haelde die steene, alsemen hort,
 
Tot Oudenburch, dat wilen velde
 
Coninc Ettel met gewelde.
75
Die borch te Brugge enten casteel
 
Maecte sijn vader gheheel,
 
Boudene dyserine, in sijn leven,
 
Alst hier voren staet bescreven.
 
Boudene die caluwe hadde te wive
80
Estruden die vrouwe, scone van live,
 
Edelfrijts dochter van Ingelant.
 
An hare wan hi, dats becant,
 
Arnoude den groten, die grave vorwaer
 
In Vlaenderen was XLVI jaer.
85
Boudene die caluwe was brocht ter erde
 
Te Ghent met groter werde,
 
Te sente Pieters upten berch Blandijn,
 
Daer leghet meest dat geslachte sijn.

Coninc Coenraets doot. III.

 
In coninc Coenraets seste jaer
 
So rees eene orloge zwaer
 
Tusscen coninc Coenrade, an deen side,
 
Enten bisscop Hatoene, die tien tide
5
Te Magensen den stoel besat,
 
Want die bisscop stont na dat,
 
Dat hi gerne hadde brocht ten rike
 
Van Zassen den hertoghe Heinrike,
 
Dien hi hadde gemaect eene crone;
10
Maer sijn raet quam uut onscone.
 
Doe staerf hi binden derden daghe
 
Van rouwen, seget somege zaghe;
 
Some seggen si al bloot,
 
Dattene slouch die donre doot.
15
Alle, diere raet toe hadden gegheven,
 
Worden daer te hant verdreven.
 
Coninc Coenraet sendde here
 
Jegen die Sassen ter were
 
Up Heinrike, dien hi was gram.
20
So grote scade hi ghinder nam,
 
Dat hi verloos up dat velt
 
Een groot here onghetelt,
 
Want die Sassen slougenre so vele,
 
Dat si riepen, die menestrele:
25
‘Wanen sal so grote helle comen,
 
Die dus vele zielen sal doemen?’
 
Alse Coenraet hadde in desen levene
 
Gheregneert der jare sevene,
 
Wart hi ziec ende bekende
30
Dat hi nakede sinen ende.
 
Hi peinsde hoe hi lant ende steden
 
Best naer sijn lijf sette in vreden.
 
Hi maecte sijn testament,
 
Daer sine princen stonden omtrent,
35
Ende gaf die coninc crone
 
Heinrics Otten sone te lone,
 
Des hertoghen van Sassen sone.
 
XVIII jaer regneerde die ghone.
 
Hi wart coninc over waer
40
Alsemen screef ons Heren jaer
 
IX hondert ende twintech mede,
 
Maer hine quam niet ter moghenthede
 
Dat hi keysers name ontfinc,
 
Want in Ytale stoet so die dinc,
45
Dat die ander Berengier
 
Daer regneerde, die sere was fier,
 
Die keyser wilde gheheten wesen.
 
In desen tiden, alse wi lesen,
 
Was een heilech man in Brabant,
50
Die sente Wybrecht was ghenant,
 
Een ridder ende een heilech here,
 
Die liet varen die werelt ere,
 
Weelde ende ridders leven,
 
Ende hevet hem moenc begeven.
55
Ghembloys stichti tien male,
 
Dabdie, weetmen wale,
 
Ende daer dedi sinen ende,
 
Ende diende Gode sonder scende.
 
In desen tiden hebben wi verstaen,
60
Hebben kerstijndoem ontfaen
 
Die van Beheem, neder ende hoghe,
 
Want Spitegnus die hertoge
 
Ontfinc doopsel ende niet node,
 
Ende was met eeren ende met Gode
65
Here alsijn leven vort,
 
Ende gewan kerstijnlike wort.
 
Naer hem Wentelanus sijn sone;
 
Een groot heilech man was die ghone,
 
Ende wart sidert martelare,
70
Alse ghi horen sult hier nare.
 
In coninc Heinrix derde jaer
 
Quamen met orloghen zwaer
 
Die Hongre ghevaren tote Pannone,
 
Ende verwonnen die Duutsce crone.
75
Si destruweerden utermaten
 
Vrankerike ende Elsaten,
 
Alemaengen ende Sassen,
 
Ende quamen so swaer up hem gewassen,
 
Den coninc Heinricke, bi Mersenborgen,
80
Dat hi der cronen was in sorghen.
 
Daer belovedi onsen Here,
 
Waerd dat hi hem dade die eere
 
Dat hi die Hongeren onderdade,
 
Hi wilde met ghemeenen rade
85
Symonie slichts verjaghen
 
Uut sinen rike in corten daghen;
 
Ende God gaf hem den zege so groot,
 
Dat hi die meerre heelt slouch doot.

Grave Robbrechts doot ende ander dinc. IIII.

 
Dese Heinric vant te rade,
 
Alse hi moete hadde ende stade,
 
Alse hi vechters hadde noot,
 
Dat hi vriendelike ontboot
5
Voer hem morderen ende dieve,
 
Ende tracse an sine lieve,
 
Die hi staerc vant ende stout,
 
Ende vergaf hem hare scout,
 
Ende gaf hem wapene ende lant,
10
Omme te stridene metter hant
 
Uptie Hongren, die fel waren.
 
Van desen so maecti scaren,
 
Ende hare waren dat si verstreden,
 
Up dat si der vrienden vermeden.
15
In desen tiden so ghevel
 
Dat in Vrankerike also wel
 
Van Karel den simpel, die coninc was,
 
Alsemen hier te voren las,
 
Die de Normanne kerstijn dede,
20
Ende maecte mettem zoene ende vrede.
 
Die grave Robbrecht van Parijs,
 
Die moghende was ende wijs,
 
Up hem orloghen begonde,
 
Ende eeschede hem ter selver stonde
25
Die crone, want het hadse gedregen
 
Ode sijn broeder, eer ghedeghen
 
Simpel Karel was te manne.
 
Dit wilde Karel weren danne.
 
Die Lottrikers trac hi hem ane,
30
Om grave Robbrechte te bestane.
 
Bi Sissoen quamen si te wighe.
 
Daer vachtmen met groten prige,
 
Ende grave Robbrecht blever doot
 
Met menegen anderen prince groot.
35
Ende want hi machtich was van magen,
 
Hevet coninc simpel Karel gedragen
 
Hem selven ende sijn conincrike
 
Onder den coninc Heinrike;
 
Ende in vaster sekeringen,
40
Dat ghestade bliven die dinghen,
 
Sendde hi die hant van sente Denise,
 
Besleghen in subtijlre wise
 
Met dieren steenen ende met goude,
 
Den coninc Heinrike dor sine houde.
45
Nu was die paues Sergius doot,
 
Die de overdaet so groot
 
Upten paues Formosus dede,
 
Ende men coos in sine stede
 
Anastasius al daer,
50
Die oec paues was twee jaer.
 
Lando daer na, van Rome geboren,
 
Was VI maent paues, alse wijt horen.
 
Daer na was paues die tiende Jan,
 
Dien Sergius die paues wan.
55
In sinen tiden die Sarrasine
 
In Affrike daden grote pine
 
Den lande van Rome ende al Ytale,
 
Want si hadden ghevest wale
 
Den berch Mont Galeriaen.
60
Dese Sarrasine hevet bestaen
 
Metten rovers die paues Jan,
 
Ende in siere hulpen was nochtan
 
Des keysers here van Grieken Romein.
 
Bi Rome streetmen in een plein;
65
Daer bleven die Sarrasinen doot
 
Met al harre menichte groot:
 
Niet een mensche mochter ontgaen,
 
Hine bleef doot of ghevaen.
 
Vele lieden seiden dat,
70
Dat si saghen daer ter stat
 
Pietren ende Pauluse te samen,
 
Die den kerstinen te hulpen quamen.
 
Daer naer hevet die paues vernomen,
 
Dattere vele in Poelyen comen,
75
Ende metten maercgrave Alberike
 
Slouch hi die oec vromelike.
 
Sident ginc den Romeinen ave
 
Alebrecht die selve maercgrave,
 
Ende es andie Hongre comen,
80
Ende heefse in sire hulpen genomen.
 
Mettem quamen si in Tusscane;
 
Alden roof traken si hem ane
 
Vanden lande met haerre paertijen,
 
Ende keerden in Hongherien.
85
Ende alse die Hongren woch waren,
 
So sijn die Romeine ghevaren
 
An Aelbarike den maercgrave,
 
Ende wonnen hem lant ende leven ave.

Karles des simpels doot. V.

 
Coninc Heinric maecte daer naer,
 
In sijns riken vijfte jaer,
 
Metten wreden Hongren vrede,
 
Om hare grote mogenthede,
5
IX jaer vast al achter een.
 
In dit selve jaer ghesciede ween
 
In Vrankerike ende groot leet;
 
Want Karel, diemen den simpele heet,
 
Die grave Robbrechte slouch doot
10
Bi Sissoen in enen wighe groot,
 
Quam ghevaren bi Perone,
 
Daer hi verraden wart onscone;
 
Want Herbrecht, van Vermendoys grave,
 
Een verrader ende ongave,
15
Die te wive hadde tier tijt
 
Grave Robbrechts suster, die inden strijt
 
Bi Sissoen sijn leven liet,
 
Den coninc sinen dienst hi biet,
 
Ende nooddenne mettem naer.
20
Daer voer hi mettem sonder vaer.
 
Verradenlike wart hi ghevaen
 
Ende in enen caerker ghedaen,
 
Daer hi ellendich martelare
 
Bleef met tormente zware.
25
Sijn wijf vlo woch altehant
 
Met haren kinde in Ingelant
 
Te haren vader Edewaerde,
 
Want soe hare des kints vervaerde:
 
Loduwijc so hiet dat clene kint,
30
Doch so wart het coninc sint.
 
Die Fransoysen te coninge coren
 
Van Bourgoengen, alse wijt horen,
 
Coninc Roedolve Ricaerds sone.
 
Die selve Ricaert was die ghone,
35
Die te Tsaerters die Deenen verwan
 
Met grave Robbrechte den tyran,
 
Daermen upstac themde Marien.
 
Dese selve Roedolf, horen wi lijen,
 
Regneerde int lant van Vrancrike
40
XIII jaer scone ende mogendelike.
 
In desen tiden wart paues Jan
 
Ghevaen van sgraven Wijden man,
 
Die regneerde in Ytale.
 
Inden kaerker leidemenne also wale.
45
Daer warp men hem upten mont
 
Een cussijn ter selver stont,
 
Ende also wart hi vermort
 
Ende onhoveschelike versmort.
 
In desen tiden die van Ytale
50
Senden boden also wale
 
An Roedolve coninc van Vrancrike,
 
Dat hi quame mogendelike:
 
Si wilne te coninge ontfaen,
 
Ende Berengiere uten lande slaen.
55
Coninc Roedolf quam int lant,
 
Ende vacht zeghe metter hant
 
Up Berengiere mogendelike,
 
Ende wan hem af sijn rike,
 
Ende was coninc in Ytale
60
Daer naer drie jaer also wale.
 
Nu seghet van Malmesberghe Willem
 
Van Inglant, wat onder hem
 
Nu gheviel indien tiden,
 
Daer wi die redene af overliden.

Van coninc Edewaerde van Inglant. VI.

 
Naer den coninc Edewaert,
 
Die in Inglant crone ende swaert
 
Met eren drouch XXIII jaer,
 
Wart sijn sone coninc daer,
5
Edelwaen die stoute man,
 
Dien hi in bastaerdien ghewan,
 
Die dus was ghewonnen mede:
 
Een herde was in eere stede;
 
Ene dochter haddi, een scone kint,
10
Dien God desen droem anesint.
 
Hare dochte, daer soe lach,
 
Dat soe die mane schinen sach
 
Uut haren lachame ende verclaren
 
Al Ingelant te waren.
15
Dat seidsoe haren ghesellinnen,
 
Ende si dadent vort bekinnen
 
Eere scoutetinnen ghinder,
 
Die uphilt des coninx kinder.
 
Met hare namse die scoutetinne,
20
Ende leide an hare dochterminne.
 
Die minde die coninc Edewaert,
 
So dat an hare ghewonnen waert
 
Dese coninc Edelwaen,
 
Die Gods huse minde, sonder waen.
25
Den coninc van Nord Umberlant
 
Gaf hi siere suster te hant,
 
Die Zidrijc bi namen hiet,
 
Die daer naer saen sijn leven liet.
 
Doe wan hi daer na sijn rike,
30
Ende hi verdreef dies ghelike
 
Der Waloyse coninc Windwale,
 
Ende daertoe mede altemale
 
Van Scollant coninc Constantijn,
 
Ende maecte haer lantscap sijn.
35
Sidert dedi hem ghenaden,
 
Omme dat si hem manscap daden,
 
Ende lietse onder hem regneren.
 
Sidert moesti hem verweren
 
Jegen coninc Zidrijcs sone:
40
Adelaen so hiet die ghone.
 
Die Adelaen die wart vervaert,
 
Ende so tes coninx hove waert
 
(Daer hi sijn here bringhen began),
 
Recht of hi ware een speleman;
45
Ende ghinc met ere haerpen staen
 
Vor tpawelyoen daer Adelwaen
 
Selve in sat, ende sanc daer buten.
 
Men dedem die dore ontsluten,
 
Ende lietene ter maeltijt comen.
50
Ghesien hevet hi ende vernomen
 
Ende verhort hoet ghinder was.
 
Nader maeltijt jonstemen hem das,
 
Datmen hem loen gaf vanden sange,
 
Ende stierdene heenen tsinen gange.
55
Tghelt haddi te houdene onwaerde,
 
Ende staect daer indie aerde.
 
Een ridder wart geware das,
 
Die daer te voren mettem was,
 
Ende seit den coninc Edelwane,
60
Die hem swaerlike sprac ane,
 
Dat hi sine vaert kende,
 
Ende hine hem niet ghehende.
 
Doe sprac die ghene: ‘Ic hebbe gesworen
 
Alse wel hem trouwe hier te voren,
65
Alsic di hebbe; laet di genoegen.
 
Hier omme wildickene u niet wroegen.
 
Doet minen raet, set dijn ghetelt
 
Bet achter up een scone velt,
 
Tote dat dijn volc versament al,
70
Dat di niet ghescie mesfal.’
 
Nachts quam up hem Adelaen,
 
Ende hevet enen bisscop begaen,
 
Die navonds was te hem comen;
 
Dien hevet hi dat lijf ghenomen
75
Met sinen volke metter vaert.
 
Vort trac hi ten coninc waert,
 
Die hier omme niet en meet;
 
Dien hevet hi sonder danc ghewect.
 
Die coninc die es upghestaen
80
Ende troost sijn volc ten stride saen,
 
Ende sijn zwert hem saen ontscoot
 
Uut siere scheden tsiere noot.
 
Gode ende sente Adeline
 
Riep hi ane in sire pine,
85
Want hi was, alse wi verhoren,
 
Van sente Adelijns maghen geboren.
 
Mettien slouch hi sijn hant ter scede,
 
Ende vant daer in sijn zwert gerede.
 
Om dese miracle houdmen dat
90
Noch heden onder der kerken scat,
 
Ende es een eenegde swaert,
 
Daer noint an gheleit en waert
 
Werc van selvere no van goude,
 
Want het noit gheen houden woude.
95
Doe hem God dese ghifte sende,
 
Vacht hi den dach dore met genende,
 
Ende veryaghede Adelane
 
Met al sinen here dane.
 
Coninc Constantijn van Scollant
100
Bleef versleghen daer upt sant,
 
Een out stout man ende niet bose,
 
Ende in wighe niet roukelose.
 
Daer bleven onder coninge vive,
 
Ende XII graven gherooft van live,
105
Ende menech heidijn barbarien.
 
Diemen te live hilt van dien,
 
Dit was ene meneghe clene,
 
Omme doopsel tontfane alleene.

Van Constantijns spere. VII.

 
Die coningen van Cornewaelye
 
Dedi hem allen gelden taelye,
 
Des jaers C maerc van goude,
 
Ende CCC met ghewoude
5
Gaven si hem selverine maerke,
 
Ende XX ossen staerke,
 
Ende honden ende valken also vele
 
Alse hi wilde te sinen spele.
 
Coninc Arolt van Nortwike
10
Senddem eene galeyde rike,
 
Die met goude was verdect,
 
Ende daer up een zeil ghetrect
 
Van puerpere, diere ende goet;
 
Dat scip verhult ende behoet
15
Met scilt rament menechfoude,
 
Verlicht met steenen ende met goude.
 
Desen selven Edelwaen
 
Hadden in Wincheestre ghevaen
 
Omme nijt, naer sijns vaders doot,
20
Sine vianden met nide groot,
 
Omme dat sijs ghelosen wouden,
 
Ende omdat sijs niet dorsten houden,
 
Moest sijs ghelosen, al waest hem leet.
 
Tgheent teechmen eenen hiet Edelfreet.
25
Dien sendemen te Rome dan,
 
Dat hi vor den paues Jan
 
Hem met sinen eede verclare,
 
Dat hi dies onschuldich ware.
 
Alse hi vorden paues quam,
30
Ende hi up sinen eet dat nam,
 
Dat hi hem onschuldich kende
 
Van so dorperliker scende,
 
Voer sente Pieters outaer
 
Swoer hi ghene loghene zwaer,
35
Ende viel up ghene erde te hant.
 
Die cnapen sloughere toe die hant,
 
Ende droughene woch met rouwen groot.
 
Des derds daghes bleef hi doot.
 
Die dinc, die wi hier overliden,
40
Ghesciede in coninc Heinrix tiden
 
In dat lant van Ingelant.
 
In desen tiden, alsict vant,
 
In coninc Heinrix XVste jaer,
 
Vernam die coninc overwaer,
45
Heinric, die in Aelmaenge droech crone,
 
Ene precieuse dinc, ene scone.
 
Hi vernam dat diere spere,
 
Dat Constantijn drouch in sijn here,
 
Alse hi voer ter orloghen waert.
50
Dat was ghemaect met groter aert
 
Van dieren goude, van dieren stenen,
 
Van dieren werke, niet van clenen,
 
Ende daer in ons Heren naghele,
 
Sere verchiert ende behaghele.
55
Hem was gheseit dat grave Samsoen
 
Den coninc Roedolf den Borgenyoen,
 
Die in Borgoengen in Vranckerike
 
Ende in Ytale dies ghelike
 
Drouch die coninclike crone,
60
Ghegheven hadde dat prosent scone.
 
Daer dreghedi omme ende bat,
 
Ende gavere omme lant ende scat,
 
Dat was een groot deel van Zwaven,
 
Omme here te sine van sulker haven.
65
Gheent spere heefti also gewonnen,
 
Ende hevets den Duudscen lande gejonnen,
 
Omme te blivene den keyserike.
 
Noch eist tspere vanden rike,
 
Ende men waent, ennes niet quaet,
70
Datter trike bi ghestaet.

Coninc Heinrix doot ende ander dinc. VIII.

 
In coninc Heinrix XVste jaer
 
Senddi in Inglant boden naer
 
Om des coninx zuster Adelanen,
 
Ende deedse te wive ontspanen
5
Otten sinen outsten sone;
 
Sidert wart keyser de ghone.
 
In sijn XVIde jaer ghesciede dat
 
Tote Geneven indie stat,
 
Dat daer eene fonteine ontsprane
10
Van bloede uter erden stranc,
 
Dies menech hadde wonder daer.
 
Doe gheviel int selve jaer,
 
Dat die van Affrike quamen
 
Met vele scepen te samen,
15
Ende slougen ende vingen al
 
Datter was, groot ende smal,
 
Tote Geneven indie stede,
 
Ende namen aldie rijcheit mede;
 
Sonder wive ende clene kinder
20
Die lieten si allegader ghinder.
 
In coninc Heinrijcs XVIIsten jare
 
Vernam die coninc Ingherware,
 
Die crone in Rusen hadde ontfaen,
 
Dat van Constantinobele keyser Romaen
25
Alle sine scepe ende al sijn here
 
Hadde ghevaen, om te doene were
 
Al ommetrent om die eylande,
 
Om die Sarrasijnsche viande
 
Te verdrivene ende te vermoedene
30
Ende sijn lantscap te behoedene.
 
Doe quam hi met sinen here,
 
Omme te winne sonder were,
 
Met meer dan met M scepen
 
Te Constantinoble, dus eist begrepen.
35
So seker was hi vanden zeghe,
 
Dat hi gheboot alle weghe,
 
Datmen niet en soude slaen
 
Die Grieken, maer alle vaen.
 
Romein die keyser hevet vernomen
40
Ende es met clenen volke comen
 
Jegen die Rusen onghier,
 
Ende warp in hare scepe Griex vier,
 
So dat hi volc, scepe ende spise
 
Al verbrande in sulker wise,
45
Datter cume enech scip ontginc.
 
Alle die ghene die hi vinc
 
Dien dedi dat hovet afslaen:
 
Dus es dat orloghe vergaen.
 
In coninc Heinrix XVIIIste jaer
50
So ghescieden tekine claer:
 
Die zonne verginc, daermen toesach,
 
Up enen sconen claren dach.
 
Oec gheviel in een lant,
 
Dat men enen afslouch de hant,
55
Die luchter hant waest openbare,
 
Ende hem na den eersten jare
 
Ene ander hant weder anliep,
 
Aldaer hi lach ende sliep;
 
Niet so vulcomen, alsict las,
60
Was dachterste alse deerste was.
 
Een tekijn quam hem daer ter steden
 
Daer soe hem af was gesneden,
 
Alset rechts een root draet ware.
 
Doe staerf inden selven jare
65
Coninc Heinric die zegevrie,
 
Die vele eeren met sire paertije
 
In orloghen dicken wan;
 
Daertoe was hi een vredelijc man.
 
Den berch, daer menne in grouf,
70
Warp sidert dicken vier uut grouf.
 
Maer, want hi hem niet en bewant
 
Der tyerannen van Ytalen lant
 
Te verdrivene noch te verwinne,
 
Die der kerken daden omminne,
75
Ende die den lande daden verdriet,
 
Alse of sire toe waren ghemiet,
 
Deen voren, dander naer,
 
Dies en mochti in sine jaer
 
Niet verdienen, dat es tware,
80
Dat hi ghesacreert coninc ware.
 
Sijn wijfhiet Machtilt ende was ghewassen
 
Uten lande datmen heet Sassen.
 
Coninc Diederic hiet haer vader;
 
Sassen was sijn altegader.
85
Bi hare haddi eenen sone,
 
Hiet Otte; sident was de ghone
 
Keyser van Rome, alst staet hier naer.
 
Oec staerf in dat selve jaer
 
Dat Heinric staerf deerste abt Ode
90
Van Clungi, al was hijt node.
 
Na hem was Heimaer abt vercoren,
 
Die bejagede, alse wijt horen,
 
Groot goet te Clungi ter stede,
 
Ende staerf in grotre heilechede.

Vanden eersten Aelman die keyser wart. IX.

 
Na coninc Heinrike quam sijn sone
 
Deerste Otte, ende die ghone
 
Was deerste keyser Aleman.
 
Hi was die dat rike nam an
5
Int jaer Gods IXC XXX ende achte,
 
Ende regneerder in met crachte
 
XXXVI jaer achter een.
 
In dit jaer ghesciede ween
 
In Beheem, daer hertoghe in was
10
Wentellaus, alsict las.
 
Dien slouch boselike doot
 
Sijn broeder om sine felheit groet,
 
Die Boyselaus hiet bi namen,
 
Ende besat Beheem alte samen.
15
Dese Wentellaus die hertoge plach,
 
Dat hi nachts upstont van daer hi lach
 
Met enen knecht, ende ginc int wout,
 
Ende haelde up sinen halse hout,
 
Ende leit vor der aermer lieder dueren.
20
Milde was hi van natueren,
 
Goedertiere ende vruchte Gode,
 
Ende hilt gherne sine ghebode.
 
Maertelare es hi vonden,
 
Alst menege miraclen orconden.
25
Om te wrekene sine doot
 
Keyser Otte sijn here ontboot,
 
Ende vacht up Boyselause daer naer
 
Achter een wel XIII jaer.
 
In desen jare so bleef doot
30
Roedolf, die was here groot,
 
Want hi was coninc van Vrancrike
 
Ende van Bourgoenyen dies gelike,
 
Ende van Ytalen also wel.
 
Men groevene te Sans, alsonder spel,
35
In sente Colummen kerke binnen.
 
Alse hem die Fransoysen bekinnen
 
Sonder coninc indien daghen,
 
Hebben si over een ghedraghen,
 
Ende namen raet, goet ende gans,
40
Te sendene bisscop Willemme van Sans
 
Ter coninghinnen van Vrankerike
 
In Ingelant, dat soe Loduwike
 
Haren sone ter cronen sende;
 
Want als soe verraden kende
45
Karel den simpele haren man,
 
Vloe die vrouwe selve dan
 
In Ingelant woch haerre vaerde
 
Tote haren vader Edewaerde.
 
Nu hevet men omden sone ghesent.
50
Alst al was gheparlement,
 
Sone wilde soe den sone Loduwike
 
Niet senden in Vrankerike,
 
Eermen hare sekerhede dede
 
Met ghisele ende met eede mede;
55
So dat die bisscop van Sans Willem
 
Quam in Vrancrike met hem,
 
Ende men dedene sacreren mede
 
Te Lodine indie vaste stede.
 
In Vrankerike was hi daer naer
60
Coninc XIX jaer.
 
Dit was in Otten eerste jaer.
 
Int derde jaer gheviel daer naer,
 
Dat keyser Otte ghereede hem
 
Ende voer int lant van Beheem
65
Up Boyslause orloghen,
 
Die jeghen hem quam ghetoghen,
 
Ende keyser Otte vachter zeghe.
 
Het bleef al doot of vlo enweghe
 
Dat met Boyslause quam.
70
Alse keyser Otte den zeghe nam,
 
Ende sijn volc daer zeghe vacht
 
Ende hebben waent, enen sekeren nacht
 
Quam Boyslaus met ere laghen
 
Uptie Aelmanne, daer si laghen,
75
Ende slouch den leetsman vanden here
 
Met menegen man met groter were;
 
Maer keyser Otte hevet dorreden
 
In Behem lant ende steden,
 
Ende verheriede met sinen here
80
Beheem alduere sonder were.

Hoe coninc Edmont vermort was. X.

 
Int selve jaer daer dit in was,
 
Ghewaget Willem dIngelsce das
 
Van Malmesberghe, so hevet ontfaen
 
Des coninx broeder Adelwaen
5
Die coninc crone van Inghelant,
 
Ende die was Edmont ghenant,
 
Ende was doe out XVIII jaer,
 
Ende regneerde int lant aldaer
 
VI&ct; jaer moghendelike.
10
Dese maecte sere rike
 
Die heileghe kerke van Glascoen.
 
Hi verbannede omme dit doen
 
Eenen mordere, die Lef hiet,
 
Die VI jaer uten lande sciet.
15
Naer VI jaer es hi weder comen
 
Ende hevet eene feeste vernomen
 
Upten dach van sente Augustine
 
Van Cantelbergen; dan plagen te sine
 
DInghelsche in groter feeste.
20
Alle die hogheste entie meeste
 
Hilden metten coninc hof
 
Om des bisscops Augustijns lof,
 
Die Inghelant eerst kerstijn dede.
 
Lef die rovere quamer mede
25
Ter feesten, daer die andre saten.
 
Van allen den ghenen diere aten
 
Sone kendene niemen, groet no clene,
 
Sonder die coninc alleene,
 
Want dandre dronken groot ende diep.
30
Die coninc erre van etene liep
 
Ende vlooch den rovere indat haer,
 
Ende waerpene ter erden daer,
 
Die onder hem hadde enen knijf,
 
Ende stac den coninc dor dat lijf.
35
Te hant so viel hi doot neder,
 
Ende tfolc liep toe vort ende weder,
 
Ende sloughen den mordenare doot,
 
In sticken cleene ende groot.
 
Doch eer hi staerf ter selver stont,
40
Hevet hise some ghewont.
 
Dat dese dinc dus soude vergaen,
 
Versach die grote sente Donstaen,
 
Daermen sal hier na af scriven,
 
Eer die redene achterbliven.
45
Hi sach den duvel vor hem pleyen
 
Ende hem met groter feesten meyen.
 
Doe peinsdi om des coninx mesfaert.
 
Een paert nam hi ende darewaert,
 
Ende so ten hove daer si saten,
50
Die coninc entie sine, ende aten;
 
Maer eenen bode heefti ghemoet,
 
Die hem die dinc te wetene doet.
 
Den coninc groufmen te Glascoen
 
Eerlike naer coninx doen,
55
Ende tdorp, daer hi in was vermort,
 
Bleef der kerken eyghijn vort.
 
In desen tiden wart Vrancrike
 
Jegen den coninc Loduwike
 
Revelerende met ghescalle;
60
Maer meest vordie andere alle,
 
Beede ridderen ende ghenote,
 
Sette hem Hughe de grote,
 
Grave van Parijs, jegen sinen here,
 
Omme te hebbene der cronen ere.
65
Sijn vader was Robbrecht de tyran,
 
Dien de simpel Karel verwan
 
Bi Sissoen in enen strijt.
 
Also wart ter selver tijt
 
Coninc Loduwijc bedroghen
70
Van sinen princen, van sinen hogen,
 
Dattene die Normanne vingen.
 
Hughe die grote dedene bringhen
 
Te Banchin, daer hi bleef gevaen.
 
Sijn outste sone en consts ontgaen,
75
Karleman, hine wart mede
 
Te Ruem gevaen brocht inde stede,
 
Daer hi dede sinen ende.
 
Alse keyser Otte dit bekende,
 
Trac hi daerwaert dit tondoene,
80
Met XXVII legyoene.
 
Elc legioen, wien dats wondert,
 
Hadde VIM ende VI hondert
 
Ende LXVI man,
 
Omme Loduwike te helpene dan.
85
Hieromme lieten die Normanne
 
Den coninc uten banden danne.
 
Dese Loduwijc van Vrankerike
 
Hadde te wive wettelike
 
Gheerberghen, alsict bescreven las,
90
Die keyser Otten zuster was.
 
Hier omme waest, alsict vernam,
 
Dat hi hem te hulpen quam.

Keyser Otten strijt jegen sinen broeder. XI.

 
Dit was in Otten derde jaer
 
Dat dit orloghe was so swaer.
 
Nochtan naectem meerre pine;
 
Want Heinric, palesgrave vanden Rine,
5
Ende Ghiselbrecht, hertoge van Lottrike,
 
Orlogeden beede sekerlike
 
Upten keyser haren here.
 
Oec vingen si, al waest hem geen ere,
 
Heinricke, die skeysers broeder was,
10
Ende leiden hem te voren das,
 
Dat rechter ware ende noch als scone,
 
Dat hi hadde die keyser crone,
 
Want hi sident wart geboren
 
Dat hi keyser wart vercoren
15
Ter cronen vanden keyserike,
 
Ende Otte ware sine ongelike,
 
Die voer die crone geboren was.
 
So nerenstelike spraken si das,
 
Dat hi hem omme dese dinge
20
Warp an hare sekeringhe.
 
Dus quamen si met orlogen zwaer
 
In keyser Otten vijfte jaer
 
Met Heinrike, keyser Otten broeder,
 
Die wel mochte hebben gesijn vroeder,
25
Teenen wighe upten Rijn,
 
Ende comen ghevaren daer sijn
 
Van des keysers volke ene scare.
 
Die meerre macht was daer hare.
 
Dus hebben si den wijch bestaen,
30
Daer si stoutelike sijn ontfaen.
 
Die keyser was an dander side
 
Ende sach die sine in stride.
 
Hi ginc vor theilege spere ons Heren;
 
Daer so bat hi Gode teeren
35
Voer Gods naghelen diere in staken.
 
Cortelike daer na dorbraken
 
Sine lieden sijns broeders here,
 
Ende si vloen met groten ghere.
 
Sijn broeder wart inden aerm gewont,
40
Ende nemmermeer daer in gesont.
 
In desen naesten jare daer an
 
Viel keyser Otte met menegen man
 
Voer Brisachie in Elsaten,
 
Daer binnen in, met groter onmaten,
45
Des palesgraven lieden laghen,
 
Ende des hertoghen indien daghen.
 
In dat liggen so ghesciede,
 
Dat den keyser sine liede
 
Vele afghinghen ende afbraken
50
Biden lande ende bider spraken
 
Vrederix, die doe bisscop sat
 
Tote Magensen indie stat,
 
Dies den keyser onhout was.
 
Diere bleven vervaerden hem das;
55
Die keyser bleef al onvervaert.
 
Hier binnen quamen ghescaert
 
Dies keysers vrienden een, hiet Coenraet,
 
Die broeder was, alst bescreven staet,
 
Des hertoghen Hermans van Swaven,
60
Ende mettem ridderen ende graven,
 
Ende bestaen in een ghevecht
 
Den hertoghe Ghiselbrecht
 
Enten palesgrave Everaert,
 
Die rovende voer ongespaert
65
Neven den Rine dat conincrike.
 
Daer wart ghevochten bitterlike.
 
Die palesgrave blevere doot.
 
Die hertoghe vlo dor dien noot
 
Ende waende ontswemmen, maer si sijn
70
Verdronken inden diepen Rijn;
 
Maer some meest si ghevaen sijn.
 
Die hertoghe dedere sinen fijn,
 
Want hi inden Rijn verdranc;
 
Ende alle dandere, dits tcort ende tlanc,
75
Sonder ene menechte cleene,
 
Die bleven verslegen, ende menech ene,
 
Alse saghe ginc van deser maren,
 
Die den keyser onhout waren,
 
Worden sere tebarenteert.
80
Brisachen wart onlange geweert,
 
Ende Elzaten ginc in hant.
 
Des keysers vriende ontfingen tlant.
 
Indit selve jaer ghevel
 
In Normendien also wel,
85
Dat Robbrechts Rollen sone Willem,
 
Die Normendien hilt onder hem,
 
In Vrankerike wart vermort.
 
An sinen rieme, daer hi lach gegort,
 
Was een slotel vonden mede,
90
Die horde tsire scrinen heimelichede.
 
Daer in was vonden moenx abijt,
 
Want hi noint en was in strijt
 
Noch in werelikere pine,
 
Hine hadde achtinge moenc tsine
95
Teenen cloestre hiet Gymegyum,
 
Dat wilen algader ende niet sum
 
Hastinc die Deene destruweerde;
 
Ende sident maket ende fondeerde
 
Dese Willem eerlike ende wel,
100
Ende daer groufmenne ende niewer el.

Van sente Donstane ende ander dinc. XII.

 
In keyser Otten sevende jaer
 
So verginc die zonne claer,
 
So einselijc dat ginc buten ghilen,
 
Ende was vor middach drie wilen:
5
Up enen Vrijndach dat gevel.
 
Up enen dach gesciede also wel,
 
Dat men in Spaenyen enen wijch vacht
 
Uptie heidine met groter cracht;
 
Ende was die coninc Rademier
10
Van Galissien, ten wapene fier,
 
Van kerstijndoeme goet ende fijn,
 
Up eenen coninc Sarrasijn,
 
Die Addarayn bi namen hiet,
 
Die daer upten velde liet
15
Menegen heidinen liggen doot,
 
Want die zeghe entie ere groot
 
Bleef den kerstinen updien dach.
 
Updien selven tijt men sach
 
Die felle comete in Ytale,
20
Groot ende sere tontsiene wale,
 
Ende bediedde thongher jaer,
 
Datter volgede te hant naer.
 
In Otten VIIIde jaer ghevel
 
Dat Lottrike al bi naer wel
25
Hem algader ghinc in hant,
 
Sonder dat hem was viant
 
Van Mes die bisscop Adelbetoen,
 
Diene wilde onder hem niet doen.
 
Int IXde jaer van sinen rike
30
Ghesciede sinen broeder Heinrike,
 
Dat hi in Mesborch was belegen
 
Vanden broeder die hem was jegen,
 
So dat hi sine wapene afdede
 
Ende sochte ghenadichede
35
Voer sijns broeder voete saen.
 
Uptie stat wart hi ghevaen
 
Ende gheleit in vaster stede.
 
Daerdsch bisscop van Magensen mede
 
Wart ghesloten uut sire stat,
40
Want hi den keyser was gehat.
 
In dit selve jaer also wel
 
Scrivet Willem dIngelsce dat gevel,
 
Dat Edmons broeder, die vermort
 
Indie feeste was, alsemen hort,
45
Die Edret doe was ghenant,
 
Regneerde in Inghelant.
 
X&ct; jaer drouch hi crone
 
Ende berechte trike scone.
 
Sente Donstaen horde mare,
50
Dat coninc Edret siec ware,
 
Ende nam een paert, daert hem was naest,
 
Ende so ten coninc metter haest,
 
Ende alse hi was up sine vaert,
 
Horde hi roupen te hemele waert:
55
‘Coninc Edret doet sinen ende,’
 
In Junij uptie seste kalende.
 
Dese Donstaen, daer wi dit af horen,
 
Was in Ingelant geboren,
 
Daer God in sine kintschede
60
Meneghe scone miracle dede,
 
Ja doene sijn moeder drouch.
 
Ghelettert was hi ghenouch.
 
Daerdsche bisscop Anthellijn
 
Van Cantelbergen was die oem sijn,
65
Die heeftene ghedaen ontfaen
 
Metten coninc Adelwaen,
 
Daer wij hier te voren af screven.
 
In sinen pallayse es hi bleven
 
Ende hilt hem wiselike ende wel.
70
Somwile hi indie bede vel,
 
Ende alse hi den coninc in somen stonden
 
Metten sorghen sach ghebonden,
 
So haerpti voer hem, want hi wel
 
Conste alselkerhande spel;
75
Doch benijdde die duvel dat
 
Ende maecten metten coninc gehat.
 
Doe rumdi thof ende voer sire straten
 
Ende quam gevaren tsiere baten
 
Tote enen bisscop, die was sijn neve.
80
Hi bat hem dat hi begeve
 
Die werelt ende lietem moenc maken.
 
Doe antworddi nu dus tien saken:
 
‘Hi es vele meer eeren waert,
 
Die indie werelt levet ende vaert
85
Ende dan levet tote sire oude
 
Sonder smette ende grote scoude,
 
Ende dan als een moenc levet,
 
Dan die hem moenc beghevet,
 
Ende anders weldaet en doet niet
90
Dan sine regele ghebiet;
 
Want een van rechte sculdich es,
 
Ende dander volget onbedwongen des.’
 
Die bisscop seide: ‘Eene noot
 
Dwinget ons allen clene ende groet,
95
Dats die der hellen wille ontflien,
 
Dat hi hem moet ontien
 
Die ghenouchte vanden lachame,
 
Die vele leghet ander vriheit name.
 
Nu bidt dat liefste, dats de vriheit,
100
Ende gheefse Gode, radic, ghereit.’

Hoe die duvel Donstane corde. XIII.

 
Donstaen peinsde in sinen zin,
 
Daer moenx gepeins luuste in:
 
‘Der mageden sone heeft mi tote heden
 
Ghehouden in reinecheden;
5
Nu gheve ic mi met reinen zinne
 
Marien der maget coninghinne.’
 
Dus wart hi moenc ende priester saen
 
Vanden bisscop, diene heeft gevaen.
 
Die duvel, diene eersten altemale
10
Verdreef uut des coninx zale,
 
Wildene oec uten cloester driven.
 
Een chellekijn haddi buten wiven,
 
Daer plach hi in ledicheden
 
Some subtilen saken smeden.
15
Teenen veinsterkine so quam
 
Die duvel, die up hem was gram,
 
In menschen vorme daer ter steden,
 
Ende bat hem omme een ding sijn smeden.
 
Donstaen hevet in goede verstaen
20
Ende began tgheent smeden saen.
 
Hier binnen began die viant callen
 
Van sconen vrouwen ende liet vallen
 
Sine tale ter onsuverhede.
 
Saen began hi daer ter stede
25
Te calne van religyoene,
 
Ende emmer in allen doene
 
Es hi ter onsuverheit ghevallen.
 
Donstaen hevet verstaen sijn callen,
 
Ende quam met eere gloyender tangen,
30
Ende greep den duvel biden wangen,
 
Ende trakene in dat veinstergat.
 
Die duvel brac aldaer ter stat
 
Die want ontwee ende es ontgaen,
 
Ende riep: ‘Wapene, Donstaen,
35
Calu scalc! wat doestu mi?’
 
Alle diere waren bi
 
Worden vanden lude vervaert.
 
Doe sprac Donstaen ten volke waert:
 
‘Hoet u vanden viant bet uut,
40
Ghine const gedogen selfs sijn luut.’
 
Alse coninc Edelwaen was doot,
 
Daer bi Donstaen was here groot,
 
Alse die bouc hier voren telt,
 
Nam Edmont die ghewelt,
45
Die dedem maken te Glauscoene
 
Eenen clooster tsinen doene.
 
Daer wart hi deerste abt gecoren
 
Ende hadder moenke, alse wijt horen,
 
Die sidert met groter werdicheden
50
Bisscoppen waren in vele steden.
 
Dese Donstaen, dese here groot,
 
Versach des coninx Edmonds doot,
 
Want die duvel voer hem spranc,
 
Alst staet inder ystorien ganc.
55
Ende naer Edmonde so ontfine
 
Sijn broeder Edret die dinc;
 
Die coninc Edret horde Donstaen
 
Met Gode in sire doot ontfaen.
 
Na coninc Edret, so lesen wi,
60
Ontfinc die crone Edwi;
 
Coninc Edmont was sijn vader.
 
Dese wart verdort altegader.
 
Hi liet die wise metten ouden
 
Ende hevet hem an kindere gehouden,
65
Ende an onsuverheit sonder mate.
 
Donstaen balch hem om dese onsate
 
Ende scalt den coninc, want hi was sot,
 
Maer hi hiltere omme sijn spot.
 
Alse hi dat sach, liet hijt liden
70
Ende scuwedene vort tallen tiden,
 
Ende es in sinen cloester bleven,
 
Ende bleef heilech al sijn leven.

Vanden coninc Edwi ende Donstane. XIIII.

