| |
| |
[pagina 3,169]
[p. 3,169] | |
IV Partie. I Boek.
Die erdt ende zait buten dunen,
Hine caent ghediken no ghetunen,
Hen neemt hem die zoute zee;
Sijn weren en diet hem min no mee,
5[regelnummer]
Hine verlieset plouch ende zaet,
Ende aerbeit ende toeverlaet.
Aldus varet dat ic dichte,
Het ontrunen mi lose wichte,
Ypocriten ende apostaten:
10[regelnummer]
Ic pine al te miere onbaten.
Wat ic dichte, sine connent ontrunen:
Dus zaic oec buten dunen.
Nochtan en canict niet gelaten,
Minen here teeren ende mi tonbaten,
15[regelnummer]
Die mi dit werc dede bestaen,
Die vierde paertie te desen male
Vanden Spiegle Ystoriale,
Die dese ystorie hevet in:
20[regelnummer]
Van Kaerle des groten begin,
Hoe hi ontfinc te Rome te lone
Vanden paues die keysercrone,
Ende alle die keyseren bi namen,
Wie si waren die na hem quamen,
25[regelnummer]
Tote onsen tiden, tote onsen levene.
God, die milde es te ghevene,
Biddic ende siere moeder mede,
Dat hi mi doe der scalke vrede,
Ende si verclaren so minen zin
30[regelnummer]
Tendene dit bouc; - hier es dbegin.
| |
Van Karel des groten keyserike. I.
Also alsict hier voren liet,
Daer ic vander jeesten sciet,
Hoe trike van Constantynoble wart cleene
Bider keyserinnen Hyrene,
5[regelnummer]
Die haren sone Constantine
Trike nam ende dede hem pine,
Want soe hem die ogen uutstac;
Hier bi waest dat Rome brac
Af ende bi hem enen keyser coos,
10[regelnummer]
Want die kerke was helpeloes.
Int jaer ons Heren VIIIC ende twee,
Int XXXIIIste jaer min no mee,
Dat Karel hadde gheweldelike
Coninc gheweest in Vrancrike,
15[regelnummer]
So wart hi keyser ghecoren
Ende ghewijet, alse wijt horen,
Van paues Leo, die indie stat
Entie Romeinen na hare maniere
20[regelnummer]
Riepen: ‘Karle goedertiere,
Den zeghevrijen, den groten here,
Dien gheve God lange lijf ende ere!’
Dit was omtrent CCCC jaer
Ende LXVIII oec daer naer,
25[regelnummer]
Dat die grote Constantijn
Constantynoble in Grieken lant,
Die te voren hiet Bisant,
| |
[pagina 3,170]
[p. 3,170] | |
Eer dat hise naer hem hiet.
30[regelnummer]
Daer in voerdi dat edel diet
Van Rome meest alte gader,
Ende liet den paues sinen vader
Rome ende trike van Occident.
35[regelnummer]
Van Rome aldus afghesneden,
Ende es inden daghe heden.
Karel drouch, lesen wi vorwaer,
Die Roemsche crone XIII jaer.
Karel es menech waerf beloghen
40[regelnummer]
In groten boerden ende in hoghen,
Alse [van] borderes ende oec dwase,
Diene beloeghen van Fierabrase,
Dat nie ghesciede noch en was.
Oec eist loghene ende ghedwas
45[regelnummer]
Van Pont van Mautriple mede,
Van bere Wisslau die snodelhede,
Ende meneghe favele groet ende cleine.
Die Walen heetene Chaerlemeine:
In weet wat sire mede meenen.
50[regelnummer]
Men wint in vrayen bouken ghenen,
Dat hi anders oec iet hiet
Dan grote Karle, alsemen siet.
Van Heymen ende van sinen kinden
Sone canic niet ghevinden,
55[regelnummer]
Dat si noint leveden in sinen tiden:
Dies latiet al overliden,
Entie boerden heenen varen.
Want der Kaerle vele waren,
So tijent den groten vele liede,
60[regelnummer]
Dat sulken anderen ghesciede.
Vijf Karle waren in Vrancrike heren,
Also alse ons die jeesten leren:
Karel Marteel was deerste der heren,
Die Vrankerike berechte met eeren;
65[regelnummer]
Karel die grote dat was die ander,
Die coenre was dan Alexander;
Karel die caluwe die derde,
Die jeghen den broeder hadde onverde;
Karel die groeve quamer naer,
70[regelnummer]
Die keyser ende coninc was vorwaer;
Karel die simpele, - dus waser vive.
Nu sijn onwetende keytive,
Die niet en weten wat si meenen,
Ende maken van viven eenen.
75[regelnummer]
Die wille lesen tcorte ware,
| |
Karles ghedane ende sine zeden. II.
Tulpijn derdsche bisscop van Riemen,
Die el niet en screef van niemen
Danne waer, doet ons te verstane
Karles zeden ende sine ghedane.
5[regelnummer]
Hi seghet ons over waer al bloot,
Dat Karel was lanc ende groot,
Maer sijn upsien dat was wreet.
Oec seghet hi ons over waer gereet,
Dat hi die voete lanc hadde sere;
10[regelnummer]
Nochtan so was die grote here
Sijn selves VIII voeten lanc,
Recht, ende in sinen ommeganc
Omme sine ziden breet ende grouf,
Den lachame wel naer sijn behouf,
15[regelnummer]
Grouf van aermen ende van beenen.
Men vant te dien tiden gheenen
Ridder ten wapenen so goet,
No so vromech, noch so vroet.
Sijn anschijn was eens voets breet,
20[regelnummer]
Ende anderhalven lanc ghereet;
Sijn nese was lanc enen halven voet,
Sijn baert, die hem manlike stoet,
Was eens halfs voets lanc ghereet,
Sijn voerhovet was eens voets breet.
25[regelnummer]
Sine ogen waren te scouwen ane
Ghelijc den leuwe int ghedane,
Die spaercten inder ghebare,
Ghelijc oft een carbonkel ware.
Sine wintbraeuwen in haren ganc
30[regelnummer]
Waren eere halver palmen lanc.
Alse hem gramscap anelach,
Ende hi danne up iemene sach,
Sone was so stout man no so mare,
Hine wart dan bevaen met vare.
35[regelnummer]
Omme sijn gorden inde zide
| |
[pagina 3,171]
[p. 3,171] | |
Haddi VIII voete omme die wide:
Sijn gordel moeste sijn also lanc
Sonder buten der gespen den hanc.
Broot so at hi harde cleene,
40[regelnummer]
Maer hi at selve wel alleene
Van eenen wedere dat vierendeel,
Of twee capoenen al geheel,
Of eene gans up teenen male,
Oft eene scoudere also wale,
45[regelnummer]
Oft eenen paeu of enen crane,
Oft eenen hase, alstem quam ane.
Van wine te drinken was hi reine,
Ende dien dranc hi metter fonteine.
Selden dranc hi meer ten male
50[regelnummer]
Dan drie waerven also wale.
So staerc was hi inden strijt,
Dattem gheviel meer dan tere tijt,
Dat hi eenen ridder ontwee clovede
Vanden sittene toten hovede,
55[regelnummer]
Ende metten slage nochtan tswaert
In midden ontwee clovede tpaert.
Vier houfysere vanden cromme
Rechte hi wel teere somme.
Eenen ridder gewapent echt,
60[regelnummer]
Up sine eene hant staende recht,
Al tote sijns hovets rant.
Milde was hi in sijn gheven,
Ende besceden in sijn leven.
65[regelnummer]
Sijn vonnesse was gherecht,
Ende in sijn spreken beseeden echt.
Ver Bertraet hiet sijn moeder mede,
Die hi met groter werdichede
Mettem hilt al haer leven,
70[regelnummer]
Ende dedem haren wille gheven.
Sinen sone hilt hi mede alsoe,
Ende sine dochtren oec altoe,
Dat si ter scolen leerden haer paerten,
Gramarien ende andere aerten;
75[regelnummer]
Ende sinen sone te dien tiden
Leerdi daer na jagen ende riden,
Ende wapenen plegen ende striden mede,
Nader Fransoyse costume ende zede.
Sinen dochtren dedi leren
80[regelnummer]
Hem an zidewerke bekeren,
Ende dat gereeden, omme dat hi woude
Datter geen ledich wesen soude,
Ende deedse daertoe leeren mede
85[regelnummer]
Ende want hi emmer sonderlinge
Clergie minde ende leringe,
So screef hi selve mede gherne,
Ende plach selden tonberne
Hine drouch eene tafle an sire ziden,
90[regelnummer]
Omme dat hi niet en wilde liden
Want hi in scrivene hadde delijt.
Tote Aken in sijn pallays,
Daer hi was gherne in sinen pays,
95[regelnummer]
Daer haddi eene capelle gemaect,
Diere sere ende wel geraect,
In de eere der Moeder ons Heren,
Die hi altoos wilde eeren,
Die hi van renten maecte rike,
100[regelnummer]
Ende van reliquien dies ghelike.
Dat Vrancsce rike, dattem sijn vader
Pippijn liet, hilt hi algader;
Ende al hadt sijn vader ghewijt
Ende ghemeert in sinen tijt,
Noch also wijt ende noch also groot.
| |
Noch van sinen zeden. III.
Van hem seghet Hughe van Flori
In sine jeeste noch hier bi.
Karel, seiti, leerde verstaen
Vor sinen meester Pietere Pisaen
5[regelnummer]
Gramarie, alse hi was een kint.
Andere scientie leerdi sint:
Logike, nature, astronomie,
| |
[pagina 3,172]
[p. 3,172] | |
Vanden Ingelschen Alquijn,
10[regelnummer]
Diemen mede hiet Albuijn.
Sine zinne hevet hi gheset
Altoos te houdene kerstine wet;
Die kerke hantierdi nadien zede
Tallen ghetiden gherne mede,
15[regelnummer]
Ende nachts te mattinen, als tijt was.
Selve zanc hi mede ende las.
Den aermen was hi sere milde,
Alse diere Gode met eeren wilde;
Ende dan was niet al eenlike
20[regelnummer]
In sijn lant van Vranckerike,
Maer int lant van over zee,
In Jherusalem, in Alexandrie,
25[regelnummer]
In Caertaengen senddi sijn ghelt
Den genen, diemen daer gevaen helt,
Omme kerstijnheit te lovene mede,
Ende te ghenieten hare bede.
Om dat so mindene te mere
30[regelnummer]
Menech groot heidijn here,
Dat hi den kerstinen sendde ghelt,
Die saten onder hare gewelt.
Hi was staerc sere van lachamen,
Lanc ende groot beede tsamen,
35[regelnummer]
Van scoenre graeuheden, thoeft ront,
Sijn anschijn vromech talre stont.
Sijn luut was claer, van goeden love,
Ende selden so hilt hi hove.
Dagelijes, dat was sine maniere,
40[regelnummer]
Haddi gherechten ten male viere,
Ende selden meer, dit was sijn doen,
Hen ware oft hem venisoen
Sine jagers brochten over eten:
Dat brochtmen hem gebraden an speten.
45[regelnummer]
Daer af at hi, naer sine zede,
Eer dan hi iewer af dede.
Plach hi te horne, alsemen at,
Gherne ystorien van heren,
50[regelnummer]
Omme orloghe, omme wijsheit leren.
Sente Augustijns boeke haddi vercoren
Voer vele andere te voren,
Entie bouke voer dander mede,
Die hi screef van ons Heren stede.
55[regelnummer]
Van wine ende van allen dranke daer toe
Was hi ghemate spade ende vroe,
So dat hi selden mee ten male
Dranc dan drie waerven, weetmen wale.
Somertijt naer sijn eerste eten
60[regelnummer]
Wildi eens appels niet vergeten:
Ende dranc eens daer up also,
Ende ginc slapen te bedde naect.
Alse hi hem snachts te bedde maect,
65[regelnummer]
Plach hi drie waerf ofte viere
Upstaens, dit was sine maniere.
Dus gedane maniere so plach hi,
Seghet Thulpijn ende Hughe van Flori.
Nu sullen wi u seggen vort
70[regelnummer]
Die dingen die ter jeesten hort.
| |
Van sinen groten dogheden. IIII.
Seghebrecht van Gembloys seget,
Diemen te ghelovene pleghet,
Dat Karel in sijn eerste jaer
Dat hi wart keyser, verre ende naer
5[regelnummer]
Sijn rike al duere boden sende,
Ende gheboot verre ende gehende,
Dat hi elken wilde doen recht,
Die claghen wilde, here of knecht.