 
Doch moeste die dinc also vergaen:
 
Die onnutte coninc moeste ontfaen
 
Sine sacrificie ende was gewijet,
 
Ende alse coninc ghebenediet.
5
Des selves dages heefti hem besmet,
 
Jegen redene ende jeghen wet,
 
Openbare met ere amien,
 
So dattene tfolc began vermaledien,
 
Ende Donstaen wart daer gehaelt,
10
Die so verre ten dinghen taelt,
 
Dat hi den coninc entie quade
 
Versciet al met overdade
 
Int bedde, daer si te samen laghen,
 
Ende brachtse vort ende maecte clagen
15
Vorden erderscen bisscop Oden
 
Van Cantelberghe van sulken noden,
 
Dat ghescien soude sulke scande,
 
Daer al tfolc ware vanden lande.
 
Die baroene met Donstane
20
Vingen dese claghe ane,
 
Maer des coninx macht verwan,
 
Ende twijf beriet hem enen ban,
 
So dat hi was des lants verdreven,
 
Donstaen selve ende sine neven.
25
Hier omme was Inglant in roere,
 
Ende wart eene vremde voere
 
Upten coninc Edwi begonnen,
 
Want hem alle die lieden quaet jonnen
 
Ende jageden woch, ende sine amie
30
Soe wart ghevaen inde partie,
 
Ende hare senewe gesneden ontwee,
 
Dat soe manc bleef emmermee,
 
Entie coninc wart verjaget.
 
Dat edel volc over een draget,
35
Dat sine wisen ter cronen onwaert,
 
Ende nemen sinen broeder Edegaert,
 
Ende maectene coninc vanden rike,
 
Die beterde ghewillechlike
 
Dat sijn broeder hadde mesdaen,
40
Enten heilegen man Donstaen,
 
Die des lands was verdreven,
 
Hevet hi tsine weder ghegheven.
 
Saen daer na staerf coninc Edwi,
 
Ende om sine mesdaet wart hi
45
Den vianden ghewiset ane,
 
Up dat ordeel van Donstane,
 
Die verbadene vander hellen,
 
Dat hi aernen moeste ende quellen
 
Sine sonden int vaghevier,
50
Ende niet indie helle fier.
 
Hier binnen bleef die here groot
 
Van Cantelbergen die bisscop doot,
 
Een heilech man entie hiet Ode.
 
Doe moeste Donstaen, al dedijt node,
55
Terdersch bisscopdoem nemen in hant,
 
Patriaerc te sine in Ingelant,
 
Ende voer te Rome ten paues Jan,
 
Daer hi die werdicheit an wan,
 
Ende quam weder in Ingelant,
60
Daer hi menegen vrient in vant.
 
Ende daer hi sine feeste dede
 
Met harde groter werdichede,
 
Daer sach die coninc ene nonne,
 
Scone ende van edelen geconne.
65
Hare joget heefti hare genomen.
 
Dits openbare utecomen,
 
So dat oec Donstaen vernam,
 
Ende hi toten coninc quam,
 
Ende scaltene also sere daer,
70
Dat hine dede VII jaer
 
Penetencie doen vort an.
 
Tkint dat hi an die nonne wan
 
Doopte Donstaen ende hiet Edewaert,
 
Ende settet te siere hoeden waert.
75
Ontfaermech was hi ende gerecht,
 
Ende dede menege miracle echt,
 
Die scone waren ende groot,
 
In sijn leven ende na sine doot.
 
Hi soude eene kerke wijen,
80
Ende alse hise soude benedien,
 
Ghebrac daer water tsinen dingen;
 
Daer dedi ene fonteine springen,
 
Die noch heden inden daghe
 
Stoppet evel ende plaghe,
85
Ende noch naer hem es genant.
 
Ene andere kerke stont int lant,
 
Die bisscop Donstaen wijen ginc;
 
Ende alse hi verstont die dinc,
 
Dat soe ten oesten niet wel en stont,
90
Sette hi ter selver stont
 
Sine scouderen daer onder,
 
Ende settedse omme, dit was wonder.

Bisscops Donstaens gescienessen. XV.

 
Het ghesciede, alsict bevant,
 
In sinen tiden in Ingelant,
 
Dat die clergie achter lande
 
Leveden in so groter scande,
5
Dat si niet alleene en waren
 
Ongebonder dan leeke scaren,
 
Maer aerger vele ende min bedect.
 
Die clergie heeft tsamen getrect
 
Ende dadent Donstane verstaen,
10
Omme dat hi hadde ontfaen
 
Dat patriaercscap van Ingelant.
 
Doe leidire an sinen bant,
 
Of dat si leveden clerkelike,
 
Of dat si lieten ghemeenlike
15
Der kerken goet ende voeren dane.
 
Sulke nament hem so ane,
 
Dat si hem betren niet en wouden;
 
Dien liet hi thare niet behouden,
 
Want Donstaen heeftse met rechte
20
Alle verwonnen in haren gevechte.
 
Doch hebben sijt so verre besocht,
 
An heren ende an baroenen brocht,
 
Dat men die inder kerken saten
 
Soude driven haerre straten,
25
Ende diere uut verdreven waren
 
Souden inder kerken varen.
 
Alse dat was sachmen enen vane,
 
Daer ons Heren beelde stont ane,
 
Alse andie cruce staende ghescreven,
30
Ende sprac oft hadde ontfaen leven:
 
‘Dat en mach ghescien nemmermere,
 
Dat die dinc also verkere.’
 
Die coninc ende alle die heren
 
An dit wort hem te hant keren,
35
Ende loveden Gode, diet al kent;
 
Dus wart ghent parlement gehent.
 
Aldus scieden die clerken dane.
 
Sidert quamen si up Donstane
 
Parlementen omme die dinc,
40
Want hem qualike verginc;
 
Want die solre, daer si up stonden,
 
Die viel neder in afgronden,
 
Ende si blevenre alle doot.
 
Donstane en scadet clene no groot.
45
Nu staerf die coninc Edegaert,
 
Ende liet sinen sone Edewaert,
 
Die sine crone ende sine zede
 
Hilt met grotre machtichede.
 
Dien maecte coninc sente Donstaen,
50
Al wilder menech jegen staen
 
Vanden besten vanden rike.
 
Na terde jaer wart hi mordelike
 
Vermort van siere stiefmoeder,
 
Ende Edelteet, hiet sijn broeder,
55
Was coninc in sine stede.
 
Al waest dat Donstaen dit wee dede,
 
Hine wilder jeghen stunen niet,
 
Want hi des coninx sone hiet;
 
Maer des daghes dat hine croende,
60
Met desen worde hijt hem loende:
 
‘Want di die crone es ghegheven
 
Ent dinen broeder coste sijn leven,
 
Sone sal dat zwert der wrake ons Heren
 
Van dinen huse hem niet keren,
65
Tote dat dijn rike es so verdoemt,
 
Dat het an vremde lieden coemt.
 
Dits dire quader stiemoeder scout,
 
Diet di dede met ghewout.’
 
Dese miraclen die hier staen
70
Dede die bisscop Donstaen
 
Van Cantelberghe, ende menege mede
 
Die niet en staen hier ter stede.
 
So heimelijc was hi onser Vrouwen,
 
Dat hise sien mochte ende scouwen,
75
Ende metten mageden van hemelrike
 
Horen singhen blidelike.
 
Hier gaen wi ter ystorien weder,
 
Die wi dor Donstane leiden neder.

Wat in keyser Otten tijt ghevel. XVI.

 
In keyser Otten XIIste jaer,
 
Scrijft ons Segebrecht over waer,
 
Quam Taxis coninc van Hongerien
 
Ghevaren met sire paertien
5
In dat lantscap van Ytale.
 
Berengier die altemale
 
Over berch was coninc ende here,
 
Ende ontsach hem harde sere,
 
So dat men sprac om gevouch,
10
Ende coninc Taxise in zoenen drouch
 
X mudden peneghen te mieden,
 
Up dat hi met sinen lieden
 
Keren wilde in Hongerien
 
Sonder strijt met sire partien.
15
In keyser Otten XVIde jaer
 
Staerf te Coelne, dats waer,
 
Die bisscop Winaert, een goet man.
 
Den stoel van Coelne doe gewan
 
Brune des keysers Otten broeder.
20
Beter, heilegher nochte vroeder
 
Sone was in meneghe stat;
 
Sine vite tellet wel dat.
 
Hi brochte sente Pieters staf
 
Te Coelne, die hem de paues gaf,
25
Ende ander heilechdoem mede,
 
Datmen daer noch eert inde stede.
 
In Otten XIXde jaer
 
So staerf, na menech orloge zwaer,
 
Loduwijc coninc van Vrancrike,
30
Ende wart begraven coninclike
 
Te Riemen, te sente Remijs.
 
Hi hadde eene vrouwe wijs
 
Te wive, die Gheerberghe hiet,
 
Die hem twee sonen van hare liet:
35
Lottharis, die coninc daer naer
 
In Vrancrike was XXXI jaer;
 
Sijn broeder was Karel genant,
 
Die wart hertoghe in Brabant.
 
Ene andere zuster dies gelike
40
Hadde keyser Otte in Vrancrike,
 
Die hiet bi namen Heilewijf:
 
Scone ende gheraect was haer lijf;
 
Die hadde van Parijs Huge de grote.
 
Sijn vader ende vele ghenote
45
Bleven bi Sassen versleghen,
 
Daer simpel Karel hem quam jegen,
 
Ende hiet Robbrecht die tyran.
 
Bi desere Heilewijf Hughe wan
 
Hughen Capetten, die mogendlike
50
Coninc wart in Vrancrike.
 
Na coninc Loduwijcs simpels doot
 
So wart gewijet die here groet,
 
Lotharis, coninc van Vrancrike;
 
Ende om te levene payselike,
55
Maecti siere moyen man,
 
Hughen den groten, vorwaert an
 
Hertoghe van al Vrancrike.
 
Ende daer naer wel cortelike
 
Staerf Huge die grote van Parijs,
60
Ende wart begraven tsente Denijs,
 
Ende Hughe Capet wart daerna mede
 
Hertoghe in sijns vaders stede.
 
In dit jaer, seget Willem mi,
 
Wart coninc gemaect Edwi
65
In Ingelant, daer ic eerst af screef,
 
Die sente Donstane verdreef
 
In Vlaenderen ute Ingelant.
 
Die was alre moenken viant.
 
Vier jaer so drouch hi die crone,
70
Ende staerf verdreven ende onscone.
 
Nu willen wi ten pauesen keren
 
Ende hare aventuren leren.
 
Naer den Xden paues Jhan,
 
Die vermorden sgraven Widen man
75
Met eenen cussine up sine mont,
 
Alse ons dystorie maket cont,
 
So wart paues een ander Jan.
 
Ende want hi onwettelike wan
 
Den stoel van Rome, es hi verdreven
80
Uter croniken ende niet bescreven.
 
Naer hem die sevende Leo quam,
 
Die cortelike sinen ende nam.
 
Daerna quam die sevende Stevene,
 
Die na twee maent sciet vanden levene.
85
Daerna quam die XIste Jan,
 
Ende vier jaer was hi daer an.
 
Die VIIIde Leo quamer naer,
 
Ende was paues meer dan drie jaer.
 
Daerna quam die VIIIde Stevene,
90
Ende was verminct bin sinen levene
 
Vanden Romeinen vander stat.
 
Naer hem inden stoele sat
 
Die derde Martijn meer dan drie jaer;
 
Dander Agapitus quamer naer.

Van coninc Edegaerde van Inghelant. XVII.

 
Tien tiden dat keyser Otte trike
 
Berechte sere vromelike,
 
In sijn XXste jaer, so sat
 
Te Rome paues indie stat
5
Die XIIste paues Jhan,
 
Ende was sijns lijfs een dorper man.
 
Doe viel int lantscap van Ytale
 
Een donresteen, men weet dat wale,
 
So groot dat menegen wonder dochte,
10
Hoene die lucht gedragen mochte.
 
In vele steden, hebbe ic verheest,
 
Dat die blexeme entie tempeest
 
Braken kerken ende slougen doot
 
Papen, lieden, clene ende groot.
15
Vreese ghesciede harentare,
 
Dat wonder te seggene ware.
 
In Otten XXIIste jaer
 
Ghesciede wonder, dat menegen vaer
 
Dede ende in menegher stede,
20
Ende daer men sonde om liet mede;
 
Want vele lieden gecruust vonden
 
Hare clederen indien stonden,
 
Ende some cledere waren gedaen
 
Of si lazerscap hadden ontfaen,
25
Ende men wiste waer af dat quam.
 
Int ander jaer, alsict vernam,
 
Als coninc Edwi was verdreven,
 
Wart in Ingelant verheven
 
Ter cronen sijn broeder Edegaert,
30
Daer af, alse hi gheboren waert,
 
Donstaen den inghel horde spreken:
 
‘Pays ende vrede sal niet gebreken
 
In Inglant, als dit kint regnert;
 
Sente Donstaen hevet den sone wert.’
35
XVI jaer was hi coninc daer,
 
Ende bi naer in elc jaer
 
Maecti niewe cloostre int lant.
 
Kinnade, den coninc van Scollant,
 
Van Cause coninc Maltun mede,
40
Enen hooft rovere die wonder dede,
 
Hiet Maerceris indie lants tale,
 
Die Waloysche coningen also wale,
 
Diere vive waren indien stonden,
 
Hevet hi met vare so ghebonden,
45
Dat hise zweren dede bi Gode
 
Euwelike tsine tsinen ghebode.
 
Die dedi alle te Lonnen comen,
 
Ende heeftse in een scip ghenomen,
 
Daer hi voren selve in sat,
50
Ende deedse royen duer die stat
 
Lanx der Teemsen teere scaren,
 
Te siene dat si onder hem waren.
 
Sinen name wart so groet mettien,
 
Dattene quamen bezien
55
Sassen, Deenen, Vlaminghe mede;
 
Al daer drierande sede
 
Die Ingelsche af leeren begonden:
 
Ongemate wreetheit gelijc honden
 
Leerden si vanden Sassen;
60
Vanden Deenen es hem angewassen
 
Dat si drinken sonder gront;
 
An die Vlaminghe leerdsi tier stont
 
Sachte leven naer des vlees wille,
 
Ledicheit ende liggen stille.
65
Bisscop Donstaen wart geware,
 
Dat in Ingelant doe was mare
 
Dat dat drinken so upghinc.
 
Doe visierdi niewe dinc:
 
In nappen met diepen gronde
70
Dedi slaen ter selver stonde
 
Lange prieme, some van goude,
 
Some van selvere; want hijt woude,
 
Dat niemen vorder drinken soude,
 
Die wilde datmen niet en scoude,
75
Noch doen drinken eenegen man,
 
Dan dat hem die prieme quamen an.

Van coninc Edegaerds vromecheit. XVIII.

 
Dese coninc Edegaert
 
Hadde Inglant so bewaert,
 
Dat gheen here was no vuerste
 
Die den lande roven duerste,
5
Noch gheen rover en waser bleven,
 
Dan die aventuren wilde sijn leven;
 
Noch nieweren en liet hi in al sijn lant,
 
Daer hijt bevreeste ende vant,
 
Wulf noch bitende beeste doe.
10
Oec gheboot hi mede daertoe
 
Den coninc van Wales Wijdwale,
 
Dat hi hem elx jaers also wale
 
CCC wulve ghave te tribute.
 
Binnen drien jaren vinc hise so ute,
15
Dat hi ontboot ten vierden jare,
 
Dat binnen Waels geen wulf en ware.
 
Magher was hi van lachamen,
 
Ende vele machts daer in te samen.
 
So staerken en condi ghesien,
20
Hine wilde worstelen jegen dien.
 
Oec sorgedi dattem sulc een spel
 
Noch te live soude sijn te fel.
 
Na Paschen hiet hi telken jare,
 
Dat sijn scipvolc te samen ware.
25
So voer hi danne sijn lant al omme,
 
Oest, West, Zuud, al tere summe,
 
Om te vreeschene oft hi vonde
 
Roveren eenegen tier stonde.
 
Winters es hi tlant dorreden
30
Van lande te lande, van stede te steden,
 
Omme te proevene of die heren
 
Recht vercopen of verkeren.
 
Up eenen tijt heefti gheacht
 
Dat hi varen wilde ter jacht,
35
Ende hevet bisscop Donstane gebeden,
 
Die daer bi hem was ter steden,
 
Dat hi die messe niet an en name,
 
Eer hi selve wederquame.
 
Alse het quam ter rechter tijt,
40
Nam Donstaen dat heilege abijt
 
Ende ginc ten outare staen,
 
Ende beidde of hi quame saen.
 
Up sine aerme heefti hem gerust,
 
Ende omdat hem slapens lust,
45
Es hi up sinen aerm gelegen.
 
Doe wart hi inden troen gedregen
 
Gheestelike ende horde mede
 
Die ingelen loven die drievoudichede,
 
Die songhen kyrieleison.
50
Wel onthilt hi ghenen son,
 
Ende es them selven weder comen,
 
Ende hevet gevraget ende vernomen,
 
Of die coninc iet quame doch.
 
Men seide: ‘Here, neen hi noch.’
55
Echt rusti ter selver stede,
 
Ende viel echt in siere gebede.
 
Sijn gheest wart oec gedregen boven,
 
Daer die inghelen Gode loven
 
Ende men: ‘Yte, missa est,’ sanc,
60
Ende antworden Gode lof ende danc.
 
Na Deo gratias quam Donstaen
 
Weder te hem selven saen,
 
Entie heren quamen dare,
 
Ende seiden dat die coninc comen ware.
65
Doe seidi: hi hadde messe gehort,
 
Ende hine soude ghene andre vort
 
Noch weder lesen noch singen.
 
Doe vragedemen hem bi wat dingen.
 
Doe seidi wat hi hadde gesien,
70
Ende verboot den coninc nadien,
 
Dat hi nemmermeer en jage
 
Voert meer inden Sonnedaghe.
 
Dat kyrieleison, dat hi schone
 
Singhen horde inden trone,
75
Leerdi sinen clerken vort.
 
Noch so vintmen menege port
 
In Inglant daert es gescreven,
 
Ende daerre memorie af es bleven.
 
Dit was in keyser Otten daghen.
80
Nu willen wi ter jeesten draghen.

Hoe dAelmannen die keyserstat ghecreghen. XIX.

 
In Otten XXVste jaer
 
Staerf sente Wibrecht overwaer,
 
Die in Brabant, alsict las,
 
Een over edel grave was,
5
Ende Gembloys oec van sire erven
 
Maecte om sire zielen bederven.
 
Int naeste jaer bleef in Vlaendren doot
 
Die grave Arnoud, diemen hiet groet
 
Om grote dueget die hi dede.
10
Hi maecte te Brugge indie stede
 
Ene canesie in sente Donaes kerke,
 
Ende settre in canoenke ende clerke,
 
XII provende hem te behoudene.
 
Want sijn oudervader Boudene,
15
Diemen hiet yserijn bi toenamen,
 
Hadde daer, eer die Deenen quamen,
 
Sente Donase van Riemen ghehaelt,
 
Ende dese hevet die provenden betaelt.
 
Dese Arnout hadde eene vrouwe,
20
Hiet Adele, goet ende ghetrouwe,
 
Die des graven dochter was
 
Van Vermendoys, alsict las,
 
Daer hi den jongen Boudene an wan,
 
Die naer hem nam Vlaendren an.
25
XLVI jaer was Arnout grave,
 
Ende was begraven met groter have
 
Te Ghent upten berch Blandijn,
 
Daer nu die swarte moenke sijn.
 
Die kerke stichti met sire haven,
30
Aldaer hi in leghet begraven.
 
Int jaer dat grave Arnout staerf,
 
So verwerrede ende verdaerf
 
Die Roemsce kerke met scanden groot,
 
Want die paues Agapitus was doot,
35
Ende was paues die XIIste Jan,
 
Sijns lives een oncuusch man.
 
Dicken was hi dies gecastiet,
 
Want hi als een vermalendijet
 
Sine amie hilt al openbare.
40
Doe dies die kerke wart geware,
 
Hebben si om keyser Otten gesent,
 
Die nochtoe niet was keyser bekent
 
Vander heilegher kerken van Rome,
 
Dat hi merke ende ghome
45
Vander Roemscer cronen dien staet,
 
Want die paues ware quaet;
 
So dat selve die paues Jan
 
Sijn merken oec leide daer an,
 
Ende hevet der wroegers boden gevaen.
50
Selken dedi die hant afslaen,
 
Ende sulken die nese afsniden,
 
Eer si ten keyser mochten tiden;
 
Doch dats Otte gheware waert,
 
Ende sette te Rome sine vaert
55
In sijn XXVste jaer,
 
Dat hi crone ontfinc voer waer
 
Tote Aken over tDuutsche lant,
 
Ende quam tontfane in sine hant
 
Lumbaerdien ende Tuscane,
60
Entie Roemsce crone te vangen ane.
 
Tien tiden was een coninc fier
 
In Ytale, hiet Berengier,
 
Die hem keyser heten dede,
 
Ende was die vierde Berengier mede,
65
Die nader Kaerlinghe ghewelt
 
Tlant van Lumbaerdien helt.
 
Dese dede den keyser enten lande
 
Vele scaden ende scande,
 
Ende hadde eene vrouwe ghevaen,
70
Die weduwe was, hebbic verstaen,
 
Eens Lotharis die keyser hiet
 
In Lumbaerdien, alsemen siet,
 
Voer desen fellen Berengier.
 
Otte quam up hem stout ende fier,
75
Ende hevet Berengiere verdreven,
 
Entie vrouwe uten karkere verheven,
 
Aldaer soe in lach ghevaen,
 
Entie vrouwe te wive ontfaen,
 
Ende hilt die feeste vrie
80
Indie stat te Pavye
 
Up Kerstdach na sine maniere.
 
Sindent vinc hi Berengiere,
 
Ende sendene in Beyeren gevaen,
 
Ende voer tote Rome saen,
85
Daer hi grootlike was geheert
 
Ende keyser ghesakereert.
 
Dit was deerste Duutsche man
 
Die die keysercrone gewan,
 
Sindent dat die Karlinge verloren
90
Dat rike, alset staet hier voren.
 
Dat keyserike wart altemale
 
Afghenomen dien van Ytale,
 
Ende wart den Aelmannen gegeven.
 
Noch heden so eist met hem bleven.

Hoe keyser Otte Rome belach. XX.

 
In Otten XXVIste jaer
 
Versaemde men verre ende naer
 
Die bisscoppen van Ytale,
 
Om ene consilie te houdene wale.
5
Daer wart gewroeget die paues Jan
 
Van dingen daer scande lach an.
 
Daer was hi driewaerf gedaghet.
 
Ten lesten hem so wanhaghet,
 
Dat hi te vorschine es comen,
10
Maer sine consilie es niet genomen.
 
Ontset wart hi daer ter stede
 
Ende een ander ghecoren mede,
 
Die Leo hiet ende leec oec was.
 
Nochtan so ghehinghde das
15
Die keyser entie cardenale.
 
Dus dede die Leo altemale
 
Dat den paues te doene bestaet,
 
Maer cortelike verkeerde de raet.
 
Die Romeinen, die daer te voren
20
Trouwe den keyser hadden gesworen,
 
Namen weder den paues Jhan,
 
Ende maecten enen send nochtan,
 
Daer sijt al in maecten onwet
 
Dat paues Leo hadde gheset.
25
Oec mede die paues Jan
 
Die Romeine daertoe nochtan
 
Den keyser daer anestreden,
 
Die te Rome lach binder steden
 
Ende ruste met cleenen here;
30
Doch hadden die Duutsce sulke were,
 
En hadt die keyser niet benomen
 
Entie paues Leo, diere was comen,
 
Die Romeine waerre alle bleven.
 
Paues Leo hevet so bedreven,
35
Dat die Romeinen alle te samen
 
Weder tes keysers hulde quamen,
 
Ende hebben paues Leo ontfaen.
 
Doe sciet die keyser van Rome saen,
 
Ende paues Leo hevet versien,
40
Dat menne verraden wille mettien,
 
Ende vlo den keyser an.
 
Saen die valsce paues Jan
 
Wart berovet vanden live,
 
Daer hi met eens mannes wive
45
Hadde sine ghenouchte groot;
 
Daer slougene die duvel doot.
 
Sonder bijechte es hi bleven.
 
Nu hebben die Romeine gedreven
 
Jegen den eet, dien si zworen
50
Keyser Otten daer te voren,
 
Dat si sonder bi hem mede
 
Paues meer cosen indie stede.
 
Enen niewen paues hebsi verheven,
 
Hiet Benedictus, dus eist bescreven,
55
Ende was die vijfte vander name.
 
Dit was den keyser onbequame,
 
Ende want dat si daden tghone
 
Jeghen hem ende sinen sone,
 
Dien si hadden gedaen den eet,
60
Dies togedi dat hi hem was wreet,
 
Ende besat Rome die stat,
 
Ende makedse daer so mat
 
Beede met hongre ende met stride,
 
Dat sijs int ende waren blide,
65
Dat si den paues Leo ontfingen,
 
Ende sijs oec moesten gehingen,
 
Datmen Benedictus verstiet,
 
Ende hi niet alleene en liet
 
Des paues name vander stede,
70
Maer hi wart ondordijnt mede
 
Van paues Leo, hoe soet quame,
 
Ende ontseit oec priesters name.
 
Omtrent haddi een half jaer
 
Paues gheweest aldaer.
75
Keyser Otte heeftene ghevaen
 
Ende in enen kaerker ghedaen,
 
Daer hine vermorderen dede,
 
Alse die croniken scriven mede,
 
Ende doe wart Leo na dat
80
Paues van Rome indie stat.

Vanden hove dat Otte hilt. XXI.

 
Nu quam keyser Otte daer naer
 
In sijn XXVIIIste jaer,
 
Ende hilt tAken ene feeste,
 
Ene die scoenste entie meeste
5
Diemen in langhen versach,
 
Rechts up eenen Tsinxene dach.
 
Daer quamen siere zuster kinder
 
Van Vrancrike ter feesten ghinder,
 
Entie moedere beede te gader;
10
Want coninc Heinric, Otten vader,
 
Gaf Gheerberghen in Vrancrike,
 
Siere dochter, coninc Loduwike,
 
Die simpel bi toenamen heet,
 
Alset hier te voren steet.
15
Soe was moeder van coninc Lothare,
 
Die crone drouch in ghenen jare,
 
Ende Karel sijn broeder was in Brabant
 
Tien tiden hertoghe becant.
 
Gheerberghen zuster, hiet Awijt,
20
Die gaf die vader in siere tijt
 
Hughen den groten van Parijs,
 
Dies ic u maecte hier voren wijs;
 
Die drouch Huge Capette den grave
 
Ende andere kindere, daer ic swige ave.
25
Dese twee zustre quamen ghinder
 
Ter feesten met some haren kinder.
 
Daer was die bliscap also groot,
 
Dat noint te voren dies genoet,
 
Noch oec sidert dies ghelike
30
Van Aelmaengen, van Vrancrike
 
Die twee gheslachten vernamen:
 
Also vro sijn si te samen.
 
Te desen tiden dat dit ghevel,
 
Wart te sente Quintijns also wel,
35
Indie kerke die staet in yle
 
In die Summe al nu ter wile,
 
Ghemaect ene aerme prioreit.
 
Sidert wardt also breit,
 
Dat het abdie wart daer naer.
40
Noch so staen twee pitte aldaer,
 
Inden eenen was sijn hooft vonden,
 
Inden andren sijn lachame, tien stonden
 
Dat Eusekia van Rome daer quam,
 
Ende soe hare siene daer nam,
45
Dat soene uten watre verhief,
 
Ende dit was, seghet die brief,
 
Naer sine doot LV jaer.
 
Soe grouf den maertelare daer naer
 
Aldaer nu sine kerke staet,
50
Upten berch, dus drouch haer raet.
 
Sente Eloy vanten sint daer,
 
Alsemen screef ons Heren jaer
 
DC. L ende zevene,
 
Ende leide den here van hogen levene
55
In eenen fiertre, daer hi in lach
 
Sidert harde menegen dach.
 
In desen tiden so ghevel,
 
Dat die Deenen also wel
 
Hem hilden ane die afgode
60
Alse an Jhesus Cristus gebode,
 
So dat een clerc in ene stat,
 
Die Poppe hiet, bi hem sat
 
Te waerscepen in vroilicheden,
 
Ende si jeghen heme streden
65
Van goden ende van afgoden,
 
Entie Deenen dit vort boden,
 
Ende lijeden al openbare,
 
Dat Jhesus Cristus een god ware,
 
Maer die goden ende hare mogenthede
70
Waren ouder ende meerre mede.
 
Poppe wederseide tgebot,
 
Ende seide: ‘Jhesus Cristus es God
 
Warachtich ende God alleene,
 
In drien personen, in godheit ene.’
75
Aralt die coninc vanden Deenen
 
Began hem rumen ende steenen,
 
Ende hiet den clerc dat het behoeve,
 
Dat hi sijn ghelove proeve
 
Met orconden, dat het si claer,
80
Sijn ghelove, ende waer.
 
Poppe seide: ‘Ic doet ghereet.’
 
Die coninc hiet daer maken heet
 
Een groot yser, dicke ende zwaer,
 
Ende dat men dan dat gloye daer.
85
Den clerc eist indie hant gheleghet,
 
Ende men heet hem dat hijt dreghet.
 
Dat drouch Poppe ende en liets niet
 
Alse langhe alsemen hem hiet,
 
Sonder quetsinge, groot of clene.
90
Die coninc ende sijn volc ghemene
 
Hebben dafgoden al vergeten
 
Ende willen de rechte gelove weten,
 
Ende Poppe die clerc wel gheraect
 
Wart sidert bisscop ghemaect.

Van sente Pieters banden. XXII.

 
In Otten XXIXste jaer
 
Staerf in Vlaendren overwaer
 
Grave Boudene, grave Arnouds sone.
 
Drie jaer hadde ghesijn die ghone
5
Grave in Vlaenderen naden vader.
 
Die heren groevene allegader
 
Te Senthomaers, want men seghet
 
Dat hi te sente Bertijns leghet.
 
Dese Boudene, dese nieuwe man,
10
Ene vrouwe te wive ghewan,
 
Des hertoghen Hermans dochter van Sassen,
 
Daer hem kindere af sijn gewassen:
 
Machtilt hiet die vrouwe bi namen.
 
Enen sone wonnen si te samen,
15
Die Arnoud die jonghe hiet,
 
Dien de vader na hem liet.
 
XXI jaer haddi in die hant
 
Naden vader Vlaenderlant.
 
Na des IXde Leuwen doot
20
(Die paues was ende here groot,
 
Al waest sere jegen die stat,
 
Ende hier omme ordineerdi dat,
 
Wie dat paues soude sijn daernare,
 
Dat het biden keyser ware),
25
Doe wart paues die XIIIde Jan:
 
Wel naer VIII jaer was hijt dan.
 
Doch heeftene die bailliu gevaen
 
Van Rome ende leidene saen
 
In Saempaenyen min dan een jaer.
30
Doe quam keyser Otte daer,
 
Ende die paues wart dor dat
 
Weder ghebrocht indie stat,
 
Entie keyser hevet gewroken,
 
Datmen den paues so dorste stoken.
35
In Otten XXXIIste jaer
 
So was een sijn grave daer
 
Te Rome vanden duvel beseten,
 
Die hem selven na hadde tereten.
 
Doe hiet die keyser ghenen man
40
Leden vorden paues Jan,
 
Dat hi den man dor ghenade
 
Sente Pieters bande om den hals dade,
 
Daer hi wilen in Neroens tiden
 
Die vangnesse in moeste liden.
45
Die valsche clerke twee waerf quamen
 
Ende eene andere ketene namen,
 
Ende leidense upten verwoeden man;
 
Maer daer was ghene bate an.
 
Ten lesten men so verre sochte,
50
Datmen die selve ketene brochte.
 
Doe riep die duvel ende mesbarde,
 
Ende vlo henen siere vaerde.
 
Diederijc, bisscop van Mes,
 
Stonter bi ende mercte des.
55
Sine hant slouch hire an saen
 
Ende seide: hine laetter niet gaen,
 
Men sla hem die hant af tier tijt;
 
So dat die keyser brac den strijt,
 
Ende bejagede anden paues Jan,
60
Datmen gheven soude den man
 
Tfingerlijn, dat hi hadde bevaen.
 
Tgheent was ghinder afgedaen,
 
Ende het gaf hem die paues Jan,
 
Ende daer toe mede nochtan
65
Gaf hi hem sente Pieters haer,
 
Ende sente Stevens bloet daer naer,
 
Ende van sente Laureins roester mede.
 
Dit brochti te Mes indie stede
 
Met reliquien vele daer toe,
70
Ende leit in eene kerke doe
 
Tote sente Vincens in yle,
 
Diemen over somege wile
 
Stichte indie eere der maertelaren,
 
Daer si al noch sijn te waren.

Keyser Otten doot. XXIII.

 
In Otten XXXVIste jaer
 
So was doot, lesen wi vorwaer,
 
Die paues van Rome, die XIIIde Jan.
 
Benedictus den stoel ghewan,
5
Die de seste was vander namen.
 
Die Romeine hem sijn leven namen
 
Ende versmordene met bittren crude.
 
Daer na coren die Roemsce lude
 
Eenen anderen, die Donus hiet.
10
In dit selve jaer, alsemen siet,
 
So bleef keyser Otte doot.
 
Sine vite, vul dogeden groot,
 
Screef Windelinc een moenc wel.
 
Hoort wat desen Otten ghevel:
15
An sinen wive, der Lumbaerdinne,
 
Wan hi in huwelijcs minne
 
Eenen sone, die Otte hiet,
 
Dien hi trike na hem liet.
 
Dese maecte eene kerke
20
In Magedenborch van dieren gewerke,
 
In des groets sente Maurisis eere.
 
Die maecti rike harde sere.
 
Dese brachte ten kerstijnhede
 
Vele heidijnre lieden mede,
25
Die sinen lande woenden bi,
 
Ende staerf alse een here vri,
 
Ende was te Magedenborch begraven
 
In sine kerke met groter haven.
 
Otte die jonge, Otten sone,
30
Ontfinc trike alse die ghone
 
Die biden vader quam ter eeren,
 
Ende dat was int jaer ons Heren
 
DCCCC LXX ende viere,
 
Ende was stout ende goedertiere.
35
X jaer so drouch hi de crone
 
Vanden keyserrike te lone.
 
In sijn ander jaer, alse wijt horen,
 
Was na Donus paues ghecoren
 
Bonefacius die seste,
40
Die der weldaden ghemeste,
 
Want hi vele rijcheden nam
 
Te sente Pieters, ende quam
 
Te Constantinobele ghevloen.
 
Sidert keerdi naer dit doen
45
Te Rome weder ende brochte den scat.
 
Enen cardenael was hi gehat,
 
Hiet Jan; dien dedi vaen
 
Ende sine ogen uutsteken saen.
 
Van deser dinc quam saen de wrake,
50
Want men mordenne om de sake.
 
In jongen Otten ander jaer
 
So wart te Rome paues vorwaer
 
Die VIIde Benedictus bi namen,
 
Ende waest meer dan VIII jaer tsamen.
55
Int selve jaer, seget Segebrecht,
 
So wart een staerc winter echt,
 
So datmen dat ijs liggen sach
 
Al van alreheileghen dach
 
Tote dat half Maerte quam.
60
Int selve jaer, alsict vernam,
 
Staerf coninc Edegaert van Inglant.
 
Naer hem so nam trike in hant
 
Edewaert sijn sone, ende was daer
 
Coninc int lant vierdalf jaer.
65
Sente Donstaen wijede desen
 
Jegen den wille, alse wi lesen,
 
Der stiemoeder enter baroene,
 
Die hem pijnden te wijene te doene
 
Een kint min dan van VIII jaren,
70
Om dat si wilde te waren
 
Selve regneren boven tkint.
 
Hier omme soe ene mordaet vint:
 
Daer Edewaert quam vander jacht,
 
Ende sijn ghesinde inder nacht
75
Ghesceden was in meneger stede,
 
Dedi omme drinken bede,
 
Ende daer hi dranc ter selver ure,
 
Wart hi ghesteken aldurenture.
 
God togede sine miraclen daer,
80
Want snachts sceen up hem tlicht claer,
 
Ende daer wart gesont een stomme,
 
Ende een creupel genas, een cromme.
 
Elfride die coninghinne,
 
Sijn stiefmoeder, met fieren zinne
85
Quam daer ghereden up een paert,
 
Dat en mochte achter no vorwaert,
 
Teersten dat die stede sach,
 
Daer die dode coninc lach,
 
Nochtanne slouchment onsochte;
90
Doch datmen hare een ander brochte,
 
Ende dat bleef stedich inder wijs.
 
Dit sach een clerc, hiet Edelfrijs
 
(Die jegen Donstane int gedinge
 
Vanden clerken sonderlinghe,
95
Die leeden onclerkelijc leven,
 
Hem met fierheden hadde verheven,
 
Alsic hier voren besciet wel,
 
Daer die solder nedervel),
 
Ende hevet den doden up verheven,
100
Ende hevet hem sepulture gegeven.
 
Te Sestoene brochtmen ter erde
 
Eerlike naer coninx werde.
 
Edelfride die coninghinne
 
Ontfinc sulc berou van zinne,
105
Dat soe die hare drouch naest tfel,
 
Ende updie erde sliep also wel
 
Sonder orcussijn al haer lijf.
 
Het was een uutscone wijf,
 
Maer moyenlijc ende sere onsochte,
110
Dat Ingelant sware becochte.

Coninc Lottharis orloghe. XXIIII.

 
In jongen Otten vierde jaer
 
So was van namen groet ende claer
 
Sente Wittoch, bisscop van Praghen,
 
Diemen ververmde in sinen dagen
5
Ende men hietene Adelbrecht,
 
Ende predecte onse gelove recht
 
Onder een quaet heydijn diet,
 
Diemen Weenden tien tiden hiet.
 
Oec voer hi in Hongerien
10
Beede predeken ende castien.
 
Den eersten coninc, die kerstijn waert
 
Vanden Hongren ande vaert,
 
Dien brachti ten kerstinen levene,
 
Ende wart heilech ende heet sente Stevene.
15
Vele Hongren vingen toepsel ane.
 
Doe leet hi vort dor Pollane,
 
Dat lant was kerstijn, die troesti mede
 
Te blivene ant kerstijnhede.
 
In Prucen setti sine vaert,
20
Aldaer hi gemaertelijt waert,
 
Daer God sidert omme dede
 
Menege miracle te meneger stede.
 
In keyser Otten vijfte jaer,
 
Dat in payse stont verre ende naer
25
Dat kerstijnrike up ghenen dach,
 
Otte selve tAken lach,
 
Quam ghevaren geweldichlike
 
Coninc Lotharis van Vrancrike,
 
Des keysers neve van Loreine,
30
Om te winne berch ende pleine
 
Ende te scadene den keyserrike.
 
Die keyser sach geweldichlike
 
Die Fransoyse up hem comen,
 
Ende es onversien upghenomen,
35
Alse die gheens strijts was in wane,
 
Ende voer heimelike van dane,
 
Alse diet betren niet en mochte
 
Entie hem te wrekene dochte.
 
Die Fransoyse voeren tlant dure
40
Ende roveden alle die ghebure,
 
Wanter niemene jegen helt
 
Weder orloghe nochte velt,
 
Ende sijn metten rove gekeert.
 
Otte siet hem dus onteert,
45
Ende gadert onghetellet here,
 
Ende ontbiet den coninc dat hi hem were:
 
Hi sal in sente Remijs daghe
 
Vrancrike souken sonder saghe,
 
Alse hi dede: hi quam int lant
50
Rovende, bernende, dat hijs vant.
 
Omtrent Lodine ende Riemen
 
Ne mochtem verweren niemen;
 
Omtrent Sissoen ende Parijs
 
Verbrandijt al in sulker wijs,
55
Sonder alleenlike liet hi
 
Telker stat die kerke vri.
 
Dat herdi tote sente Andries dach.
 
Ten keerne, eer hi hem besach,
 
Ontfinc hi scade al ombewaert
60
Achter in sijns heren staert.
 
In keysers Otten seste jaer
 
Sachmen inden hemel al claer
 
Vechten lieden, indier maniere
 
Oft si waren al van viere.
65
Dat was up sente Symoen ende Juden nacht,
 
Datmen daer sach die Gods cracht.
 
In dit jaer, scrijft dIngelsce Willem,
 
So trac Ingelant an hem
 
Edegaerts sone, Edewaerts broeder;
70
Edelfrijt die was sijn moeder,
 
Die Edewaerde vermordren dede
 
Om den sone te verheffene mede.
 
Dit was die coninc Ethelreet.
 
X jaer haddi, alsemen weet,
75
Alsemen sinen broeder vermorde;
 
Ende alse hi die mare verhorde,
 
Dat sijn broeder vermort ware,
 
Viel hi in groten mesbare,
 
So dat die moeder wart verwoet.
80
Een trop kersen, die daer stoet,
 
Greep soe thant in haren hande,
 
Ende slouch den sone inde tande,
 
Ende onthilt nie slach in slach,
 
Onthier ent kint in onmacht lach,
85
Ende soe om hem weende mede.
 
Vort meer bleef het sine zede,
 
Dat hijt niet gedogen mochte,
 
Datmen kersen voer hem brochte.
 
Desen croende sente Donstaen;
90
Ende daer hi crone soude ontfaen,
 
Sprac Donstaen vor dat volc groet:
 
‘Om dattu bi dijns broeders doot
 
Best geclommen teser eere,
 
So hore twort van onsen Here.
95
Dire moerdadegher moeder sonden
 
Enter gherre, die de mort vonden
 
Dat dijn broeder wart versleghen,
 
Die en werden niet afgedwegen,
 
Daer ne moet noch omme sterven
100
Menech Inghelsch ende verderven,
 
Ende sullen ghescien swaerre dinge,
 
Dant noit dede van aneginghe.’

Des jongs Otten doot. XXV.

 
In jongen Otten sevende jaer
 
So worden met miraclen claer
 
Te Wintershove up Aspengouwen
 
Verheven, daert de menege scouwen,
5
Sente Landoalt, sente Adriaen,
 
Ende andre heilege, die ontfaen
 
Int kerchof waren ende daer bekent,
 
Ende ghevoert tsente Baves te Ghent,
 
Daer menege miracle ghesciede
10
Inden weghe vordie liede.
 
Dese Otte nam te wive
 
Ene edele vrouwe van reinen live,
 
Diemen Theophana hiet,
 
Ende was dochter, alsemen siet,
15
Theophanus, die keyser sat
 
Te Constantynoble indie stat.
 