Oec bescreef hi ende besette
10[regelnummer]
XXXIII capitelen van wette.
Die werelt dedi senden omme,
Om te vergaderne teere somme
Der heilegher viten ende haren dach,
Daer haer ende up ghelach.
15[regelnummer]
Dit dedi bescriven waerde
Eenen wisen moenc Ysewaerde,
Ende deedse in enen bouc versamen.
Oec desen aerbeit wilen anenamen
Jheronimus ende een hiet Flore,
| |
[pagina 3,173]
[p. 3,173] | |
20[regelnummer]
Ende Beda mede, alsict hore,
Ende sine quamens te hovede niet,
Alsemen noch merct ende ziet.
Dese Ysewaert tekende alle daghe
Wies feeste daer up ghelaghe,
25[regelnummer]
Ende was vonden up elken dach
Feesten, soudemense alle vieren.
Bidi pleghemen eere manieren,
Daer men die feeste roept ter stede,
30[regelnummer]
Dat mense roept ende ander heilege mede,
Vele maertelaren ende confessore,
Ende vrouwen vander mageden core.
In sinen tiden was in Persi
Coninc Aaron, een heidijn vri,
35[regelnummer]
Die tote Indi alt lant bedwanc
Van over zee cort ende lanc,
Al waest dats cleene gebrac.
Al waest dat elc andren niet en sprac,
So heeft deen den andren lief.
40[regelnummer]
Aaron sendem dicken brief,
Want hine eerde werdelike
Vor alle die princen van erderike,
Ende seide dat al openbare,
Dat niemen bet eeren werdich ware
45[regelnummer]
Dan Karel inder werelt cant.
Oec senddi hem, scrivet Helynant,
Een elpendier dor sijn ere,
Dat doe selsien was sere,
Ende daertoe menech diere present.
50[regelnummer]
Oec hevet hi hem mede gesent
Sente Cypriane den maertelare,
Die wilen eer was bisscop mare
Indie stede van Carthago,
Dies noch die heilege kerke es vro,
55[regelnummer]
Ende thovet van sente Pantaleone,
Ende andere reliquien scone,
Voeren in sijn selves rike.
Int selve jaer, dus eist gheset,
60[regelnummer]
Was keyset Karel te Spolet
Upten achtersten dach van Aprel,
Eene erdbeve, die was so groot:
Kerken, husen, lieden doot;
65[regelnummer]
Berghen vielen ende borghe.
Dese erdbevinge dede sorghe
Neven den Rine dies gelike,
Ende int lant van Vrankerike;
70[regelnummer]
Quam, die menegen sterven dede.
Die patriaere van Jherusalem
Horde van Karel, ende sende hem
Den slotel vanden grave ons Heren,
Ende oec mede, dor siere eeren,
75[regelnummer]
Van Monte Calvarien der stede,
Ende vanden berghe Syon mede,
Alse die werdich ware al dat.
| |
Vanden keyser van Constantinoble. V.
Int selve jaer, seget Segebrecht,
Dat Karel ontfinc des keysers recht,
So wart die keyserinne Yrene,
Die Constantinoble hilt allene,
5[regelnummer]
Ende haren sone hadde geblent,
Alsemen hier te voren kent,
Ghevaen ende ghesent in ellenden.
Dus wrac haren sone den blenden
Een ander, die Nycheforas hiet.
10[regelnummer]
Daer staerf soe in groet verdriet.
Nichiforas doe keyser sat
Te Constantinoble indie stat,
Ende was daer acht jaer here;
Maer sine versaemden nemmermere
15[regelnummer]
Tote heden up desen dach,
Dat die keyser crone gelach
Van Rome up Constantinoble weder.
Dus viel Constantinoble neder,
Maer die keysers beede tsamen
20[regelnummer]
Screven hem Augustus bi namen.
Nichiforase dien sloegen doot
Die Bulgren met here groot.
| |
[pagina 3,174]
[p. 3,174] | |
Here wart Stanrarix sijn sone,
Ende drouch een jaer die Roemsce crone.
25[regelnummer]
Daer naer so wart hi ontset.
Een, hiet Michiel, wart bider wet
Keyser, ende drouch een jaer de crone.
Doe quam Leo inden trone,
Die VIII jaer die crone drouch.
30[regelnummer]
Doe gewans een sijn gevouch,
Hiet Michiel, ende drouch daer naer
Die keyser crone IX jaer.
Theophilus die quam na desen,
XV jaer moesti keyser wesen.
Sidert was Michiel daernaer
Keyser alleene XIII jaer.
Doe sloughen een, hiet Basilis, doot,
40[regelnummer]
Ende wart keyser ende here groot
Te Constantinoble XVII jaer.
Leo sijn sone quamer naer,
Ende was keyser daer met machte
Der jare X ende oec achte.
45[regelnummer]
Doe Leoens sone Constantijn,
Met Alexandere den oem sijn,
Die regneerden een jaer te samen.
Doe staerf die oem; die heren namen
Constantine alleene daer,
50[regelnummer]
Ende hi regneerde XXXIX jaer.
Dit benijden die kindere sijn,
Deen hiet Steven, dander Constantijn,
Ende belaghen met ompayse
Den vader in sinen pallayse,
55[regelnummer]
Ende ontsettene dor haren toren,
Ende hebben hem crune bescoren,
Ende sendene in een eylant daer bi,
Niet lanc daer na also wale
60[regelnummer]
Quamen die broederen in hare zale
Teere feesten, ende streden boude,
Wele haerre tforsitten hebben soude.
Alse dit des vaders vrient vernamen,
Quamen si met rade te samen,
65[regelnummer]
Ende ontsetten den sone daer,
Ende scoeren hem af dat haer,
Ende sendese ter selver stat,
Daer si den vader hadden gesat,
Ende hebben Constantine ontfaen,
70[regelnummer]
Die met sinen sone Rondaen
Een Nycheforas quam daer naer,
Ende regneerde der jare X.
Dese begonde sine kinder tontsiene,
75[regelnummer]
Ende hadse gerne gedaen vuren.
Haer moeder soe vernaemt ter uren,
Ende hiet haren sone Jan,
Dat hi dien vader sloughe dan,
So dat hi vulbrochte dat,
80[regelnummer]
Ende hi ins vaders stede sat.
Keyser vanden lande algader.