Die vrouwe hi te wive verwaerf
 
Twee jaer eer sijn vader staerf,
 
Daer hi Otten sinen sone an wan,
20
Dien sident trike quam an.
 
Dese Otte in sijn VIIIde jaer
 
Sette sinen zin daer naer
 
Om Poelgen ende om Calabren mede,
 
Dat onder sine mogenthede
25
Theophanus die keyser helt
 
Van Constantinoble met ghewelt,
 
Want het hine ant Griexe rike;
 
Maer hi wilt winnen mogendlike,
 
Om dat der Roemscher crone blive,
30
Omme die naerheit van sinen wive,
 
Die des keysers dochter was.
 
Die Grieken worden gheware das,
 
Dat keyser Otte sijn hant
 
Setten wilde an haer lant,
35
Ende traken ane hem ghemeene
 
Die heidine, diemen hiet Agareene,
 
Ende quamen in Calabren te wighe
 
Jegen Otten met groten prighe.
 
Otte hadde mettem in der waerde
40
Duudsche, Vlaminge ende Lumbaerde,
 
Ende Romeinen een groot deel.
 
Den wijch verloes hi al gheel,
 
Ende bleef naer doot al inden strijt
 
Dat met Otten was tier tijt.
45
Otte waende ontswemmen saen
 
Ende bleef van sciplieden ghevaen,
 
Die sijns ne hadden ghene conde,
 
Maer dattene ter selver stonde
 
Een coepman kende van Slavenien,
50
Die sijns niet en wilde lijen.
 
Die maket der keyserinnen cont
 
Enten bisscop van Mes tier stont,........
 
Dat hi nauwelike bi hem ontbrac
 
Ende ontreet in sijn ghemac.
55
Sine baroene waren alle
 
Droeve vanden onghevalle;
 
Die keyserinne bleef in spotte,
 
Dat met sinen here die keyser Otte
 
Van haren volke was verwonnen.
60
Des begonden hare verjonnen
 
Die grote heren omme dat,
 
Ende wart mettem allen gehat.
 
Dese Otte, diemen heet den jongen,
 
Hevet Lotharise so bedwongen,
65
Die coninc was in Vrankerike,
 
Dat si quamen ghemeenlike
 
Te samen spreken up ene riviere,
 
Ende maecten pays inder maniere,
 
Dat Lotharis euwelike
70
Verswoere Loreine ende Lottrike
 
An te soukene enech recht,
 
Ende hier bi endde dat ghevecht.
 
Otte lach in sinen tienden jare
 
Te Rome binnen, van zinne zware
75
Omme sine scande, om sine scade,
 
Ende viel in dusgedaenen wanrade
 
In evele ende bleef daer doot.
 
Die princen dreven werringe groet,
 
Wie dat keyser wesen soude.
80
Sulke paertie waser die woude,
 
Dor die hate der keyserinnen,
 
Haren sone trike afwinnen,
 
Omme dat soe metten prencen spotte
 
(Nu hiet ghene jongelijnc Otte),
85
Ende wilden trike mogendlike
 
Gheven van Beyeren Heinrike,
 
Die tkint Otten mettem helt
 
In vaster hoeden, met ghewelt;
 
Maer die prencen hebbent hem genomen
90
Ende hebbene ter cronen daen comen.

Lottharis doot van Vrancrike. XXVI.

 
Otte die derde quam ter eeren
 
Int carnation ons Heren
 
IX hondert ende LXXXIIII,
 
Ende was XIX jaer keyser machtich.
5
In sijn vierde jaer bleef doot
 
Lotharis die here groot,
 
Die crone drouch in Vrancrike,
 
Ende liet na hem Loduwike,
 
Die lettel meer dan een jaer
10
Na den vader was coninc daer.
 
Int selve jaer staerf in Vlaenderlant
 
Die grave, jonge Arnout genant,
 
Alse hi XXI jaer
 
Grave hadde ghewesen daer.
15
Sussanne hiet sijn wijf, die vrie,
 
Berengiers dochter van Lumbardie.
 
Soe drouch Bouden metten baerde,
 
Die Vlaenderen hilt metten zwaerde,
 
Ende was XLVII jaer
20
Grave in Vlaendren over waer.
 
In dit selve jaer, eist becant,
 
Staerf dander grave van Hollant
 
Diederic, des graven Diederics sone.
 
In weet hoe lange regnerde de gone;
25
Maer sijnt dat sijn vader ontfinc
 
Tgravescap vanden Vrancscen coninc,
 
So waren si graven inden live
 
C jaer XX ende vive.
 
Des eersts Diederics doot es niet bescreven
30
In wat jare hi es bleven:
 
Ondanc hebbe dies Egmonde,
 
Dat hi stichte ende eerst begonde.
 
Dese ander Diederic maecte de kerke
 
TEgmonde van steninen gewerke,
35
Dat sijn vader houtijn maecte.
 
Moenke settire in, wel geraecte,
 
Ende hevet die nonnen danen verdreven,
 
Diere sijn vader in hadde verheven,
 
Ende gaf hem rente, groet goets waert.
40
Sijn wijf, mijn vrouwe Hildegaert,
 
Gaf die diere tafle waert,
 
Die noch staet upten outhaer,
 
Ende een ewangelie bouc niet clene,
 
Daer gout an was ende diere stene.
45
Dese vrouwe drouch haren man twee sonen:
 
Die outste hiet Arnout, enten gonen
 
Bleef dat gravescap, alst was recht;
 
Dander sone hiet Eghebrecht,
 
Ende wart clerc van sulker manieren,
50
Dat hi sijnt bisscop wart te Trieren.
 
Arnoud, sijn broeder, te wive nam
 
Ene hiet Luudgaert, alsict vernam,
 
Theophanus zuster der keyserinnen,
 
Theophanus dochter, alse wijt kinnen,
55
Die keyser in Grieken was.
 
Die derde Otte, nu merket das,
 
Was Luudgaerden zuster sone.
 
Dit huwelijc, nu merket tgone,
 
Dede Arnout binnen sijns broeders levene.
60
Hier bi quam keyser Otte te gevene,
 
Duer Luudgaerde sire moeder lieve,
 
Den anderen Diederike brieve,
 
Dat Hollant bleve sijn erve allene,
 
Dat sijn vader hilt te leene.
65
Die selve Diederic, de grave coene,
 
Brochte van Nordeke sente Geroene,
 
Ende voerdene tote Egmonde,
 
Daer hi leghet al nu ter stonde,
 
Ende waerre gheleit, hi ende sijn wijf,
70
Indie erde na dit aerme lijf.
 
Grave bleef hi naden vader
 
Omtrent V jaer alte gader.
 
In des derden Otten vijfte jaer
 
Staerf coninc Loduwijc vor waer,
75
Alse hi een jaer ende lettel mere
 
In Vrancrike hadde gesijn here,
 
Sonder broeder ende kint.
 
Die Fransoyse hebben ghesint
 
Om Karele, hertoghe van Brabant,
80
Die quam te tragelike int lant,
 
Ende Hughe Capet, grave van Parijs,
 
Die naradich was, stout ende wijs,
 
Hevet hant an Vrancrike geslegen
 
Entie crone an hem ghedreghen,
85
Ende regneerde IX jaer,
 
Wient lief was ofte swaer.
 
Nu latic u een stic dit bliven,
 
Ende sal u vanden pauesen scriven,
 
Die hier voren te Rome besaten
90
Den stoel, some te haerre baten.
 
Na Benedictus, die was de sevende,
 
Die was VIII jaer paues levende,
 
Wart paues die XIIIIde Jan;
 
Dien besaten die Roemsce man
95
In eene borch, ende staerf daer:
 
Paues was hi min dan een jaer.
 
Die XVde Jan quamer naer:
 
Vier maent was hi paues daer.
 
Doe wart paues die XVIde Jan.
100
Die partrijs Cressent street desen an
 
Ende verdrevene uter stat;
 
Maer doe vernam die patrijs dat,
 
Dat hi om Otten senden woude,
 
Ende haeldene weder also houde,
105
Ende maecte sinen vrede,
 
Daer hi wijsheit ane dede.
 
Na desen Janne wart ghecoren
 
Een Gregorius, alse wijt horen,
 
Die van Sassen gheboren was,
110
Die teersten Brune hiet, alsict las,
 
Een vandes keysers neven,
 
Ende wart bi hem paues verheven.
 
Derdalf jaer hi deere besat;
 
Doe quam die partrijs vander stat,
115
Cressent, ende staker up met gewelt
 
Enen die rike was int ghelt,
 
Diemen hiet die XVIIde Jan.
 
Om ghelt hij den stoel gewan,
 
Daer ghi af horen sult die dinc,
120
Hoe hem beeden dat verginc.

Karles orloghe van Brabant. XXVII.

 
Int selve jaer dat Hughe Capet
 
Hem ter cronen hevet gheset
 
Van Vrancrike, quam int lant
 
Karel, hertoghe van Brabant,
5
Metten Lottrikers sere machtich,
 
Ende was DCCCC jaer ende LXXX
 
Dincarnation van Gods levene.
 
Coninc Hughe quam hem te jegene,
 
Ende Karel wan up hem dat velt
10
Ende Lodine die stat met ghewelt.
 
Coninc Hughe brocht echter were,
 
Ende besat Karel den here
 
Binnen Lodine met groten here
 
Eene maent ende oec mere.
15
Die van binnen worden te rade,
 
Dat men daer die porte updade,
 
Ende hebben die van buten bestaen.
 
Daer wart die coninc Hughe ondaen,
 
Ende lietere vele van sinen here,
20
Ende ontreet cume uter were.
 
Karel voer vor Riemen die stat:
 
Die wan hi sonder were ende mat.
 
Den erdschen bisscop heefti gevaen,
 
Dien coninc Hughe daer hadde gedaen,
25
Entie vorbaerste vander stede
 
Voerdi te Lodine gevangen mede,
 
Met rove mee dan gelovet iemen.
 
Enen erdscen bisscop setti in Riemen,
 
Arnout, coninc Lotharis sone,
30
Maer een bastaert was die ghone.
 
Int selve jaer staerf sente Donstaen,
 
Daer vele miraclen ave staen
 
In sijn leven ende naer sine doot:
 
Cume was oit iemen sijn ghenoot.
35
In keyser Otten seste jaer
 
So worden die lande van regene zwaer,
 
So dat die lande worden te nat.
 
Een heet somer quam na dat,
 
Daer die menege af was ghevreest,
40
Ende dat coren verhoyede meest.
 
Hertoghe Karel belach tien tiden
 
Monthaghuut ende ginct dorriden
 
Ende dat lant tote Sissoen.
 
Coninc Hughe en wiste wat doen.
45
Int selve jaer wart honger groot;
 
Die snee dede groten noot,
 
Datmen dien herfst niet sayen conde.
 
Oec seidemen ter selver stonde,
 
Dat coren reinde up Haspengouwen.
50
Sulke seiden oec, bi trouwen,
 
Dat sijt visschen reinen saghen:
 
Dat was lijctekijn van plaghen.
 
Coninc Hughe Capet die maerct,
 
Dat Karles helpe altoes staerct,
55
Ende sprac an Anceline, enen bisscop out,
 
Enen verrader, dies hem was hout,
 
Dat hi hem van Lodine ondade
 
Nachts die porten bi sinen rade,
 
Ende es also in Lodine comen,
60
Daer hi Kaerle hevet ghenomen
 
Entie hi mede wilde vaen,
 
Ende heeftse in prisoene gedaen
 
Tote Orlyeins in sine stat.
 
Vort meer hi coninc in payse sat.
65
Hertoghe Karel staerf aldaer
 
Indes derden Otten VIIIde jaer.
 
Otten sinen sone bleef in hant
 
Som Lottrike, som Brabant,
 
Ende des coninx Karles geslachte
70
Wart ontervet dus met machte,
 
Met ghewelde dus onscone,
 
Ende noch es vander Vrancscer crone,
 
Henne si bi huwelike gekeert,
 
Alse ons die jeeste hier na leert.
75
Coninc Hughe ende Karel hertoge
 
Waren zuster kindere, van magen hoge;
 
Want Gheerberge, Karles moeder,
 
Deerste Otte was haer broeder,
 
Ende coninc Hughen moeder Hauwijt
80
Was haerre beeder zuster tier tijt;
 
Maer heerscapie, sietmen dicken,
 
Breket alle maechscap tsticken.
 
In keyser Otten VIIIde jaer
 
So screef men, weetmen vorwaer,
85
IXC XC ende drie:
 
Doe ghesciede, lesen wie,
 
Dat grave Arnout van Hollant,
 
Die derde grave die in hant
 
Hollant hadde over grave,
90
Met groten goede, met groter have,
 
Hervaert uptie Westvriesen stichte,
 
Die hem niet en weken lichte,
 
Ende quamen up Winkelremaet
 
Teenen wighe, die hem was quaet,
95
Want hi staerver ende menech man.
 
Noch staet dit orloge vort an.
 
Grave haddi in desen live
 
Ghewesen der jare vive.
 
TEgmonde was hi begraven,
100
Daermen in gaf vele haven,
 
Ende Luudgaerde sijn wijf mede,
 
Ene vrouwe van groter edelhede.
 
Twee sonen liet hi na sijn leven,
 
Die int gravescap sijn bleven.
105
Deen hiet Diederic, die was grave,
 
Dander Zivaert, daer bleef niet ave.
 
Diederic, die vierde grave,
 
Nam ene vrouwe, daermen ave
 
Seggen mach goet ende el niet,
110
Die Otilt bi namen hiet,
 
Daer hi twee sonen ane wan:
 
Diederic hiet doutste man,
 
Florens hiet sijn broeder bi namen.
 
Grave was Diederic alte samen,
115
Deser twier beeder vader,
 
LX jaer over alte gader.
 
In keyser Otten IXde jaer
 
Versaemde men verre ende naer
 
Eenen seent van Vrancrike
120
Up bisscoppen ghemeenlike,
 
Ende dien te Riemen inde stat.
 
Daer wart bisscop Arnout onsat,
 
Dien hertoghe Karel hadde gheset.
 
Coninc Hughe halper toe te bet,
125
Want hi Lotharis sone was.
 
Dus wart hi Rome soukende dor das,
 
Of hem ghescien mochte te bet.
 
Van coninc Hugen wart geset
 
Gierbeert bisscop indie stat.
130
Die paues van Rome sendde na dat
 
Boden, diet besagen bi wetten;
 
Daer moestemen Gierberte ontsetten,
 
Ende Arnout quam weder ter stede
 
Te Riemen in sire werdichede.
135
Gierbert en conster niet geherden,
 
Ende voer an keyser Otten den derden.

Van Gierberte ende sinen meester. XXVIII.

 
Van desen Gierberte scrijft Willem,
 
Ende andre ystorien met hem,
 
Dinghen die ic seggen sal,
 
Want si sijn te wonderne al.
5
Hi was geboren in Vrancrike
 
Ende eerst een kint van zinne rike,
 
Ende was in sijn eerste leven
 
Moenc te sente Bonoids begheven,
 
Niet verre van Orlieins.
10
In sire joget quam hem gepeins,
 
Dat hi uut sinen cloester ran,
 
Ende so te Spaenyen waert vort an,
 
Tote Sibile le grant,
 
Daer hi heidijn volc in vant,
15
Die hem hilden an toverien,
 
An augure, an nigromancien.
 
Aldaer so quam Gierbert inne,
 
Ende wart also claer van zinne,
 
Dat hi leerde der vogle augure
20
Ende van sterren die nature,
 
Ja uter hellen hi comen dede,
 
Alst dochte, die dode zielen mede.
 
Die viere sentencie hi dorreet,
 
Datmen dat quadruvie heet,
25
Dat mense in Vrancrike brochte,
 
Diermen te voren niet en rochte,
 
Want si al meest waren vergeten.
 
Sine regle mach noch cume iemen weten.
 
Enen meester haddi hier af,
30
Dien hi eerst tsijns vele gaf,
 
Ende belovede hem vele ponde
 
Omme te wetene dat hi conde.
 
Eenen bouc hadde dese man,
 
Daer alle sine const lach an.
35
Gierbert en conste met gere minnen
 
Dien bouc van sinen meester gewinnen,
 
So dat hi des meesters dochter
 
Den zin maecte themwaert sochter.
 
Bi hare heefti den bouc gerovet,
40
Die lach onder sijns meesters hovet,
 
Ende so heenen met dier sake.
 
Sijn meester die wart onwake
 
Ende hevet andie sterren versien,
 
Dat hem die ghene gaet ontflien,
45
Ende es onder ene brugge geweken,
 
Die daer bi lach teere beken,
 
Daer hi an [hinc] als die vervaerde
 
Tusscen der bruggen enter aerde;
 
Dus verlosene die meester daer.
50
Doe quam Gierbert ter zee daer naer,
 
Daer hi den duvel bi sire aert
 
Comen dede te hem waert,
 
Want hi sinen meester hevet versien,
 
Die na hem noch quam nadien,
55
Ende dedem manscap sonder afsceden,
 
Updat hine wilde gheleeden
 
Voer hem, die hem dede wee,
 
Ende wildene setten over die zee.
 
Dus es hi sinen meester ontfaren,
60
Ende quam in Vrancrike te waren,
 
Ende seide dat hi meester ware,
 
Ende hilt schole al openbare,
 
Ende vermat hem mede das,
 
Dat hi philosophe was.
65
Discipelen haddi van groter namen,
 
Die sijnt te groter eeren quamen:
 
Otten die sidert keyser was,
 
Ende Robbrechte, die oec, alsict las,
 
Was coninx Hughs Capets sone,
70
Ende sidert was coninc die ghone.
 
Andere discipelen haddi mede,
 
Die sident te meneger stede
 
Bisscoppe ende erdsce bisscoppe waren,
 
Ende som abten van groter maren.

Noch van Gierberte. XXIX.

 
Gierbert [was] van sulken beginne,
 
Wat so hem eens quam inden sinne
 
Dat wildi emmer vulbringen,
 
Ende hem halp die duvel ten dingen.
5
Die scatte, die wilen die heidine heren
 
Dolven, wildi vinden leren,
 
Ende met nigromancien al,
 
Ende oec haddire toe gheval,
 
Dat hise vant in someger stede,
10
Ende jagedere sijn vordeel mede.
 
Een velt lach bi Rome die stat,
 
Marcius camp so hietmen dat,
 
Daer in stont een beelde groot
 
Gheghoten van copere root;
15
Die rechter hant hadt gerecht
 
Entien vingre wisende echt;
 
In sijn hovet gescreven men sach
 
Met lettren aldus: ‘Dit hier slach.’
 
Douderinge waenden dat,
20
Dat dat beelde meende scat,
 
Ende hadden hem menegen slach gegeven.
 
Gierbeert hevet dit beseven
 
Ende mercte waer sine scade lach
 
Van sinen vingre upten middach,
25
Ende heveter enen stake gheset.
 
Ter naester nacht hi niet en let,
 
Hine ghinc ghinder om die dinc,
 
Ende mettem sijn camerlinc
 
Met eere lanternen andie vaert.
30
Gierbeert conste menegen aert;
 
Hi dede die erde ontwee scuren.
 
Daer gingen si in als tere duren,
 
Daer sagen si ene grote zale,
 
Die weghe ghuldijn altemale,
35
Ende al tgetemmert goudijn fijn:
 
Al docht hem daer goudijn sijn.
 
Riddere sagen sire binnen rene
 
Dobbelen met goudinen dobbelestene;
 
Coninc ende coninghinne mede
40
Al fijn goudijn daer ter stede
 
Teere taflen, die daer aten
 
Diere spisen utermaten;
 
Dienres die daer droughen spise
 
In vaten van dieren prise,
45
Van werke dierre menechfoude
 
Dan die werde was van goude;
 
Ja, indie zale die so claer sceen
 
So stont een fijn carbonkelsteen,
 
Die selsiene es ende diere oec echt:
50
Van hem so quam algader tlecht.
 
In eenen hornijc daer besiden
 
So stont een kint ten selven tide
 
Met enen boghe gespannen wale,
 
[Daer] in ghesettet eenen strale;
55
Dat stont ghereet om de sake,
 
Oft iemen hant an gheent goet stake,
 
Dat den carbonkele dan uutscote;
 
So stonden up dan aldie rote
 
Ende souden den ghenen bestaen,
60
Die dat goet dorste anevaen.
 
Alse dit mercte Gierbert,
 
Wart hi versaget ende ververt,
 
Ende en dorste niet comen an de dinc;
 
Ne maer sijn cnape, sijn camerlijnc,
65
Ne hadde des gheen gheloof,
 
Dat om eenen clenen roof
 
Die ymaginen bolgen des,
 
Ende hevet genomen daer een mes
 
Dat van dieren gewerke was.
70
Alle die ymaginen bolgen das
 
Ende stonden up ende maecten luut.
 
Dat kint scoot den carbonkel uut,
 
Ende het wart daer sonder lecht.
 
Ne hadde Gierbert niet sinen knecht
75
Sciere dat mes doen wedergheven,
 
Het haddem gegaen an sijn leven.
 
Aldus moesti keren dane,
 
Dat hi niet en wan daer ane.
 
Josephus die wise seghet,
80
Dat omme tgraf daer Davijd leget
 
Salomoen ter selver stat
 
Al omme ende omme dalf groten scat.
 
Met sulker aert hi verborgen es,
 
Hen si die ghene dien cont es des,
85
Niemen en canre comen ane.
 
Nu scrivet hi van Janne Yrcane,
 
Symoen Machabeus sone,
 
Dat ten scatte was die ghone,
 
Ende namer uut te sinen behoude
90
IIIM maerc van finen goude,
 
Ende gaf eenen coninc som den scat,
 
Die te Jherusalem lach vor die stat,
 
Omme dat hise in vreden liete.
 
Hier bi vernamen wi ende bi el niete,
95
Dat hi was vander aert,
 
Daer die scat mede begraven waert;
 
Want Herodes quam daer naer
 
Ende groever met gewelde omme daer:
 
Sine ridderen worden verbrant.
100
Noch leghet dus scat in menech lant.

Hoe Gierbert paues wart. XXX.

 
Dese Gierbert hadde in sijn leven
 
Hem den duvel upghegheven,
 
Ende hadde een beelde wel gemaect,
 
Bi groter conste wel gheraect,
5
Eenen heimeliken duvel daer binnen,
 
Dien vragedi, wildi iet beghinnen,
 
So antwordde die duvel dan,
 
Ende nadie wort so dede die man.
 
Maer der duvele antworde
10
Sijn gherne beslotene worde,
 
Ende so ghewimpelt onder tlieghen,
 
Dat si elken man bedrieghen.
 
So heet dat beelde hem setten mede
 
Altoes in eene reine stede,
15
Ende alse iemene iet vraghe,
 
Dat hi Gode eerst bidde ende claghe,
 
Ende dits algader om bedrieghen,
 
Dat si te bet mogen lieghen.
 
Wie so des pleghet, weetmen wel,
20
Dans niet dan afgoden spel.
 
Gierbert vragede, alse wi lesen,
 
Sinen duvel: ‘Salic paues wesen?’
 
- ‘Ja!’ sprac die duvel, sonder waen.
 
Doe sprac hi: ‘Salic sterven saen?’
25
Die duvel antworde hem:
 
‘Niet eer du in Jherusalem
 
Messe singhes, sonder waen.’
 
In desen twifele wart hi gevaen,
 
Want Gierbert verstont also dat
30
Over Jherusalem die stat,
 
Daer Jhesus ghepassijt waert:
 
Aldusdaen es des duvels aert.
 
Nu staet te Rome indie stede
 
Eene kerke, ende heet mede
35
Jherusalem, ende dat bediet
 
Die stat van payse, want men pliet,
 
Hoe sere iemene heeft mesdaen,
 
Coemt hire in, hi es ongevaen.
 
Die paues selve singhet daer
40
Drie waerven in elc jaer.
 
Nu was Gierbert nadat
 
Paues te Rome indie stat,
 
Ende hiet Silvester dander bi namen,
 
So dat sine aventuren quamen
45
Also dat hire singhen soude,
 
Want dat Roemsce recht dat woude,
 
Ende hem wart ter herten wee,
 
Ende crancte in lanc so mee.
 
Sinen afgod hi vraghet,
50
Oft die doot es diene jaghet.
 
- ‘Jaet, die doot eist,’ antwordi hem,
 
‘Die tempel heet Jherusalem,
 
Daer du messe heves ghedaen.’
 
Daer kendi hem bedroghen saen.
55
Die cardenale riep hi ghemeene
 
Ende sprac met groten weene
 
Sine dorperlike zonden.
 
Swighende si voer hem stonden.
 
Doe viel hi in eene verwoethede,
60
Ende hiet dat men in sticken snede,
 
Ende men uteworpe die lede.
 
- ‘Laet hem hebben,’ sprac hi mede,
 
‘Den lachame, die den dienst sochte,
 
Want het mi noit goet en dochte.’
65
Dus scrivet van Malmesberge Willem.
 
Andere ystorien seggen van hem,
 
Dat hi en wanhoepte niet,
 
Daer hi hem ontleden liet;
 
Ende oec bat hi ende seide,
70
Datmen up ene karre leide,
 
Ende merre in twee beesten dade;
 
Waer so si ghinghen bi haren rade,
 
Ende si staende bliven wouden,
 
Dat sine daer graven souden.
75
Dien raet so vinghen si ane.
 
Die beesten gingen in Latrane,
 
Indie kerke: daer stonden si stille.
 
Daer grouf menne na sinen wille.
 
Men seget dat God daer togede de dinc,
80
Dat hine tsire genaden ontfinc;
 
Want alse een paues sterven sal,
 
Ruschen sine beene ende maken gescal,
 
Oft sine tomme wert nat ende zweet,
 
So datmer niewe dinc bi weet.

Hoe Alrezielen dach upquam. XXXI.

 
In derden Otten Xde jaer
 
Was in Bourgoenyen een clerc maer,
 
Hiet Odilo, die hem begaf
 
Te Clungy, lesen wi daer af.
5
Dese sidert LVI jaer
 
Abt met eeren was aldaer.
 
Dese was also gheradich
 
In bijechten ende so ghenadich:
 
Alsemenne begreep daer af in spele,
10
Seidi: ‘Mi es lievere vele,
 
Eist datmen sal verdoemen mi,
 
Dat omme genadichede si
 
Dant omme harde wreetheit ware.’
 
Bi desen Odiloene quam hare
15
Datmen hout Alrezielen dach,
 
Alsemen die redene horen mach.
 
Een goet man quam van overmere,
 
Ende drevene des storems were
 
An een eylant, daer hi sach
20
Dat een heilech hermite lach.
 
Daer lach hi een stic ente sine,
 
Want hem tonwedere dede pine.
 
Dicken ginc die goede man
 
Ende sprac den clusenare an,
25
So dat hem vragede die clusenare,
 
Van wat lande dat hi ware.
 
- ‘Van Acquitaengen,’ sprac de man.
 
Doe sprac die ander: ‘Kendi dan
 
Clungy, eenen cloester van hogen doene,
30
Enten abt oec Odiloene?’
 
- ‘Jaic!’ sprac hi, ‘harde wel.
 
Twi vragedi dat ende niet el?’
 
- ‘Bi ons,’ seiti, ‘so sijn steden
 
Vul uutnemender vreselicheden,
35
Daer grote vlamme uut wert gesent,
 
Daer zielen in dogen torment
 
Naer dat menscelike verboren;
 
Ende omme te meerne haren toren,
 
So sijn daer duvele sonder getal,
40
Die hare pine verswaren al.
 
Die duvele hebbe ic gehort aldaer
 
Dicken driven groot mesbaer
 
Ende claghen, datse dat gebet
 
Entie aelmoesne daer toe met,
45
Diemen achter de werelt dade,
 
Hem quam te groter scade,
 
Want si hem die zielen ontdragen.
 
Voer al dander nochtan si clagen
 
Up Clungy ende up Odiloen,
50
Alse die hem meest pinen doen.
 
Hier omme bemanic di sere
 
Bider name van onsen Here,
 
Dat du getroulike des seges vort,
 
Dat du van mi hier hebs gehort.
55
Ende sech hem van minen weghen,
 
Dat die aelmoesne die si pleghen,
 
Daer si sijn in haer covente,
 
Die zielen helpen uut allen tormente.’
 
Doe hiet hi alden cloester dure,
60
Dat si hilden sulke cure,
 
Ghelijc alsmen Alreheilege dage
 
Alre heileghen feeste plaghe,
 
Datmen den naesten dach daer nare
 
Soude pleghen openbare
65
Alre zaleger zielen mede,
 
In aelmoesne, in gebede.
 
Dus quam up Alrezielen dach,
 
Dies men te voren niet en plach.

Coninx Hughs Capets doot ende Robbrechts beghin. XXXII.

 
In Otten XIIIIde jaer
 
Hadde name van clergien claer
 
Adelbout, bisscop van Utrecht,
 
Daer de stoel wel af was berecht.
5
Int selve jaer staerf Huge Capet,
 
Die hem selven hadde gheset
 
Indie crone van Vrancrike.
 
Naer hem regneerde mogendlike
 
Sijn sone, die coninc Robbrecht,
10
Die wel ghelettert was ende gerecht,
 
Ende drouch in Vrancrike scone
 
XXXIIII jaer die crone.
 
Dese was Gierberds scolier,
 
In clergien claer ende fier,
15
Ende maecte sequentie ende zanc,
 
Dies hem die kerke wiste danc.
 
In Otten XIIIIde jaer
 
Was Hierbrecht, van dogeden claer,
 
Bisscop te Coelne ghemaect,
20
Die van heilecheit was geraect,
 
Ende van namen gheopenbaert.
 
Inden selven tiden was waert
 
Ansfaerd, een grave van Brabant,
 
Die moghende sere was int lant
25
Ende goet rechtre over die dwase.
 
Sijn gravescap lach up die Mase
 
Neven die Kempine ghestrect,
 
Dat nu die grave van Loen tsine mect.
 
Ende al was hij ten wapenen goet,
30
Hi liet sident den overmoet,
 
Ende lietem sidert pape wijen,
 
Ende so verre lieten God ghedijen,
 
Dat hi ten stoele wart upgerecht
 
Vanden bisdoeme van Utrecht.
35
In Otten XVde jaer,
 
Alsict eerst seide overwaer,
 
So wart paues Gregorius afgedaen,
 
Die de vijfte was, sonder waen,
 
Van dier namen, alsemen lijet,
40
Die hadde den derden Otten gewijet,
 
Ende was sijn maech, alsic sprac.
 
Cressent die patrijs hi stac
 
Inden stoel den XVIIden Jan;
 
Om ghelt so wart paues die man.
45
Maer Otte es te Rome gekeert
 
Ende hevet den paues onteert,
 
Ende sine ogen uut gedaen breken,
 
Ende hevet inden stoel gesteken
 
Sinen meester, die hiet Gierberd,
50
Dien Hughe Capet so hadde geerd
 
Dat hine tote Riemen sette.
 
Daer was hi utegedaen bi wette,
 
Ende quam ten keyser Otte na desen,
 
Die sijn clerc hadde ghewesen,
55
Ende gaf hem terdsbisscopdoem
 
Van Ravene; dies haddi roem.
 
Nu hevet hine paues gheset,
 
Ende was na die Roemsche wet
 
Dander Silvester ghenant.
60
Vier jaer was hi paues, alsict vant.
 
Hier voren mochti lesen
 
Sine aventure ende sijn wesen.
 
V jaer besat dese, nu ghome,
 
Riemen, Ravene ende Rome.
65
Ne maer dat biden duvel was,
 
Dies pleghen some croniken das,
 
Dat si desen laten bliven,
 
Ende wilne over paues niet scriven,
 
Om dat hi bider rechter dure
70
Niet en quam in pauesen cure.

Hoe Cressentius verdaen wart. XXXIII.

 
Als hadde Otte XVI jaer
 
Keyser ghesijn, vindwi vorwaer
 
Datmen M jaer doe screef,
 
Dat die moeder maget bleef.
5
Int carnation ons Heren
 
M, alse ons croniken leeren,
 
Ghesciede menech wonder groot:
 
Die erde bevede ende verscoot,
 
Die comeete men oec bekende.
10
Uptie XIX kalende
 
Indie maent voer jaersdach
 
Rechts omtrent noene men sach
 
Den hemel scueren te hant,
 
Daer ute vliegen alse een brant,
15
Rechts alst eene blexeme ware,
 
Met eenen sterte volgende nare;
 
Dat viel uptie erde mede
 
Met groter uutnemender claerhede,
 
Dat niet alleene en dede vervaren
20
Hem die upten velde waren,
 
Maer die indie husen waren binnen
 
Waren tebarenteert in allen zinnen.
 
Daer na over someghe ure
 
So looc weder toe die schure,
25
Ende daer na saghen lieden vele
 
Eens serpents vorme met voeten ghele
 
Inden hemel staende al bloot,
 
Ende sijn hovet dat was groot.
 
In Otten XVIIIde jaer
30
Wart te Rome orloghe zwaer,
 
Dat die menege hevet bekent.
 
Cressentius die wart ghescent,
 
Die meneghe overdadichede
 
Metten stoele van Rome dede.
35
Ghevaen so wart Cressent
 
Enten keyser van Rome gesent,
 
Ende wart aves gheset up een paert,
 
Alse dat anschijn achterwaert,
 
Ende ontleet weder ende vort,
40
Ende ghehanghen vor die port.
 
Doe bleef Otte daer indie stat,
 
Ende pijndem sere omme dat,
 
Dat hij mettien vander steden
 
Setten mochte in goeden vreden
45
Der kerken recht ende des riken,
 
Ende in welken elc soude wiken
 
Deen den anderen ende sijn onderdaen,
 
Alst wilen eer hadde gedaen.
 
Dit hadden onwert die vander steden,
50
Ende maecten jegen hem sekerheden,
 
Ende setten hem hier jegen.
 
Som sine ridders hebsi versleghen
 
Ende besatene in sijn pallays,
 
Daer hi waende hebben pays;
55
Maer Hughe, die maerkijs van Ytale,
 
Ende hertoghe Heinric also wale,
 
Die hertoge in Beyeren was,
 
Bewonden hem so verre das,
 
Dat sijs maecten een bestant,
60
Ende traken woch den keyser thant.
 
Aldus voer hi uter stede
 
Entie paues Silvester mede,
 
Die Gierbeert, daer wi af lesen
 
Die sijn meester hadde ghewesen.
65
Cressents weduwe, des patrijs,
 
Die wel waende in alre wijs
 
Dat soe soude sijn keyserinne,
 
Want soe den keyser an hare minne
 
Ghetrect hadde met haren gelate,
70
Alsoene sach varen sire strate,
 
Wart soe droeve ende sere zwaer,
 
Ende sendde den keyser venijn naer,
 
Daer soene bi vanden live onteerde,
 
Daer hi te Almaengen keerde,
75
Ende bleef inden weghe doot.
 
Die Duutsche met rouwen groot
 
Voerden den doden haerre vaerde,
 
Ende maecten den woch metten zwaerde,
 
Ende voerden mettem mogendelike
80
Die ornantense vanden rike,
 
Die hadde die bisscop Herbrecht
 
Van Coelne in sire hoeden recht;
 
Maer die nam hem met gewelt
 
Hertoghe Heinric, niet omme ghelt,
85
Ende seide, het ware sijn recht algader,
 
Want deerste Otte ende sijn oudervader
 
Die waren gebroedere, ende om tgone
 
Dat otte staerf al sonder sone.

Hoe hertoghe Heinric keyser wart. XXXIIII.

 
Heinric, hertoghe van Beyerlant,
 
Nam dat rike aldus in hant,
 
Ende wart te coninge gewyet,
 
Ghecroent ende ghebenediet
5
Vanden bisscop Willeghijs
 
Van Magensen, een here wijs,
 
Int jaer Gods M ende drie;
 
XXII jaer regneerde hie.
 
Vele nochtan waerre der vorsten
10
Die jegen hem orlogen dorsten:
 
Die verwan hi mogendelike.
 
Heidine saten an sinen rike,
 
Die Weenden hieten bi namen,
 
Die maecti cheins geldende tsamen.
15
In keyser Heinrics ander jaer
 
Waren van goeden namen claer,
 
In des keysers pallays ende in de kerke,
 
Onder ridderscap ende clerke,
 
Bisscop Geraerd van Camerike
20
Ende oec mede dies ghelike
 
Adelbolt van Utrecht.
 
In sinen derden jare recht
 
Sachmen die eynselike comeete,
 
Die diere tijt meent, sterfte of veete.
25
Doe staerf Otte van Brabant,
 
Die Lottrike hadde in hant,
 
Karles sone, die Vrancrike
 
Verloos sere ongevallechlike,
 
Ende hem Hughe Capet afwan.
30
Doe Otte staerf, en was geen man
 
Van sinen live doe geboren,
 
Dien Lottrike toe mochte horen;
 
Maer een grave Godevaert
 
Van Ardenne hevet so bewaert,
35
Dat hi vanden keyser Heinrike
 
Gewan dat lantscap van Lottrike.
 
Aldus so quam, alsict kinne,
 
Lottrike ant lantscap van Ardenne,
 
Ende sal u die hertoghen noemen,
40
Wie si waren, eert weder comen
 
Andie Brabantsce conde.
 
Dese eerste Godevaert was die begonde,
 
Inne weet hoe menech jaer.
 
Gozeloen sijn broeder waest daer naer,
45
Die den paues Stevene wan
 
Ende Godeverde den vromen man,
 
Dien hi thertogherike liet;
 
Ende eene vrouwe die Oede hiet,
 
Die den grave Lambrechte nam,
50
Dien Bruesele ende Luevene anquam,
 
Want hi was daer grave waert.
 
Na Gozeloen quam Godevert
 
Sijn sone, die Godeverde wan,
 
Den stouten bulrigden man,
55
Die thoir van Hollant verdreef
 
Ende here een stic daer in bleef,
 
Ende Oest Vrieselant daertoe mede.
 
Sonder hoir hi sinen ende dede,
 
Maer eene zuster haddi, hiet Yde,
60
Die nam te manne in haren getide
 
Justase den grave van Bonen.
 
Kindere wan soe anden ghonen
 
Justaes, die oec grave waert,
 
Enten hertoghe Godevaert,
65
Hertoghe van Lottrike ende van Bulyoen,
 
Die over zee ende sijn doen.
 
Dese hertoghe Godevaert, nemets goem,
 
Wart hertoghe naden oem,
 
Maer hi voer met groten here
70
Indat lant van over mere,
 
Ende daer endi sijn leven.
 
Lottrike es na hem bleven
 
Van Limborch den hertoge Heinrike,
 
Diet verbuerde onhovescelike,
75
Ende wart ghegheven Godevaerde
 
Van Brabant, die hiet metten baerde.
 
Nu salic u dat geslachte noemen,
 
Hoe hi van hertoghe Karele es comen.

Hoe die Hongren kerstijn worden. XXXV.

 
Karel, hertoghe van Lottrike,
 
Onthervet van Vrancrike,
 
Wan ene dochter die Gherberge hiet,
 
Dier hi tlant van Bruesele liet.
5
Dese wan Heinricke den ouden,
 
Die tlant na hare heeft behouden.
 
Heinric wan enen sone Lambrecht,
 
Die tlant na hem hevet berecht;
 
Die nam te wive, alsict kenne,
10
Gozeloens dochter van Ardenne,
 
Daer hi enen sone af liet,
 
Die Heinric bi namen hiet,
 
Die grave van Bruesel was
 
Ende van Loven, alsict las.
15
Dese Heinric hadde ghevaen
 
Eenen edelen man, hebbic verstaen,
 
Diene doot slouch daer hi sliep,
 
Ende also siere straten liep.
 
Heinric, die dus was versleghen,
20
Wan eenen sone, enen deghen,
 
Die Heinric hiet naer den vader,
 
Die tlant na hem berechte algader.
 
Dese wan Godeverde metten baerde,
 
Die ghewan name ende waerde
25
Vanden lande van Lottrike.
 
Die Ardenoysche ghemeenlike
 
Worden sulker eeren quite.
 
Dus tellet die Brabantsche vite:
 
Dus waren die Brabanters eerst hertogen,
30
Doe coningen daerna vermogen,
 
Daerna graven van cleenre macht,
 
Nu echt hertoghen wel gheacht.
 
Nu sullen wi ten jeesten keren
 
Ende u vanden keyseren leren.
35
In keyser Heinrix vierde jaer,
 
Die deerste Heinric was vorwaer
 
Keyser van Rome sekerlike
 
(Al vindmen enen anderen Heinrike,
 
Die des riken crone drouch algader,
40
Dat was des eersts Otten vader,
 
Daermen desen omme heet den anderen),
 
So ginc grote sterfte wanderen
 
Wel naer aldie werelt dure.
 
So vele storven der ghebure,
45
Dat, daer die dode groeven die levende,
 
Dat si vielen in den pit al bevende,
 
Dat sise dan also te samen
 
In een graf groeven diere quamen.
 
In keyser Heinrics VIIde jaer
50
So verginc die zonne claer,
 
Entie Hongren ontfingen mede
 
Indat jaer dat kerstijnhede,
 
Want keyser Heinrix zuster Ghille,
 
Die was bides keysers wille
55
Der Hongren coninc ghegheven,
 
Die dedem betren sijn leven
 
Bi sente Adelbrechts rade van Praghen.
 
Dus ontfinghen indien daghen
 
Sijn volc kerstijn leven,
60
Ende hi wart gheheten Steven.
 
Menege miracle groot
 
Ghesciedem na sine doot.
 
In keyser Heinrix IXde jaer
 
So wart ene fonteine claer
65
In Lottrike al bloet root:
 
Dat sachmen an vor wonder groot.
 
In desen tiden was die paues doot,
 
Dander Silvester, daer wonder groot
 
Dystorie hier voren af seget,
70
Entie men Gierberd te hetene pleget.
 
Na hem wart paues een Jan,
 
Vander namen die XVIIIde man.
 
Na hem quam een Jan mede,
 
Die XIXde indie stede
75
Van dier namen so was dese:
 
V jaer was hijt, alsict lese.
 
Doe quam Sergius, ende die
 
Was die derde, lesen wie,
 
Paues van Rome die so hiet;
80
Heileghers en was doe niet.
 
Daer na in Heinrix Xde jaer
 
Wart Benedictus paues daer,
 
Ende waest meer dan XI jaer;
 
Van hem salmen seggen hier naer.