Hier swigen wi vanden keyser vort
Van Constantinoble der port,
85[regelnummer]
Ende het nam ende voerwaer,
Alsemen screef ons Heren jaer
Noch es die werelt in sulken plegene.
Tote Kaerle keren wi weder,
90[regelnummer]
Daer wi die jeeste af leiden neder,
Die benijdt was harde sere,
Want hi keyser was ende here
Jegen wille ende oec orlof
Van Constantynoble dat hof;
95[regelnummer]
Maer hi ghedoget met stouten zinne,
Ende gewan oec hare minne
Met boden, diere tusscen reden,
Want hi verhoghedse met mogentheden,
Ende maecte vriendscap metten heren:
100[regelnummer]
Dus levede Karel in groter eeren.
| |
[pagina 3,175]
[p. 3,175] | |
| |
Hoe die heidine wonne Jherusalem. VI.
Dus scrivet oec Helynant,
Dat hi dus bescreven vant,
Dat doe Karel gheweldelike
Keyser was int Roemsche rike,
5[regelnummer]
Dat verdreven was van Jherusalem
Die patriaerc, ende mettem
Vele goeder kerstijnre liede,
Ende al vanden heidinen diede.
Te Constantinoble met groter pine
10[regelnummer]
Quam hi ende mettem die sine,
Te Constantine ende te Leo sinen sone,
Want si keysers waren die ghone.
Metten patriaerc was een wijs man,
Bisscop van Napels ende hiet Jan,
15[regelnummer]
Ende David dertsce priester mede
Van Jherusalem der stede.
Die keyser sendde vort die heren
Te keyser Karel met groter eren,
Ende selve die keyser Constantijn
20[regelnummer]
Screef den brief metter hant sijn.
Oec senddi mede andie strate,
Van Eubreuscen lettren twee legate,
Omme die dinc te doene wel.
25[regelnummer]
Int ende vanden brieve sijn
Hadde gescreven Constantijn
Daer hi up sijn bedde lach,
Ende seide aldus: ‘Ic Constantijn,
30[regelnummer]
Daer ic lach upt bedde mijn,
Gheviel mi dat mi een onmacht anginc:
Daer saghic enen jongelinc
Voer mi staen up ene stede,
Die mi lievelijc ontboot vrede,
35[regelnummer]
Ende taste mi ane ter steden,
Ende seide tote mi: ‘Du heves gebeden
Vor dese dinc nerenstelike:
Nu nem Karle van Vrancrike,
Der kerken kempe, den here groot.’
40[regelnummer]
Mettien togedi mi al bloot
Eenen ridder, enen gewapijnden man:
Enen halsberch, enen roden schilt;
Een swert gegort hi an hem hilt,
45[regelnummer]
Daer puerperijn af dochte de hecht;
Een spere haddi upgherecht,
Dat lancste dat ic noit sach een,
Daer vlamme uten pointe sceen;
Enen helm hi indie hant hout,
50[regelnummer]
Die sceen claer als een gout.
Die ridder was van ouden aerde,
Scone, met eenen langen baerde,
Met sconen anscine, lanc van leden;
Sine ogen blecten tier steden;
55[regelnummer]
Van graeuheden was wit sijn haer,
Ende dese worde hordic daer:
‘Keyser Augustus, wes blide!
Wie so hem set te wederstride,
Om Gods gebot te wederstane,
60[regelnummer]
Hine mach der mesdaet niet ontgaen.
Ende andere worde also wel
Hordic daer ten selven stonden,
Die met vreesen sijn gebonden,
65[regelnummer]
Ende vernam wel in dat horen,
Dat Karel es met Gode vercoren.’
Te voren hadde dese Constantijn
Verdreven metten here sijn
70[regelnummer]
Die heidine; nochtan werden si hem,
So dat si met gewelt die stat
Besaten ende in waren na dat.
| |
Karles vaert up Jherusalem. VII.
Dese legaten die sijn comen
Te Parijs, ende hebben vernomen
| |
[pagina 3,176]
[p. 3,176] | |
Dat keyser Karel ware daer.
Den brief gaven si hem claer.
5[regelnummer]
Want menech daer geen Griex en conde,
So gaf men daer ter selver stonde
Den brief Tulpine, dat hine den lieden
In de lants tale soude bedieden.
Ende alse Tulpijn den brief onbant,
10[regelnummer]
So weende die keyser te hant,
Om dat die heidine besaten
Ons Heren graf met onmaten;
Ende alt volc wart in roere,
Ende baden den keyser dat hire voere.
15[regelnummer]
De keyser Karel, dien hout was God,
Gaf te hant uut een gebot,
Dat alle die gene, die onder hem lagen
Ende wapene mochten dragen,
Mettem souden teere scaren
20[regelnummer]
Uptie felle heidine varen;
Ende wie men overhorich vint,
Hi bleve in egijndoeme daer naer
Van IIII penninge alle jaer.
25[regelnummer]
Noit gewan Karel so groot here
In ghene orloghe, in gere were.
Over Rijn ende over Dunouwe thant
Trac hi heenen, ende over tlant
Dor Pannonien met sire paertije,
30[regelnummer]
Ende dor dwout van Bulgerie,
Over sente Jorijs aerme mede,
Ende over Capadocien, dat nu ter stede
Daer menech port ende dorp in steet.
35[regelnummer]
Alsi quam ende sijn volc met hem
An die zide van Jherusalem,
In een wout, an sine vaert,
Dat wel wijt was twee dachvaert,
Daer trac hi in met sinen here.
40[regelnummer]
In dat wout was menech bere,
Vogle gripe, tygren, lyoene,
Ende diere van wonderliken doene.
Si waendent wel met goeden vreden
Binnen enen daghe wesen leden,
45[regelnummer]
Ende moester inne bi nachte bliven,
Beede met kindere ende met wiven,
Ende tfolc wart dolende harentare.
Doe hiet die keyser openbare,
Dat men slouge dat getelt
50[regelnummer]
Biden woude, up een breet velt,
Omme dat tfolc te samen quame,
Alse elc anderen daer vername.
Selve heefti om raste gedacht,
Ende ruste een stic inde nacht.
55[regelnummer]
Doe rechti hem up met desen,
Ende began sine zalme lesen.
Tote desen verse so quam hi:
Deduc me, Domine! in semita mandatorum tuorum, quia ipsam volui.
Bi sinen bedde heefti vernomen
60[regelnummer]
Een vogelkijn tiere stont comen,
Dat ghinder zanc ende riep.
Menech, die aldaer doe sliep,
Wart in wake, die dat hort.
Die keyser las sine zalme vort,
65[regelnummer]
Onthier ende hi teenen verse quam:
Educ de custodia animam meam.
Ende alse hi dat vers seide recht,
So riep dat vogelkijn an hem echt:
‘Franke, Fransoys, wat segestu daer?’
70[regelnummer]
Den vogelkine volgede de coninc naer,
Bi enen clenen ingen pat,
Ten groten weghe, dien si te voren
Upten anderen dach verloren.
75[regelnummer]
Men wille wanen dat men en vant
Sulken vogel noit eer int lant,
Sulke vogle vaet ende vint.
Alse Karel naecte den heilegen lande,
80[regelnummer]
Weken hem voren die viande,
Ende hi zuverde lant ende stat
Vanden heidinen, ende makedse mat,
Ende sette den patriaerc mede
| |
[pagina 3,177]
[p. 3,177] | |
Gheweldelike in sine stede,
85[regelnummer]
Ende maecte die vesten weder,
Die gevellet waren ter neder.
Den patriaerc hi Gode beval,
Ende hi met sinen here al
Dor Constantynoble te lande waert.
90[regelnummer]
Aldaer so hiltene ane die vaert
Selve die keyser Constantijn
Eenen dach over den wille sijn.
Vor die porten vander stede
Dede die keyser gereeden mede
95[regelnummer]
Menege wonderlike beeste,
Goet ende cleenode van meneger feeste,
Ende oec precieuse steene.
Karel riep sinen raet ghemeene,
Wat hi best daer mede dade;
100[regelnummer]
Ende si vonden in haren rade,
Dat hi van niemen ghifte ontfinge
Van siere vaert; want hi de dinge
Hadde gedaen met bliden zinne,
Alleene omme ons Heren minne.
105[regelnummer]
Dese raet dochte Karele goet:
Al sinen volke hi heeten doet,
Dat niemen daer dat ghescie,
Dat hi uptie prosenten zie.
| |
Vanden reliquien van Constantenoble. VIII.
Van desen wonderde int herte sijn
Den Griexen keyser Constantijn,
Ende dwankene met beden so sere,
Dat hi dor Gode onsen Here
5[regelnummer]
Doch eene ghichte nemen woude.
Karel sach dat wesen soude,
Ende bat anders ghene have,
Dan men hem reliquien gave
Vander passien ons Heren.
10[regelnummer]
Mettien si hem te samen keren,
Ende setten daer toe Gode teeren
Drie daghe te vastene die heren,
Ende men coos daer ute XII persone,
Die de reliquien diere ende scone
15[regelnummer]
Deelen souden ende bringen vort.
Karel die keyser, die dit hort,........
Een aerdsch bisscop, diet hem riet,
Die bi namen Ebronis hiet.
Die Griexe clerke entie Latine,
Die bisscop van Napels, Daniel,
Dede up tfat, daer in lach scone
25[regelnummer]
Daer lucht ute so soete quam,
Dat niemen en was, diet vernam,
Hen dochtem rieken in derre wise,
Oft hi ware inden paradise.
30[regelnummer]
Valt hi neder upt pavement;
Met gelove bat hi onsen Here,
Dat hi dade dor sine eere,
Ende hi siere passien wonder,
Ende siere verrisenesse besonder,
35[regelnummer]
Vernieuwen wilde daer ter stede.
Alse hi ghedaen hadde sine gebede,
So quam een dau uten trone,
Ende bedauwede die crone,
Ende altehant in dat comen
40[regelnummer]
So wiessen ghinder ane bloemen,
Ende was ghinder roke ende lecht
So groot, dat heren ende knecht
Waenden dat hare cleder waren
Ghemaect vander hemelscher scaren.
Soude sceeden ons Heren crone,
Wart soe bloyende noch also scone.
Keyser Karel ontfinc al daer
50[regelnummer]
In een cleet scone ende claer
Vanden bloemen een deel te hant,
Ende oec in sinen rechtre want
Dedise ende vuldene daer mede.
| |
[pagina 3,178]
[p. 3,178] | |
Mettien hi dander want afdede,
55[regelnummer]
Ende boot dien metten bloemen saen
Ebronise den erdscen bisscop up waen,
Alse die waende dat hine name;
Maer dweenen was so bequame
Hem beeden vander liever mare,
60[regelnummer]
Dats haer negheen daer nam ware.
Dus hebben si die wante begeven,
Die indie lucht es hangende bleven
Eene langhe wile metten bloemen,
Want haer negeen heefter waer genomen.
65[regelnummer]
Die keyser heeft den luchtren want
Metten dornen ghevult te hant,
Die de crone vallen liet,
Daermense metter tangen sciet;
Ende alse Karel die wante boot
70[regelnummer]
Den bisscop, doe sach hine al bloot
Alleene hanghen indie lucht.
Dies hadsi bliscap ende vrucht;
Ende alse hi die wante ondede,
Omme die bloemen te nemene mede,
75[regelnummer]
So worden si, daerment sach al bloot,
Daer verwandelt in hemelsch broot,
Dat manna heet in Ebreuscer wijs.
Dat manna es noch te sente Denijs.
Noch wanen vele liede openbare
Dat God sendde indie wostine
Te voedene die vriende sine.
Wat zieke daer waren tier uren,
Vander roke, vander ghuren,
85[regelnummer]
Dat van ghenen bloemen quam,
Sijn ghesonde daer elc nam.
Met desen dat dit gesciede,
Quamen ghelopen vele liede
90[regelnummer]
Ende riepen blidelike openbaer,
Man ende wijf, daer men toesach:
Si seiden: ‘Hets heden de dach,
Dat God verrees vander doot!’
Want die roke was so groot
95[regelnummer]
Van desen heilegen bloemen mede,
Dat vervult was aldie stede,
Dat den zieken wale sceen,
Dierre was CCC ende een ........
Noch so was een ziec daer,
Ende drie maent al omtrent
Gheleghen doof, stom ende blent:
Alsemen die crone uuttrac mettien,
So quam hem weder an sijn zien;
105[regelnummer]
Ende alsemen die crone sciet,
Verloos hi des horens verdriet;
Ende teerst dat die bloemen uutbraken,
Ghenas hi vander spraken.
| |
Vanden selven. IX.