Vanden lieden die dansten. XXXVI.

 
Willem van Malmesberge seget,
 
Daer vele waerheden in leget,
 
Dat tesen tiden een vremde spel
 
In een dorp, heet Sassen, ghevel,
5
Teere kerken daer patroen was
 
Sente Magnus, alsict las.
 
In Kerstnacht souder doen na recht
 
Een pape daer, hiet Robbrecht;
 
Ende alse hi die messe anesiet,
10
Was daer een die Obrecht hiet,
 
Hem achtienden van gesellen,
 
Ende XV man, horen wi tellen,
 
Ende III wijf, ende hebben bestaen
 
Eenen dans te makene saen,
15
Ende singhen werliken zanc,
 
So dat die pape an sinen danc
 
Ghelet wart so ter selver stont,
 
Dattem die wort quamen inden mont,
 
Ende sijns ondanx moeste plegen.
20
Hi ontboot hem dat si zwegen,
 
Maer si sijn dies niet en roeken.
 
Doe ginc hi hem an met vloeken,
 
Ende sprac: ‘Ons Heren mogenthede
 
Ende sente Magnus geve mede,
25
Dat ghi moet in desen dingen
 
Aldit jaer al duere singhen.’
 
Voer Gode worden daer gehort
 
Die vloeke ende dese wort,
 
Ende bleven dansende vort an.
30
Daer was eens papen sone Jhan,
 
Die siere zuster inden dans
 
Biden aerme nam al gans,
 
Alse diese uut te haelne mect,
 
Ende hevet den aerm uutgetrect,
35
Datter nie dropels bloet uut vel:
 
Dat dochtem alte selsiene spel.
 
Nochtanne bleef soe vort dat jaer
 
Dansende ende singhende daer.
 
Hem en scaedde hitte no coude,
40
Noch geen reghen, alst God woude,
 
Noch honger, no dorst, no ander dinc
 
Hem altoes niet an en ginc.
 
Cledere no scoen en sleten niet,
 
Maer rechts alse een ontsinnet diet
45
Gingen si dansen ende singhen,
 
So dat si in die erde ghinghen,
 
Dalende teersten toten knien;
 
Doe gingen si dalende nadien,
 
Dattem hare ommeganc
50
Toten dien quam eer iet lanc.
 
Alse dat jaer quam omme recht,
 
Quam van Coelne bisscop Herbrecht,
 
Ende ontbandse vanden banden
 
Des bands, daer si vanden handen
55
Vanden pape waren gebonden,
 
Ende ledese ten selven stonden
 
Voer sente Magnus outaer,
 
Ende maketse imbans daer.
 
Des papen dochter ende drie daer mede
60
Bleven doot daer up die stede.
 
Dandere, dat wonder sceen,
 
Sliepen drie nachte achter een.
 
Sulke storven vanden lieden,
 
Daer miraclen af ghescieden,
65
Want dberouwen dat was groot.
 
Somege voer hare doot
 
Worden juchtich ende ontgouden
 
Die mesdaet van haren scouden.
 
Obrecht, die een was der ghesellen,
70
Liet dit bescreven dat wi tellen,
 
Daer aldus bescreven staet
 
Int alende dese daet:
 
‘Dese lettren waren gegheven
 
Naer des bisscops Herbrechts leven
75
Vanden bisscop Pelegrijm,
 
Int jaer ons Heren, seget de rijm,
 
Dusent X ende drie.’
 
Sulc wonder gheschiede nie.

Godeverts orloghe van Lotterike. XXXVII.

 
In desen tiden of hier omtrent,
 
Also alsemen bi jeesten kent,
 
Wart sente Adelbrecht martelare
 
In Prusen lant, die verre es mare,
5
Die de Hongre enten coninc Stevene
 
Brochte ten euweliken levene.
 
In desen tiden Godevaert.
 
Die hertoghe van Lottrike waert
 
Na Otten Karles soens doot,
10
Quam met enen here groot
 
Up dat lant van Henegouwen.
 
Daer dedi scade ende vele rouwen,
 
Maer Reinier, die grave was daer,
 
Volgedem met here naer.
15
Hem halp die grave Lambrecht mede,
 
Grave van Lovene die stede.
 
Dese Lambrecht was Reiniers oem,
 
Sijns vader broeder, ende nam goem
 
Om te helpene sinen maech,
20
Ende quam te helpene niet traech
 
Bi Florinens up een velt;
 
Aldaer vachtmen met gewelt.
 
Daer bleven upten velde doot
 
Meer dan VC heren groot.
25
Van Lovene die grave Lambrecht
 
Die bleef daer upten velde recht
 
Versleghen onder dandere liede,
 
Daer een wonder groot ghesciede;
 
Want grave Lambrecht was inder hopen
30
Dat hi den zeghe soude belopen,
 
Want hi haddem indie vaert
 
Met heilechdoeme so bewaert,
 
Dattem anden hals hinc
 
Ene filaterie, die hem ghinc
35
Ter borst neder, daer in lach
 
Heilechdoem, dies men doe plach,
 
Ende hoopte te winne zeghe
 
Biden heilechdoeme alle weghe,
 
Ende seker tsine indie noot.
40
Alse hem nakede die doot,
 
Vlooch die filaterie verre
 
Van sinen halse, alst ware erre,
 
Ende viel up enen huevel daer
 
Vandien velde, niet wel naer,
45
Ende hi die verwonnen was
 
Bleef doot cortelike na das.
 
Een ridder bleef daer inde scare,
 
Die wart des heilechdoems geware,
 
Ende hevet te hant ontfaen,
50
Ende staect in sine couce saen,
 
Maer alte hant sijn die hem zwal.
 
Doe seidi die waerheit al
 
Shertogen broeder, ende gaf hem mede
 
Die filaterie daer ter stede.
55
In Heinrix XVde jaer
 
Sachmen die comete claer;
 
Ghelijc enen balke groot
 
Sachmense vier maent al bloet.
 
In keyser Heinrix XVIde jaer
60
So rees eene orloghe zwaer
 
Tusscen den West Vriesen ende Hollant,
 
Die grave Diederic waren viant,
 
Want si sinen vader hadden doot,
 
Den grave Arnout, met volke groet,
65
Dien hi gherne wreken woude.
 
Alsemen daer vechten soude,
 
Quam die hertoge Godevaert,
 
Vanden keyser gesent daer waert,
 
Ende men stont ten selven tiden
70
Ghescaert an beden ziden.
 
Eene stemme riep daer: ‘Vliet!’
 
Wie dat was en weetmen niet,
 
Ende dat here met groter vrucht
 
Warp hem doen indie vlucht.
75
Clene menechte vanden Vriesen
 
Daden menegen tlijf verliesen,
 
Entie hertoghe Godevaert
 
Wart gevaen daer inde vaert.

Vanden keyser Traygane. XXXVIII.

 
Keyser Heinric quam daer naer
 
In sijns riken XIXde jaer
 
Te Coelne up enen Kerstdaghe,
 
Om te doene daer omme claghe
5
Sine hoocheit ende sine feeste.
 
Voer die beste entie meeste
 
Bat hi alse een omoedich knecht
 
Den bisscop van Colne Herbrecht,
 
Dat hi hem genaden dade
10
Van alsulker overdade,
 
Alse hi dede ende sprac,
 
Daer hi hem dat rike afbrac.
 
Die bisscop heeftene upgeheven,
 
Ende hevet hem gerne vergeven,
15
Ende voerseide sijns selves doot
 
Vorden keyser daer al bloot,
 
Ende saen daer na dedi sinen ende,
 
Dien menege miracle kende;
 
Entie bisscop Pelegrijm
20
Die quam indie stede sijn.
 
Willem seget in dystorie sine,
 
Dat Coelne eerst hiet Agrippine,
 
Van Agrippen den Roemhere,
 
Die te wive wilen eere
25
Des goets Augustus dochter gewan,
 
Entie stat stichten began.
 
Daer na quam die goede Tragaen,
 
Ende hevet indie stat ontfaen
 
Die keysercrone, want men daer coos,
30
Ende sach die stede volkeloes,
 
In goeden lande, in goeder lucht,
 
Up ene riviere van groter vlucht,
 
Ende brochte van Rome man ende vrouwen,
 
Die dat lant souden bouwen;
35
Ende want colo bouwen es in Latijn,
 
Moeste soe Coelne genant sijn.
 
In dese stat so was een man
 
Die den bisscopstoel ghewan
 
Met dusghedaenre aventure.
40
Lelijc was hi sere ter cure,
 
Maer van levene vulmaect.
 
Die keyser quam eens geraect
 
In ene jacht up enen Sondach,
 
Daer papen vastenavont up lach,
45
Ende es te sinen geselscepe comen.
 
Ene kerke heefti vernomen
 
Biden woude ende daeran
 
Eenen pape alse een ackerman,
 
Lelijc boven allen onwensche,
50
Bet een wonder dan een mensche.
 
Die keyser bat hem messe dare,
 
Ende seide dat hi riddere ware.
 
Die pape gereeddem daer toe,
 
Entie keyser peinsde doe:
55
Want God alle mensceit maecte,
 
Twij hi creature so ongeraecte
 
Sinen lachame gedogen thandelen soude,
 
Ende twi God dat gedogen woude.
 
Die pape slouch an sinen zanc,
60
So dat die tract ginc over lanc,
 
Daer een vers gewaget des:
 
‘Wetet dat onse Here God es,’
 
Entie costre meste int wort.
 
Doe sanc die pape allene vort:
65
‘Hi makede ons diet al gebiet,
 
Wine maken ons selven niet.’
 
Dats oft hi antworde brochte
 
Vander dinc die de keyser dochte.
 
Dese worden scoten in
70
Den keyser in sinen zin,
 
Ende hilt den man over prophete,
 
Ende met ghewelde ende met gehete
 
Hevet hine bisscop te Coelne verheven.
 
Indes selves bisscops leven
75
Dede een edel man ontronnen
 
Daer int lant eene der nonnen,
 
Die scone was ende monyoot,
 
So dat hem die bisscop verboot
 
Ende waerpene inden ban.
80
Alse sterven soude de heilege man,
 
Quamen des mans vriende ende baden
 
Den bisscop, dat hine soude ontladen.
 
Doe sprac hi: ‘Wille die keytijf
 
Laten dongevalleghe wijf,
85
So verlatic hem den ban;
 
Blivet hi met hare vort an,
 
So willickene vor Gode daghen,
 
Tantwordene van deser claghen.
 
Ic sal den gheest gheven uut
90
Teersten datmen middach luut.’
 
Also staerf die bisscop daer;
 
Ende daer na recht over een jaer,
 
Ter selver wilen, ten selven daghe,
 
Staerf die verbanne in swaerre plage
95
Met sire amien daer hi lach,
 
Want het slougene een donreslach.

Vanden hertoghe Ricaerde van Normendien. XXXIX.

 
Tien tiden was in Normendien
 
Hertoghe Ricaerd, horic lyen,
 
Ricards sone ende Robbrecht broeder.
 
Uut Inglant was haer moeder,
5
Des coninx zuster Edelreet,
 
Tallen dogeden was soe gereet,
 
Ende Edewaerts, diere was vermort.
 
Dese vulmaecte, alsemen hort,
 
Van Viscamp, dat began
10
Sijn vader Ricaerd, die edel man.
 
Nachts so plach dese Ricaert
 
Sinen cnape tontslupene ter vaert,
 
Ende ginc ter moenke mattine mede,
 
Ende lach danne in sine ghebede
15
Al tote dien dat was dach:
 
Dit was dat hi altoes plach.
 
Eens so hevet hi dit bestaen,
 
Ende quam ten cloestre gegaen,
 
Ende vant die monster dore gesloten.
20
Hi clopte buten ende maecte ryoten,
 
Ende hevet des cloesters ruste genomen.
 
Die coster es ter dore comen,
 
Ende ondeedse ende hevet versien
 
Vor sinen ogen staende dien
25
Met ondieren clederen daer.
 
Hi vlieget hem te hant int haer,
 
Ende gaf hem oec menegen plat.
 
Sonder wort ghedogedi dat
 
Met utermaten simpelen zinne.
30
Ten naesten daghe ten beghinne
 
Clagedi in capitelen dat.
 
Den moenc dagedi teere stat,
 
Tenen dorpe, dat hi daer quame:
 
Hi soude so wreken sine blame,
35
Daer soude al Vrancrike af spreken.
 
Die moenc quam tien dage streken,
 
Ende wart swaerlike ghedampneert;
 
Maer Ricaerd heeftene geabsolveert,
 
Ende gaf hem tdorp daer dat was,
40
Dat rike was, sijt seker das,
 
Dat bleef der costerien vort.
 
Oec so seidi dese wort,
 
Dat hi een goet moenc ware,
 
Want hi sijns dinx so wel nam ware,
45
Ende sine cilentie hilt wel,
 
Daer hi gram was ende fel.
 
Dese Ricaerd was hertoghe daer
 
In Normendien XXVIII jaer,
 
Ende alse hi staerf wildi wilcuren,
50
Datmenne groeve buten duren,
 
Daer tfolc up hem terde met allen,
 
Ende reghen up hem soude vallen.
 
Sijn broeder was erdsch bisscop echt
 
Van Ruem, entie hiet Robbrecht,
55
Die sine ordine ende sine eere
 
Sette in ondogeden sere;
 
Maer alse hi ter ouden ginc,
 
Verbeterde hi so sine dinc
 
Met aelmoesne te Gode waert.
60
Sijn broeder hertoghe Ricaert
 
Liet enen sone die Ricaerd hiet,
 
Die een jaer here was ende el niet.
 
Dien segetmen dat Robbrecht vergaf,
 
Sijn broeder, ende brochten slijfs af.
65
Dies voer Robbrecht over hem
 
Sident in Jherusalem,
 
Ende bleef doot int wederkeren.
 
Int XXste jaer, alse ons leren
 
Die jeesten van keyser Heinrike,
70
Quamen tAken ghemeenlike
 
Ridderscap ende paepscap mede
 
Eenen seent te houdene inde stede.
 
Daer wart die droochte also groot,
 
Ende so grote hitte indie lucht scoot,
75
Datter menech bi verswalt.
 
Menege beeste dat ontghalt.
 
Colummen ende paviment
 
Sweeten daer al ommetrent,
 
Dat si dochten also ghebaren,
80
Of si al beghoten waren.
 
Dese Heinric hadde in sinen stonden
 
Te wive ver Coenegonden;
 
Ende wants hem beden hevet behaget,
 
Bleven si te samen maghet,
85
Ende maecten, dies si hebben roem,
 
Van Bavesberghe dat bisscopdoem,
 
Daermense beede liggen siet,
 
Ende menege miracle ghesciet
 
Bi hem beeden te meneger tijt.
90
Dese Heinric vacht menegen strijt
 
In Beheem ende in Ytale
 
Ende int Duutsce lant also wale.
 
In sijn XXIIste jaer
 
Van sinen rike riep hi naer
95
Sine vorste ende gaf up trike,
 
Ende voer hem allen gemeenlike
 
Gaf hi hem eenen edelen man,
 
Die Coenraet hiet, die trike vinc an.
 
Bisscop Adelbout, alsict verheeste,
100
Screef des keysers Heinrix jeeste.

Hoe dander Coenraet keyser wart. XL.

 
Coenraet ontfinc tkeyserike
 
Int jaer ons Heren sekerlike
 
M XX ende vive:
 
XV jaer was hijt in desen live.
5
Desen heetmen den anderen Coenraet,
 
Want dat hier een voren staet
 
Die coninc was gebenediet
 
Int Duutsce lant, niet keyser gewyet.
 
Int eerste jaer van sinen rike
10
Grouf men den anderen Heinrike
 
Te Bavenberge, alst es geseget,
 
Daer hi bi sinen lieve leghet.
 
Want dat rike hadde gestaen,
 
Sijnt dat die Duutsce eerst hadden ontfaen,
15
Van ore tore tote desen Heinrike,........
 
Ende drougen over een gemeenlike,
 
Dat trike niemen en soude versterven,
 
Maer bider cuere sonder erven,
 
Ende was III papen ende IIII lantheren
20
Die cuere gegeven met eren.
 
Die papen salic u visieren:
 
Coelne, Magensen ende Trieren.
 
Die van Coelne es cancelier
 
In Ytale, lesen wi hier;
25
Die van Magensen in Germeine,
 
Dats int Duutsce lant gemeine;
 
Die van Trieren eist in Gallen,
 
Dats int Walsche, horen wi callen.
 
Dit sijn die drie canceleren,
30
Die den keyser kiesen ter eeren.
 
Deen lantshere es die van Beheem;
 
Die cuere moet gaen an hem,
 
Entie es des riken scinke,
 
Also alsic mi bedinke.
35
Dander kieser pleget te sine
 
Die palesgrave vanden Rine,
 
Entie es drussate vanden hove
 
Des keysers met groten love.
 
Die derde van Sassen hertoghe,
40
Die moet vorden here hoghe
 
Sijn zwert dragen, alst es feeste,
 
Voer die hogeste entie meeste.
 
Van Brandeborch die maercgrave
 
Die es die vierde een hier ave,
45
Die es des riken camerare.
 
Dese VII heren mare
 
Kiesen na die Duutsche wet
 
Hem diemen tAken inden stoel set,
 
Ende dien de paues gevet te lone,
50
Waere hijs wert, die coninc crone.

Robbrechts doot van Vrancrike. XLI.

 
In des keysers Coenraets dagen
 
So vantmen, horen wi gewaghen,
 
Grote papen van hogen live
 
In Vrancrike meer dan vive,
5
In Bourgoenyen ende in Loreine,
 
Ende int Duutsce lant ghemeine,
 
Die waren inder heileger kerken
 
Grote prelate, grote clerken.
 
Oec so was doe in Ytale
10
Een, hiet Wijde, also wale,
 
Van Arechten uter stede,
 
Die verlichte musike mede;
 
Want hi ut, re, mi, fa, sol, la vant
 
Kindere te leerne andie hant,
15
Dies men en wiste eer clene no groet,
 
Ende dies die kerke hadde noot.
 
Keyser Coenrade gheviel hier naer,
 
Dat hi in sijn vijfte jaer
 
Orlogen began up die Slaven,
20
Die sinen vorders rente gaven;
 
Ende uptie Hongren, daer hi mede
 
Comen was al buten vrede,
 
So besetti sine vaert,
 
Daer hijs lettel te boven waert.
25
In Inglant was here do
 
Een die hiet Cinico,
 
Een goet kerstijn man ende milde,
 
Die sijn weldoen vermaren wilde
 
Tote Chaerters in Vrancrike;
30
Want hi horde dat edelike
 
Die bisscop Fubrecht vander stede
 
Onser vrouwen kerke maken dede,
 
Ende sendde aldaer ter stat
 
Om te helpene groten scat.
35
Dese Fubrecht, alse wijt horen,
 
Hadde uutnemende vercoren
 
Die moeder Gods dor haren danc,
 
Ende las van hare ende sanc.
 
Ende oec leestmen van hem dat,
40
Dat hi ziec lach teere stat,
 
Daer hem sijns in sinen rouwe
 
Vandde onse soete vrouwe,
 
Ende hem up siere leppen elc
 
Droopte van haerre soeter melc,
45
Ende hi uptie stede ghenas
 
Vanden evele daer hi in was.
 
In Coenraets vijfte jaer
 
Verloos Vrankerike zwaer,
 
Want die coninc staerf, Robbrecht,
50
Die sere milde was ende gerecht
 
Den aermen in sinen rike.
 
Dese was gehuwet edelike
 
An des graven dochter Gimbelijn;
 
Tlant van Provensen was sijn;
55
Constantien haddi sire dochter,
 
Dier therte was te nemene sochter,
 
Dan het was enege dinc te gevene.
 
Dies plach Robbrecht in sinen levene,
 
Waest ors, ghelt, goet oft cleet,
60
Dat hi seide: ‘Wacht, dats niet weet
 
Constantie met vrecken zinne.’
 
Hine hietse niet coninghinne,
 
Welc tijt so hi ghevens plach,
 
Want soene node geven sach.
65
Enen sone haddi, hiet Huge de grote,
 
Die hi voer des lants ghenote
 
Binnen sinen live cronen dede
 
Te Compiengen indie stede,
 
Die staerf eer die vader staerf.
70
Na coninc Robbrechte so verwaerf
 
Heinric sijn sone, die dat lant
 
Van Vrankerike hadde inde hant
 
XXX jaer alse here.
 
In Coenraets tiden gheviel mere,
75
Want dat in sijn VIIIste jaer
 
In Vrancrike wart openbaer
 
Vanden bisscoppen uutgegeven
 
Ene niewe maniere van smenscen leven,
 
Dat si geboden utermaten
80
Te houdene haren ondersaten;
 
Want een seide dat hi ontfinc
 
Van hemelrike van deser dinc
 
Lettren, die waren gegheven,
 
Ende wilden dat tfolc dus soude leven:
85
Niemen en soude wapene dragen,
 
Ende omme roof soude niemen claghen;
 
Sloughemen af sine maghe,
 
Ne dader omme wrake no claghe,
 
Maer verghave alle daghe.
90
Men soude alle Vrijndaghe
 
Eten water ende broot,
 
Ende tSaterdaghes dor ghene noot
 
Eten weder vleesch no smout.
 
Eist dat men dese vastene hout,
95
So wilden si dat orconden,
 
Dat het aflaet ware van zonden,
 
Ende anders penetencie ghene
 
Van mesdaet doet groot no clene.
 
Ende dat soude sweren dan
100
Te houdene elc wijf, elc man,
 
Ende diet te swerne niet en core,
 
Dat hi sijn kerstijndoem verlore,
 
Ende sijns niemen in sine doot
 
Ne vanden soude, clene no groot,
105
Ende men niemene gehinghe
 
Dat hi mettem ten grave ghinghe.
 
Dat ende andere onreene saken
 
Wilden si upbringen ende maken.

Van eere niewer wet die was vonden. XLII.

 
Dese niewe selsiene ghebode,
 
Of si comen waren van Gode,
 
Waren some liede diese ontfingen,
 
Meer om nieuweden van dingen
5
Dan om sonderlange leven.
 
Alse dus dit soude sijn verheven,
 
Ontseit gheen bisscop gemeenlike
 
Onder die crone van Vrancrike,
 
Noch onder die Vrancsce bisscopdoeme,
10
Sonder een, die ic u noeme,
 
Die bisscop Geraert van Camerike.
 
Dats die gene die al eenlike
 
Van Lottrike behort te Riemen.
 
Met genen dinghen en mochtem niemen
15
Daer toe bringen no dwingen,
 
Dat hi dies wilde gehinghen;
 
Maer elc poyntkijn hi verleide,
 
Ende ontbant ende wederseide
 
Met redene scone ende claer,
20
Ende togede wel ende openbaer,
 
Dat die werelt van beghinne,
 
Sijnt lieden hadden geweest daer inne,
 
Ghesceden was in drie manieren:
 
In ackerlieden, die visieren
25
Hoemen lijfnere ghecrighe;
 
In ridderscepe, die met wighe
 
Jegen die onnutte vechten
 
Ende vredelijc volc berechten;
 
Ende in paepscap, die desen tween
30
Den woch wisen over een,
 
Hoe si naer dit cranke leven
 
Werden te hemele verheven.
 
Deene paertie sal die twee voeden
 
Ende indie erdsche dingen goeden,
35
Entie twee sullen den derden
 
Wijsheit leeren ende beverden.
 
‘Hier omme,’ sprac bisscop Geraert,
 
‘Dinct mi goet sijn, datmen bewaert
 
Elc man met wapene in sijn leven,
40
Die daer toe so es bedreven;
 
Ende men onrecht ende rove
 
Wedergheve na tgelove
 
Der niewer wet enter oude;
 
Ende men met crachten niet houde
45
Den ghenen diemen onrecht doet,
 
Sijt an sijn lijf, sijt an sijn goet,
 
An wonden of an dootslaghen,
 
An hem selven of an sine maghen,
 
Dat hi bedwongen si tier stat
50
Al slichts te verghevene dat,
 
Maer datmen hem sal sonder ghile
 
Raden nader ewangile,
 
Dat hi vergave dat ende dit,
 
Also alst Pater Noster bit.
55
Datmen mede vastens plaghe
 
Up Vrijndaghe of up Saterdaghe
 
Onder alle lieden ghemeene,
 
Dat ware eene redene cleene,
 
Want die liede altemale
60
Ne vermogent niet even wale,
 
Ende oec en mochtsi met dien dingen
 
Niet al hare dinc vulbringen;
 
Want die lieden sonder waen
 
Ne hebben niet even vele mesdaen,
65
Want deen meer, dander min:
 
Dus moet ghevouge sijn daer in;
 
Entie lieden, alsemen siet,
 
Sijn alle van eere ordinen niet.
 
Dat oec die lieden sweren souden
70
Sulke ordinantse houden,
 
Ne dochte mi niet ter zielen vromen,
 
Want meenheet mochter wel af comen;
 
Ende datmen vermeesamen soude
 
Den ghenen diet doen niet en woude,
75
Ende sijns evels oec niet vanden,
 
No graven met levenden handen,
 
Dat waren ongehorde saken.
 
Ons mogen wel genoegen de spraken,
 
Die dapostelen uutvercoren
80
Ons gaven ende andere hier te voren;
 
Entie oec gaet jegen die wet,
 
Datmen hem penetencie set.’
 
Dus vellede met redene al
 
Die bisscop Geraert dit gescal.

Enen camp van enen ruese jegen een kint. XLIII.

 
In keyser Coenraets Xde jaer
 
Staerf in Vlaendren over waer
 
Die grave Bouden metten baerde,
 
Die Vlaendren hilt metten zwaerde
5
XLVII jaer achter een.
 
Sijn ghelike was cume geen.
 
Dese nam te wive in sinen live
 
Van Lucenborch ene, hiet Ogive,
 
Des graven dochter, hiet Ghiselbrecht.
10
An dese vrouwe wan hi echt
 
Eenen sone die Boudene hiet,
 
Dien hi int lant van Vlaendren liet.
 
Dese sone hiet van Risle Boudene,
 
Die hem Vlaendren pijnde te houdene
15
Met eeren na des vader doot,
 
Ende levede met eeren groot.
 
Int XIIste jaer van Coenraeds rike
 
Dedi sinen sone Heinrike
 
Cynitoens dochter van Ingelant
20
Nemen in wetteliken bant,
 
Die hiet Gonnilt, alst Willem seget,
 
Dies dIngelsce jeeste bescreven leget.
 
Haer broeder was de coninc Hardeninc.
 
Alse dese Gonnilt te scepe ginc,
25
Ghebrochtense die hoge baroene,
 
Die haren cost mede te doene
 
Gaven menech diere prosent.
 
Dus es soe in Almaengen gesent,
 
Ende was goet stic met haren man.
30
Ten lesten leidemen hare an,
 
Dat soe geploghen hadde onwet,
 
Ende verbuert hadde haers heren bedt;
 
Ende die hare mede dit teech an,
 
Was een ruese, een groot man,
35
Ende niemen was van haren cnechten,
 
Die voer hare wilde vechten.
 
Soe nam een kint, dat soe daer brochte
 
Uut Inglant, als soe tlant sochte,
 
Ende settet vor hare inden crite.
40
Dat maecte hare des lachters quite;
 
Want, alst God wilde, die gygant
 
Wart gheanxent altehant.
 
Tkint wan den zeghe, alst God wilde,
 
Ende nemmermeer constmen Gonnilde,
45
No met dreghene, no met beden,
 
Ghebringen te diere mogentheden,
 
Dat soe ten manne wilde keren;
 
Maer soe ginc henen Gode teeren
 
In eenen cloester met nonnen,
50
Ende es der werelt dus ontronnen.
 
In Coenraets XIIIIde jaer
 
So staerf, lesen wi voer waer,
 
Grave Diederic van Hollant,
 
Die die vierde was, alsict vant,
55
Grave die Hollant berechte.
 
Dese was na graven rechte
 
Tote Egmonde begraven,
 
Daar hi vele gaf groter haven.
 
LVI jaer vinden wi van desen,
60
Dat hi grave hadde ghewesen.
 
Otilt sijn wijf, alse wi lesen,
 
Levede VI jaer naer desen,
 
Ende leghet in Sassen, alse wijt horen,
 
Want soe danen was geboren
65
Vanden hoghesten vanden lande.
 
Dese Diederic, alsict bekande,
 
Was dalre eerste Hollandsce grave,
 
Die lijf uutgaf ende have,
 
Omme tlant te soukene van over mere
70
Alse pelegrijm ende niet met here.
 
Eenen sone haddi, die Diederic hiet,
 
Dien hi Hollant na hem liet,
 
Ende eenen andren, die hiet Florens,
 
Die ghegoet was upten chens
75
Vanden Vriesen. Daer quaemt ave
 
Datmen hiet der Vriesen grave.

Keyser Coenraets doot. XLIIII.

 
Nu volgen wi der ystorien naer.
 
In Coenraets XVde jaer
 
Sachmen anden hemel zuudoest
 
Een tekijn, alst ware een mestroost:
5
Een vier, rechts in diere gebare
 
Oft een groot balke ware,
 
Die mede nader zonnen ran,
 
Doe soe ten westen keren began,
 
So dat die zonne over lach.
10
Doe vielt neder, daert menich sach,
 
Ende langhen tijt sachmen daer naer,
 
Daer het viel, lijctekijn claer.
 
Int selve jaer quam in Ytale
 
Keyser Coenraet gewapent wale
15
Met groten here, omme tonder te doene
 
Die ghene die waren so coene,
 
Dat sine wilden wederstaen;
 
Want die Lumbaerde sonder waen
 
Hadden die wort gedaen spreken,
20
Dat si ghenen here en weken,
 
Diese meer wilde vervaren,
 
Dan si selve wilden te waren.
 
Doe vinc die keyser inden lande
 
Bisscoppe ende els sine viande;
25
Maer die bisscop van Melaen
 
Die es hem ontweken saen,
 
Dies verbrande die keyser dat,
 
Wat hijs hadde buten der stat.
 
In Tsinxene daghe was buter stede
30
Die keyser ende sine princen mede
 
In een kercskijn bider port.
 
Daer drouch hi crone, ende men hort
 
So grote donre ende blexeme daer,
 
Dats menech hadde sulken vaer,
35
Dat sire den zin omme verloren,
 
Ende some storven, alse wijt horen.
 
Die bisscop Brune, die messe dede,
 
Ende daertoe noch si viere mede
 
Die seiden, dat si saghen daer
40
Sente Ambrosise selve al claer,
 
In een onwerdelijc gebaer
 
Den keyser selve dreghen daer.
 
Dus trac die keyser altemale
 
Weder uten lande van Ytale,
45
Ende in Meye uptie derde Yde
 
Verginc die zonne ten ghetide,
 
Ende in Junius upten vierden dach
 
Die keyser selve doot nederlach.
 
Na hem, alse ons seget Zegebrecht,
50
Gewan sijn sone des riken recht,
 
Ende dat selve seget van hem
 
Van Malmesberghe Willem,
 
Die die jeeste screef van Inglant,
 
Ende oec seghet Elynant.
55
Broeder Vincent seghet oec wale,
 
Die die Spieghele Ystoriale
 
Versaemde van vele bouken.
 
Maer alse wi die croniken souken,
 
Die versamende sider bi hem
60
Die broeder Martijn van Beheem,
 
Na dat broeder Vincent bleef doot,
 
So dincter ons discort in groot,
 
Ende willen dat in Dietsche blivet,
 
Dat hi van desen Coenrade scrivet.

Van keyser Coenrade ende van Lupoude. XLV.

 
Martijn seget in sine croniken
 
Van desen Coenrade den riken,
 
Dat hi inden rike sette
 
Vele nuttelikere wette,
5
Ende hi lant ende steden
 
Begerde te settene in vreden.
 
So sette hi, wie so vrede brake,
 
Dat menne onthovede om die sake.
 
Nu was een grave die Lupolt hiet,
10
Dies daer omme niet en liet,
 
Hine was die sinen toren wrac,
 
Daer hi sinen vrede an brac;
 
Ende omme tontdragene sijn lijf,
 
So nam hi kindere ende wijf,
15
Ende vlo daer mede in ene wostine,
 
Al daer hi met siere pine
 
Hem ende sijn wijf ende sine kinder
 
Aermelike onthilt ghinder;
 
Niemene wiste wat sijns gesciede.
20
Hier naer Coenraet ende sine liede
 
Voeren jagen inden wilden woude,
 
Ende alst God wilde ende wesen soude
 
So verloos hi volc ende honde,
 
Entie nacht quam in corter stonde,
25
Enten keyser twifelde das
 
In wat steden dat hi was,
 
Ende wart versaghet hier af;
 
Ende, alse hem daventure gaf,
 
Quam hi ter loedsen daer Lupout
30
Woende in dat groene wout,
 
Daermenne goelike ontfinc
 
Met alsulker aermer dinc
 
Alse men hem gehelpen mochte.
 
Snachts sliep hi inden strowe sochte,
35
Entie vrouwe die zwaer was
 
Des selves nachts eens kints genas,
 
Eens soens, alst onse Here gaf.
 
Ene stemme die sprac daer af
 
Den keyser ene vremde mare,
40
Dat die sone soude daer nare
 
Siere dochter ontfaen te wive,
 
Ende keyser sijn na sinen live.
 
Die keyser was dies tongemake,
 
Ende quam naer dese sake
45
Des anders daghes daer die sine waren.
 
Sinen tween heimeliken cameraren
 
Hevet hi gheopenbaert tghint,
 
Ende hiet hem halen dat kint,
 
Ende hietem nemen sijn leven,
50
Ende hem sine herte gheven.
 
Omme tkint voeren si te samen,
 
Ende met ghewelde dat sijt namen;
 
Maer, alsi quamen inden woude,
 
En waser gheen diet doden woude,
55
Maer inden woude lieten sijt leggen.
 
Eens hasen herte nemen si ende secgen
 
Den keyser, dat sine herte ware:
 
Dus brochtsine een deel uten vare.
 
Een hertoghe Heinric quam tien stonden
60
Jagende met sinen honden
 
Inden woude, ende versach
 
Gheent kint wenende daert lach,
 
Dat sere was vulmaect van live.
 
Gheent kint brochti sinen wive
65
Heimelike ende bat,
 
Dat soe wilde heelen dat,
 
Dat hare dat kindekijn ware
 
Ende hijt gewonnen hadde an hare.
 
Die vrouwe hevet gerne gedaen.
70
Men dede dat kint dopen saen,
 
Ende hietent Heinric allegader
 
Naer dien Heinrike sinen vader.
 
Sidert quam die keyser daer
 
Ende mercte gheent kint overwaer,
75
Alset so verre was ghedeghen,
 
Dat het diennens mochte plegen;
 
Ende dochtem geliken, alse hijt sach,
 
Den kinde, daer hi wilen lach
 
Int wout, ende dochtem te waren
80
Dat het ware vandien jaren.
 
Dat kint hi mettem verhief,
 
Al en waest den vader niet lief,
 
Ende visierde ende dochte,
 
Hoe hi dat kint ontliven mochte.
85
Eens gaf hi hem eenen brief,
 
Ende sendene, of hine hadde lief,
 
Ter keyserinnen sinen wive,
 
Dat hi eene boetscap drive,
 
Ende inden brief stont gescreven,
90
Dat soe hem dade nemen tleven
 
Teerst dat soe den brief ontfinghe.
 
Nu ghesciede den jongelinge,
 
Die niet en wiste wat die brief sprac,
 
Daer hi henen sinen woch trac,
95
Dat hem die vaec dede leet,
 
Dat hi in eens papen huus reet
 
Ende beette ende ruste daer.
 
Die pape selve die quam naer
 
Ende vant dien jongelinc daer slapen,
100
Ende sach sine buerse gapen:
 
Daer in vant hi enen brief.
 
Heimelike alse een dief
 
Hevet hi des keysers zeghel ondaen,
 
Ende vanter in ghescreven staen
105
Die doot vanden jongelinc.
 
Doe verkeerdi die dinc,
 
Ende dede die mort af altemale,
 
Ende screef selve harde wale:
 
‘Teersten dat ghi siet den jongen man,
110
Ghevet hem een onser dochter dan.’
 
Dien brief stac hi ins jongelinx tasse,
 
Ende so henen alse die rasse.
 
Die jonghelinc ter keyserinnen;
 
Ende als soe gelas den brief binnen,
115
Wonderde hare duere sere
 
So verdich ghebot van haren here.
 
Die dochter gaf soe hem te wive,
 
Alse die niet en dar dat het blive.
 
Alse den keyser quam die mare,
120
Quam hem wonder an met vare,
 
Maer so dorsochtijt algader,
 
Dat hi vernam dat sijn vader
 
Lupolt was, die edel grave;
 
Doe stont hi sijns belgens ave.
125
Dese Heinric, scrijft Martijn albloot,
 
Wart keyser na Coenraets doot,
 
Ende maecte eenen cloester mede,
 
Daer hi begraven was tier stede.

Van eenen clerc ende van eere nonnen. XLVI.

 
Int jaer M ende X waerf viere,
 
Dat Maria die goedertiere
 
Den Gods sone ter werelt brochte,
 
Alsict inder jeesten besochte,
5
Wart die derde Heinric, alsict gome,
 
Keyser int rike van Rome,
 
Die Coenraets zwager was of sone:
 
XII jaer regneerde die ghone.
 
Dese dwanc die Windelike,
10
Dat was een volc dat heidijnlike
 
Levede, ende leget haer lant an Zwaven,
 
Ende, alst ons bescreven gaven
 
Willem ende oec Helynant,
 
So anebeden dese in haer lant
15
Daventure over godinne,
 
Ende hadden dor hare minne
 
Een beelde hare gemaect mede,
 
Dat stont in eere hogher stede,
 
Ende hadde, alse wijt horen,
20
Indie rechter hant cenen horen.
 
Dien vulden si met soeten mede,
 
Ende so quamen si daer ter stede
 
Updien dach, alsemen ons seghet,
 
Daer sente Andries dach up leget,
25
Ende maecten hem met feesten dul.
 
Vonden si ghenen horen vul,
 
So waren si blide ende vro
 
Ende seiden, hem soude gescien also
 
Ten naesten jare die tijt te sise.
30
Vonden sine ydel, so vloucten sise
 
Daventure, ende ontsaghen
 
Datse die diere tijt soude plaghen.
 
Heinric die derde die dwanc dese
 
Te sulken dienste, alsict lese,
35
Dat in elken hoghen tiden
 
Vier die beste van haerre ziden,
 
Alse hi crone soude draghen,
 
Tsiere kokene also plaghen,
 
Dat si enen ketel droughen
40
Met vleesche; oec si hem gevougen
 
Elc te houdene een vingerlijn.
 
Dese Heinric en mochte niet sachter sijn,
 
Blide was hi ende goet geselle,
 
Daer ic eene aventure af telle.
45
Ene zuster haddi die nonne was:
 
Up enen winter, alsict las,
 
So lach soe teere stede stille
 
Om des stercs winters onwille.
 
Een clerc was daer die up haer louch,
50
So dat haer wille over een drouch,
 
Dat si haerre minnen plaghen;
 
Entie vriendscap sulke versagen,
 
Diere af spraken, alsemen pliet:
 
Die keyser en wilds geloven niet.
55
Eens nachts lagen si so lange tsamen,
 
Dat si te spade haerre scamen
 
Worden geware, entie clerc siet
 
Dat al bescaemt es, ende hi niet
 
Ontgaen en mach hine wart begrepen
60
Inden snee biden voetstepen;
 
So dat hi sinen lieve ghebat,
 
Dat hi up haren halse ghesat,
 
Ende soe droughen dorden snee,
 
Ende men vanter voetspore twee,
65
Al eens int gaen ende int keren,
 
Sone conden niet die heren
 
Begripen dat daer iet messciede.
 
Die keyser ende els ghene liede
 
Hevet dese dinc versien,
70
Want hi was gegaen mettien
 
Teere veinstre sine orine maken.
 
Daer na gevielen so die saken,
 
Datter een bisscopdoem verstaerf.
 
Den clerc riep hi ter selver waerf,
75
Die keyser, ende seide: ‘Nem
 
Dit bisscopdoem’. Doe ruundi hem
 
Int ore stillekine dit wort:
 
‘Nu en rijt geen wijf meer vort.’
 
Eene abdesse bleef daer na doot;
80
Siere zuster hi doe ontboot:
 
‘Sijt abdesse nu ten tiden,
 
Ende laet u ghenen clerc meer riden.’
 
Beede begonsten si hem scamen,
 
Ende voert meer si anenamen
85
Reine leven, ende lieten die zonden,
 
Ende bleven vort goet in haren stonden.
 
Echt ghesciede dat mettem was
 
Een clerc die wel zanc ende las,
 
Ende wel gelettert, ende was dyaken;
90
Maer hem messciede in ere saken,
 
Want hi minde een onwert wijf.
 
Eens messciede den keytijf
 
Teere hoghere tijt, dat hi bi haer sliep.
 
Die keyser wist, doch hine riep,
95
Dat hi ter ewangelien ghinghe,
 
Want het ghenoucht hem dat hi singe.
 
Hi ontseit hem, alse dien bedrouch
 
Sine besicheit ghenouch.
 
Die keyser hiet hem dat hijt dade,
100
Te proevene oft hi ware gestade,
 
Ende seide: ‘Ganc ende doe te hant,
 
Of rume altehant mijn lant.’
 
Doe ginc die ghene ghereder
 
Ende dede tuerssen sine cleder,
105
Alse die varen wille ende betalen.
 
Doe dedene die keyser halen
 
Met ghewelde, ende louch mede,
 
Ende sprac: ‘Danc hebbe dine vromechede;
 
Ic weets di danc van dattu Gode
110
Meer ontsages dan mine gebode,
 
Ende du mijn lant ende mijn hof
 
Eer rumen wilds dan Gods staen of.
 
Nem te lone om desen roem
 
Dat mi valt deerste bisscopdoem;
115
Alleene doe uut dinen zinne
 
Die oncusche dorper minne.’

Van keyser Heinricke ende ander dinc. XLVII.

 
Dese Heinric te Magensen lach
 
Up enen hoghen Tsinxendach:
 
Daer geredemen inder kerken
 
Des keisers stoel enter clerken,
5
Des erdschbisscops vander stede,
 
Ende des abds van Vouden mede.
 