Ons Heren naglen also wel
Uten vate, dat alabastre was,
Ende gafse den keyser; doe ghenas
5[regelnummer]
Een kint, dies menech was blide,
Dat hadde andie slinke zide
Beede hant ende zide verloren,
Ende quam ter kerken gelopen saen,
10[regelnummer]
Ende dede dat oec verstaen,
Dat het omtrent noene lach
Up sijn bedde, ende oec sach
(In ommacht, alse hem dochte)
Eenen graeuwen smet, die brochte
15[regelnummer]
Eene tange, die uut sire luchter hant
Ende uut sinen luchtren voete prant
Eenen naghel, dies het was blide,
Ende een spere uut siere zide,
Ende te hant so waest ghenesen
20[regelnummer]
Van allen evele naer desen.
Hiertoe gaf men daer ter stede
Van onse Heren spere een deel,
| |
[pagina 3,179]
[p. 3,179] | |
Ende sine zudarie al gheel;
25[regelnummer]
Ende onser Vrouwen hemde te hant,
Ende daertoe ons Heren bant,
Daermenne met in sire kintscede
Bant ende bewant sine lede;
Ende Symeoens aerm des ouden,
30[regelnummer]
Die onsen Here ontfinc met vrouden.
In eenen zac, dien hi dede maken
Van eere buffels huut tien tiden,
Ende hinct al an siere ziden,
35[regelnummer]
Inder ghelike, inder gebare,
Alse oft eene scerpe ware,
Ende reet vaste te lande waert.
Daer quam hi an sine vaert
Teenen castele teere stede,
40[regelnummer]
Daer hi een doot kint upstaen dede
Metten heilechdoeme datter was,
Sesse maent ruste hi aldaer
45[regelnummer]
Ende eenen dach; daer naer te waren
Es hi tote Aken ghevaren.
Daer ghenasen so vele blende,
Datmer geen getal af kende,
Ende so menech vanden rede,
50[regelnummer]
Men constse oec getellen mede;
Si XII vanden quaden gheeste,
Ende VIII lazerse, alsiet verheeste;
Vander jucht X ende vive,
Ende XIIII cropele anden live;
55[regelnummer]
Manke an hande ende an voete
Haddere XXX daer die boete;
Die vanden groten evele hadden wee,
Ghenasere LXV, dats vele;
60[regelnummer]
Entie wee hadden indie kele,
Ende andere gheburen al omtrent
Ghenasere meer dan es bekent.
Ten lesten gaf men tAken uut mede,
Ende geboot dor al kerstijnhede,
65[regelnummer]
Dat men upten XIIIsten dach
Tote Aken in pelegrimage quame,
Ende men besage ende vername
Dat heilechdoem, dat Karel met hem
Ende van Constantynoble der stat;
Ende eer iemene saghe dat,
Dat hi sine bijechte eer sprake
Van alre zondelikere sake.
75[regelnummer]
Indit consilie so was mede
Leo die paues van Rome der stede,
Ende dertsche bisscop oec Tulpijn,
Entie patriaerc Alexandrijn,
Die gheheeten was Achileus,
Die patriaerc vander port,
Ende menech bisscop weder ende vort,
Ende menech abt met crommen stave.
Ic wane tafflaet quam hier ave,
85[regelnummer]
Datmen noch haelt alle jare:
So doet van deser selver mare.
Ter selvere consilie, dat ic scrive,
So was verwect een dode te live.
| |
Karles visioen van sente Jacobpe. X.
Alse Karel hadde vromelike
Verwonnen menech conincrike,
Haddi achtinge dat hi woude
Taken rusten in siere oude,
5[regelnummer]
Ende laten dorloghe varen.
Nachts hevet hi versien te waren,
Ende hem droemde sonder vrucht,
Dat hi sach gaende inde lucht
Eene strate van sterren, min no mee,
10[regelnummer]
Entie quam vander Vriescher zee,
Ende ginc henen tote Spaengen,
Tusscen Ytale ende Almaengen,
Tusscen Acquitaengen ende Gallen,
Over Gasscoengen ende Basele met allen,
15[regelnummer]
Ende over tlantscap van Navare,
Tote in Galissien Openbare,
| |
[pagina 3,180]
[p. 3,180] | |
Daer sente Jacob dapostel lach,
Dien woch so sach alle nachte
20[regelnummer]
Karel, dient groot wonder dachte,
Ende peinsde dicke in sijn gedochte,
Wat die wech bedieden mochte.
Alse hem omme dit peinsen luste,
Nachts daer hi lach ende ruste,
25[regelnummer]
So quam hem een onmacht an saen,
Ende hi sach voer hem staen
Eenen man van scoenre gedane
Dan men ghepeinsen mochte, ic wane,
Ende seide: ‘Wat doestu, sone mijn?’
30[regelnummer]
Karel antworde: ‘Wie machtu sijn,
Hi sprac: ‘Ic bem die selve man,
Jacob, dapostel ons Heren Jhesus,
35[regelnummer]
Jans broeder des ewangelisten,
Dien up dat mere, daer wi visten,
Van Galylee onse Here riep,
Dat wi lieten dat water diep,
Ende vercoos mi in dat hi woude,
40[regelnummer]
Dat ic den volke predeken soude,
Entien de derde Herodes dede
Ontliven omme sine fellede.
In Galissien leget mijn lachame:
Dien verterden met groter scame
45[regelnummer]
Die Sarrasinen, alse sule volc pleget;
Ende ombekent eist waer hi leget.
Hier omme wondert mi sere,
Twi du mi niet en daets die ere,
Dattu hads gesuvert mijn lant;
50[regelnummer]
Want du heves metter hant
Den heidinen menech lant genomen:
Hier omme bem ic tote di comen.
Ghelijc di God hevet gegheven
Macht boven alle coningen die leven,
55[regelnummer]
Die heren sijn in erderike,
Heefti di gecoren sekerlike
Den woch te makene met dire hant,
Ende te zuveren mijn lant
Vanden onreenen Moabiten,
60[regelnummer]
Die tlant van Galissien versliten;
Dattu daer af gewinnes te lone
Daer boven deuwelike crone.