Haer ghesinde ghinder streden,
 
Welc here inder hogester steden
 
Sijn sitten soude behouden;
10
Want die abt selve van Vouden
 
Hevet enen cloester sekerlike
 
Die meeste een vanden keyserike,
 
Ende metten keyser, eist onvrede,
 
Met LXM hem volghet mede
15
In sine orloghe tallen steden.
 
Dese pleghet van ouden zeden
 
Den keyser in sinen hoghen tiden
 
Naest te sittene tsiere rechter ziden.
 
Inden doem vachtmen omme dit,
20
So dat die kerke wart besmit
 
Metter goeder lieden bloede.
 
Die bisscop ende andere goede
 
Maecten te hant den vrede,
 
Dat mer nemmeer quaets en dede,
25
Ende suverden ende verwijeden mede
 
Vanden gevechte die heilege stede,
 
Ende begonsten met hoghen sanghe
 
Die messe ende met bliden bevange,
 
So dat men die sequentie zanc,
30
Die daer te voren niet wel lanc
 
Robbrecht coninc van Vrancrike,
 
Alse hier voren sprac die cronike,
 
Maecte vanden heileghen geeste;
 
Ende alsemen sancti sprac met feeste,
35
Ende men ten lesten verse quam,
 
Daer die sequentie ende nam,
 
Dat dus endt, alst staet hier bi:
 
‘Hunc diem gloriosum fecisti,’
 
Dats: ‘dattu makes eerlike desen dach,’
40
Eene stemme hordemen ende niet en sach,
 
Die riep nederwaert van hoghen:
 
‘Ic maecte desen dach vul orloghen.’
 
Al tfolc bevede van vare.
 
Die keyser maercte openbare
45
Vanden duvel die grote vroude.
 
Doe sprac hi: ‘Quaet verradere oude,
 
Alre quaetheit vindere [ende] begin,
 
Du heves hier heden ghesayet in
 
Onder die ouderinghe fiere
50
Eene droeve orloghes maniere;
 
Maer wi bider ghenaden ons Heren
 
Sullen desen setten Gode teeren
 
Enten aermen te baten,
 
Blide ende vro, met caritaten.’
55
Die sequentie slouchmen echt ane,
 
Ende bat met sanghe ende met trane
 
Die gratie vanden heileghen gheest,
 
Ende daer en was niemen al meest,
 
Hine slouch vor die borst aldaer.
60
Na messe so riepmen naer
 
Die aerme ende dede creyhieren,
 
Wie so wilde in goeder manieren
 
Eten dor die minne ons Heren,
 
Dat hi hem soude ten hove keren;
65
Ende aldie spise, diere was te hove
 
Ghereet, der werelt te love,
 
Dede die keyser den aermen geven.
 
Hi selve ende sine vorste beneven
 
Saten cume ende onbeten
70
Eene soppe, een magher eten;
 
Selve die keyser diende den knechten,
 
Ende drouch vort die gherechten,
 
Ende maecte scone die vaten.
 
Dus wan die duvel an sine onmaten!
75
Van desen Heinric seget men mede,
 
Dat hi quam in siere kintscede
 
Daer een clerc ene pipe drouch,
 
Selverijn, matelijc genouch,
 
Daermen water mede scoot:
80
Die begerdi met willen groot.
 
Een bisscopdoem belovedi hem daer ave,
 
Up dat hi hem die pipe gave,
 
Teersten dat hi keyser ware.
 
Alse hi keyser was daer nare,
85
Ende een bisscopdoem viel tere stat,
 
So eeste ghene clerc dat,
 
Ende hi gaeft hem sonder vaer.
 
Saen so wart hi ziec daer naer,
 
Ende bleef drie daghe rechts vort
90
Sonder zin ende sonder wort.
 
Die bisscoppe die waren ter stede
 
Daden vor hem hare ghebede,
 
Ende daden vasten omme sijn lijf
 
Drie daghe, man ende wijf,
95
So dat hi bequam vander doot,
 
Ende hi den bisscop saen ontboot,
 
Dien hi bisscop maken dede
 
Om die pipe in siere kintschede,
 
Ende dedene bi ghemeenen rade
100
Ontsetten van sinen grade,
 
Ende lijede dattem die drie daghe
 
Die duvele daden sware plaghe,
 
Ende schoten up hem ongier
 
Dordie pipe vlamme ende vier,
105
Ende onsen viere also ongelike
 
Ware alse vier es slike.
 
Doe sprac hi: hi sach na dese dinc
 
Een half gebradenen jongelinc
 
Te hem comen, alse hem dochte,
110
Die hem enen keelct daer brochte,
 
Die cout water up hem waerp,
 
Daer bi vercoelde die vlamme scaerp.
 
Die jongelinc was sente Laureins:
 
Dien ghalt hi enen hoveschen cheins,
115
Want hi hem maecte met allen
 
Eene kerke, die was tevallen,
 
Ende gaf hem enen keelct van goude
 
Ende andere scoenheit menechfoude.
 
Oec leesmen van desen Heinrike,
120
Dat hi eens aventurelike
 
Ghejaget wart van sinen vianden.
 
Teere rivieren quam hi te handen,
 
Daermen en wiste gheen gewat.
 
Ene hinde quam daer ter stat,
125
Diene over dwater drouch,
 
Daer hi seker was ghenouch.

Hoe coninc Edewaert proffiteerde. XLVIII.

 
In keyser Heinrix derde jaer,
 
Scrijft ons Willem over waer,
 
Was in Ingelant bleven doot
 
Coninc Etelreet, die here groot.
5
Coninc Edewaerd was sijn broeder,
 
Dien morderen dede die stiefmoeder,
 
Alset hier te voren staet,
 
Hoe dat soe gaf alsulken raet.
 
Dese Etelreet liet eenen sone:
10
Coninc Edewaert hiet de gone,
 
Die meer dan XXIII jaer
 
Naer den vader regneerde daer.
 
Dese was van zinne so sochte,
 
Dat hi niemen quetsen en mochte;
15
Nochtanne daden hem vele eren
 
Sine lieden ende sine heren,
 
Ende buten lande was hi ontsien:
 
Dus bevreede onse Here dien.
 
Dese Edewaert, horic lyen,
20
Hadde den gheest van prophetien.
 
Up eenen Paschedach hi sat
 
Tote Lonnen indie stat,
 
Te Westmonstre, ende drouch crone,
 
Bi hem menech prence scone.
25
Ter taflen daer die andre saten,
 
Wart hem sijn ghepeins verlaten
 
Van erdscen dingen, ende sach met geeste.
 
Doe wart hi lachende inde feeste,
 
Ende alse die taflen up waren gedaen,
30
Quamen si drie te hem gegaen,
 
Daer sijn hogeste raet an drouch,
 
Ende vrageden hem twi hi louch.
 
Langhe zweech hi ende sprac doen:
 
‘Inden berch van Celyoen
35
Die VII slapers rusten daer,
 
Die hebben CC jaer
 
Gheleghen uptie rechter side;
 
Ende alsic sat in dat ghetide,
 
Keerden si ter luchter ziden te waren,
40
Ende binnen desen LXXIIII jaren
 
Keeren si ter rechter siden niet:
 
Dit meent plaghe onder terdsce diet,
 
Want hier binnen wel naer al,
 
Dat God voerseide, gescien sal,
45
Te comene vorden doemesdach.’
 
Ander dinc daer vele an lach
 
Seidi hem aldaer ter stede,
 
Ende vanden VII slapers mede
 
Hare passie ende haer leven,
50
Ende hare gedane; meer dans gescreven
 
Van hem es, so seidi hem drien,
 
Alse oft hise in levene hadde gesien.
 
Die drie raetsmanne sendi thant
 
Te Constantinoble int lant
55
Ten keyser [met] lettren ende prosent,
 
Ende dedem sinen wille bekent.
 
Die keyser ontfine die boden wel,
 
Ende sendese te niemene el
 
Dan ten bisscop van Epheso,
60
Ende bat hem dat hi dade also,
 
Dat hi toghen wilde te hant
 
Des coninx boden van Ingelant
 
Die VII slapers inder manieren
 
Dat si laghen inder duwieren.
65
Dies waren die boden blide.
 
Si vonden updie luchter zide
 
Rustende die maertelaren,
 
Daer die Grieken af seiden te waren,
 
Dat si oint vor dat ghetide
70
Laghen uptie rechter zide.
 
Dus wart openbare waer
 
Edewaerts prophecie claer;
 
Ende cortelike oec die Agareene,
 
Tuerken ende Agabiene gemeene,
75
Wonnen tlantscap van Surien
 
Ende cleene Asyen met haerre paertien,
 
Ende tlant van Licien mede,
 
Ende destruweerden Ephesus die stede,
 
Daer die VII slapers laghen,
80
Ende oec mede in corten daghen
 
Jherusalem die heileghe port,
 
Ende binnen dien VII jaren vort
 
Storven vier pauesen achter een,
 
Dat een begin van plaghen sceen.

Vanden pauesen van Rome. XLIX.

 
Nu sullen wi vanden pauesen scriven,
 
Hoe si hare dingen driven.
 
Vanden pauesen lieten wi staen,
 
Daer die VIIIde Benedictus hadde ontfaen
5
Den stoel van Rome entie eere.
 
Sidert mesfielt hem so sere,
 
Datmenne dor sine mesdaden
 
Utestac sonder ghenaden.
 
Van hem so doet ons verstaen
10
Een wijs clerc, Pieter Damiaen,
 
Dattene naer sinen stervedach
 
Een bisscop van Caeps sprac ende sach,
 
Sittende up enen swarten paerde.
 
Hi riep alse die hem vervaerde:
15
‘Wapene, wats mi ghesciet?
 
Ne bestu Benedictus niet,
 
Onse paues, die doot es bleven?
 
Wats dit, wanen coemt dit sneven?
 
Lieve vader, hoe eist met di dan?’
20
- ‘Jaic,’ sprac hi, ‘ic bem die man,
 
Die ongevalleghe Benedictus.’
 
- ‘Vader,’ sprac hi, ‘hoe staet dus?’
 
- ‘Ic bem,’ sprac hi, ‘in swarer verdriet,
 
Maer doch en twifelic niet
25
Der ghenaden Gods te waren.
 
Ic bidde di dattu wilt varen
 
Te minen gheselle paues Jan,
 
Die den stoel na mi ghewan.
 
Van minen weghe sech hem dat,
30
Dat hi neme den selven scat,
 
Die leghet ter stat die ic di wise,
 
Ende menne vor mi geve ter spise,
 
Daers die aerme hebben noot;
 
Want en helpt mi clene no groot
35
Dat goet datmen eerst voer mi gaf,
 
Het was geroeft den aermen af.’
 
Die bisscop voer te Rome dan,
 
Ende seide dit den paues Jan,
 
Dat hi dat goet soude gheven,
40
Maer selve die bisscop es moenc bleven.
 
Naer desen Benedictus ghewan
 
Den stoel die XXste Jan,
 
Daer die bisscop van Caeps toe dede
 
Des doots Benedictus bede.
45
In sinen tiden so bleef doot
 
In hoghen levene, scone ende groot,
 
Sente Stevens sone van Hongerien,
 
Deerste kerstijn coninc van dier paertien,
 
Entie sone Hermaer hiet.
50
Sijn huwelijc ende sijn wijf hi liet,
 
Ende storven beede maget van live.
 
Te haren grave hadden keytive
 
Bi miraclen vele ghesonden,
 
Ende al noch hebben nu ten stonden.
55
Na desen selven paues Jan
 
So quam die IXde vort an
 
Paues die Benedictus hiet,
 
Ende, alsement gescreven siet,
 
So quam hi ter herscapien
60
Bi onhovescher symonien,
 
Ende was een van Benedictus neven,
 
Daer wi te voren af bescreven,
 
Ende hiet Benedictus de jonghe.
 
Paues wart hi met valscen spronge,
65
Ende was een ongelettert man.
 
Doe setti in sire steden dan
 
Bi ghemeenliken rade
 
Eenen die sine officie dade,
 
Entie derde Silvester hiet.
70
Onlanghe so vermochti iet,
 
Omtrent LVI daghe;
 
Dit dochte den menegen onlaghe,
 
Ende wart een Gregorius genomen,
 
Die soude vuldoen ende vulcomen
75
Wat ghebrake andie tween.
 
Nu laten wijt hier af al een.
 
Wi sullen van Benedictuse scriven
 
Den jongen, ende dit en sal niet bliven.
 
Ons doet Pieter Damiaen
80
Van desen Benedictus verstaen,
 
Dattem dit hadde gheleert
 
Een erdsch bisscop, hiet Obeert,
 
Dat een man in enen tiden
 
Bi ere muelen soude liden,
85
Ende sach een wonder inder gebare,
 
Alse oftet een bere ware,
 
Sonder oren ende staert
 
Droughen tes ezels gelike waert.
 
Naersus hiet hi die dit sach an,
90
Ende wart een sere vervaert man,
 
Ende wilde vaste danen vlien.
 
Dat dier riep ane hem mettien:
 
‘Vervaerdi niet, ic was een man,
 
Alse du best: nu sie mi an;
95
Maer ic levede alse een dier,
 
Dies hebbe ic beesten vorme hier.’
 
- ‘Wie waerstu?’ sprac Narsus dan.
 
- ‘Ic was,’ sprac hi, ‘donsalege man,
 
Die paues Benedictus hiet:
100
Ghebenedijt en bem ic niet!
 
Tonrechte drougic des paues crone.’
 
Hi sprac: ‘Wat hevestus te lone?’
 
- ‘Van nu toten doemesdaghe
 
Hebbe ic,’ sprac hi, ‘sulke plaghe,
105
Datmen mij sleept duer vule steden,
 
Vul dornen, vul onreinecheden,
 
Sulperich, stinkende ghereet.
 
Ten joncsten dage meerst mijn leet:
 
Dan moet inden helschen pot
110
Mine ziele, alse lange alse God
 
Here sal sijn, emmermeer vort.’
 
Doe verloos hine na dat wort.

Vanden sesten paues Gregorius. L.

 
Alsic eerst seide hier te voren,
 
Naden derden Silvester was gecoren
 
Die seste Gregorius, die Gratiaen
 
Eerst hiet, doet men ons verstaen,
5
Een heilech man, een goet here.
 
Die vant der kerken goet so sere
 
Verstaen, verset ende tebroken
 
Bi orloghen ende bi stoken
 
Van sinen ombescedenen vorsaten,
10
Dat het ginc buten alre maten;
 
Want die rovers haddent al genomen,
 
Steden, borghen; ende soudemen comen
 
Te Rome, dat was up die kele:
 
Der mordenaren waren so vele,
15
Niemen en mochte dor dlant liden.
 
Daer was doffrande cranc tien tiden.
 
Mids indie kerke ende indie stat
 
Sachmen menechwaerven dat,
 
Datmen mordde ende rovede.
20
Was dan enech die metten hovede
 
Ghesont quam inder kerken gevaren,
 
Ende offerde dan ten outharen,
 
Die rovers nament dan up saen
 
Ende hebbent in bordeele verdaen.
25
Paues Gregorius jegen dit morden
 
Bat hem eerst met soeten worden,
 
Dat si tgoet der heileger kerken
 
Lieten gebruken den clerken;
 
Hi wilde den ghenen doen genade
30
Dien aermoede roven dade;
 
Entie rovede dor ghierechede,
 
Dat si dordie vreese Gods mede
 
Ende oec dor der werelt eere
 
Sulx dings afstonden vort mere.
35
Die ghene, die der kerken erve
 
Hadden gheset in haerre bederve,
 
Ontboot hi met brieven dat,
 
Dat si te Rome indie stat
 
Vordie senaturen ontfingen
40
Vonnesse van sulken dinghen:
 
Hare si, ocht hem tordeel gave;
 
Ontwisedment hem, si scieder ave:
 
Ontseidemen dat, so sachmen clare
 
Dat Rome haer moeder niet en ware.
45
Dit scrivet hi ende ontbiet,
 
Maer dat en diet lettel of niet.
 
Doe vermeesaemdi aerme ende rike,
 
Die dat ontseiden ghemeenlike,
 
Ende alle die in enegen saken
50
Mettem meenten ofte spraken.
 
Maer die hi dus in banne doet,
 
Worden met tornen verwoet
 
Ende worden ridende om die stede,
 
Alse den paues te slane mede.
55
Doe sach die paues datmen tien tiden
 
Dor noot die wonde moeste sniden
 
Ende houwen dor dien noot.
 
Soudeniers dat hi ontboot,
 
Ende int eerste van sinen gewerke
60
Besette hi sente Pieters kerke,
 
Entie die offeranden roveden,
 
Dedi vanghen ende onthoveden
 
Ofte jaghen uter stat;
 
Entie upter kerken goet sat,
65
Dedi afwinnen merschen, renten,
 
Steden, borghen; gheen perlementen
 
Sone mochtem troost gheven,
 
Sine moesten rumen of laten tleven;
 
Ende brochte der kerken goet
70
Ant recht daert an wilen stoet.
 
Rovers seiden openbare,
 
Dat het ware een mordenare,
 
Ende vander messen soude bliven,
 
Die so meneghen dede ontliven.
75
Doe hi der doot naecte also wale,
 
Seiden alle die caerdenale,
 
Dat het altoos niet en behoeve
 
Dat menne te sente Pieters groeve,
 
Die sinen stoel maecte so root
80
Met so menechs menscen doot.

Noch vanden paues. LI.

 
Die stervende paues dit vernam
 
Ende warter omme een deelkijn gram.
 
Fellike hi sine broederen ansach
 
Ende sprac aldus daer hi lach:
5
‘Haddi’, sprac hi, ‘in uwen zinne
 
Eenech point van redene inne,
 
Die gheestelijc oft godlijc ware,
 
Ghine sout niet also sware
 
Uwen paues doemen, uwen vader;
10
Want mijn leven altegader,
 
Ende daer toe mijns selves erve,
 
Hebbic gheleit in uwe bederve,
 
Ende hebbe die werelt eere gelaten,
 
Omme tfordeel van uwer baten.
15
Hadt ander volc up mi gheseget,
 
Ghi soudet hem hebben ontleget
 
Ende hebben uwen vader geheert,
 
Entie dinc int beste ghekeert.
 
Nu segget: waer hebbic scat so grouf
20
Gheheven te minen behouf?
 
Ic hadde genouch vanden minen,
 
Dat mi genougelic mochte scinen.
 
Wien hebbic geheert of gevrijet?
 
Of mi selven, des so lijet.
25
Eert hier toe quam dat dus gesciede,
 
Jane eerden mi alle liede?
 
Dedic niet al dat ic woude?
 
Ende mi sprac alt volc ere ende houde.
 
Dese eere ende desen lof
30
Stac mi uwe aermoede of,
 
Ende mi ontfaermde uwer saken;
 
Doe wardic wreet inder wraken.
 
Ic sach die roveren u te scanden
 
Upneemen uwe offranden
35
Entie met overdaden verslocken,
 
Ende u gaen met aermen rocken
 
Ende droevelike ommekeren die ogen;
 
Dit en constic niet gedoghen,
 
Ende began orlogen met rade,
40
Omdat ic bider roveren scade
 
Die kerke wilde houden in eren.
 
Nu dincti mi die redene verkeren,
 
Want ghi mijns niet wilt roeken.
 
Dat andere runen in hoeken,
45
Wildi mi openbare wisen;
 
Dat begripen wildic prisen,
 
Daer ghijt daet met uwen rade,
 
Doch so biddic up genade.
 
Wildi uwen stervenden vader
50
Sijn graf ontseggen algader?
 
Der menscelijcheit gemene zale
 
Ontsegdi mi altemale:
 
Een aerme ghemeene wijf,
 
Een dief, een woukerare, een keytijf,
55
Gaet indie kerke met andren lieden,
 
Ende dit wildi den paues verbieden!
 
Ende legtere an macht so groot
 
Tontseggene mi de kerke al doot,
 
Ende ickere levende in ginc!
60
Die dode en mach ghene dinc
 
Mesdoen dat zonde heten mach;
 
Die levende mesdoet nacht ende dach.
 
So sware felheit dat beduut,
 
Dat ghi dien uter kerken sluut,
65
Dien macht ende wille gebreect
 
Te doene dat men van zonden spreect.
 
Hier omme, lieve kinder mijn,
 
Laet u int herte leet dat sijn,
 
Dat ghi dus ombescedene wort
70
Peinset ende bringet vort.’

Vanden selven meer. LII.

 
Omme dat ghi niet selt wanen,
 
Dat ic u dat dar vermanen,
 
Dat ic meerre si dan ghi,
 
Hort hier redene daer bi:
5
Elke daet van enen man
 
Salmen proeven ende besouken dan
 
Nadie meninge vanden sinne,
 
Eermer af jugeren beginne;
 
So dat tfonnesse gaet
10
Danen die wille quam ente raet.
 
Hier omme spreect God ende hets waer:
 
‘Mensche, es dijn oghe claer,
 
Onnosele ende indie simpelhede,
 
So es al dijn lachame claer mede;
15
Eist oec scalc ende onrene,
 
So es dijn lijf donker al gemene.’
 
Toghe dats die bescedenhede
 
Van smenscen zinne, van smenscen zede.
 
Menech naect, aerm ende keytijf,
20
Bat mi dat ic sijn hongerege lijf
 
Soude helpen houden ende voeden,
 
Want hi verdaerf in aermoeden.
 
In wiste wats soude gescien,
 
Maer ic stont in staden dien,
25
Ende loedene met minen ghelde;
 
Maer eer hi quam ute te velde,
 
Hevet hi enen mordere gemoet,
 
Diene doodde omme sijn goet.
 
Salic dan manslachtich wesen,
30
Omme dat ic gaf daermen desen
 
Jammerlike om hevet vermort?
 
In rechte brinct men bescreven vort,
 
Datmen manslachtich wreect ende lovet:
 
Den mordenare ontwijstmen thovet,
35
Dat hi den goeden man verslouch;
 
Den ridder doetmen eeren genouch,
 
Dat hi enen volewijch verwan,
 
Daer hi in slouch menegen man.
 
Dus es manslachtich hier te prisene,
40
Ende hier ter wraken werd te wisene.
 
Die paues, die eerste Adriaen,
 
Was een goet man sonder waen;
 
Dien geeft men prijs ende lof daer af,
 
Dat hi den groten Karle gaf
45
Macht te ghevene bisscopdoeme,
 
Ende niemene te secrarien coeme,
 
Die keyser en dadere toe dat sine
 
Metten stave ende metten vingerline
 
Te verchierne den elijt;
50
Want Karel was in siere tijt
 
Een man die gheere mieden en rochte,
 
Ende niet lichtelike mochte
 
Niemen werden indien tiden,
 
Dat hi bi mieden mochte liden.
55
Ende oec en mochts die paues gewesen,
 
Alse een te bisscoppe was uutgelesen,
 
Dat hi tote elken, lude ende stille,
 
Ghedoen mochte al sinen wille,
 
Ende gaf den keyser sine macht,
60
Alse die ghene die niet en acht
 
Omme miede noch om overdaet.
 
Nu es alder heren raet
 
Vul ghierecheden, vul overdaden.
 
Hier omme es die kerke beraden,
65
Dat soe den tyrannen trect af
 
Die vriheit, die soe den keyser gaf,
 
Dat soe ghelijc gemenen wiven
 
Om ghelt te copene niet en bliven.
 
Nu prisen wi in onsen sproken
70
Diet den keyser hebben ontbroken.
 
Oec lijc wel, wat soes gesciet,
 
Hennes der pauesen ambacht niet,
 
Datmen mort of wijch iet doe.
 
Doch horet den paues toe,
75
Oft hi dat onnosele diet
 
Verdreven sonder redene siet,
 
Dat hire toe doe hant ende wort
 
Te wederstane onreine mort;
 
Want die propheete Ezechiel
80
Scelt die papen ende es hem fel,
 
Die, alse fel was die aventure,
 
Hem selven gelijc enen mure
 
Niet en setten vor tfolc ons Heren.
 
Nu suldi merken ende leeren,
85
Dat die kerke hevet twee persone
 
Jegen scalcheit ende hone,
 
Omme dat die quaetheit si bedwongen:
 
Deene orloghet metter tongen,
 
Entie ander metten zwaerde.
90
Ic was die ghene die begaerde
 
(Orconde u selven) mine paertie
 
Goet te makene (die wille hi lije);
 
Alse langhe alsere hope toe horde,
 
So orlogedic met minen worde.
95
An hem hebbic die dinc bejaget
 
Die tswert vander kerken draget.
 
Hi screef mi weder hovescelike,
 
Dattene die Windelike
 
So swaerlike orlogeden met stride,
100
Hine hadde moete noch ghetide,
 
Ende bat dat ic die peneghe sine
 
Niet en spaerde no mine pine
 
Uptie morderen ende up die dieve.
 
Haddic ontseit sine brieve,
105
Wat onschulde soudic toghen
 
Voer Jhesus Cristus den hoghen,
 
Nu mi sine saken al
 
Die keyser met brieven beval?
 
Soudic borghers ende vremde lude
110
Sien roven ende scueren hare hude,
 
Ende ic soude slapen ende rusten,
 
So mochte mi groter zonden lusten.
 
Die den mordere sparet iet,
 
Hi vermordert tonnosele diet!’

Noch vanden selven paues. LIII.

 
Nu mogedi seggen hier jegen:
 
Dat en es geens priesters plegen,
 
Dat hi hem clene of groot
 
Besmettet met iemens doot.
5
Dits waer, maer hi nes niet besmet,
 
Die den bosen mensche let
 
Enten onnoselen verloost,
 
Want Gods wort seget ons troest:
 
‘Salich sijn si die talre stede
10
Wel doen ende gherechtichede.’
 
Papen waren wilen eere
 
Finees ende Mathatyas,
 
Die vromelike, alsict las,
15
Wraken sonden, swaer ende groot;
 
Want Finees slouch den ghenen doot
 
Die oncuscher minnen plach,
 
Ende Mathatyas, alse hi sach
 
Den Joden afgoden volgen naer,
20
Vermordde hise upten outaer.
 
Andere papen in doude wet
 
Hebben hem aldus besmet.
 
Ende waer na soudemen nu bi tiden
 
Morders vri woch laten riden?
25
Clene es mijn onscult hier of,
 
Doch soudix te rechte hebben lof,
 
Want ic hem vordeel dede groot,
 
Diemen seget dat ic hebbe doot.
 
So icse eer ontliven dede,
30
So ic daer bi eer minderde mede
 
Naer dit leven hare pine.
 
Die quade, so langer tleven sine,
 
So hijt swaerre tormenten moet,
 
Want hi te meer quaethede doet,
35
Hen si somech dien indit leven
 
God sine gratie wille gheven.
 
Die doot es een gemene goet
 
Elken mensce, die sterven moet;
 
Want bi hare coemt die goede te lone
40
Enter euweliker crone,
 
Entie quade laet daer bi,
 
Dat hi nemmermeer quaet en si.
 
Si sijns mi sculdich te weten danc,
 
Die ghenen dien ic haren ganc
45
Benam te doene dorpere zonden.
 
Dese antworde hebbic over mi vonden,
 
Omme dat ic wilde wederleggen
 
Uwe antworde ende verseggen;
 
Maer omme dat wi lichte mogen,
50
Ic ende ghi, sijn bedroghen,
 
So geven wi al dese dinghe
 
Gode up selve sonderlinge.
 
Minen doden lachame begaet,
 
Alse ghi der andre pauesen daet;
55
Set mi vordie kerke buten,
 
Doet die doren vaste sluten
 
Met slotelen ende met grendelen vaste.
 
Wille onse Here dat icker in raste,
 
So lovet Gode, of hi gedoget
60
Dat hi daer sine miracle toget;
 
Doet hijs niet, met mi doet
 
Al dat u dinct wesen goet.’
 
Aldus ghevielt. Die paues staerf;
 
Men namene ter selver waerf
65
Ende settene vordie kerke dure,
 
Besloten vaste ter selver ure.
 
Een wint die dueren upstac,
 
Die tslot ende hameeden brac.
 
So groot quamen die vlagen sciere,
70
Die dueren vlogen an de masiere,
 
Ende doe dedemen daer ter erde
 
Den paues na siere werde.

Van enen wive enten duvel. LIIII.

 
In desen tiden, alst Willem seget,
 
Die dInghelsche jeeste te scrivene pleghet,
 
So was in Ingelant een wijf,
 
Die haren tijt ende haer lijf
5
Al in sorserien versleet.
 
Up enen tijt gesciede haer leet:
 
Want soe hadde ene sprekende ka,
 
Die soe met weelden hare hilt na,
 
So dat soe eens begonde spreken
10
Wort van wonderliken treken.
 
Dat wijf wart geware des,
 
Ende mettien ontviel hare tmes,
 
Ende soe wart int anscijn bleec.
 
Die vrouwe versuchte ende verseec
15
Langhe stonde, ende seide: ‘Owach!
 
Heden up desen dach
 
So es van mire plouch daventure
 
Ghekeert nu ter selver ure.
 
Heden salic sonder waen
20
Groot mesfal horen ende ontfaen.’
 
Cume hadsoe vulseit dat wort,
 
Dat daer quam een bode vort,
 
Die seide: haer sone ware doot
 
Ende sijn ghesinde, clene ende groot.
25
Doe bleef liggende die vrouwe
 
Om die mare van groten rouwe,
 
Ende hiet datmen comen dade
 
Twee haerre kindere tharen rade,
 
Eene dochter ende eenen zone:
30
Moenc ende nonne waren de gone.
 
Suchtende soe sprekende waert:
 
‘Ic hebbe gheleeft bi sduvels aert,
 
Ende hebbe die hope van mi begeven;
 
Maer ic hope up u leven,
35
Dat mi u weldaet helpen soude.
 
Nu wetic wel bi miere scoude,
 
Dat si mi sullen doen verdriet,
 
Die ic mi hier bedriegen liet:
 
Dat sijn die duvelen uter hellen,
40
Daer ic mi hier mede wilde ghesellen.
 
Nu biddic u als moeder terre tijt,
 
Bider lieven die gi mi sculdich sijt,
 
Dat ghi helpt lichten minen torment;
 
Want dat es mi wel bekent,
45
Ghine coent miere zielen niet gevromen,
 
Men en salse euwelike verdoemen.
 
Nayt minen lachame in eens herts vel,
 
Ende beslutene harde wel
 
Daer naer in een stenijn vat;
50
Legget een saerc dan over dat
 
Met lode ende met ysere gesaudeert;
 
Noch willic, dat dat breken weert,
 
Ene ketene inde middewaerde,
 
Staerc ende vast, van groter waerde,
55
Twee andere ketene telken ende.
 
Sijt mi selve oec ghehende,
 
Ende doet mi L zalme bi nachte
 
Over mi lesen ter wachte,
 
Ende messe dages vor mi seggen.
60
Magic dus seker drie dage leggen,
 
So graeft mi upten vierden dach.
 
Nochtan ontsie ic mi, owach!
 
Dat mi die erde ontseggen sal,
 
Ende dats om mine mesdaet al.’
65
Men dede hare al dat soe hiet.
 
Soe staerf, ende het en halp haer niet.
 
Indie kerke stont soe ter wachte.
 
Uptie eerste twee nachte,
 
Alse die clerken lasen ende songen,
70
Quamen die duvele na ghedrongen,
 
Ende staken up met haren roten
 
Die kercduere, diere was besloten.
 
Twee ketenen braken si sonder sparen,
 
Die ten hovede enten voeten waren,
75
Maer die middelste was so gewracht,
 
Dattem daertoe gebrac die cracht.
 
Ter derder nacht, rechts up de stonde
 
Eer die hane crayen begonde,
 
Quamen duvele buten getale,
80
So dat die cloester altemale
 
Beven dochte ende aldie stede.
 
Een groot duvel, ende eynselije mede
 
Dan alle die andere waren,
 
Die stac ontwee sonder sparen
85
Die kerkeduere, hoe soet vare.
 
Hi quam met enen fieren gebare,
 
Daer die lachame lach doe.
 
Hi riep hare bi namen toe,
 
Ende gheboot dat soe upstonde,
90
Maer soe antworde: soe en conde,
 
Soe ware gebonden. Doe sprac de here:
 
‘Du werds ontbonden te dire onnere.’
 
Die staerke ketene, die tien stonden
 
Sine gesellen niet breken conden,
95
Die brac hi alst ware een stof.
 
Den saerc stac hi boven of
 
Metten voeten, daerment sach.
 
Bider hant nam hise daer soe lach,
 
Ende tracse uter kerken duere.
100
Daer stont een zwart ors tier ure,
 
Dat overmoedelike nyde,
 
Daer setti up die vermalendyde.
 
Tors was al vul priemen gesleghen,
 
Ende het hevet dien wochgedregen,
105
Daerment an met ogen ziet,
 
Ende al gheent gheselscap vliet,
 
So datment nemmeer sach ter wilen;
 
Maer men horde wel vier milen
 
Dat mesbaer ende dat ghescal. -
110
Willem dIngelsche bescrijft dit al.

Keyser Heinric jegen den paues. LV.

 
Int sevende jaer dat tkeyserike
 
Stont onder den keyser Heinrike,
 
Stont qualike metter Roemscher kerke
 
Omme dat die onnutte clerke
5
Drie pauesen hadden in die stede,
 
Benedictus ende Silvester mede,
 
Daer ic te voren hier af sprac,
 
Ende dat men die twee verstac,
 
Ende maecte Gregoriuse den sesten.
10
Jegen desen alse jegen den besten
 
So quam keyser Heinric striden,
 
Die meer verloos indien tiden
 
Dan hi ant orloghe wan;
 
Doch so staerf die heilege man,
15
Ende omme sine gherechtechede
 
Dede God om hem tekijn mede,
 
Alsic hier te voren seide,
 
Daer men om in die kerke leide.
 
Naden sesten Gregorius quam
20
Die keyser Heinric ende nam
 
Van Bavenburge Smedeghere,
 
Die daer paues was ende here,
 
Ende dedene paues sijn bekent,
 
Ende wart geheten die derde Clement.
25
Dese wijede den keyser Heinrike
 
Ter cronen eerst, ten keyserike.
 
Van desen Clemente men telt
 
Dat hi paues wart met gewelt,
 
Want Heinric na Gregorius doot
30
Den IXden Benedictus verboot
 
Enten derden Silvester mede
 
Here te sine vander stede,
 
Ende hevet met crachte daer in gesent
 
Desen anderen Clement,
35
Die wijede desen selven Heinrike
 
Keyser inden Roemschen rike.
 
Int sevende jaer van sinen rike
 
Die Romeine swoeren gemeenlike
 
Den keyser alle te samen,
40
Dat si vort meer paues en namen,
 
Hen soude biden keyser wesen.
 
Min dan een jaer, als wi lesen,
 
So was paues dese Clement.
 
In dit selve jaer, eist bekent,
45
Was te Nyvele sente Geertruden kerke
 
Upgemaect van sconen gewerke,
 
Die te voren was verbrant
 
Om ene roekeloeshede, alsict vant,
 
Dat daer ghestuert was dbloet ons Heren.
50
Heinric keyser, horen wi leren,
 
Was daer alse mense wijede.
 
Die kerke goeddi ende vrijede.
 
In keyser Heinrix VIIIde jaer
 
Ghesciede in Hollant mesfal zwaer,
55
Want Diederic, de vijfte grave,
 
Wart gebrocht des levens ave
 
Tote Dordrecht indie port
 
Van sinen vianden ende vermort,
 
Daer hi sonder hoede was.
60
Grave, alsict bescreven las,
 
Was hi in Hollant X jaer.
 
Ne geen sone bleef hem daer.
 
TEgmonde wart hi begraven.
 
Des lands baroenen die gaven
65
Florense sinen broeder tlant,
 
Die eerst Vrieselant hilt in hant.
 
Dese Florens te wive gewan
 
Ene vrouwe, hiet Geertruit; Herman
 
Hiet haer vader, hertoge van Sassen.
70
Van hare quam Hollant oyr gewassen,
 
Alsic hier na sal besceden,
 
Alse ons die jeesten daer toe leeden.
 
In dat jaer, wi lesent dus,
 
Wart paues die ander Damasus,
75
Niet metter cuere, maer met gewelt;
 
Niet ene maent hi den stoel helt,
 
Ende staerf wel naer onvorsien.
 
Int selve jaer sachmen gescien,
 
Dat so gheweldich viel die snee,
80
Dat die bome scuerden ontwee.
 
Int IXde jaer van Heinrix rike
 
So wart gecoren redenlike
 
Bruun, die bisscop van Toel,
 
Om te besittene des paues stoel,
85
Ende was die Xde Leo verbaert.
 
Alse dese voer te Rome waert,
 
Hordi die ingelen inden trone
 
Aldus singhende harde scone:
 
‘God seghet: ic pense tgepens des vreden
90
Ende niet der pijnlijcheden.’
 
Dese maecte scrifture ende zanc
 
Menech, dies men hem weet danc.
 
Dese vant eens bi aventuren
 
Eenen malladen voer sire duren;
95
Dien leeddi in ende dedem goet,
 
Up sijn bedde hine rusten doet.
 
Heimelike hi sine dure sluut,
 
Ende gaet daer een stic bet uut;
 
Ende alse hi weder coemet in,
100
Sone vant hijs meer no min.
 
Vro was hi omme dese dinc,
 
Dat hi Gode aldus ontfinc.

Vanden grave Boudene Wiscard. LVI.

 
Te desen tiden so ghevel,
 
Dat die Normanne waren fel
 
Den Romeinen vander stede
 
Van Rome enten paues Leo mede;
5
Want die goede hertoghe Ricaerd,
 
Dies hier te voren gewagen waert,
 
Hoe heimelike hi leedde sijn leven,
 
Alse hi doot was, sijn hem bleven
 
Twee sonen: deen hiet Ricaerd,
10
Die here naden vader waert
 
Ende waest omtrent een jaer.
 
Men wille wanen over waer,
 
Datten Robbrecht sijn broeder vergaf,
 
Ende omme berouwenesse daer af
15
Voer hi, segetmen, over mere.
 
Dese wan met sinen here,
 
Daer hi up orlogen voer,
 
Poelyen ende tlant van Laboer,
 
Calabre ende tlant van Cycile,
20
Dat noit tote diere wile
 
Uptie Grieken conde gewinnen
 
Roemsch keyser, alse wijt kinnen.
 
Alexis, die doe keyser was
 
Te Constantinoble, alsict las,
25
Verwan hi ende omme dede,
 
Entie van Venegen mede,
 
Ende bleef moghende ende waert.
 
Dit was die stoute Robbrecht Wiscard,
 
Die Willem dien bastaerd wan,
30
Dien sijnt Ingelant quam an,
 
Alse ghi sult horen hier naer.
 
Die Romeine waren Robbrechte zwaer
 
Enten Normannen mede,
 
Ende quamen met here uter stede.
35
Die paues Leo entie sine
 
Vielen daer in groter pine,
 
Want die Romeine worden ondaen,
 
Entie paues Leo ghevaen
 
Met vele lieden van sire partien.
40
Robbrecht Wiscaerd wilden vrijen
 
Ende quite scelden met groter eren,
 
Maer hine wilde niet wederkeren,
 
Men verlooste die sine mede.
 
Doe dedemen dat dor sine bede.
45
Dat dit gheviel, lesic vorwaer,
 
Was in Heinrics XIste jaer.
 
In desen tiden so ghevel
 
Desen Robbrechte also wel,
 
Dat hi eenen heidinen hadde gevaen,
50
Behendich ende wijs, sonder waen,
 
Die een beelde in Poelyen vant,
 
Dat lange gestaen hadde int lant,
 
Om sijn hovet een coperijn rine,
 
Daer in gescreven dese dinc:
55
‘In Meye upten eersten dach,
 
Teerst dat die zonne risen mach,
 
So hebbic een goudijn hovet.’
 
Die Sarrasijn was niet verdovet
 
Hine verstont watter ane lach,
60
Ende wachte upten Meyedach,
 
Ende proevede, als die zonne upquam,
 
Waer sijns hovets scade ende nam.
 
Daer vant hi onghetelden scat.
 
Robbrechte Wiscaerd gaf hi dat,
65
Ende verloeste hem daer mede.
 
Doe levede in groter heilechede
 
Sente Tybaut van Vrankerike,
 
Die Gode diende omoedelike.
 
In keyser Heinrix XIIste jaer
70
So rees eene orloge swaer
 
Tusscen hem entie Vlaminge mede;
 
Want grave Boudene, die de stede
 
Van Risele maecte ende daer leget,
 
Daermen dogeden vele af seget,
75
Die slouch hant an met gewelt
 
An dat lant van Over Schelt,
 
Dat den keyserrike behort,
 
Ende wan Eenam die port,
 
Gheroudsberghe ende al dat lant,
80
Dat hi liggende daer omme vant,
 
Ende dat lant van Aelst mede,
 
Met crachte ende met mogenthede.
 
Dies wart die keyser Heinric gram.
 
Met groten here dat hi quam
85
Treckende al toter Schelt.
 
Boudene sach dat hi dat velt
 
Houden mochte min no mee,
 
Ende brac die bruggen ontwee
 
Vander Seelden al ommetrent.
90
Die keyser quam tote Ghent;
 
Maer so nauwe was besat
 
Brugge ende oec elc gewat,
 
Dat hi niet over comen en mochte
 
Met sire eeren, alse hem dochte.
95
Oec haddi onder skeysers here
 
Vele maghen van groter were,
 
Die hem node wilden scaden.
 
Dus was die keyser so beraden,
 
Alse hi verherd hadde ende verbrant
100
Over Scelt grave Boudens lant,
 
Dat hi keerde ten Rine waert.
 
Die grave volgeden anden staert,
 
Ende reet hem vele af sijns carinen;
 
Tote Numagen dorsti hem pinen
105
Te volgene na inden ompays:
 
Daer verbrandi dat pallays.

Keyser Heinrix strijt jeghen Boudene. LVII.

 
Die keyser Heinric die en conde
 
Dat gebetren niet ter stonde,
 
Ende quam ten naesten jare
 
Met groten here openbare
5
Treckende dor Cambrisijn,
 
Want dat lant was over al sijn,
 
Ende es in Artoys getrect,
 
Daer hi alt lant met here dect,
 
Ende wat so buten vesten was
10
Verberndi, alse tfier doet tflas,
 
Ende wilde in Vlaendren hebben getogen
 
Jegen Casselberghe den hogen,
 
Want dat lant was sonder rivieren.
 
Nochtan helpt niet sijn visieren,
15
Want die grave met enen fosseide
 
Hem den inganc al daer ontseide,
 
Ende settre so vaste hoede,
 
Dat die keyser met erren moede
 
Wederkeerde, al waest niet scone,
20
Ende rumde die Vrancsce crone,
 
Ende trac weder over Scelt,
 
Daer hi met sire ghewelt
 
Voer liggen int Vael Boulyant.
 
Menegen ghisel ende pant
25
Haddi mettem sonder waen;
 
Oec hadde Boudene ghevaen
 
Een deel siere hogher liede.
 
Doch die dinc aldus gesciede,
 
Dat des graven magen baden das,
30
Want sijn moeder van Lucenborch was,
 
Datmen des name enen vrede,
 
Ende men weder dor hare bede
 
Gevangene om gevangene gave,
 
Of datmense loeste omme have.
35
Dus nam men daer een bestant,
 
Entie keyser keerde in sijn lant.
 
In desen tiden, eist bekent,
 
So quam van Antyochen te Ghent
 
Derdsche bisscop sente Macharis
40
Te sente Baves, die al daer is.
 
Sidert en wart tote desen dagen
 
Noint asschen uter coken gedragen:
 
Dese miracle, seidmen voer waer,
 
Es bi hem openbare daer.
45
In desen tiden, seget Willem,
 
Alsement lesende vint van hem,
 
So waren upter Roemscer straten
 
Twee queenen, malicieus utermaten,
 
Van sorserien, van toverien,
50
Van duvelien, van nygromancien,
 
Die biden straten ende biden velden
 
Ghemeene herbergherie helden
 
Van gasten, groot ende cleene.
 
Quamer eenech man alleene,
55
Si maecter af met haerre aert
 
Waest zwijn, ezel ofte paert,
 
Ende dadere haren dienst dan mede.
 
Dit was grote mordadichede,
 
Ende niemene wonderets nu ten stonden,
60
Men hevet dicken dit bevonden.
 
In desen tiden ghesciede mede
 
Wonder te Rome indie stede,
 
Dat te wonderne es also sere
 
Alse dit ander ofte mere,
65
Dat ic hier vertellen sal
 
Hier in corten worden al.

Van enen brudegoem een bispel. LVIII.

 
Een jongelinc was seere rike
 
Ende minde inhertelike
 
Ene joncfrouwe ende ginc hare an,
 
So dat hise te brude gewan.
5
Nu waren si rike ende edel beede:
 
Die jongelinc dede scone gereede
 
Ende maecte sinen gesellen feeste.
 
Mettem aten een deel der meeste,
 
Dien hi hoghe maeltijt dede.
10
Naer etene van vroilichede
 
Stonden si up aldaer meest al,
 
Ende souden werpen enen bal,
 
Alse jongelinge plegen some.
 
Nu hadde die brudegome
15
Siere bruut vingerlijn an de hant,
 
Dat soe hem gaf up trouwen pant,
 
Ende vrucht dat hijt verliesen mach.
 
Ene ymage dat hi sach,
 
Die gemaect was wilen ere
20
In heidijnsce wet in Venus eere;
 
Van copre was dat beelde gegoten.
 
Hi brac hem daer uter roten,
 
Ende staect den beelde anden vingher,
 
Dat cume wider was of ingher,
25
Ende so heenen saen ten spele.
 
Jeghen hem so prigeder vele,
 
Nochtanne en liet hijt daer om niet
 
Hine was deerste die danen sciet,
 
Ende gaet om sijn vingerlijn,
30
Ende vint den beelde den vinger sijn
 
Toter palmen hebben gebogen.
 
Hine can ghepinen no gepogen,
 
Dat hi den vinger iet gerechte,
 
Of dat vingerlijn verrechte.
35
Danen hi sceet dat hijt vertellen
 
Niet en wilde sinen gesellen.
 
Die donker nacht die es comen.
 
Eenen gheselle heefti genomen,
 
Ende vant des beelden vinger gerecht
40
Ende tfingerlijn verloren echt.
 
Hi gheliet hem in sijn gedachte
 
Oft hi der scaden niet en achte,
 
Ende keerde tsiere bruut weder,
 
Ende ginc int bedde liggen neder.
45
Ende alse hise helsen woude,
 
So ghevoeldi also houde
 
Tusschen hem ende hare mede
 
Ene dicke dinc, ene deemsterhede,
 
Datmen ghevoelen mochte ende niet sien,
50
Ende wart belet bi dien,
 
Dat hi hare niet en conde genaken.
 
Oec hordi een luut van spraken:
 
‘Slaep bi mi, ic bem die dine:
 
Orconde dinen vingherline.
55
Ic bem Venus die godinne.
 
Du trouwets mi te dinen beginne;
 
Dijn vingerlijn gaefstu mi eere,
 
Ende ic en gheves di nemmermere.’
 
Vervaert wart hi als hi dit horde,
60
Ende hi en weet neghene antworde.
 
Dien nacht hevet hi ter steden
 
Sonder slaep ende ruste leden.
 
Sijn peinsen liep in menegen gedochte,
 
Wat dit wonder bedieden mochte.
65
Dit gheviel hem dicke daer naer,
 
Alse hi maken wilde een paer
 
Met sire bruut, ten eersten worde
 
Ghevoeldi ghene dinc ende horde.
 
Els was hi vrome te andren dingen,
70
Ten wapenen enter wandelingen,
 
Also langhe dat sine bruut
 
Ghene dinc al brochte uut,
 
Ende soet sinen vrienden ontecke,
 
So dat men te rade trecke,
75
Ende men doch ontdecte dat
 
Eenen pape buten der stat,
 
Hiet Palumbus, want men dien
 
Kende over enen nigromancien,
 
Ende alsulke dinghe conde bedieden.
80
Die quamer an dor minne van mieden,
 
Dat hi te helpene hem vermat.
 
Ten jongelinc seidi dat:
 
‘Nem desen brief te dinen geleede,
 
Ende ganc daer ghene vier wegescede
85
Te samen comen, ende stant daer.
 
Swijch al stille, sprec niet een haer.
 
Bi nachte, alst coemt ter rechter uren,
 
Saltu daer liden sien fighuren,
 
Manne, wive, jonge ende oude,
90
Some drivende rouwe, some vroude,
 
Some tors, some te voet.
 
Wat soes gesciet, wat somen doet,
 
Ne sprec groot nochte clene.
 
Alse dat volc es wech alrene,
95
Salre een moor comen ende jagen,
 
Groot ende vet, up enen waghen.
 
Ghef hem den brief zwigende stille:
 
Di sal ghescien al dinen wille.’
 
Die jongeline heeft dus gedaen:
100
Ten weghensceden es hi gegaen,
 
Ende sach liden sulc ghediet,
 
Alse hem die pape behiet.
 
Onder menegen keytijf
 
Sach hi daer liden als een wijf,
105
Die daer voer indien gegare,
 
Alse oft een ghemene wijf ware.
 
Hare haer wayende harentare
 
Uptie scouderen indier gebare;
 
Daer up ene goudine huve,
110
Kerspende alse ene wijndruve;
 
Up enen muul, fier ende amblant;
 
Ene goudine roede in haer hant,
 
Daer soe den muul mede reet;
 
So sierlike was soe ghecleet,
115
Ende so dinne waest al tote desen,
 
Dat soe dochte rechts naect wesen;
 
Haer ghelaet ende haer ghebare,
 
Oft soe al ghemeene ware.
 
Die meester volgeden anden staert:
120
Vreselike hi ghebaert
 
Upten jongelinc metten ogen;
 
Eenen waghen reet hi, enen hogen,
 
Met precieusen steenen beset,
 
Ende vraget hem wat hi daer let.
125
Dander en sprac clene no groot,
 
Maer den brief hi hem boot.
 
Die duvel en was so coene niet,
 
Alse hi den zeghel kent ende ziet,
 
Dat hi dorste ontseggen das,
130
Maer den brief hi overlas;
 
Ende alse hi ghelesen hadde den brief,
 
Die aerme hi te Gode hief,
 
Ende seide aldus belgende sere:
 
‘God almachtich, grote here!
135
Hoe langhe suldi ghedoghen
 
Die quaetheit, die vor dinen ogen
 
Palumbus die pape doet?’
 
Serianten senddi metter spoet,
 
Die Venuse tfingerlijn afjagen,
140
Enten cnape weder draghen.
 
Soe maecter vele nosen,
 
Maer int ende moeste soes ghelosen.
 
Die jongelinc keerde tsire bruut,
 
Ende hadde sinen wille al uut.
145
Maer alse Palumbus vernam,
 
Dattem die duvel dus was gram
 
Dat hi Gode over hem clagede,
 
Qualike hem dat behagede.
 
Daer bi bekendi vorwaer,
150
Dattem was sijn sterven naer.
 
Voer alle die Roemsche liede
 
Hi sine mesdaet beghiede;
 
Ongehorde dorpre sonden
 
Beclagedi Gode daer tien stonden,
155
Ende dede afsniden die lede sine,
 
Ende staerf in dorperliker pine.

Wat in des keysers Heinrix tiden ghevel. LIX.

 
Int selve jaer, lesen wi hier,
 
Was in Ytale een, hiet Berengier,
 
Die wederseide al openbare
 
Dat sacrament vanden outhare.
5
Die wart verwonnen met wisen clerken,
 
So dat hi moeste onse wet sterken,
 
Ende stont des ongheloven af.
 
Sijn goet hi wech dor Gode gaf,
 
Ende dede penetencie so groot,
10
Dat men sprac na sine doot
 
Vrancrike duere al openbare,
 
Dat hi een heilech man ware.
 
Int selve jaer ende tien stonden
 
So waren in Ingelant vonden
15
Vele heileghere lachamen,
 
Gheel in hude altesamen:
 
Die coninc sente Edegaert,
 
Dies hier te voren gewagen waert;
 
Sente Wiborch, sente Edeldrite,
20
Die mageden waren ende mans quite;
 
Sente Elfregel ende sente Cubrecht,
 
Entie coninc sente Edmond echt.
 
Alle dese saghen die lude
 
Liggen met vleesce ende met hude,
25
Alse oft slaep, niet doot en ware.
 
In des derds Heinrix XIIIIden jare
 
Staerf paues Leo overwaer,
 
Ende was een man van dogeden claer.
 
Sine miraclen tsinen grave
30
Togen die waerheit daer ave,
 
Wies hi es werdich sekerlike
 
Voer Gode in sijn hemelrike.
 
In desen tiden, alsict vant,
 
Ghevielt datmen te Rome Pallant
35
Onder derde vant begraven,
 
Chierlike met groter haven;
 
Want sijn lachame was geheel,
 
Noch versmouten in geen deel,
 
Entie huut entie beene
40
Entie zenewen al ghemene
 
Waren gheheel altesamen.
 
Groot wonder si daer vernamen,
 
Die ghone die den doden vonden;
 
Want si saghen daer ten stonden
45
Een licht tsinen hovede daer,
 
Bernende wel ende claer,
 
Datmen ne conde in gere maniere
 
Noch met watre, no met viere,
 
Noch met winde gehuten niet;
50
Doch dat een groot meester riet
 
Een ghat boren onder den brant:
 
Doe ginc dat licht ute te hant.
 
Die man hadde gheleghen daer
 
Wel XXII hondert jaer,
55
Bidi dat hi ghesleghen was
 
Metten goedertieren Eneas,
 
Daer hi jegen Turnuse vacht,
 
Dat was eer Rome was gewracht
 
IIII hondert ende XX jaer.
60
Sine wonde gaepte ende was voerwaer
 
Nochtoe wijt IIII&ct; voet,
 
Die in sine borst midden stoet.
 
Lettren stonden daer ghescreven,
 
Die seiden: ‘Ic was in mijn leven
65
Wilen Evanders sone Pallant,
 
Dien wilen dorescoot metter hant
 
Turnus, die stout was inde were,
 
In eenen wijch met eenen spere.’
 
Men rechte up ter selver ure
70
Den doden te Rome anden mure:
 
Hi was hoghere dan die tinne.
 
Maer doe die huut, hart ende dinne,
 
Wart bereinet ende besceenen,
 
Doe rotten te hant die zeenen
75
Entie huut, ende hi viel neder,
 
Ende ghedeech te stove weder.
 
In Heinrijcs XVIIde jaer
 
Wart paues Victor overwaer
 
Van Rome, die Aleman.
80
Eenen seent hilt die selve man
 
Tote Florensen indie stede,
 
Daer hi bisscoppen ontsetten dede,
 
Ende vele onterven ende ontvrijen
 
Van overspele, van symonien.
85
Dese quam hier over in Gallen,
 
Daerne eerlijc met hem allen,
 
Die mettem waren, doe ontfinc
 
Keyser Heinric met groter dinc.
 
Ende daer naer over niet menech dach
90
Staerf hi, daer die paues toesach.
 
Sijn sone Heinric wart keyser daer,
 
Ende waest bi naer L jaer.

Noch wat gheviel in sire tijt. LX.

 
Seghebrecht seget over waer,
 
Alsemen screef ons Heren jaer
 
ML ende sevene,
 
Ontfinc na des vader levene
5
Die vierde Heinric dat keyserike.
 
In sijn eerste jaer sekerlike
 
Wart te Coelne van omtrent
 
Van heren gheroupen een covent;
 
Want selve die paues Victor was
10
Die hem onderwant das,
 
Dat hi die dinc vanden keyserike
 
Besetten wilde wiselike.
 
Ende want van Vlaendren grave Boudene
 
Up hem orloghe plach te houdene
15
Over Scelt int keyserike,
 
So versoendine vriendelike
 
Jegen den keyser Heinrike dan,
 
Ende hi wart aldaer sijn man
 
Vanden lande van Over Scelt.
20
Oec gaf hi hem in sire gewelt
 
Die IIII Ambachte ende Walgren mede,
 
Om vaste vriendscap ende om vrede.
 
Oec zoende die paues een ander onvrede
 
Vanden Ardenoyscen Godeverde mede,
25
Die hertoghe van Lottrike screef,
 
So dat hi vrient des keysers bleef.
 
Gozeloen dat was sijn vader,
 
Die hertoge was algader
 
Van Ardenne, van Lottrike:
30
Dus bleef tlant payselike.
 
Enen broeder hadde Godevaert,
 
Die wijs clerc was ende waert;
 
Diederic hiet hi, alsict las,
 
Die clerc te sente Lambrechts was,
35
Dien die Romeine daden maken
 
Haren sevenden dyaken.
 
Dien hadde die derde Heinric onwaert
 
Om sinen broeder Godevaert.
 
Dese wilde moenc sijn
40
Upten berch, die heet Cassijn,
 
Daer Benedictus abt sat.
 
Sindent wart hi abt tier stat,
 
Ende sindent paues na Victors levene,
 
Ende was gheheten die IXde Stevene.
45
Niet een vul jaer hi besat
 
Den stoel te Rome indie stat.
 
Int selve jaer verbrande mede
 
Padelborne al die stede,
 
Entie doem vander stat.
50
Een Scotte, een moenc, vorseide dat,
 
Hiet Paternus, lange te voren,
 
Dat God die port soude storen
 
Met brande, en ware dat si daden
 
Weldaet ende sochten genaden.
55
Tfolc spotte mettem als enen sotte.
 
Mettien so dede die Scotte
 
Uten cloestre, daer si toesaghen,
 
Al die dierste dinghen draghen.
 
Selve bleef hi in sine cluse,
60
Want hi belooft hadde uten huse
 
Niet te scedene vor sine doot.
 
Mettien quam die vlamme groot
 
Van VII ziden toegheresen.
 
Die lieden quamen te desen,
65
Ende baden dat hi woch ginge;
 
Maer hi beval Gode die dinge,
 
Ende wilde sijn gelof niet breken.
 
Doe quam die vlamme toegestreken,
 
Ende hi gaeft Gode al in hant,
70
Ende bleef metter cellen verbrant.
 
Ins vierden Heinrix derde jaer
 
Wart paues van Rome openbaer
 
Benedictus, die tiende man
 
Die mettien name dien stoel wan.
75
In dit jaer, spreect Zegebrecht,
 
Wart bi Dorneke een gevecht
 
Van slangen ende van adren mede.
 
Menech bleef daer updie stede.
 
Die ghene die tfelt verloren,
80
Eenen holen boem si vercoren,
 
Daer si hem met crachte in sloten;
 
Dandere met haren roten
 
Maecten buten groot ghescal.
 
Doe quamer tfolc toe van al,
85
Ende worpenre omme met gewout
 
Groot vier, risere ende hout,
 
Ende verbranden beede die scaren,
 
Onthier ende sire quite waren.

Van coninc Heinrix doot van Vrankerike. LXI.

 
Int vierde jaer van Heinrix rike
 
So bleef doot in Vrankerike
 
Coninc Heinric ende liet enen sone,
 
Phillip was genant die gone,
5
Ende hem was ins vaders leven
 
Die crone vanden rike gegeven
 
Vanden erdscen bisscop Gervayse
 
Van Riemen, ende omme staet van payse
 
So was die sone van VIII jaren
10
Bevolen in vogedien te waren
 
In Vlaenderen den grave Boudene,
 
Om tlant in eeren te houdene.
 
Die Boudene berechte Vrancrike
 
Met dien kinde getrouwelike;
15
Ende ware dat kint jonc gestorven,
 
So hadde die grave die crone verworven,
 
Over mids Adelen sinen wive,
 
Die moye was, alsic bescrive,
 
Des jongs Phillips van Vrancrike.
20
Dese Phillip drouch mogendelike
 
Die Vrancsce crone overwaer
 
Bi naer XLIX jaer.
 
In dat jaer mede, alsict vant,
 
Staerf grave Florens van Hollant,
25
Die seste grave van dien lande,
 
Ende dien sloughen sine viande
 
Te Hamerte al ombewaert;
 
Want hi hadde sine vaert
 
Up sine viande bestaen,
30
Ende hadse mede alle ondaen,
 
Ende wrac an hem sijns broeders doot,
 
Dien si met overdaden groot
 
Tote Dorderecht hadden versleghen.
 
Alse hi soude sijns rustens plegen,
35
Ruste hi te Hamerte onder enen boem.
 
Sijn volc nam sijns genen goem,
 
Want si rusten hem harentare.
 
Doe quam siere vianden scare
 
Upten grave al onversien,
40
Ende eer hi mochte ten orsse tien
 
Ende siere straten riden,
 
Slougen sine daer tien tiden
 
Ende mettem vele siere lieden,
 
Die node van hem al daer scieden.
45
TEgmonde, daer sine vorders lagen,
 
Wart hi te gravene gedraghen.
 
Geertruut sijn wijf bleef gravinne
 
Met haren kinderen, alsict kinne,
 
Twee jaer sonder mannes raet.
50
Cortelike, alst bescreven staet
 
Van Helynande, die screef van dien,
 
Mochtmen die comete sien.
 
Doe was een moenc in Ingelant,
 
Van Malmesberghe Elmaer genant,
55
Die sprac alse hi die sterre sach:
 
‘Bestu comen, owi! owach!
 
Meneger droever moeder toren?
 
Ic sach di wilen hier te voren,
 
Nu sie ic di tontide mee,
60
Want du meenes Ingelants wee,
 
Dat vallen sal onder voet.’
 
Dese moenc was van lettren vroet,
 
Entie oint in sire joget
 
Groot wonder hevet ghetoghet;
65
Want hi visierde eenen aert,
 
Daer hi bi ghevloghelt waert
 
An aerme ende an scinckel mede,
 
Met niewere behendichede,
 
Ende es uut eenen torre ghevlogen
70
Een groot stic, al ongeloghen,
 
So dat hem die moet ghebrac,
 
Entie grote wint hem stac
 
Ter erden ende quetstene sere,
 
Ende hi bleef creupel emmermere.
75
Selve lijedi wel das,
 
Dat sijns vallens sake was,
 
Dat hi, alse hi vliegende waert,
 
Vergeten hadde te makene staert.

Van eere cometen ende een ander wonder. LXII.

 
Tien tiden was wise Lanfranc,
 
Dies men gedinken sal over lanc,
 
Die geboren was van Pavye,
 
Ende meester van groter clergie,
5
Ende es in Normendien comen,
 
Ende hevet eenen cloester vernomen,
 
Diemen nu heet sente Betelwijn:
 
Daer wildi eerst moenc sijn,
 
Ende sidert was hi prioor daere,
10
Ende over eene stond daer nare
 
Wart hi erdersch bisscop gecoren
 
Van Cantelberge, alse wijt horen,
 
Daer hi hem ende alt lant mede
 
Van Ingelant vele vromen dede.
15
In desen tiden, alse wijt horen,
 
So wart een wonder gheboren
 
Indie jegenode, daer Normendie
 
Ende Bertaenyen sceet sine partie;
 
Want het waren twee wijf of eene.
20
Beneden so waerre twee bene,
 
Ende upwaert toter navele een;
 
Daer sciet hem dat wonder in tween,
 
Want scouderen, borsten waerre twee,
 
Ende vier aermen min no mee;
25
Toter navele twivout also wale.
 
Beneden waest also te dale
 
Een uutganc van naturen.
 
Twee voete alse andre creaturen.
 
Deen at ende dranc ende sprac ende louch,
30
Ende dander weende om ongevouch;
 
Deen wiec, dander sliep;
 
Teenen uutgane haer verduwen liep.
 
Deen staerf ende daernaer
 
Levede dander wel drie jaer,
35
Onthier ende datse maecte cranc
 
Beede die last entie stanc,
 
Ende soe mede oec bleef doot.
 
Dit sonderlinge wonder groot,
 
Entie comeete diemen sach,
40
Wildemen seggen updien dach,
 
Dat Normendien ende Ingelant,
 
Die waren in twier heren hant,
 
Bediedde, dat in eenen strijt
 
Een here wan up ene tijt.
45
Na Benedictus, die paues was
 
Met gewelde, alsict las,
 
So wart paues gecoren wale
 
Onder alle die cardenale
 
Een, hiet Clays, alse wijt vernamen,
50
Ende was die ander van der namen,
 
Ende was paues wel II&ct; jaer.
 
In sinen tiden, lesic vorwaer,
 
Int VIste jaer van Heinrix rike,
 
So nam te wive wettelike
55
Robbrecht, grave Boudijns sone
 
Van Vlaendren, Geertrude, ente gone
 
Was grave Florens wijf van Hollant,
 
Daermen te voren hier af vant.
 
Dese Boudens sone, grave Robbrecht,
60
Was stout ende vromich int gevecht,
 
Ende sijn broeder, die oudere was,
 
Hiet Boudene, ende was, alsict las,
 
Milde, hovesch ende goedertiere.
 
Dit mercte haer vader sciere,
65
Die grave Boudene, ende ontsach
 
Dat noch comen mochte de dach,
 
Dat hi soude doen pine
 
Om an Vlaenderen geherft te sine,
 
Ende dede den outsten om dit bescuwen
70
Tlant van Henegouwen behuwen.
 
Nochtan en was hem niet gesocht,
 
Hine hevet den joncsten daertoe brocht,
 
Robbrechte, dat hi tAudenaerde,
 
Also alse die vader begaerde,
75
Swoer, daert horde meerre ende minder,
 
Dat hi den broeder noch sine kinder
 
Om goedinge van Vlaenderlant
 
Nemmermeer dade cracht no pant.
 
Doe stac Bouden dien sone in hant
80
Dat huwelijc doe van Hollant,
 
Dat hi met Geertruden enten kinden
 
Hem des lants soude bewinden.
 
VIII jaer hilti die mogenthede
 
Van Hollant ende van Vrieslant mede.
85
In keyser Heinrix VIIde jaer
 
Wart paues van Rome overwaer
 
Bisscop van Luken Alexander,
 
Van dier namen was hi dander.
 
Dese was wettelike gecoren.
90
Dies hadde een, hiet Cadele, toren,
 
Die bisscop van Perone sat,
 
Ende quam met gewelde ter stat,
 
Ende wilde paues sijn met nijtspele.
 
Dies hadde die kerke scanden vele.
95
Doch es sijn wille achterbleven,
 
Ende hi wart danen verdreven.
 
In keyser Heinrix Xde jaer
 
Sachmen echt die comete claer,
 
Alle die Pascheweke duere.
100
Doe quam met swaerre aventure
 
Coninc Aruch met M scepen
 
Van Nort Umbrelant ende heeft begrepen
 
Coninc van Ingelant te sine.
 
Everwijc wan hi met cleenre pine;
105
Daer dooddi M leeke man
 
Ende C papen mede nochtan.
 
Arolt, die coninc van Ingelant,
 
Die quam up hem met here te hant,
 
Met VII legyoenen gescaert,
110
Ende wan den wijch hem af ter vaert.
 
Arucht blever inden stride
 
Met menegen man van sire zide.

Grave Boudens doot van Vlaenderen. LXIII.

 
Te desen tiden ende te desen jare
 
Verloes Vlaendren harde sware,
 
Want grave Boudene bleef doot,
 
Doe hi hadde here groot
5
XXII jaer in Vlaenderen gewesen,
 
Ende voget van Vrancrike, als wi lesen,
 
Ende die tlant van over Scelt
 
Vanden keyser teerst behelt.
 
Te Risele groufmen indie stat,
10
Want hi eerst fondeerde dat.
 
Sente Pieters kanesie mede
 
Setti daer oec indie stede,
 
Daer hi leghet suverleke.
 
Die canesie van Harlebeke
15
Maecti in sente Pieters eere.
 
Sijn wijf Adele was edel sere,
 
Robbrechts dochter van Vrancrike,
 
Die maecte Meesine des gelike,
 
Aldaer soe begraven leghet.
20
Twee sonen hadsoe, alsemen seget:
 
Deen hiet Boudene, dien quam in hant
 
Henegouwe ende Vlaenderlant;
 
Dander was die Vriese Robbrecht,
 
Die Hollant hilt niet sonder gevecht.
25
Dese grave Boudene hadde gewonnen,
 
Also hem God wilde jonnen,
 
An Adelen, alsemen siet,
 
Eene dochter die Machtilt hiet;
 
Die gaf hi na huwelix vrie
30
Grave Willemme van Normendie,
 
Diemen hiet den edelen bastaert,
 
Dies hier voren gewagen waert.
 
Ende hier wilment so verclaren:
 
Robbrecht Wiscaert, dien sijn vader
35
Sette in Poelgen ende in Cycile,
 
Alst hier staet over ene wile,
 
Eer hi rumde Normendie,
 
Gheviel hem dat hi ene partie
 
Van joncvrouwen dansen sach.
40
Ene hem daer up therte lach
 
Van ghedanen ende van gelate,
 
Ende minnedse meer danne mate,
 
Ende en wildere niet begeven,
 
Ende leidse siere ziden beneven,
45
Ende hiltse een stic indier gebare
 
Alse oft soe sijn getrouwede wijf ware.
 
Een kint ontfinc soe van hem,
 
Dat ghenant was Willem.
 
Eer hi was ter werelt comen,
50
So hevet sijn moeder vernomen
 
Sine hoocheit die te comene was;
 
Want in drome dochte hare das,
 
Dat soe sine daermen spreden sach
 
Alse wide alse Normendie gelach,
55
Ende alse wide alse Ingelant was.
 
Daer die moeder sijns ghenas,
 
Ende bestroyt was dat pavement
 
Met groenen biesen ommetrent,
 
Ende dat kint uptie biesen vel,
60
Ontdecket sine aerme also wel,
 
Ende hevet die biesen them getrect.
 
Dat vroede wijf die daer up mect
 
Riep: ‘Dit es een tekijn scone:
 
Dat kint sal noch draghen crone.’
 
Dit kint sal noch draghen crone.’
65
VII jaer hadde dese Willem,
 
Eer tlant van Jherusalem
 
Besochte sijn vader Robbrecht Wiscaert.
 
Dit kint in hoeden bevolen bevolen waert
 
Eenen, hiet grave Ghiselbrecht,
70
So dat den prencen dochte recht,
 
Datmen alle die baroene bi namen
 
Tote Viscamp dade te samen,
 
Om te berechtene lant ende kint;
 
So dat men te rade vint,
75
Dat coninc Heinric van Vrancrike
 
Over voget si wettelike,
 
Ende dat tes kints vordeel mede
 
Die vader dede daer ter stede
 
Alle sine prencen hem hulde sweren,
80
Want hi voer alt lant verheren.

Van Maurile den bisscop. LXIIII.

 
Alse Willem tsinen jaren quam,
 
Ridders name dat hi nam
 
Vanden coninc van Vrancrike.
 
Ende nam te wive wettelike
5
Machtilden, die dochter was
 
Boudens van Risele, alsict las,
 
Dien Vlaenderen toehorde altesamen,
 
Entiemen van Risele hiet bi toenamen,
 
Omme dat hi stichte die stede
10
Entie canesie mede.
 
Dese Willem die bastaert
 
Was grave van Normendien waert
 
XXX jaer van daden hoghe,
 
Doch so screef hi hem hertoghe.
15
Te Caem so maecte die here
 
Enen cloester in sente Stevens ere,
 
Daer die goede wise Lanfranc
 
Abt was ende messe sanc.
 
Enen oem haddi die Malgerius hiet,
20
Erdsbisscop te Ruem, dien hi verstiet,
 
Om dat hi bisscop wesen conde,
 
Ende hi hilt vogele ende honde,
 
Ende was met ydelheit verplecht,
 
Ende liet sijn bisdoem onberecht,
25
Ende verwersceepte der kerken scat.
 
Die paues ontseidem omme dat
 
Sijn pallium, ende sijn neve mede
 
Nam hem daer omme die werdichede,
 
Wantem die noot daertoe verdreef.
30
Ende na Malgerius bisscop bleef
 
Maurijl, die abt hadde gewesen
 
Tote Viscamp, alse wi lesen,
 
Ende was een man van dogeden groot.
 
Alse die ghene quam ter doot,
35
Was hi enen halven dach
 
Doot in sijn bedde, daer hi lach,
 
So dat die ghene diet saghen
 
Hem souden indie kerke dragen,
 
Ende hem quam sijn lijf weder an.
40
Aldus spreken hi began:
 
‘Ic was naturlike verstorven,
 
Doch hebbic tlijf weder verworven,
 
Omme u te seggene waer ic was;
 
Doch stervic saen, sijt seker das,
45
Want mi langet harde sere
 
Te rustene in onsen Here.’

Vanden selven meer. LXV.

 
‘Alse mine ziele van mi sciet,
 
Twee leeders mi God beriet,
 
Die scone waren onder hem beden
 
Van aenschine ende van cleden,
5
Ende genougelijc van spraken.
 
Ic was vro van derre saken,
 
Ende wi setten onse vaert,
 
Alse mi dochte, ten oesten waert.
 
Saen verleden wi Europen
10
Ende quamen in Azia gelopen;
 
Te Jherusalem quamen wi ter stede,
 
Daer wi daden onse ghebede,
 
Ende quamen ter Jordane.
 
Gheselscap quam ons daer ane
15
Vanden lande, die hem mingen
 
Metten ledren die met mi gingen.
 
Te blidere so waren wi sere.
 
Ic was in wille ende in ghere
 
Die dingen te weten die daer waren,
20
Ende gereede mi ten overvaren.
 
Mijn leedere seide daer ter stat,
 
Dat God hadde geheten dat,
 
Dat men mi teersten vervare
 
Metter duvele gheghare,
25
Dat ic die dagelijcsce valle,
 
Die ic niet en hadde alle
 
Met bijechten afgedaen,
 
Metten vare soude afdwaen
 
Vanden eyseliken figuren.
30
Met derre tale ter selver uren
 
Was daer van duvele sulke cracht,
 
Elc enen spiet oft enen scacht,
 
Of vlamme uutblasende met gewelt,
 
Dat yserijn dochte sijn dat velt
35
Entie lucht van vlammen claer.
 
Daer quam mi an so einselic vaer,
 
Dat ic up die erde ende inde lucht
 
Nieweren en sach sekere vlucht.
 
Ende alsic was in desen vare,
40
So quamic te live hare,
 
So dat ict u mach seggen mede
 
Om uwer alre zalichede,
 
Hen si dat ghijt hebt ommare,
 
Want ic te hant henen vare.’
45
Dit sprac hi ende, alsic hebbe vereest,
 
So gaf hi te hant den gheest.
 
Sijn lachame, dans ghene saghe,
 
Wart verheven up III daghe
 
Boven der erden indie lucht,
50
Daert menech sach met groter vrucht.
 
Dese Willem, dese Norman,
 
An Machtilden sijn wijf hi wan
 
Twee sonen ende ene dochter bede.
 
Nu gheviel ene wonderlichede,
55
Dat van Ingelant coninc Aroud,
 
Eer hi iet was van jaren out,
 
Soude varen spelen indie zee
 
Met jongelingen drie of twee,
 
Want clene menechte mettem was;
60
So dat wayende wart binnen das,
 
Ende wart versteken vanden lande
 
Buter havene, buten alle cande,
 
Ende moeste Ingelant begeven
 
Vor wint, vor waghe, ende so verdreven
65
Die coninc ende sine paertie,
 
Ende quam an Normendie.
 
Hi entie sine dat beloeghen,
 
Dat si tlijf also ontdroughen,
 
So dat het te wetene waert
70
Willemme den edelen bastaert,
 
Ende dede den coninc grote feeste
 
Vor sine hogeste, vor sine meeste.
 
Daer wart die coninc Arolt geware
 
Ene joncfrouwe van scoenre gebare,
75
Willems dochter van Normendie,
 
Ende vrijetse met vulre vrie;
 
Ende want hise teere amien
 
Wel wiste niet en mochte vrien,
 
Ende hise minde voer alle have,
80
Bat hi datmense hem te wive gave.
 
Daer troudhise met wedliker wedde,
 
Ende hi ginc met hare te bedde.
 
Een stic was hi daer metten zweer.
 
Hier binnen dede de wint den keer,
85
So dat hi te rade waert,
 
Dat hi best te lande vaert
 
Ende keere weder met sinen heren,
 
Ende halen die coninginne met eeren.
 
Sijn zweer gaf hem scip ende lude,
90
Diene voerden te Jaernemude.
 
Maer alse sijn volc hadde verstaen,
 
Wat huwelike hi hadde gedaen,
 
Waest hem sere ombequame,
 
Dat hi eens bastaerds dochter name.
95
Dus ontseidi al die vrouwe
 
Ende sine wettelike trouwe.

Hoe grave Willem van Normendien Ingelant wan. LXVI.

 
Als mare in Normendien quam,
 
Waes die vrouwe harde gram
 
Ende clagede haren vader sere,
 
Dat soe verloren hadde haer eere.
5
‘Dochter,’ seiti, ‘zwighet, minne,
 
Ghi wert van Ingelant coninginne,
 
Of ic werder coninc verheven,
 
Of het cost mi goet ende leven.’
 
Willem die edel bastaert
10
Sendde boden te Rome waert,
 
Omme te clagene dese onwet.
 
Doe was paues te Rome gheset,
 
Na paues Nyclause ende was dander,
 
Een, hiet die paues Alexander,
15
Biden cardenalen tsamen,
 
Ende was dander vander namen;
 
Den stoel besat hi XI jaer.
 
Alse hi verstoet wel ende claer
 
Willems saken van Normendien,
20
Ende hi niet geconste castien
 
Coninc Arolt van siere mesdaet,
 
Senddi entie Roemsche raet
 
Den Norman van hem tontfane
 
Van al Inghelant den vane.
25
Doe hadde die bastaerd rechte sake,
 
Ende leide sinen dach ende sine sprake
 
Te sente Walrix up die Summe.
 
Sine vrient ontboot hi al omme,
 
Ende daer sceepte hi sijn here
30
Ingelant te winne, wie soet were.
 
Over lanc waest eer hem twint
 
Te pointe wayen wilde die wint,
 
So dat tvolc murmurren began
 
Up Willemme den Norman.
35
Willem dede cortelike
 
Verdraghen sente Walrike,
 
Omme te biddene omme wint.
 
Te hant heeftene hem God gesint
 
Te ghevoughe ende te heile,
40
Ende dat here ginc te zeile,
 
Ende zeilden alte hant
 
Tote Hastingen an dat lant.
 
Willem die Norman uutspranc
 
Ende hi viel an sinen danc.
45
Doe sprac een ridder te hant:
 
‘Grave, du heves Ingelant,
 
Ende du werts coninc metten swerde.’
 
Selve scoot hi indie erde
 
Metten handen ende geprant
50
Vul van erden elke hant,
 
Ende hi seide: ‘Ghi heren, nu siet:
 
Ic hebbe van Ingelant doch iet.’
 
Maer sine lieden al meest al
 
Wanhagheden sere om den val,
55
Dat noch somen lieden pleget.
 
Mettien hiet hi, alsemen seget,
 
Dat men ontscepen soude alt goet
 
Ende upt lant doen metter spoet,
 
Ende alse dinc al was upt lant,
60
Stac hi indie scepe den brant,
 
Omme dat niemen soude vlien.
 
Coninc Arolt quam binnen dien,
 
Ende hadde niewinge geslegen doot
 
Coninc Haruch met here groot,
65
Die Everwijc hadde beseten,
 
Alse wijt hier voren daden weten,
 
Ende sendde spieres uut mettien,
 
Om dat uutlandsce here sien,
 
So dat si worden begaen
70
Indie pawelyoene saen,
 
Ende worden den edelen bastaerd brocht,
 
Die hem edelike hevet bedocht
 
Sonder eenech parlementen.
 
In pawelyoenen ende in tenten
75
Hiet hise doe leden na sijn visieren,
 
Ende doe dedise wel festieren,
 
Ende lietse met feesten keren
 
Heenen ten Ingelschen heren.
 
Si quamen ten coninc Arout
80
Ende prijsden menechfout
 
Willems miltheit ende moet,
 
Ende hi stout ware ende vroet,
 
Ende seiden oec dat al sijn here,
 
Dat hi brocht hadde ter were,
85
Scenen clerken ende papen,
 
Hoe so si els waren in wapen;
 
Want hem bescoren was de baert
 
Al vanden ogen nederwaert,
 
Dies die Ingelsche niet en plagen
90
Al nochtoe in ghenen daghen,
 
Want die Ingelsche daer te voren
 
Dupperste leppe niet en scoren,
 
Sonder alleene die clergie.
 
Willem sendde van sire partie
95
Boden anden coninc Arout,
 
Dat hi een point van III hout:
 
Of dat hi rume Ingelant
 
Nader vorworden daer hi hem in bant,
 
Doe hi trouwede siere dochter;
100
Of es hem een ander sochter,
 
Dat hi here boven hem blive,
 
Ende houde siere dochter te wive;
 
Ne wille hi dies min no mee,
 
So sullen wi alleene, wi twee,
105
Die dinc besceden metten swaerde,
 
Ende onse volc up hare paerde
 
Die sullen anescouwen den camp,
 
Ende wien so ghesciet den ramp,
 
Hi sal afdoen die hande
110
Van Ingelant te siere scande.
 
Een moenc die drouch dese wort
 
Toten coninc Arolt vort.

Vanden wijch die Willem die Norman vacht in Ingelant. LXVII.

 
Die coninc Arolt die verstac
 
Den bode so wat dat hi sprac,
 
Ende en wilde oec van enen worde
 
Ten dingen geven ghene antworde;
5
Ende alst die Inghelsce verheesten,
 
Hilden si hem aldien nacht in feesten
 
Ende in drinken ende in waken,
 
Alse die niet en achten der saken.
 
Maer die Normannen die begieden
10
Mesdaden die hem ghescieden,
 
Ende ontfingen te haerre eeren
 
Des maergens den lachame ons Heren,
 
Ende ghereden hem ten wighe
 
Alse te vechtene met prighe.
15
Willem die bastaert, die grave,
 
Eescht datmen hem die wapine gave,
 
Ende was daer also groot gescal,
 
Dat, alsemenne wapenen sal,
 
Dat si hem den halsberch gheven
20
Verkeert, die hem staen beneven.
 
Dat keerdi met spotte al,
 
Ende seide: ‘Mijn gravescap sal
 
Verkeert sijn in een conincrike,’
 
Ende so ghevielt oec cortelike.
25
Ten wighe gereeden hem die wigande.
 
Doe begonstemen van Roelande
 
Een liet, eer men den strijt began,
 
Entie scaren traken an,
 
Ende vielen te samen met nide.
30
Die Normanne wonnen inden stride
 
Entie Fransoysen met gewelt
 
Uptie Inghelsche daer dat velt,
 
So dat sise daden wiken.
 
Die Ingelsche die gingen striken
35
Over rugge ter selver stont
 
Teere stat, daert hem was cont,
 
Also alsijt hadden voracht.
 
Daer was eene valsche gracht,
 
Dies die Normanne niet en wisten.
40
DIngelsche die stede misten,
 
Maer die Normanne daer in vallen.
 
Dat fosseit wart vul met allen
 
Van Normannen ende van Walen,
 
Dier moeste so vele daer in dalen,
45
Dat even slicht wart gracht ende velt.
 
Coninc Arolt van verren helt
 
Buter porssen ende buter roten,
 
Ende wart int hovet gescoten,
 
So dat hi doot viel up dat velt.
50
Een Norman saghene ghevelt,
 
Een ridder; al daer hi lach
 
Gaf hi hem int die enen slach,
 
Dies Willem was sere gram;
 
Ridders name hi hem nam,
55
Omdat hem die dorperheit ghevel.
 
Selve Willem deet so wel,
 
Dat hi drie uutvercoerne orsse
 
Dies dages verloos indie porsse,
 
Die hem waren doot ghesteken.
60
Sine raetsmanne an hem spreken,
 
Die sijns levens namen ware,
 
Dat hi hem selven hadde bet mare,
 
Ende hi hem wiseliker wacht;
 
Maer hi street tote indie nacht,
65
Ende was so indie Gods hoede,
 
Dat hi nie dropel van bloede
 
Uut sinen live daer en liet,
 
Hoe so men slouch, hoe so men stiet,
 
Hoe so men vacht, hoe so men scoot:
70
Doch was hi dicke in groter noot.
 
Dus verloos lijf ende lant
 
Coninc Arolt van Ingelant,
 
Ende al omme vrouwen lieve.
 
Hen conen niet ghehouden brieve,
75
Watter liede om hebben gelaten tleven
 
Ende noch hier na sullen gheven.
 
Arolds moeder sendde scat
 
Ende boden, ende bat
 
Dat men hare den doden ghave.
80
Willem die liet scat ende have,
 
Ende gaf hare den sone doot
 
Sonder scat, clene of groot.
 