Dien woch, dien du sages van sterren,
Bediet dattu souds van verren
65[regelnummer]
Met here comen tonsen lande,
Ende verdriven onse viande,
Dat verdoemde heidine diet,
Dat mi te soukene verbiet,
Ende minen wech rumen ende vrien,
70[regelnummer]
Dat kerstijnheit met sire partijen
Mijn graf versouke sonder vaer,
Dat int lant van Galissien leget,
Ende men daer pelegrimage pleget,
75[regelnummer]
Alse langhe alse die werelt staet,
Dat mijn souken niet tegaet.’
| |
Hoe Karel Spaengen wan. XI.
Te drien malen eist ghesciet,
Dat die keyser Karel siet
Van sente Jacoppe dit betooch.
Mettien die here van machte hooch
5[regelnummer]
Groot here versaemde, ende metter vaert
Sette hi hem te Spaengen waert,
Ende es die Geronde leden,
Ongewert ende ongestreden.
Voer Pampelune es hi gevallen,
10[regelnummer]
Daer hi lach drie maent met allen;
Nochtan en consti niet gewinnen
Die stat vander were van binnen,
Ende om die vastheit vander stede,
Ende om den sterken muur mede.
15[regelnummer]
Mettien Karel sine ghebede
Anden groten sente Jacobpe dede,
Dat dor die eere van siere name
Die stat in siere ghewelt quame.
Met diere beden, ter selver uren,
20[regelnummer]
Vielen ter neder die muren,
Ende men wan die vaste stede.
Alle die Sarrasinen mede,
Die theidijnscap wilden begeven,
| |
[pagina 3,181]
[p. 3,181] | |
Die doeptemen ende liet hem tleven;
25[regelnummer]
Ende diere oec spraken jeghen,
Die worden altemale versleghen.
Alse die mare dus utespranc,
Alle die steden, vast ende cranc,
Gaven hem up aldaer int lant,
30[regelnummer]
Ende vielen alle in Kaerles hant,
Ende gaven tribuut ende scat,
Dus voer Karel ende besach
Tgraf, daer sente Jacob in lach,
35[regelnummer]
Ende dede aldaer ter stede
Sine pelegrimaye ende sine gebede,
Ende voer van danen te Petrone,
Uptie zee eene stede scone,
Ende stac indie zee sinen scacht.
40[regelnummer]
Daer dancte hijs ons Heren macht,
Enten groten sente Jacobpe mede,
Dat hi was comen daer ter stede.
Daer na dorvoer hi Spaenyen mee,
Al vander eere zee toter ander zee,
45[regelnummer]
Ende wan in Galissien lant
XIII steden an sine hant,
Daer Compostelle af was deene,
Die te dien tiden was clene.
Tulpijn, die dese jeeste screef,
50[regelnummer]
Bi wien tware niet achterbleef,
Seghet dat tien selven stonden
Wel ghevest in Spaengen lant,
Die allegader gingen in hant;
55[regelnummer]
Ende eene, hiet Osca, alse wijt horen,
Danen sente Vincent was geboren,
Daer wilen in stonden XC torne,
Groot ende staere ende uutvercorne;
Ende eene stat, die Petroise hiet,
60[regelnummer]
Was doe, alsemen bescreven ziet,
Van selvere die beste mine,
Die doe ieweren plach te sine.
Eene andere stat in Spaengen staet,
Daer leghet begraven sente Torquaet,
65[regelnummer]
Die was sente Jacobs knecht.
Te sinen grave gesciede echt,
Dat up sinen dach in elc jaer
Een olyve boem bloyet daer,
Upwaert ripe ten selven tide,
70[regelnummer]
In Meye up die seste Yde.
Ginc den keyser doe in hant:
Dat lant, hiet Alandalijf,
Dat bleef al in sijn bedrijf;
75[regelnummer]
Der Paerde lant, dat van Casteele,
Der More lant viel hem te deele;
Tlant van Naverne, van Portegale,
Der Sarrasinen lant altemale,
Der Alanen lant oec mede,
80[regelnummer]
Die wilen met groter moghenthede
Metten Wandelen wonnen Spaengen,
Ende dorreden oec Almaengen
Ende Gallen, ende wonder dreven,
Ende in Spaengen sittende bleven.
85[regelnummer]
Oec wan hi der Bosscayen lant,
Enter Basken oec in sine hant,
Ende tlant van Palergen mede.
In desen lande sone bleef stede
Soe en wart Karel upgegeven,
90[regelnummer]
Of soene wart daer toe bedreven
Met orloghe ende met groter pine,
Dat soe viel inden wille sine.
Die inden groenen dale zat,
95[regelnummer]
Ne consti niet ghewinnen wel,
Eer hier selve voren vel,
Ende laghere vier maende voren,
Al ongewonnen: dat was hem toren.
Daer omme dedi sine gebede
100[regelnummer]
An Gode ende an sente Jacobpe mede,
| |
[pagina 3,182]
[p. 3,182] | |
Nie sidert quamer man in weder.
Noch es soe woeste up desen dach;
Want, doemen daer voren lach,
105[regelnummer]
Quam midden springende in de stat
Een swart water, ende al dat
Verdaerf die port. Noch eist waer,
Datmen vint zwarte visscen daer.
Nu hort, hoemen die steden noemt,
110[regelnummer]
Die keyser Karel hevet verdoemt:
Ende Vontesien ende Adama;
Want hise wan met groter pine,
Ende hire omme verloes die sine:
115[regelnummer]
Dies sijn si toten daghe huden
Ombeseten van allen luden.
| |
Hoe Karel dafgoden brac. XII.
Alle dafgoden, die hi vant
Keyser Karel in Spaenyen lant,
Ende tebroken met ghewelt,
Int lant dat Alandalijf hiet:
Salaycadis heet dat bi namen.
Die Sarrasine seggen altesamen,
Dat Mahomet in al sijn leven
10[regelnummer]
Den selven afgod hevet verheven,
Ende gemaect in sire namen,
Ende daer in bezegelt te samen
Die tghoent also bescermen doen,
15[regelnummer]
Datment ghebreken niet en can.
Genaectem oec een kerstijn man,
Hi wert bevreest ende vervaert.
Coemt een heidijn darewaert,
Up dat hi Mahomet anebede,
20[regelnummer]
Hi scheet ghesont vander stede.
Beet een voghel oec up dat,
Hi blivet doot uptie stat.
Updie zee so staet een steen,
Groot ende hooch ende als een,
25[regelnummer]
Out, van Sarrasijnscen gewerke,
Rechts upter zee gemerke,
Effene gehouwen, geen bet,
Beneden viercante, ongecloven,
30[regelnummer]
Ende so langher so nauwer boven.