Upten Kerstdach ontfinc hi crone
 
Van Ingelant met feesten scone
85
Vanden bisscop van Everwijc,
 
Voer menegen prince lovelijc.
 
Nochtan so hat recht gewesen,
 
Dattene ghewijet hadde te desen
 
Van Cantelberghe die primaet;
90
Maer omme dat Willem verstaet,
 
Dat hi qualike quam ter heerscapie,
 
Sone wille hi niet dat hine wie.
 
Te Rome sendde Willem vort ane
 
Coninc Arolts chierlike vane
95
Ten paues, daer in stont geweven
 
Met steenen, met goude verheven,
 
Een beelde na ridders fighure
 
Van werke utermaten dure.
 
Die steden van Ingelant
100
Ghingen hem te samen in hant,
 
Ende oec ontseidene somege port,
 
So dat hi quam te Oxifort,
 
Ende tfolc ghereeddem dor dat
 
Omme te houdene die stat.
105
Een Inghelsch ter selver ure
 
Gine staen boven ten mure,
 
Ende keerde den Normanne dat ende,
 
Omme hem daer mede te doene scende.
 
Willem seide, die bastaert,
110
Hen ware ghere sorghen waert
 
Tontsiene metter macht ons Heren
 
Lieden van so cranker weren,
 
Ende hi storemde die port.
 
Tier stede ende ant selve port,
115
Daer hi storemde die mure,
 
Viel soe neder ter selver ure.
 
Dus was hem inganc gegeven,
 
Dat nie den sinen coste tleven.

Wat in keysers Heinrix tiden gheviel. LXVIII.

 
In keyser Heinrix XIste jaer
 
Sendde die keyser openbaer
 
Enen here, die Coenraet hiet,
 
Tote Trieren, want men hem riet,
5
Omt erdsbisscopdoem tontfane.
 
Hem quam die grave Diederic ane
 
Van Trieren entie sine gestreken,
 
Ende dadene drie waerven steken
 
Van eere roetsen, hoghe ende groot;
10
Nochtan ontginc hi der doot.
 
Doe dorstacmen metten swerde,
 
Ende dectene met loveren onwerde.
 
Een dorper vantene daer ter stede,
 
Diene in een dorp delven dede.
15
Dit hevet van Verduun vernomen
 
Die bisscop, ende es daer comen,
 
Ende hevet den doden met sire partie
 
Ghedolven in eene abdie,
 
Daer God sine heilechede
20
Met miraclen weten dede.
 
In desen tiden was te Rome strijt.
 
Een, hiet Cadilo, hadde nijt
 
Dat Alexander paues was met vreden,
 
Ende wilde paues sijn met mogentheden;
25
Maer tsijn was vonden loos ende quaet,
 
Ende men verdrevene om sijn baraet,
 
Ende Alexander die besat
 
Dat pauescap te Rome inde stat.
 
In keyser Heinrix XIIste jaer
30
Wart hi den grave van Trieren swaer
 
Om des heilechs Coenraets doot:
 
Sijn keyserike hi hem verboot.
 
Diederic ontfinc na hem
 
Die vaert van Jherusalem;
35
Maer waer sijn volc ende hi bequam,
 
Dats dat men noch nie en vernam.
 
In keyser Heinrix XVde jaer
 
Vantmen in Trieren overwaer
 
In enen monster sente Pauline
40
Ende andere vele ghesellen sine,
 
Onder derde ende onverheven,
 
Ende harde vele namen gescreven
 
Met goudine lettren, daer si lagen:
 
Die dedemen uter erden draghen.
45
In keyser Heinrix XVIde jaer
 
Staerf Godevert, weetmen vorwaer,
 
Die hertoge van Brusele was,
 
Ende van Lottrike, alsict las.
 
Hertoghe ende here waert
50
Metter bulen Godevaert.
 
Int selve jaer bleef in Vlaenderen doot
 
Die grave Boudene, die here groot,
 
Die eerst behuwede Henegouwen.
 
Sine twee sonen metter vrouwen
55
Behilden Vlaendren metter hant.
 
Drie jaer, alsict bescreven vant,
 
Hadde Boudene grave gewesen
 
In groten payse, als wi lesen.
 
Die bodseuse Godevaert
60
Sette up Hollant sine vaert,
 
Ende verdreef Robbrechte den Vriese
 
Ende sijn wijf, te haren verliesen,
 
Ende Diedericke haren sone,
 
Die met rechte ende met gewone
65
Grave van Hollant wesen soude.
 
Woude die grave of en woude,
 
Hi weec in Vlaendren dor die noot.
 
Hi vant sinen broeder doot
 
Ende eeschte deel an Vlaenderlant.
70
Jegen hem quam altehant
 
Sijns broeder weduwe Rikilt,
 
Die twee sonen met hare hilt,
 
Arnout, Boudene, ende camen te wige
 
Bi Cassele met groten prighe,
75
Die coninc van Vrancrike met hare.
 
Maer die Vriese ende sine scare
 
Wonnen den zeghe met gewelt.
 
Die coninc verloes daer tfelt.
 
Arnout bleef versleghen daer;
80
Boudene ontvlo, het dede de vaer,
 
Ende waer hi voer, hier of dare,
 
Ne quam nie sident mare;
 
Entie Vriese hilt Vlaenderlant
 
XXIII jaer in sine hant.
85
Godevert die stoute man
 
Metter bulen, die Hollant wan,
 
Die verorlogede ende verdede
 
West Vriesen ende Oest Vriesen mede,
 
Ende was here omtrent vier jaer.
90
TUtrecht soudi daer naer
 
Up sine camere sitten gaen;
 
Een, hiet Ghiselbrecht, hevet verstaen,
 
Diene beneden hevet gewont,
 
Dat hire af staerf in corter stont.
95
Sijn hertogedoem dat erfdi ginder
 
Up sente Yden sire zuster kinder,
 
Die hadde grave Justase van Bonen,
 
Daer hi ane wan drie sonen:
 
Godeverde, die mogendelike
100
Hertoghe wart van al Lottrike,
 
Diemen noemt van Bulyoen,
 
Ende Boudene den edelen baroen,
 
Sijnt coninc in Jherusalem,
 
Ende Justaesse, die an hem
105
Dat gravescap van Boenen drouch.
 
Hier af swigen wi, hets genouch.

Van Hildebrande ende sinen cancelier. LXIX.

 
Alexander die paues bleef doot
 
In dit jaer ende met eren groet
 
Groufmenne tote Latrane.
 
Die cardenale gingen ane
5
Ende coren enen, hiet Hildebrant,
 
Ende die wart Gregorius genant.
 
Ghescreven hevet dus van hem
 
Van Malmesbergen Willem.
 
Hi seghet dus: ‘Het seide mi
10
Hughe die abt van Clungi,
 
Dat hi biden heileghen gheeste
 
Der lieder ghepeins verheeste,
 
Ende om aldus gedane dade
 
Namene Alexander tsinen rade,
15
Ende maectene sinen canselier,
 
Ende senddene nu daer, nu hier.
 
Eens so quam dese ghereden
 
Met ghesellen, met hoocheden;
 
Dabt Hughe volgeden anden staert
20
Met sinen moenken andie vaert,
 
Ende alse hi van verren sach
 
Die hoocheit, diemen daer mettem plach,
 
Peinsdi in sinen zin alleene,
 
Wanen sulke ere quam niet clene
25
Enen mannekine bure lanc,
 
Ende van aermer comst gemanc.
 
Hi peinst: ‘Dit coemt van hovaerden,
 
Dat hi rijt met dus vele paerden.’
 
Dat peinst hi cume ende metter vaert
30
So keert Hildebrant sijn paert,
 
Ende riep den abt Hughen an,
 
Ende seide: ‘Dune peins niet wel, man.
 
Dese eere en treckic mi niet ane,
 
Ware ment schuldich ere te verstane,
35
Want eere so saen es gheleden,
 
Maer ic trect ter hoocheden
 
Pieters ende Pauwels der heren.’
 
........
 
Dabt scaemdem ende sochte
40
Hoe hi wiste sijn ghedochte.
 
‘Uut dinen monde,’ sprac Hildebrant,
 
‘Quaemt te miere ore te hant,
 
Alse oft met pipen ware brocht.’
 
Dat was waer ende ondersocht.
45
Dese Hildebrant up ene wile
 
Hilt te Riemen ene consile,
 
Ende sat daer in paues stede,
 
Daermen ondersouc doe dede
 
Van bisscoppen, die met symonien
50
Comen waren ter herscapien.
 
Vele waerre daer bedraghen;
 
Maer een waser indien daghen
 
Die hem weren conste so wale,
 
Dattene noch orconde no tale
55
In ghere wijs mochte ghederen:
 
So wel consti hem verweren.
 
Hildebrant sprac: ‘Laet overliden
 
Menscen vriendscap nu bi tiden;
 
Bisscops gratie, weetmen wel,
60
Es heilechs geests gifte ende niet el;
 
Ende wie so bisscopdoem copen wille,
 
Hi peinst in sire herten stille,
 
Dat des heilechs gheests gaven
 
Staen te cope metter haven.
65
Segge dit vers, mach hi also,
 
‘Gloria patri et filio.’
 
Seghet hijt wel met worden claer,
 
So eist nu al openbaer,
 
Dat hi es al ombesmet.’
70
Die gene nam gerne datmen hem set,
 
Want hine ontsach hem niet een stro.
 
‘Gloria patri et filio,’
 
Dat seidi claerlike ende wel,
 
Maer om nerenst no om spel
75
Hine mochte spiritu sancto niet
 
Gheseggen, wat so sijns gesciet.
 
Alt consilie was in roere.
 
Om dese dinc, om dese voere,
 
So wart ghene bisscop ontset,
80
Alst was redene ende wet.
 
Dese Hildebrant, alsict gome,
 
Was gecoren paues te Rome
 
In Heinrix XVIIde jaer,
 
Ende men hietene Gregorius daer,
85
Die VIIde vander selver namen.
 
Bi XLI jaer was hijt samen.
 
Dese verwiet die bisscoppe al,
 
Die kerkelijc goet ende geval
 
Van leken handen hadden ontfaen.
90
Groot strijt quam daer af saen.
 
Dese Gregorius messe dede
 
Tote Rome indie stede
 
Up Kerstdach tonser Vrouwen Moyore
 
Voer Jhesus crebbe indien core,
95
Die van Bethleem daer was bracht.
 
Daer quam up die selve nacht
 
Crescensius, des paues sone,
 
Ende vingene, ende na tgone
 
Leeddine in sijn selves veste;
100
Maer van Rome dalre beste
 
Losten den paues met gewelt,
 
Ende hebben dien tor ghevelt,
 
Ende Crescensius met sinen neven
 
Te Rome uter stat gedreven.

Van werringen die paues Hildebrant maecte. LXX.

 
Seghebrecht spreect over waer,
 
Dat in Heinrix XVIIIde jaer
 
Die paues Gregorius enen seent sat,
 
Daer hi inne verwiet ter stat
5
Papen die wijf hadden gesworen,
 
Oft oec tamien ghecoren,
 
Ende hevet hem tambacht ontseit;
 
Enten leeken anegeleit,
 
Dat niemen tharen dienste gaet.
10
Dat dochte den menegen cranc raet,
 
Ende jegen der heileger lieden wort,
 
Die ghesijn hadden daer bet vort,
 
Die vanden sacramenten screven,
 
Die indie kerken sijn verheven:
15
Doepsele, kerseme, ons Heren bloet
 
Ende sijn lachame, dat even goet
 
Ende even machtech ware van rechten,
 
Weder het vanden quaden knechten
 
Berecht ware, so bi heilegen heren,
20
Nader heileger kerken leren;
 
Want hem die heilege geest de macht
 
Heimelike geeft entie cracht,
 
Noch niet mindert dor die quade,
 
Noch betert dor iemens weldade.
25
Hier af quam werringe ende strijt
 
Also groot in ghere tijt,
 
Dat noint heresie mere
 
Die kerke quetste also sere;
 
Want wie der symonie plach,
30
Decte hem up ghenen dach,
 
Die miede gaf oft ontfinc,
 
Dat hi meende indie dinc
 
Hovesceit te nemene of te gevene,
 
Dat men pleget in genievene,
35
Ende sine cochten no vercochten
 
Ons Heren erve no ondaet wrochten.
 
Lettel papen waren mede
 
Die hilden hare suverhede,
 
Ende sulke waren also quaet,
40
Die zuver waren int gelaet
 
Ende onsuver inden zin,
 
Omme vordeel ende omme gewin.
 
Some swoeren si suverhede,
 
Dies onlange hilden vrede,
45
Ende valsceden haren eet;
 
Sulke die, waest lief of leet,
 
Begheven moesten haer wijf,
 
Die leedden onreinre lijf,
 
Want si gingen up haer bejach,
50
Alsi noch plegen up desen dach,
 
Ende ne hilden gheen ghetal,
 
Waest man of wijf, al eens waest al.
 
Dat leeke volc wart al ontbonden,
 
Ende ghelijc vernoyerden honden
55
Wildsi die kerke wederstaen,
 
Ende waren der kerken niet onderdaen.
 
Si bewonden hem der sacramente,
 
Ende maectere af paerlemente,
 
Ende hildere af disputione.
60
Kindere plagen si kerstijn te doene,
 
Ende daer hem kerseme ende olye ghebrac,
 
Dat vule, dat in haer ore stac,
 
Beseinden si indier gebare
 
Alse oft sacrament dat ware.
65
Ja int ende van haren levene
 
Ontseidsi bijechte te gevene,
 
Ende tontfane haer recht
 
Met papen met wive verplecht.
 
Der papen tiende met gewelt
70
Verbernden si buten up dat velt;
 
Ende noch, dat te clagene es mere,
 
Den lachame van onsen Here,
 
Die gehuwede papen sacreerden,
 
Namen si alsi begherden,
75
Ende tordene onder voet,
 
Ende stuerten ons Heren bloet.
 
Dus quam menege quade dinc uut
 
Om des paues nieuwe statuut.
 
Ghilers ende bedrieghers mede
80
Ghingen omme in menege stede,
 
Die tvolc verwerren ende verkeren
 
Ende hem ongelove leeren.
 
In keyser Heinrix XXIIste jaer
 
Rees evelmoet fel ende swaer
85
Tusscen paues Gregorius ende hem mede,
 
Want die paues sceden dede
 
Van skeysers vriendscap aldie heren,
 
Die hi van hem mochte keeren.
 
Doe wart een vorst staere ende lanc:
90
Alre heilegen dage was sijn inganc,
 
Ende stont tote half Aprel,
 
Vriesende ende sere fel.

Godeverts doot metter bulen. LXXI.

 
Te desen tiden, daer ic af scrive,
 
Wart gerovet vanden live
 
Metter bulen Godevaert,
 
Daer hier te voren gewach af waert,
5
Ende dedem een, hiet Ghiselbrecht,
 
Ende was graven Diederics cnecht,
 
Dien Godevert van Hollant verdreef,
 
Daer hi met crachte here in bleef.
 
Diederic die sevende grave
10
Van Hollant horde maere hier ave,
 
Dat sijn wederwinne dus ware doot,
 
Ende hi bat ende gheboot
 
Sinen vrienden in Hollant
 
(Sijn stiefvader staker toe die hant,
15
Van Vlaendren die Vriese Robbrecht),
 
Ende ghewan siere vordere recht,
 
Dat lant van Hollant gheheel,
 
Ende velde den casteel
 
Van Yselmonde, die van Utrecht
20
Die bisscop up hadde gherecht,
 
Ende bleef grave in Hollant.
 
Int selve jaer, alsict bevant,
 
Begonde een man van goeden levene
 
Van Alverenge, ende hiet Stevene,
25
Eene ordine van hermiten,
 
Ende was een man van scaerper viten,
 
Die bi Lymogen tote Muret
 
Sijn begin hevet gheset,
 
Ende daer naer in corter stont
30
Wart haer hoofthuus Gardimont.
 
Dese heilege sente Stevene
 
Die dede binnen sinen levene
 
Ende oec achter sine doot
 
Menege scone miracle groot,
35
Daer ic al eenlike af scrive eene,
 
Die mi niet dinket wesen cleene.
 
Hi begonste Gode teeren
 
Int carnatioen ons Heren
 
MLXX ende sesse
40
Sijn leven in groter swaernesse,
 
Want sine ordine was so zwaer,
 
Datter hem niet vele volgede naer.
 
Dus wies sine ordine niet sere,
 
Doch versochtene menech here,
45
Om twonder dat God dor hem dede,
 
Want hi uut sduvels mogenthede
 
Menegen verlorne trac,
 
Des die werelt wonder sprac.

Van Stevene den hermite. LXXII.

 
Want een edel ridder was,
 
Die niemare horde das,
 
Ende quam in wille van dien,
 
Dat hi desen wilde besien,
5
Ende was ten selven stonden
 
In quaden wille, in quaden zonden.
 
Ende alse hi daer stont inder scaren
 
Met vele die met hem waren,
 
Doe sprac hi hem aldus an:
10
‘Ic biddi, Gods vercoren man,
 
Dattu Gode bids voer mie;
 
Want ic eere zonden plie,
 
Die ic minne so utermaten,
 
In canse begeven no gelaten,
15
Ende ic en begevese mi nemmermere.
 
Baedstu vor mi, ic vruchte sere,
 
Dat mi dan alte houde
 
Die zonde verleden soude.
 
Met dire beden en help mi niet,
20
Maer bit voer dit ander diet.’
 
Dit sprac hi ende sciet van hem blide.
 
Die heilege Stevene an dander zide
 
Bleef droeve ende tongemake,
 
Ende hi ginc naer dese sake
25
In sijn capitel in Gods namen,
 
Ende dede sijn covent te samen.
 
Van tranen die hem utebreken
 
Consti cume een wort gespreken,
 
Doch bat hi dat si up ghenaden
30
Vorden dullen ridder baden,
 
Dat onse Here hem gave wonden
 
Omme berouwenesse van zonden.
 
Daer en was lette nochte merre.
 
Die besondegede ridder en was niet verre,
35
Ende quam weder ende bat
 
Genaden aldaer ter selver stat
 
Van siere zonden, van sire bede,
 
Die hi sonder redene dede,
 
Ende uute hem met herte, met monde,
40
Vort meer van al sulker zonde.
 
Nu merct hier groot wonder das:
 
Een zondare dien ghenas
 
Sijns ondanx van sinen zonden
 
Dese Stevene ende heeft ontbonden.
45
Die in zonden sijn verwerret
 
Ende van Gode ververret,
 
Ic rade si eeren desen Stevene.
 
Hi sciet van mensceliken levene
 
Int jaer ons Heren IXC ende sesse,
50
Ende voer in Gods behoudenesse
 
In Sporcle upten XIIIsten dach.
 
Vierne, ic rade, wie so mach.

Van keyser Heinrix consilie. LXXIII.

 
Keyser Heinric, lesen wi vorwaer,
 
Dat hi in sijn XXIste jaer
 
Van sinen rike versamen dede
 
Tote Woermse indie stede
5
Eene consilie, daer te waren
 
XXIIII bisscoppe in waren,
 
Ende vele der vorste vanden rike.
 
Daer dedi wisen keyserlike
 
Des paues Hildebrants decreten,
10
Dien wi den VIIden Gregorius heten.
 
Wel naer alle die daer waren
 
Swoeren hem buten sonder sparen
 
Des paues, ende seiden, het ware betame
 
Dat men dat pauescap name.
15
Die paues ne wilds niet laten
 
Hine wilde den keyser verwaten,
 
Omme dat des riken heren
 
Vanden keyser hem souden keren.
 
In dat jaer waest datmen sach
20
Palmedaghe, omtrent middach,
 
Dweder scone ende claer,
 
Eene scone sterre openbaer.
 
Doch hadde die keyser Heinric gevaen
 
Vele heren die onderdaen
25
Den paues ende Sassen waren;
 
Maer diese hilden lietense varen,
 
So dat Sassen hem wort rebel,
 
Enten paues onderdanich wel;
 
Doch waser also toe gesproken,
30
Dat dat orloghe wart tebroken
 
Tusscen den keyser enten paues,
 
Al voert varinge in aves.
 
In Lumbardien versaemden die heren,
 
Daer die keyser den paues teren
35
Baervoet stoet uptie snee,
 
Langhe ghenouch ende mee,
 
Ende hi ontbant hem sinen ban;
 
Maer daer ne gelach niet vele an,
 
Want welna recht altehant
40
Wart elc anders viant,
 
Ende vele prencen, die te voren
 
Metten keyser hadden gesworen,
 
Sijn metten paues angevallen,
 
Ende bi rade van hem allen
45
Coren si eenen prence hoghe,
 
Roeldolve, van Borgoengen hertoghe,
 
Teenen coninc jegen Heinrike.
 
Die paues sendem vriendelike
 
Eene crone van finen goude.
50
Dien coroneerde met gewoude
 
Van Magensen ter selver tijt
 
Die erdersch bisscop Zegevrijt.
 
Maer dat was den porters leet,
 
Ende si wapenden hem gereet,
55
Ende dreven uter stede
 
Den bisscop enten coninc mede.
 
Die paues absolveerde die heren,
 
Dies an hem wilden keren,
 
Van den eede dien si te voren
60
Den keyser Heinricke hadden gesworen,
 
Ende vanden berghen aldie straten
 
Dedi vesten utermaten,
 
Dat die keyser niet en lede,
 
Dies hi lettel achte mede;
65
Maer hi voer tAquileren waert.
 
Van danen setti sine vaert
 
Te Regenborch upder Dunouwen,
 
Ende hevet tebroken ende dorhouwen
 
Swaven, ende oec met gewelt
70
Meneghe staerke veste ghevelt,
 
Ende coninc Roedolve gesconfiert.
 
Dit hevet die sine sere verfiert
 
Ende sine vianden verbloot,
 
So datter vele dordie noot
75
Den keyser weder gaen in hant,
 
Enten paues Gregorius Hildebrant
 
Begeven, hoe leet so hem es.
 
Herman, die bisscop van Mes,
 
Dies hem anden paues helt,
80
Wart verdreven met ghewelt.
 
In keyser Heinrix XXIIIste jaer
 
Hilt hi ene consilie zwaer
 
Tote Magensen upten Rijn
 
Teenen Tsinxenen. Hem dochte sijn
85
Nuttelijc, recht ende wet,
 
Dat Gregorius ware ontset,
 
Ende es in Lumbaerdien comen,
 
Ende hevet teenen paues genomen
 
Guilbrechte, die bisscop te voren
90
Tote Ravene was ghecoren,
 
Ende dedene heeten Clement.
 
Hij neech hem ende heeftene bekent
 
Paues, ende ontfinc die crone
 
Van hem Paschedaghes te lone.
95
Paues Gregorius also wale
 
Entie Romeinsche cardenale
 
Trocken in sente Vigles casteel,
 
Daer hi verloren ware geheel,
 
Ne hadde gedaen Robbrecht Wiscaerd,
100
Die vader was vanden bastaert,
 
Die Ingelant wan metten zwaerde.
 
Hi dreef den keyser siere vaerde
 
Met sinen paues, daer hi sat
 
Tote Sentes indie stat,
105
Enten paues Gregorius mede
 
Sette hi weder in sine stede.
 
Dese selve Robbrecht Wiscaert
 
Die liet Willemme den bastaert
 
Normendien ende voer over mere,
110
Ende hadde nu met sinen here
 
Cecylien ende Poelyen gewonnen,
 
Ende Calabren mede dorronnen,
 
Enten keyser Alexis mede
 
Voer Constantinoble die stede
115
Entie van Venegen omme gedaen:
 
Nu wan hi Rome, alse wij verstaen.

Van sente Ursmare ende andere sante. LXXIIII.

 
Segebrecht spreect in sine cronike:
 
Int XXIIIIste jaer van Heinrix rike
 
Sprac paues Gregorius overwaer,
 
Dat rechts in dat selve jaer
5
Die valsche coninc sterven soude.
 
Hi seide waerheit, maer hi woude
 
Die dingen andersins verstaen
 
Dan si hem sijn vergaen;
 
Want hi keyser Heinrike meende,
10
Dat die sine sere beweende,
 
Int jaer na coninc Roeldolfs doot,
 
Daer si af vielen in groter noot;
 
Want keyser Heinric sochte de Sassen,
 
Die hem up quamen gewassen
15
Met Roedolve: daer bleef doot,
 
Ende mettem menech prence groot,
 
Coninc Roedolf mede upt velt,
 
Dies hem die paues sere meshelt.
 
In desen tiden was in Inglant
20
Lanfranc een groet clerc bekant,
 
Die abt te Caem hadde gewesen.
 
Nu was hi erdsch bisscop verresen
 
Te Cantelberghen indie stat,
 
Daer hi met groter eren sat.
25
Doe was te Berchellewijn
 
In Normendien een meester fijn,
 
Die abt was ende Anselijn hiet,
 
Daer men dogeden vele af siet,
 
Die na sinen meester Lanfranc
30
In Ingelant an sijn bedwanc
 
Van Cantelberghe den stoel gewan,
 
Een harde goet heilech man.
 
Te desen tiden ende in dit doen
 
Was inden cloester te Sissoen
35
Te sente Medaerts sente Arnout,
 
Dien Oudenborch begraven hout,
 
Die vele miraclen dede,
 
Ende vele waerheide vorseide mede.
 
Uten lande van Audenaerde
40
Was hi geboren ende begaerde
 
Moenc te sine ende clusenare.
 
Abt wat hi te sente Medaerds daer nare,
 
Ende daerna bisscop van Sissoen.
 
Gregorius dedene wijen doen
45
Den legaet Hughen, die bisscop sat
 
Tote Lyons indie stat.
 
In Heinrix XXVste jaer
 
Quam in Vlaendren sente Ursmaer
 
Predeken, alsict vernam,
50
So dat hi tOudenborch quam.
 
Sente Pieter brochtene vort,
 
Dat hi tOudenborch in de port
 
Eene kerke maecte, die here,
 
Ende wijedse in sente Pieters ere,
55
Daer God dor sine genadichede
 
Meneghe scone miracle dede,
 
Daer ic dinghe af bringe vort,
 
Dies gelike wart nie gehort.
 
In Kerstnacht een wint uutbrac,
60
Die tclochuus ter neder stac,
 
So dat al bider erden hinc:
 
Dat was wonderlike dinc;
 
Ende men waende van tiden te tiden,
 
Dat al te sticken soude gliden.
65
VI daghe ende VI nachte mede
 
Sachmen dese wonderlijchede.
 
In jaersavont omtrent midnacht
 
So quam daer ons Heren cracht,
 
Die buten ende binnen echt
70
Ghene kerke maecte so lecht,
 
Dats menegen wonder aneginc.
 
Dat clochuus dat neder hinc
 
Ghinc weder staen in sine stede,
 
Dat die macht van Gode dede,
75
Ende vaste ende wel gebonden
 
Die clocken oec luden begonden.
 
Dies selves dages crepele ende blende,
 
Alle die waren daer gehende,
 
Juchtich, zieke ende dove,
80
Die daer quamen met ghelove,
 
Worden daer te hant ghesont.
 
Dit gheduurde langhe stont,
 
So dat si van verren quamen,
 
Ende daer hare ghesonde namen.
85
Tien tiden wart erdbeve groet,
 
Daer menech mensche om verscoot,
 
So dat die erde luden dochte
 
Jammerlike ende harde onsochte.
 
Dat was vor April, alsict bekende,
90
Rechts uptie seste kalende,
 
Ende was alse die nacht anslouch.
 
Dit was te merkene genouch,
 
Of het meende dat mesfal
 
Dat hier naer desen comen sal,
95
Daer die erde omme clagen dochte,
 
Alse of soet niet gehoren mochte;
 
Want keyser Heinric sochte Ytale
 
Met sinen here altemale
 
Up paues Gregorius Hildebrande,
100
Ende verdrevene uten lande.
 
Om dese noot, om dese sorghe,
 
Besette die paues casteel ende borge.
 
Heinric wan met mogentheden
 
Die casteele ende al die steden,
105
Ende besat met groter pine
 
In Rome die stat Leonine.

Van paues Hildebrande. LXXV.

 
Alse dit orloge was so zwaer
 
In Heinrix XXVIIste jaer
 
Tusscen den paues ende Heinrike,
 
Wart gemaect een dach eerlike
5
Omme pays tusscen hem beden,
 
Ende men soude elx rechts besceden.
 
Men mocht te ghenen payse trecken,
 
Want hem die paues wille decken
 
Van pointen daer some omme riepen,
10
Die hem dochten dat jegen hem liepen.
 
Romeine ende wel na altemale
 
Die bisscoppen van Ytale
 
Hebben alle den paues begeven,
 
Ende hi vlo omme tonthouden sijn leven
15
Toten Normannen ende Wiscaerde,
 
Diene eene waerf bewaerde.
 
Te Salernen es hi bleven,
 
Onthier ende hi endde sijn leven.
 
In keyser Heinrics XXVIIIste jaer
20
Ontfingen gherne ende openbaer
 
Die Romeine den keyser Heinrike,
 
Ende jugierden ghemeenlike
 
Den paues Gregorius bi wette,
 
Dat recht es dat men ontsette,
25
Ende van Ravene bisscop Wibrecht
 
Was inden stoel verheven echt,
 
Ende gheheeten oec Clement.
 
In dat jaer, alst es bekent,
 
Was een van Coelne gheboren,
30
Dien wi Brune noemen horen,
 
Canonec van Riemen der port,
 
Ende begonde, alsemen hort,
 
Ene nieuwe scaerpe ordine ende wreet,
 
Diemen die Chaertereuse heet,
35
Ende es eerande maniere
 
Van hermiten, dier nemmeer dan viere
 
Te gader sijn alse ghesellen,
 
Maer elkerlijc in ere cellen.
 
In Heinrix XXIXste jaer
40
So staerf Hildebrant vorwaer,
 
Die Gregorius hiet die sevende
 
Nochtoe doe hi was al levende,
 
Te Salernen daer hi lach
 
In ellenden. Up dien dach
45
Seghet Seghebrecht dat hi las,
 
Dat van hem gescreven was:
 
‘Wi willen dat aldie ghene weten
 
Die cuere van zielen hebben beseten,
 
Dat die paues Hildebrant,
50
Die Gregorius was ghenant,
 
Daer hi in sinen utersten lach,
 
Totem riep up dien dach
 
Van XII cardenalen eenen,
 
Dien hi minde meer dan gheenen,
55
Ende belijede daer ter stede
 
Gode ende sente Pietre mede
 
Ende alder kerken openbare,
 
Dat hi harde mesdadich ware
 
Indie cuere der werelt al
60
Van zielen diemen hem beval,
 
Ende dat hi bi des viants rade
 
Der mensceit hadde gedaen scade.
 
Daer naer seidi over waer,
 
Dat hi die penetencie zwaer,
65
Die hi die werelt dore waerp
 
So ongenadich ende so scaerp,
 
Dat hi dat selve dede
 
Omdie bate van kerstijnhede.
 
Sinen confessoer hi sende
70
Den keyser Heinric tsinen ende
 
Enter heilegher kerken gemene,
 
Die verweent waren niet clene,
 
Daer hem cuere af was geladen,
 
Dat si alle voer hem baden,
75
Omme dat hi sach sinen ende,
 
Ende hi wiste ende bekende,
 
Dat hi der ingle cleet ontfinge.
 
Alle bannen, alle werringe,
 
Beede levende ende dode,
80
Clerke, leeke, stoute, blode,
 
Ene borch oec die hi helt
 
Jegen den keyser met gewelt,
 
Hiet hi den sinen upgeven
 
Der keyser crone, ende endde tleven.’
85
Alse die VIIde Gregorius was doot,
 
Coren paues die heren groot,
 
Die kardinale, na haren ghere,
 
Eenen abt, hiet Desidere,
 
Die abt was upten berch Cassijn:
90
Victor was die name sijn.
 
Een jaer was hi paues alleene
 
Ende nemmeer, dit was clene.
 
Tmenisoen dat nam hem tleven.
 
Men seget dat hi was vergeven
95
In sinen kelect ter eerster messe:
 
Dit was staerke verranesse.

Van Pietren Damiane. LXXVI.

 
In Heinrix tiden, hebbic verstaen,
 
So was Pieter Damiaen
 
Van goeden levene een groet clerc,
 
Die maecte boeke ende goet werc,
5
Daer hi in sette bispele,
 
Daer leringe noch in es vele:
 
Die dichtic u alsicse las.
 
Hi spreket dat in Venegen was
 
Een hertoghe die huwelijc dede
10
Te Constantinoble indie stede,
 
Die hare so wegerlike helt
 
Ende so weeldelike, dat ongetelt
 
Ende ongemate was ende te nouwe:
 
Niet van watre, maer van dauwe
15
Dede soe maken hare bat;
 
Hare spise die soe at
 
Daer en quam niet an haer hant,
 
Maer die morsele haer seriant
 
Die hiefse up, alse soe woude,
20
Met eenen vorcskine van goude,
 
Entie stacse soe inden mont;
 
Hare kamere was talre stont
 
So vul van specien ende van crude,
 
Dat het ginc buten allen lude.
25
Maer eer soe liet haer leven,
 
Heeft God die hant up haer geheven,
 
So dat hare verrotte dat lijf,
 
Ende no weder man no wijf
 
Ghedogen mochte lucht so onrene.
30
Ene aerme dierne was alleene
 
Die hare diende, met crude bewist,
 
Om te scuwene den quaden mist.
 
So lange qual soe in desen stanc,
 
Dats die vriende Gode spraken danc,
35
Dat hise vander werelt dede:
 
Dus endt onreine weeldichede.
 
Ene vrouwe was, hiet Sophie,
 
Edel, van hoghere singerie,
 
Die tote eenen abt dede bede,
40
Dat hi hare gave stede
 
In sinen cloester, daer soe woude
 
Datmense doot graven soude.
 
Dabt die ontseide dat hare,
 
Ende seide dat het dwaseit ware;
45
Doch wan soe haren wille daer af,
 
So datmen hare maecte een graf
 
Inder moenken cloester niet clene,
 
Van eenen precieusen steene.
 
Daer quam soe in ende hevet besien,
50
Ende Gods hant quam up hare mettien,
 
Die hare een evel anesinde,
 
Ende hare mesfel van enen kinde,
 
Ende staerf ende wart al daer begraven
 
In dat graf van groter haven,
55
Ende besloten vanden maetsen;
 
Maer die stanc was inder plachen
 
Dat jaer al duere so groot,
 
Dat die moenke dor dien noot
 
Andie zide metten anderen
60
Altoos niet en mochten wandren.
 
Al vleesch, so weeldeliker gevoet,
 
So swaerre stanc alst smelten moet.
 
In eenen cloester was gheset
 
Bi eere regele, bi eere wet,
65
Dat alle die moenken souden
 
Onser Vrouwen getide houden.
 
Een moenc was daer dient was leet,
 
Entie daer jegen street.
 
Van levene en was hi niet goet,
70
Maer van talen was hi vroet,
 
Ende taelde so scone ende so wel,
 
Dat onser Vrouwen dienst tevel.
 
Altehant in corten daghen
 
Ghevielen daer so vele plaghen:
75
Manslachte, roof ende brant,
 
Up des cloesters liede ende lant,
 
Daer dat huus bi was gescent.
 
Ten keyser hebben si ghesent,
 
Daer si ne genen troost an namen.
80
Tote Pietren dat si quamen,
 
Ende hi antworde ter steden:
 
Want si die moeder des vreden
 
Versteken hadden ende ontseit,
 
Ghesciedem sulken aerbeit.
85
Die boden, die te Pietre quamen,
 
Vielen updie erde te samen,
 
Ende geloveden onser Vrouwen daer,
 
Dat si nemmermeer daer naer
 
Ne lieten onser Vrouwen ghetide;
90
Ende altehant waersi van stride,
 
Ende van orloghen ende van plaghen,
 
Ghequijt in wel corten dagen.
 
Eenen dyaken gheviel mede,
 
Dat twee porters vander stede
95
Hem vertogeden na hare doot:
 
Elc hadde an ene casule groot,
 
Die yserijn waren ten hielen lanc,
 
Alse papen plegen, met viere gemanc.
 
Doe vragedi aldaer ter tijt:
100
‘Ghi die moet wesen daer ghi sijt,
 
Plegedi Gode altoes te lovene?’
 
Si seiden: ‘Wi die inden ovene
 
Vander hellen bernen sere,
 
Wine loven Gode nemmermere.’

Noch van meester Pietre. LXXVII.

 
Een berch leghet bi Salerne,
 
Die vlamme ende vier upwerpt gerne,
 
Sulpher ghemanc met peke,
 
Weltijt so sal cortelike
5
Een rike quaet man bliven doot.
 
Van Salerne een prence groot
 
Die sach eere vlammen scijn
 
Scieten uten berch Vellijn
 
(Also heetmen den berch bi namen),
10
Ende hi seide te sire mesquamen:
 
‘Te waren een verdoemt rike
 
Die sal sterven cortelike,
 
Ende varen indie helle.’
 
Dese, daer ic dit af telle,
15
Die es ter naester nacht gheleghen
 
Bi sire amien in sijn pleghen,
 
Ende daer hi up hare lach te waren,
 
Es hem dat lijf uutghevaren.
 
Twijf en wiste niet siere doot,
20
Ne maere dat hare int herte scoot
 
Dat hi en roerde noch en sprac,
 
Ende soene doot van hare stac.
 
Een pape van Napels wilde mede
 
Te naer gaen ende besien die stede,
25
Daer uut dien berch Vellijn
 
Die vlamme sciet ende tfenijn,
 
Ende weten dat hem niet ginc an.
 
Na sine messe ginc die man,
 
Ghegherwet als hi gewapijnt ware,
30
Ende doe hi ginc altenare,
 
Ne keerdi nemmermeer altoos:
 
Menne weet waer menne verloos.
 
Eenen anderen pape es gesciet,
 
Dat hi te Boeneventen liet
35
Siere moeder ziec, ende reet
 
Met sinen here ende leet
 
Biden berghe in sine vaert
 
Den rechten woch te Napels waert.
 
Die vlamme sach hi scieten uut,
40
Ende horde siere moeder luut.
 
Hi mercte stonde ende dach,
 
Ende alse sijn wech weder gelach
 
Te Boneventen, vant hise doot,
 
Ende vernam daer wel al bloot,
45
Dat soe updie wile ende,
 
Dat hi hare stemme kende.
 
Het was een bisscop, hiet Jan,
 
Die een zwijn qualike afwan
 
Eere weduwen, diet weder bat;
50
Maer omme niet so was al dat.
 
Al daer hire af eten soude,
 
Wart hi gheplaghet also houde
 
Indie storte; gheen fisisien
 
Mochte nemmermeer genesen dien.
55
Ene ordine heefti vercoren,
 
Die hi belovede daer te voren,
 
Ende lange leefdi in dat abijt;
 
Maer also siec in alre tijt
 
Indie storte, ende so onsochte,
60
Dat hi cume gespreken mochte,
 
Noch genouch eten binder stonde,
 
Dat dobbel covent eten begonde.
 
Inden cloester, die hier te voren
 
Deerste Gregorius uutvercoren
65
Te Rome stichte indie stede,
 
Was gheoffert in sire kintscede
 
Van vadere ende van moeder een kint.
 
Alset der jueget voelen beghint,
 
Ginc het ter werelt ende nam een wijf;
70
Doch in sijn jonclike lijf
 
Gheselet God in sine kele,
 
Ende wart uut allen spele.
 
Ten lesten baet vele ende genouch,
 
Datment weder ten cloester drouch.
75
Sine sonden lijet daer ter tijt
 
Ende ontfinc weder tabijt.
 
Daer sijn wijf ende andere mede
 
Voer hem stonden daer ter stede,
 
Begondi jammerlike mesbaren.
80
Dandere hieten zwigen te waren.
 
Doe seide die ghene: ‘Sidi riese?
 
Ne siedi hier niet sente Andriese
 
Ende sente Gregoriuse mede staen,
 
Die mi gheselen ende slaen?’
85
Doe zweech hi onlange vander rouwen,
 
Ende hi seide: ‘Nu sulsi mi blouwen,
 
Dat ic den cloestre liet keytijf,
 
Ende ic trouwede een wijf.’
 
Doe quam hem an een roepen zwaer,
90
Ende doe hi zweech sprac hi daer naer:
 
‘Nu sulsi mi slaen ende doen caermen,
 
Om dat ic niet en gaf den aermen,
 
Ende meest den aermen Scotten,
 
Maer dat icse ghelijc sotten
95
Bespotte te meneger stonde.
 
Men sal mi nu van eere zonde
 
Mede blouwen, om dat ic leende
 
Van ere weduwen, diet beweende,
 
VI penninge, ende aerm was,
100
Ende ic niet en ghalt das.
 
Alse menegen voetstap alsi ginc
 
Om te inne dat ic ontfinc,
 
Alse menegen slach salic ontfaen
 
Van hem beden die hier staen.
105
Ende om dat ghijt sult weten claer,
 
Dat ic u hier segge waer,
 
Overmorgen, ic wille ghijt kent,
 
Sal mijn leven worden gehent.’
 
Upten Vrijndach sprac hi also.
110
Des Sondaghes vor daghe vro,
 
Dat was upten Palmedach,
 
Spranc hi upwaert, daer hi lach,
 
Ende nam mettem dare
 
Sijn scapelaris ende sine pare,
115
Ende tsente Andries kerke waert,
 
Haestelike ende vervaert,
 
Daermen hem messe dede,
 
Ende hi aldus ten broedren seide:
 
‘Siet! mi hebben der heileger slaghen
120
So gheclaerset vander plaghen,
 
Dat ic also suver wech vare,
 
Oft ic rechts nu gedoopt ware.’
 
Binnen der messen hi versciet,
 
Eermen die ewangelie liet;
125
Ende alsemen soude den doden dwaen,
 
Sachmen die lijctekine staen
 
Openbare in sine huut,
 
Daer hi omme dreef tgeluut.

Vanden selven noch. LXXVIII.

 
Een abt, spreect Pieter Damiaen,
 
Dede mi aldit verstaen,
 
Dat int lant van Napels sat
 
Een hermite teere stat,
5
An eene roetse teere stede,
 
Die altoos was in siere gebede,
 
Ende hadde een veinsterkijn ondaen.
 
Commende vernam hi saen
 
More eene wel langhe scare,
10
Met hoye gheladen dare.
 
Hi vragedem wie si waren,
 
Ende twi si met hoye varen.
 
‘Quade gheeste,’ seidsi, ‘sijn wi.
 
Dit hoy ne voeren wi niet bidi
15
Tonser beesten nuttelijchede,
 
Maer lieden te verberne mede;
 
Want wi onbeiden in corter stont
 
Den prence van Caeps, dies ongesont,
 
Ende meester Jan van Napels mede,
20
Die conincstavel vander stede,
 
Die noch levet al ghesont.’
 
Die hermite ter selver stont
 
Es tote dien Janne ghegaen,
 
Ende dede hem aldit verstaen.
25
Die middelste Otte vanden drien
 
Die voer met herecracht mettien
 
In Calabren uptie Sarrasine.
 
Jan gaf die antworde sine
 
Den hermite met worden soete,
30
Ende seide: ‘Ic moet nu te gemoete
 
Den keyser varen altehant,
 
Ende seggen hoet daer staet int lant.
 
Alsi woch es sire straten,
 
Belovic di die werelt laten,
35
Ende wille ontfangen monex abijt.’
 
Die bisscop die ter selver tijt
 
Proeven wilde des goeds mans wort,
 
Sende te Napels indie port,
 
Entie prence es doot bleven.
40
Jan van Napels endde sijn leven,
 
Eer die keyser int lant quam.
 
Omtrent XV daghe, alsict vernam,
 
Levedi naer dattene castijede
 
Die hermite, alse hi lijede.
45
Een moenc was in ene abdie,
 
Die leedde ene dorper vie,
 
So dat hi te bijechten ginc,
 
Ende penetencie hi ontfinc,
 
Die hem was te dragene swaer.
50
Eenen sinen vrient bat hi daer,
 
Dat hi hem stonde in staden.
 
Die ghene heefter hem mede geladen,
 
Ende seide: ‘Ic quite di ende vrie
 
Alse vanden deele miere paertie.’
55
Niet lange daer na hi versciet,
 
Die ghene die dit behiet,
 
Ende hevet den levenden hem verbaert,
 
Die hem vraget hoe hi vaert:
 
‘Swarlike, maer dat es dor di.
60
Van minen zonden wasic vri,
 
Maer die last hevet mi gebonden
 
Want vor di ende vor dine zonden.
 
Maer quijt mi vanden tormente.
 
Ganc henen tote onsen covente,
65
Ende laet hem sien ende voer mi staen,
 
Ende mine mesdaet up hem slaen.’
 
Die ghene bejagedem beden vele
 
Ant covent bi desen bispele,
 
Ende cortelike die dode keert,
70
Ende seide: ‘Ic bem al telivereert,
 
Ende metten heilegen in hare stat,
 
Omme dat tcovent vor mi bat.’
 
Een man was die een zwijn stal;
 
Anders was hi een goet man al,
75
Ontfaermelijc ende goet ostelier.
 
Jhesus quam te hem niet al te fier,
 
Alse een aerm met langen hare,
 
Ende bat hem omme eene scare.
 
Ghewillike es hi upgestaen
80
Ende sal den aermen sceren gaen;
 
Ende alse hi sal om sceren mecken,
 
Ende hi bachten coemt ter necken,
 
Hevet hi andie necke tien stonden
 
Twee scone clare ogen vonden.
85
Vervaert wart hi ende vragede wat ware.
 
Doe seide die aerme al openbare:
 
‘Ic heete Jhesus, ic siet al,
 
Ende daer dine boosheit stal
 
Dat zwijn, ende houdes in dijn gelede,
90
Dat sagen dese ogen bede.’
 
Met desen worde hi hem ontginc,
 
Ende dander beterde sine dinc.

Van sconen bispelen. LXXIX.

 
Een bisscop was die dorste onsochte,
 
Ende hiet datmen hem wijn brochte.
 
Die scinker brochtem te hant
 
Wat so hi inden vate vant.
5
Een aerm riep in sine bede:
 
‘Men geve mi drinken nu ter stede,
 
Of ic sterve al hier ter stat.’
 
Die bisscop hiet hem draghen dat.
 
Die aerme dranc al ongevuerst.
10
Den bisscop gine vort an de duerst,
 
Ende hiet, offer iet ware bleven,
 
Dat men hem dat soude gheven.
 
Die knape en waende vinden niet,
 
Ende vant tfat vul dat hi ydel liet.
15
Een abt hadde gedaen gereiden
 
Een gherechte van eere lampreiden;
 
Ende alsemense hem brochte vore,
 
Stont een aerm daer ter dore,
 
Ende riep sere omme dat gherechte.
20
Hi sendet hem met enen knechte.
 
Die aerme die es upghevaren
 
Met scotele ende met spisen te waren,
 
Daer si toe sien ende bi staen.
 
Dus can God aelmoesne ontfaen.
25
Een man was die ter maerct ginc,
 
Ende ne hadde waer enen penninc,
 
Om mede te copene een broot.
 
Een aerm battene hem dor noot,
 
Ende hi ghavene hem blidelike.
30
Thuus so gaet hi haestelike,
 
Ende eescht dat men hem broot gehende.
 
Een man die daer niemen kende
 
Hevetene haestelike ghesocht,
 
Ende hevet hem XX sc. brocht,
35
In een douckelkijn gewonden,
 
Ende staect hem indie hant tien stonden,
 
Ende seide, sijn here hat hem ghesent,
 
Ende hi ware hem al ombekent.
 
Noch spreect Pieter Damiaen,
40
Doe hi ter scolen soude gaen
 
Te Paermen, dat hi verheeste
 
Vansente Gervaysende sente Protaisfeeste,
 
Dat tylike upstont een huusman,
 
Die indie grakinge jagen began
45
Sine coyen ter weiden waert.
 
Sijn ghebuur quam metter vaert,
 
Ende es in sijn bedde gheleghen,
 
Ende ghebaerde alsi pleghen
 
Die metten cortse sijn bestaen.
50
Die vrouwe quam ende decten saen
 
Na rechte vriendelijc ghenouch.
 
Daer dedi met hare sijn gevouch,
 
Alse die haren man wilde ghelden
 
Sine scout alsonder scelden.
55
Te hant die ghene danen ginc.
 
Die huusman quam na dese dinc,
 
Ende es te bedde weder gegaen.
 
Die vrouwe sprac den man an saen:
 
‘Goedlike soudstu ter kerken gaen,
60
Ende met anderen te dienste staen,
 
Ende ghi dor dese grote heren
 
Uwes vleeschs wille niet wilt ontberen.’
 
Die man wart te hant versaghet.
 
Met nerenste hi die dinc vervraget,
65
Ende soe seidem al dat ware.
 
Doe vielen si beede in groten mesbare,
 
Ende ten lesten beede te samen
 
Uten si hem haerre scamen,
 
Ende sijn te mattinen gegaen.
70
Hare claghe ontbonden si saen
 
Voer alt volc ende eeschten wrake
 
Van so dorperliker sake,
 
Dat God den scalc daer moeste togen.
 
Die ribaeut vor haer alre ogen
75
Quam daer metten viant beseten,
 
Ende haddem selven welna gheten,
 
Ende spranc up ende viel neder,
 
Ende slouch sijn hovet vort ende weder,
 
Ende bleef met sulken jammer groet
80
Aldaer voer die liede doot.

Van eenen doden die upstont. LXXX.

 
In Poelyen tusscen roetsen van stene
 
So es een water niet clene,
 
Swert ende van harde quader lucht,
 
Daermen in ziet sonder vrucht
5
Swarte vogelen verbaren,
 
Die van vespertide te waren
 
Tsaterdaghes hem laten sien,
 
Tote dat men ziet uptien
 
Die zonne upten Maendach.
10
Noint man was diese eten sach,
 
Noch men canre gheen gevaen.
 
Des Maendages metter zonne upgaen
 
Coemt een raven, groet als een gier,
 
Die luut maect groot ende ongier;
15
Dan duken si onder mettien,
 
Ende men canre nemmeer gesien,
 
Voer dat al die weke lijt
 
Tote Saterdaghes vespertijt.
 
Menech waent al ommetrent,
20
Dat zielen sijn ende doghen torment,
 
Ende si des Zondages hebben lavenesse
 
Omme ons Heren verrisenesse.
 
Daer int lant bleef een moenc doot
 
Omtrent middach, ende hem onscoot
25
Na priemen ende quam te live.
 
Siere ghesellen meer dan vive
 
Vor hem lasen, alst was belanc.
 
Alsemen Agnus Dei sanc,
 
So es hi rechts upghestaen.
30
Die moenke worden met vare bevaen,
 
Ende horden wat hi seggen soude.
 
Daer begonsti also houde
 
Gode ende onser Vrouwen mede
 
Seggen grote dorperhede,
35
Ende spuwen up dat cruce onsochte,
 
Dat men hem te cussene brochte,
 
Ende seide: ‘Twi singedi messe
 
Over mine verdoemenesse?
 
Ic was indie helsche vlamme.
40
Mijn meester Lucifer de gramme
 
Sette mi up thovet sine crone,
 
Coperijn, gloyende, sere onscone,
 
Die nemmermeer mach gecoelen;
 
Sinen mantel moestic gevoelen,
45
Die was mettalijn, ten hielen lanc,
 
Daer van hitten uut droop ende spranc
 
Menege dropele ende spaerke.’
 
Die broedere baden hem alle starke,
 
Dat hi hem liete wesen leet
50
Sine mesdaet: God ware gereet.
 
Dander die verdoemde sere
 
Die genaden van onsen Here.
 
Doe vielen die moenken indie bede,
 
Ende namen discipline mede
55
Met scaerpen roeden ende baden
 
Suchtende ons Heren ghenaden,
 
Ende hi die in wanhopen lach,
 
Hi bekeerde, daermen toesach,
 
Ende lovede die cracht van Gode;
60
Sathanase ende sine ghebode
 
Ende sijn bedriegen heefti verdoemt;
 
Tcruce anebeedt hi ende noemt,
 
Ende berouwenesse heefti ghebeden.
 
In bijechten seidi daer ter steden,
65
Dat hi met onsuverheden ommeginc,
 
Sint hi die ordine ontfinc,
 
Ende des en haddi niet belijet.
 
Gode bat hi ende benedijet,
 
Ende levede toten anderen dach.
70
In goeden ende men sterven sach.
 
Die kerke van Rome hadde rente scone
 
Inden boemgaert van Babylone,
 
Daer die kerseme ute coemt hare.
 
Als vele als in elken jare
75
Eene lampte voer sente Pieters outaer
 
Verteren mochte, brochtmen daer.
 
Dese balseme een paues vercochte.
 
Daer hi den outaer versochte,
 
Ende hiere voren es ghestaen,
80
Dinctem dat daer coemt gegaen
 
Een sere out man die gramlike sach,
 
Ende hem daer gaf enen slach,
 
Ende seide: ‘Du heves gehuut vor mi
 
Mine lampte, ende bidi
85
So ute ic voer Gode die dine.’
 
Die paues viel daer vander pine
 
Ende bleef cortelike doot,
 
Van tormente, van pinen groot.
 
Bi Berkenghem aten te gadere
90
Eenen hane twee ghevadere.
 
Deene ontleedene van sticken te sticken,
 
Ende men ginker up ghemicken.
 
Deene seide: ‘Dese es so ghedeelt,
 
Al wilde sente Pieter, hine worde gheheelt
95
Nemmermeer met sire macht.’
 
Dander sprac: ‘Wats Pieters cracht?
 
Al wilt Cristus onse Here,
 
Dese en verriset nemmermere!’
 
Met desen worde die hane upspranc,
100
Gheplumet, gevedert, ende sanc,
 
Ende dat peeper entie brine
 
Spaersdi hem inden anschine.
 
Si worden lazers uptie stede,
 
Ende alle hare afcomene mede,
105
Ende bleven dienstman om dat gewerke
 
Al daer in sente Pieters kerke,
 
Die te Bolloengen es gestaen. -
 
Hier ent Pieter Damiaen.

Van enen die hiet Ancelijn. LXXXI.

 
Te desen tiden was waert ende lief
 
Sente Anselijn, dies dese brief
 
Hier te voren dede gewach,
 
Die vor sinen stervedach
5
Bisscop te Cantelbergen sat.
 
Te Bechlewijn indie stat
 
Was hi eerst moenc ende abt daer.
 
Menege miracle groot ende claer
 
Dedi ende dichte diere gewerke,
10
Die noch minnen goede clerke.
 
Het gheviel in sinen stonden,
 
Dat een abt aldaer was vonden,
 
Die van levene heilech hiet.
 
Al daer hi sprac van dingen iet
15
Dies hem die abten bewinden,
 
Sprac hi vanden jongen kinden,
 
Die int Gods huus waren gevoet,
 
Wat dinge men best mettem doet.
 
‘Wi slaense,’ sprac hi, ‘dach ende nacht,
20
Ende het en diet niet onse cracht,
 
Ende wine conense so vervaren,
 
Sine werden argere dan si eerst waren.’
 
Ancelijn antworde met soeten zeden:
 
‘Hoe wel wi onse const besteden,
25
Dat wi van lieden beesten maken!
 
Here abt, antwort nu teser saken:
 
Doet in een hof ene inte setten,
 
Ende met tunen al omme letten,
 
Ende hare telgren al omme ontorien,
30
Wat bome sal daer af ghedijen?
 
Te waren een crom, een ongescepen.
 
Aldus sijn dese kinder begrepen
 
Ende gheoffert metter hant.
 
Si sijn in dit hof gheplant,
35
Om datter vrucht uut soude gaen:
 
Ghi gaesse toghen ende slaen,
 
Ende dwingse ende gaesse binden,
 
Dat si nieweren vri en vinden.
 
Hier omme en connen si in u gekinnen
40
En geen point van hovescer minnen,
 
Daer men broederscap mede vernuwet,
 
Ende worden van u verscuwet,
 
Ende wanen dat ghi geset sijt
 
In haetscap ende in swaerre nijt.
45
So si dan werden meerre ende ouder,
 
So si dan werden onthouder,
 
Ende crommen hem bi uwen zonden,
 
Al daer si noit doget an vonden.’
 
Dit bispel seggic dor de jonge,
50
Waert datmense te swaer bedwonge,
 
Alse Ancelijn hier hevet getoget:
 
Beter ware een deel gedoget.

Wat in desen tiden ghevel. LXXXII.

 
Nu ga ic ter ystorien vort:
 
Alse Desiderus was vermort,
 
Die paues Victorus was genant,
 
In dat XXXste jaer, alsict vant,
5
Van keyser Heinrike, wart tjaer nat,
 
Dat het scade in meneger stat.
 
So vele vel waters in Ytale,
 
Dat die berghen altemale
 
Metten watere sticken scorden,
10
Dat si dorp ende volc vermorden.
 
Temme voglen, pauen, hanen,
 
Gansen, hinnen, sonder vermanen,
 
Ghingen ten bossce ende worden wilt,
 
Dat menech over wonder hilt.
15
In dat selve jaer ghevel,
 
Alsemen screef, dat weetmen wel,
 
M LXXX ende sevene,
 
Dat porters van stouten levene
 
Van Bare in Poelyen ten Mura quamen,
20
Ende sente Nyclaeus gebeente namen,
 
Daer si waer vier moenke vonden,
 
Ende voerdent te Baer tien stonden
 
Met bliscepe ende met sange claer.
 
Dit gheviel VIIc jaer
25
Ende XL ende daertoe sevene,
 
Naer dat sciet van smenscen levene
 
Sente Nyclaeus, die vloyet ende lach
 
In olyen noch up desen dach.
 
In Heinrix XXXIste jaer
30
Quam sente Arnout over waer,
 
Die van Oudenaerde was geboren,
 
Ende abt te Sissoen was vercoren,
 
Te sente Medaerts ende daerna mede
 
Bisscop te Sissoen indie stede,
35
In Vlaendren om te paysene tlant.
 
Want grave Robbrecht metter hant
 
Sijns broeder kinder den enen nam tleven,
 
Enten anderen hevet verdreven,
 
Ende hi grave was met gewout,
40
So was hem menech prence onhout,
 
Alse hier te voren es ghewach.
 
Dese sente Arnout die lach
 
TOudenbuerch in sente Pieters kerke,
 
Daer God togede sine gewerke
45
Met miraclen scone ende claer.
 
Moeneken so setti daer
 
Inden cloester, alsemen mach sien,
 
Ende staerf daer niet lange nadien.
 
Inden clooster menne leide,
50
Also alse hijt selve voerseide.
 
In desen tiden so gevel
 
Int lant van Spaengen also wel,
 
Dat coninc Aaraoen, die te lone
 
Van Galissien hilt de crone,.....
55
Ende wan uptie Sarrasine,
 
Met beliggene, met zwaerre pine,
 
Ende settere die kerstine inne
 
Onse gelove te ghewinne.
 
In Heinrix XXXIIste jaer
60
Was een moenc van namen maer,
 
Die Ode hiet, te Clungi.
 
Die wart gecoren, lesen wi,
 
Paues jegen keyser Heinrike,
 
Ende jegen Gimberte dies gelike,
65
Die hem screef paues Clement.
 
Bi hem wart sware ghescent
 
Dat keyserrike entie kerke,
 
Dat ridderscap jegen de clerke;
 
Want hem elc van anderen sciet,
70
Die versceden moghen niet.
 
Elc die verwiet openbare
 
Den anderen ende hadde ommare
 
Sine sentencie ende sinen ban;
 
Want den enen dochte, hi was sulc man,
75
Dat jegen hem gene sentencie dochte;
 
Dander dat menne mochte
 
Niet met alsulken dinghen
 
Uut siere werdichede bringhen.
 
Ende als deen den anderen dus versmaet,
80
Ende niet up sinen ban en gaet,
 
Ende elc vort gaet in sijn gevechte,
 
Meer met wille dan met rechte,
 
So schinet datmen lettel acht
 
Sinen wille ende sine macht,
85
Die eerst gaf die mogenthede
 
Te bindene ende tontbinden mede.
 
Dit sijn die wort van Segebrechte,
 
Die mi dinct dat boven rechte
 
Houdere es in sine coronike
90
Dan die paues keyser Heinrike.
 
In Heinrix XXXIIIste jaer
 
Quam in Lottrike plaghe swaer,
 
Want vele lieden inden lande
 
Dinnadere binnen verbrande.
95
In sijn XXXIIIIste jaer
 
So wart vonden openbaer
 
Te Mes in Loreine deerste Clement,
 
Die bisscop daer was gesent
 
Vanden apostelen, ende daer mede
100
Eersten predecte kerstijnhede.
 
Int selve jaer, alst es bescreven,
 
Diederic van Hollant, die verdreven
 
Uut sinen lande was met gewelt,
 
Entie bodseuse Godevert helt,
105
Entie sidert wan sijn recht
 
Upten bisscop van Utrecht,
 
Staerf ende liet indie hant
 
Florense sinen sone tlant.
 
Dese hiet Florens de vette,
110
Ende hilt dat gravescap te wette.
 
In Heinrix XXXVIste jaer
 
Staerf in Vlaenderen, dats waer,
 
Die grave Robbrecht de Vriese,
 
Die naer den swaren verliese,
115
Dat hi van Hollant was verdreven,
 
Vlaenderen gewan van sinen neven.
 
Te Cassele in sente Pieters kerke
 
Wart hi begraven onder die clerke,
 
Daer hi in sente Pieters ere
120
Die canesie sette, die here,
 
Daer hi sijnt vonden waert
 
In sijn graf liggende gebaert.

Willems doot van Inglant. LXXXIII.

 
Alsemen screef min no mee
 
M XC ende twee
 
Dat incarnation ons Heren,
 
So staerf die here, meester der eren,
5
Willem die Norman, die bastaert,
 
Die met wighe coninc waert
 
Van Ingelant ende met gevechte,
 
Scaerp ende vast inden gerechte.
 
Drie sonen liet hi: doutste, Willem,
10
Was Ingelsch coninc daer na hem;
 
Doutste daer na, Robbrecht,
 
Wart grave in Normendien na recht;
 
Heinric, die mindste, bleef sonder goet,
 
Met sinen outsten broeder behoet.
15
Desen outsten sone, Willem,
 
Liet die bastaert achter hem
 
Crone draghen in Ingelant,
 
Ende was, alsic bescreven vant,
 
Machtilden sone, alsict las,
20
Die Boudens dochter van Risele was.
 
Dien hadde die vader in sire joget
 
Lanfranke bevolen om sine doget,
 
Die bisscop was van Cantelberge,
 
Omdat hi hem daer in dogeden merge.
25
Van Lanfranke heefti ontfaen
 
Leringe ende ridders name saen,
 
Ende hi croendene, alst daertoe lach,
 
Up sente Casmas ende sente Damiaens dach.
 
Dese was milde ende sonder besceet,
30
Ende in rechtene fel ende wreet,
 
Ende in stoutheden so verheven,
 
Dat niemen goeders prijsde sijn leven.
 
Gods vreese die achti smale
 
Enter lieder altemale;
35
Nochtan salmen sonder loes
 
Gode onsen here ontsien altoos,
 
Ende tfolc ontsien in someger ure,
 
Na dat die tijt geeft daventure.
 
Oec wildi in alre maniere,
40
Dat sine clederen costen diere,
 
Ende niemen des costs soude moyen.
 
Eens maergens soudemen scoyen;
 
Sinen camerlinc hi besochte,
 
Hoe diere men sine cousen cochte:
45
‘III sc. Ingelsce,’ sprac die ghone.
 
‘Ganc henen,’ sprac hi, ‘hoeren sone!
 
Sal een coninc in sinen daghen
 
Dus ondiere cousen draghen?
 
Coep mi een paer om ene maere.’
50
Men cochtem aerger entie staerc,
 
Ende men seide si costen genouch,
 
Entie waren sijn ghevouch.
 
Dus moesten hem camerlinge generen
 
Ende haers ondanx poitevineren.
55
Doe sine renten waren verteert,
 
Heefti hem te rove gekeert,
 
Daer hem een clerc toe geriet,
 
Die Ranolf bi namen hiet,
 
Van aermer comst, scalc ende fel,
60
Ende sprekende utermaten wel,
 
Ende bi siere scalckere ommate
 
Verheven in hoghen state.
 
Bi hem wart also verworven,
 
Alse der kerken prelate storven,
65
Waert bisscoppe, abte of andere heren,
 
So dedemen daer boden keren,
 
Die aldie rente bescreven
 
Ende tgoet in sconinx borse bedreven;
 
Ende alser een ander in comen soude,
70
Up dat hi ghelt gheven woude,
 
Was hi ezel, zot of quaet,
 
An tgelt stont al sijn toeverlaet.
 
Lodders wijf van cranken love
 
Volgeden des coninx hove,
75
So datment seggen mochte wel
 
In een dorperlijc bispel:
 
Des coninx hof van Ingelant
 
Es bet over bordeel becant,
 
Dan over stede die es gheset
80
Recht te pleghene ende wet.
 
Tien tiden was Lanfranc doot,
 
Die heileghe meester, die here groot,
 
Van Cantelberghe die primaet,
 
Ende was doe in sinen staet
85
Anselijn verheven, die heilege man,
 
Dies ic hier voren spreken began.
 
Die hadde den coninc gherne bekeert,
 
Maer hi heeftene omme niet geleert:
 
Ribauden, smeekers sonder wet,
90
Hadden den coninc so ontset,
 
Wat so hi seghet ofte doet,
 
Dats algader sonder spoet.

Koninx Willems quaetheit van Inghelant. LXXXIIII.

 
Alse Anselijn dat versiet,
 
Dat sijn castijen niet en diet,
 
Hevet hi dat hof ghelaten,
 
Ende hi moet henen siere straten,
5
Ende rumde bisscopdoem ende lant,
 
Alse diet also ghescepen vant,
 
Sijns danx ende sonder bedwanc,
 
Ende dede ter zee waert sinen ganc,
 
Want hi wilde der quaetheit wiken.
10
Daer hi ter havene soude striken,
 
Om te vaerne in Vrankerike,
 
Daer te wesene rustelike,
 
Ende hi naer den winde wachte,
 
Quamen hem na ribaude met crachte,
15
Also alst die coninc hiet,
 
Die hem cume keren iet,
 
Ende roveden hem altehant
 
Malen, ghelt ende camergewant.
 
Sijn vader, die coninc Willem,
20
Hadde gebrocht van Ruem met hem
 
Tote Lonnen indie port
 
Die Jueden entie trac hi vort.
 
Teere feesten hebsine gesocht,
 
Gheneghen ende prosente brocht.
25
Die troeste hi te vechtene mede
 
Jegen die kerstine vander stede,
 
Ende ghelovede, updat si vochten
 
Ende si den zeghe gewonnen brochten,
 
Hi soudem keren an hare wet.
30
In groter sorgen waren gheset
 
Beede bisscoppe, leeke, clerke,
 
Om kerstijnheit ende omdie kerke;
 
Doch en wonnen in dien strijt
 
Niet die Jueden te diere tijt,
35
Dan si met scanden lieten tfelt;
 
Nochtan dat si over gewelt,
 
Dat si verloren met onrechte
 
Tfelt met scalcheit van gevechte.
 
In sinen tiden, alse ghi sult horen,
40
Was die heileghe vaert vercoren,
 
Die Godevert voer van Bolyoen;
 
Ende sijn broeder, die stoute baroen,
 
Robbrecht, hertoghe van Normendie,
 
Wilde mede indie paertie,
45
Ende sette hem doe teenen pande
 
Normendien indie hande
 
Over eene summe van ghelde.
 
Doe dede hi reimeren met gewelde
 
Ingelant om ghenen scat:
50
Kerken, cloestren ende stat.
 
Bisscoppen ende abte quamen
 
Hier omme clagen alte samen,
 
Datmen te zwaer eeste an hem.
 
Doe antworde coninc Willem:
55
‘Hebdi niet filaterien, scrinen,
 
Die selverijn ende goudijn scinen,
 
Vul van doder lieder beenen?
 
Wat mogedi clagen ende weenen?’
 
Crucen, fiertren moestmen pleken,
60
Ende keelcten te sticken breken,
 
Niet om der aermer lieder noot,
 
Maer om des coninx vrecheit groot.
 
Jaghen haddi eerst orlof gegeven;
 
Nu so haddi upgeheven,
65
Wie dat eenen hert vinge,
 
Die ware doot waermen beginge.
 
Omme dit ende om des gelike
 
Swoer jegen hem menech prince rike.
 
Een ridder, hiet van Henem Willem,
70
Was gewroeget, dat hi van hem
 
Die jegen den coninc hadden gesworen
 
Gheselle ware; hi quam te voren,
 
Ende boots den ghenen enen camp,
 
Die hem upteech sulken scamp.
75
Daertoe en mochtem niet comen,
 
Sine ogen en waren hem genomen,
 
Ende daertoe was hi ghevuurt.
 
Een ander hevet mede besuurt,
 
Hiet her Willem van Adelrie,
80
Een scone man ende een vrie,
 
Ende des coninx gevadere mede,
 
Dien die coninc hangen dede.
 
Van Salberie die bisscop Osmont
 
Horde sine bijechte daer ter stont.
85
Men leeddene ter selver ure
 
Tallen kerken die stat dure,
 
Ende men geseldene ende slouch.
 
Sine clederen die hi drouch
 
Ende sijn goet gaf hi den aermen.
90
Naect ginc hi clagen ende caermen,
 
Ende viel menech zwaer kniegebede
 
Uptie steenen daer ter stede,
 
Ende seide: ‘Nu doe mi God genaden,
 
Alsic niet weet van desen daden,
95
Up dat moetic der hellen ontgangen.’
 
Aldus so wart hi verhanghen.

Vanden tempeesten die in Inghelant ghevielen. LXXXV.

 
Hem quam mare ende heeft bekent.
 
Dat keyser Heinric enen Clement
 
Paues maken wille ende ontfaen,
 
Entie kerke eenen Urbaen,
5
Alst hier voren gescreven leget.
 
Den tribuut heefti ontseghet
 
Van Ingelant des paues rente,
 
Ende hilts hem meest met Clemente.
 
In sijns riken ander jaer
10
Quam erdbeve groot ende zwaer
 
In Ingelant upten XIsten dach
 
Die in Oestmaent ghelach,
 
Met wondere al ombecant;
 
Want die ghestichten van Ingelant
15
Sprongen alle vander stede,
 
Ende saten alle weder neder mede.
 
Daer naer quam ene dierhede
 
Entie oest so spade mede,
 
Dat cume in sente Andries dage
20
Dat coren quam in siere lage.
 
Oec was in sijn vierde jaer
 
Donre, blexeme so swaer,
 
Dat het dochte grote plaghe.
 
Des derds dages na sente Martijns dage
25
Quam een slach daer zwaer genouch,
 
Die ene kerke doreslouch,
 
Ende maecter in een gat so groot,
 
Datmer in crupen mocht ter noot.
 
Die slach voer vort ende dede mee:
30
Enen groten balke slouch hi ontwee,
 
Die bi sticken daer ter ure
 
Vlooch harentare die kerke dure,
 
Ende brac des crucen hoeft te hant
 
Ende daertoe sine rechter hant,
35
Ende onser Vrouwen gebeelde daertoe.
 
So groet stanc quam ter kerken doe,
 
Dat het was al ongelike.
 
Dit was in enen cloester rike.
 
Doch dat tcovent te samen es comen,
40
Ende hebben wijwater genomen,
 
Ende verjageden daer ter stede
 
Des viants macht ende sine scalchede.
 
So sere woyet met ghewelt,
 
Dat te Lonnen worden gevelt
45
VIc huus ende kerken mede,
 
Die over een laghen indie stede,
 
Entie lieden some daer onder;
 
Balken, spannen, dat was wonder,
 
Vloghen ghinder indie lucht,
50
Dies menech hadde groten vrucht.
 
IIII waerven, XXVI voeten lanc,
 
Die de storem an haren danc
 
Wech drouch ende indie erde stac
 
So diepe, ende nochtan niet en brac,
55
Datter cume IIII voete uut bleec,
 
Dat groten wondere gheleec,
 
Ende dat was midden inde strate;
 
Ende want so nauwe waren die ghate,
 
Datter gheen wagen en mochte liden,
60
So moestement neffens der straten afsniden,
 
Wantmense ontdelven niet en mochte.
 
Int vijfte jaer woyet oec so onsochte,
 
So dat clochuus vanden torre
 
Van Salesberie was in porre,
65
Ende upter kerken oec gesteken,
 
Dat vele temmers moeste breken.
 
In coninc Willems VIste jaer
 
Viel water in Ingelant so zwaer,
 
Dat noit man sulke lovie sach.
70
Te hant daer up een vorst gelach
 
So staerc, datmen mids upten yse
 
Mendde in kautsieden wise.
 
Doet doyede ginc tijs sinen ganc,
 
Ende cume was enege brucge so stranc,
75
Dat ijs en bracse hier ende daer.
 
Daer naer in sijn VIIde jaer,
 
Doe hi in Normendien hem helt,
 
Reimerde hi tlant so met gewelt,
 
Dat die lantlieden van binnen
80
Ne hadden waermede tlant gewinnen.
 
Dus quam hongher swaer int lant,
 
Ende daerna grote sterfte te hant,
 
So swaer, alst Elynant bescreef,
 
Dat biden zieken niemen en bleef,
85
Enten doden oec ghebrac
 
Vrient diene onder derde stac.

Van eenen grave die Folke hiet. LXXXVI.

 
Te desen tiden was een grave
 
In Eniou, scrijft Willem daer ave,
 
Die Folke hiet ende sere was out,
 
Entie omme siere zielen behout
5
Voer tote Jherusalem.
 
Twee knapen die waren met hem
 
Beswoer hi, dat si sijn gebot
 
Souden doen, so helpe hem God.
 
Deen heeftene met enen stroppe genomen,
10
Dander es met ere roeden comen,
 
Die hem gaf menegen slach.
 
Naect ginc hi, daer toe sach
 
Menech Tuerc (want teylege lant
 
Stont nochtoe inder Tuerken hant).
15
Ende hi riep: ‘Here, dinen keytijf,
 
Dinen verswornen fugytijf,
 
Folken, Here, so ontfanc!’
 
Dus dedi ten grave sinen ganc.
 
Sident, al waest sijns willen niet,
20
Keerdi te lande na sijn verdriet,
 
Ende wan enen sone, hiet Gaufrijt
 
Diemen hiet in siere tijt
 
Gaufrijt Maerteel bi rechter namen,
 
Want sine vianden te samen
25
Verwan hi alle ende dwanc
 
Met ghelucke an haren danc.
 
Den grave van Poytiers, sinen here,
 
Dedi sulke grote onnere,
 
Dat hine in enen wighe verwan,
30
Ende dwankene daer toe nochtan
 
In prisoene ende in banden,
 
Dat hi zoenen moeste met scanden,
 
Ende moestem geven Bordeaus de stede,
 
Ende elx jaers zwaren tribuut mede.
35
Sine vangnesse was so zwaer,
 
Dat hi maer drie daghe daer naer
 
Ne levede, alse hi was ontgaen.
 
Maerteel nam siere stiemoeder saen
 
Te wive, ende vervogede mede
40
Des graven broeder, daer hi dit dede,
 
Ende es int lant van Bloys gevaren
 
Orlogen met sinen scaren.
 
Die grave van Bloys, hiet Tybaut,
 
Dien hevet hi also benaut,
45
Dat hine in sijn houtstat
 
Tote Tours binnen besat,
 
Ende met ghewelde wan ende vinc;
 
Ende eer hi hem oec ontginc,
 
Dwanc hine daertoe dat hi de port
50
Hem gaf ende tlant weder ende vort,
 
Hem ende sinen hoire mede,
 
Ende zwoers hem buten daer ter stede.
 
Dese Gaufrijt staerf sonder kint.
 
Om siere zuster sone hi sint,
55
Ende gaf hem alt lant,
 
Wantmen geen hoir van hem en vant.
 
Die neve die hiet oec Gaufrijt,
 
Ende was een snuedel talre tijt,
 
So dat Folke sijn broeder quam,
60
Die hem tlant entie macht nam,
 
Ende diene omme sine simpelhede
 
Vinc ende in prisoene dede.
 
Dese Folke nam eene vrouwe,
 
Die hem sindent dede ontrouwe,
65
Want soe lietene ongetrouwelike,
 
Ende bleef recht eighijnlike
 
Met Phillippe, die coninc was
 
In Vrancrike, dien soe belas
 
Ende so met haerre minnen vinc,
70
Dat soe was vrouwe van alre dinc,
 
Ende hine achte niemens mesprisen,
 
Ende liet hem metten vingren wisen
 
Dor hare minne, hine cons gelaten,
 
Ende langen stont oec utermaten.

Van II ghesellen een bispel. LXXXVII.

 
Tien tiden dat al dit ghevel,
 
Waren te Mantes also wel
 
Twee clerken, die binnen haren jaren
 
Te priesterscap vercoren waren;
5
Nochtan dat hem jare gebraken,
 
Gheleert in redenliken saken.
 
Elc hadde anderen vercoren.
 
Vorworde maecten si, alswijt horen,
 
Dat welc haerre eerst ende name,
10
Dat hi den andren te voren quame
 
Binnen den XXXsten dage daer naer,
 
In slape of wakende vorwaer.
 
Elc anderen dit met trouwen heet.
 
Niet lange tijt daer na leet,
15
Deen galt der naturen gelach.
 
Alst quam upten XXXsten dach,
 
Daer sijn geselle na sijn gewone
 
Onledich es, so coemt de gone
 
Voer hem met bleeker ghedane,
20
Ende seide: ‘Nu mere mi ane.
 
Kendstu mi?’ - ‘Ja;’ heefti geseit,
 
‘Waer hevestu so lange ghebeit?’
 
Dander seide: ‘Inne mochts niet,
 
Doch comic, wat soes gesciet.
25
Mine coemst, wiltu, wart di goet,
 
Maer mine coemter af nemmer spoet;
 
Want ic bem euwelike verloren.’
 
Dander seide: ‘Ic sal daer voren
 
Di helpen in mine gebede,
30
Met vastene ende met gevene mede.
 
Ic en salre niet jegen sparen.’
 
Die dode scide: ‘Laet dit varen!
 
Gods vonnesse indie helle
 
Es sonder keren, lieve gheselle!
35
Mine zonden salic becopen
 
Euwelike, die ic hebbe belopen.
 
Al bade vor mi groot ende clene,
 
Alle die vander werelt gemene,
 
Nochtan moeste die ziele mine
40
Dogen euwelike pine.
 
Ende om dat ic wille laten scinen
 
Eenege van miere pinen,
 
So wert di hier ene becant.’
 
Mettien stac hi vort de hant,
45
Daer een groot zeer in stont ende droop,
 
Ende seide: ‘Dincti dit licht coep?’
 
Dander seide: ‘Het dinct mi clene.’
 
Die dode booch den vinger allene
 
In die palme, in dat zeer;
50
Drie dropelen ende nemmeer
 
Warp hi hem inden anscine.
 
Deene verbrande tforhoeft sine,
 
Dandre die slape an beden ziden.
 
Drie ghate maecten si tien tiden
55
Al dore die huut in toten bene,
 
Alse groot als ene note clene.
 
Die levende riep met mesbare
 
Ende seide, dat grote pine ware.
 
Die dode sprac: ‘Ic wilt di blive
60
Die lijctekene te dinen live,
 
In wat tormente ic bem beseten;
 
Ende eist dattus niet wils vergeten,
 
So eist van dire salichede
 
Ene ghedinckenesse mede.
65
Ganc woch, alstuus heves tijt,
 
Ende verkere dijn abijt
 
Ende dinen zin ende dinen moet,
 
Ende wert moene metter spoet.’
 
Die levende en wilde antworden niet.
70
Scaerpelike die dode up hem ziet:
 
‘Keere! twifelstu van desen,
 
So sultu dese lettren lesen.’
 
Die ander hant heefti verheven,
 
Die al vul lettren was gescreven:
75
‘Dat Sathanas ende sine potestate
 
Dancte der kerken prelate
 
Uter hellen, daer si waren,
 
Dat si ne ghene weelde en sparen:
 
Dat soude vanden ondersaten
80
So vele lieden utermaten
 
Ter hellen bringen vanden zielen,
 
Datter meer noit in en vielen
 
Binnen den tiden die leden waren,
 
Ende al bi faute van predicaren.’
85
In dit wort heeft de levende verloren
 
Den doden, dien hi sach te voren.
 
Die dat sach, ginc metter spoet
 
Ende vercochte al sijn goet
 
Ende gavet den aermen, ende es bleven
90
Moenc vort meer al sijn leven.

Ene miracle van onser Vrouwen. LXXXVIII.

 
Segebrecht scrijft in dese maniere:
 
Int jaer Gods M XC ende viere,
 
Alse die bisscop Elynant
 
Lodine hadde indie hant,
5
Was een wijf ende gaf te brude
 
Haerre dochter vordie lude
 
Eenen dorsconen jongelinc,
 
Dien soe minde boven alle dinc
 
Dor die lieve vanden kine;
10
So dat al omme dat ghesinde
 
Wart clappende als van ontrouwen
 
Vanden knape ende vander vrouwen.
 
Die vrouwe en mocht gedogen niet
 
Dien lachter ende dat verdriet,
15
Ende wilt anden knape wreken.
 
Twee jongelingen met haren treken
 
Brochtsoere toe met haren worden,
 
Dat si ghenen man vermorden.
 
Sijnt berou hem dier mort,
20
Ende brochtent in bijechten vort
 
Eenen pape, die om een scelden
 
Die bijechte wroegen dorste ende melden.
 
Des knapen maghe hebbent vernomen,
 
Ende sijn toten rechtre comen,
25
Ende clagen vanden doden.
 
Ghene vrouwe wart ontboden,
 
Ende soe lijede al openbare,
 
Hoe die dinc ghevallen ware.
 
Daer so was die vrouwe sciere
30
Ghejugiert te dodene ten viere,
 
Doch ledemense teerst tonser Vrouwen,
 
Daer soe belijede met rouwen
 
Gode entien lieden, van orde torde,
 
Aldie redene entie worde.
35
Ghetrouwelike so beval
 
Hare saken onser Vrouwen al.
 
Ten viere dedemense daer te hant,
 
Maer soe en gevoelde ghenen brant;
 
Ende alse alt vier was vertert,
40
Was niet dat hare heeft gedert.
 
Die magen riepen openbare,
 
Dat bi Gods cracht niet en ware,
 
Maer dat tfier ware te cranc.
 
Groot hout men daertoe dranc,
45
Ende men hevet vier angesteken,
 
Maer sine mochten hem niet gewreken:
 
God bescermetse van zeere,
 
Tsinen love ende tsiere moeder ere.
 
Daer soe uten brande ghinc,
50
Was ongescaet al hare dinc,
 
Lachame, cledere ende haer.
 
Tonser Vrouwen keerde soe daer
 
Ende dancte hare, ende alt volc mede,
 
Van haerre groter genadichede,
55
Ende daer naer, alst God geboot,
 
Eer iet lanc bleef de vrouwe doot.
 
Int jaer daer na wart groet honger jaer,
 
Dat den lieden ginc te naer.
 
Die aerme liede worden viande
60
Den riken met rove ende met brande.
 
Aerdbeve, storem ende wint
 
Wart in menech lant ghesint.
 
In April so mochtmen sien
 
In menech lant wonder ghescien:
65
Omtrent dageraet sachmen van verren
 
Vanden hemele vallen sterren.
 
In Vranckerike sach een man ene
 
In de erde vallen, die niet was clene.
 
Hi goot water uptie stede;
70
Stanc van viere ende van roke mede
 
Sach hi uter erden comen,
 
Dat hi te wondere hevet vernomen.
 
Die paues Urbaen quam dapperlike
 
Dor Borgoenyen in Vranckerike,
75
Ende verwiet Phillippe den coninc,
 
Omme dat hi dede sulke dinc,
 
Dat hi sijn wijf begaf,
 
Ende grave Folken die sine nam af.
 
Want hier ene ghuldine tijt angaet,
80
Daer verlossenesse ende toeverlaet
 
Den lande af quam van over mere
 
Biden heileghen kerstinen here,
 
So endic hier den andren bouc,
 
Ende doe den derden ondersouc,
85
Die weten wille hoet was getroest,
 
Ende hoe Jherusalem was verloost,
 
Ende hoe van Boelyoen Godevaert
 
Eerst coninc daer ghecoren waert.

Vorige Volgende