So hoghe eist, datmen niet lieget,
Alse een aren hoghe vlieghet.
Daer up es die afgod gheset,
Proper, nadie heidijnsche wet,
35[regelnummer]
Van auricalcus gegoten dan
Nadie ymagie van enen man,
Staende uptie voete sijn,
Te middage waerts sijn anscijn;
Eenen slotel indie rechter hant,
40[regelnummer]
Ende dien groot, hout die viant.
Die Sarrasijnsce wet gewaghet
Vandien slotele, dien hi draget,
Die sal hem uter hant ontfallen
Int jaer te voren alse in Gallen
45[regelnummer]
Een coninc sal worden geboren,
Die al Spaengen sal testoren,
Ende bringen ter kerstijnre wet.
Daer na wert onlanghe gelet,
Alse die heidinen sien dat,
Indie erde graven ende vlien:
Die heidine seggen dit sal gescien.
In Spaengen selver ende gout,
55[regelnummer]
Dattem die coninge senden daer.
Hi lach in Spaenyen drie jaer,
Ende vanden scatte, dien hi wan,
| |
[pagina 3,183]
[p. 3,183] | |
Van Galissien ons Heren kerke,
60[regelnummer]
Van sconen sonderlingen gewerke,
Meerre dan soe was te voren.
Eenen bisscop heeftire in vercoren,
Ende heefter canoenken gheset
Naer sente Ysidorus regle ende wet,
65[regelnummer]
Ende verchierde die stede
Met pellele ende met clocken mede.
Noch vanden selvere ende vanden goude,
Dattem doe bleef menechfoude
Dattem doe bleef menechfoude
Ende hi brochte in Vrankerike,
Sente Marien kerke tAken,
Ende indie stat dedi maken
Eene in sente Jacobs eere mede,
Die daer noch staet indie stede.
Eene in sente Jacobs eere;
In Gasscoengen maecti eene
In sente Jacobs eere niet cleene;
Te Parijs so maecti eyne,
80[regelnummer]
Tusscen Momarters enter Seyne,
In sente Jacobs eere mede,
Ende daertoe in meneger stede,
Achter werelden harentare,
Menegen sconen cloester mare.
| |
Hoe Agolant Spaengen wan up Karle. XIII.
Karel es hier na met allen
Gekeert in tlantscap van Gallen,
In sijn selves conincrike.
5[regelnummer]
Een heidijn coninc een groot here,
Ende quam naer sinen ghere
Hare over die zee ghevaren,
In Spaengen met sinen scaren,
Alse Karel was thuus gereden
10[regelnummer]
Ende waende dlant laten in vreden,
Ende wan die steden ende alt lant,
Dat die Fransoysen hadden in hant,
So dat hijt al slouch ende vinc.
Lettel menechte daer ontginc
Sine vernoyierden, waert man of wive.
Karel hevet dit vernomen,
Ende es weder daerwaerts comen,
Met groten here, met groter macht,
20[regelnummer]
Alse die wille hevet ende geacht
Te wederstane dat heidine diet, -
Anders vare, alst God ghebiet;
Ende so henen in corter stonden
Te Spaengen waerds over de Geronde.
25[regelnummer]
Maerscalc vanden here algader
So was Miele, Roelants vader,
Die here was van Anglerijs.
Ghevaren quamen si in derre wijs
In Basclen lant tote Bayoene,
30[regelnummer]
Eene stat van groten doene;
Daer logierde buter stede
Karel ende sijn here mede.
Een ridder, die Remarie hiet,
Es aldaer ter stat ghesciet,
35[regelnummer]
Dat hi daer quam in evele groot,
Ende began naken der doot.
Hi sprac hijechte ende ontfinc
Penetencie vna siere dinc,
Ende ontfinc oec Gods lachame.
40[regelnummer]
Enen sinen neve, ic en weet de name,
Gaf hi sijn ors ende seide, hi woude
Dat hi dat vercopen soude,
Ende tghelt datter quame ave
Den aermen voer sine ziele gave.
45[regelnummer]
Die ridder staerf, die neve gaf tpaert
Omme tghelt, dat het wel was waert,
Dat was C sc. tien tiden,
Ende hinc tgelt an siere ziden,
| |
[pagina 3,184]
[p. 3,184] | |
Ende cledere hem mede ende hevet verdaen,
50[regelnummer]
Hoe soet metter zielen sal gaen.
Alse XXX daghen waren leden,
Dat die ridder was versceden,
Es hi den neve te voren comen
In drome, hebben wi vernomen,
55[regelnummer]
Ende seide: ‘Omme dat ic di beval
Voer mine ziele den aermen lieden,
Te gevene daert mochte dieden,
Ende du heves verdaen hier ende daer,
God hevet mine mesdaet gescouden
Al quite, ende ic bem behouden;
Maer ic hebbe dese XXX daghe
Ghesijn indie helsche plaghe.
65[regelnummer]
Di seggic wel dattu salt varen
Indie selve pine te waren
Marghijn den daghe, des sijt wijs,
Ende ic vare int paradijs.’
Die dode voer woch naer dese sake,
70[regelnummer]
Entie levende wart in wake,
Ende utermaten sere versaghet.
Dit selve telt hi ende claghet
Des daghes sinen ghesellen dare,
Ghelijc oft een droem ware.
75[regelnummer]
Te hant hordemen indie lucht
Een luut met wel groter vrucht,
Alst leuwen waren, wulven, beren,
Die eenen mensche willen verteren;
Entie ghene, daermen toesach,
80[regelnummer]
Wart ghedreghen van daer hi lach
In sette naer sijn gebod.
Sine ghesellen die sochtene daer
XII daghe verre ende naer.
85[regelnummer]
Daer hebben sine ten lesten stonden
Up eenen hoghen berch vonden,
Doot ghelijc eenen keytive,
Tebroken van al sinen live.
Vier dachvaert stont die berch mede
90[regelnummer]
Verre vandier selver stede,
Daer hi genomen was metten live.
Daer lietene die helsche keytive.
Die berch die lach up die zee,
Ende was drie milen hooch ende mee.
| |
Den strijt van Karle ende van Agolande. XIIII.
Nu es Karel in Spaenyen comen,
Ende hevet des mare vernomen,
Wie hi was, die mogendelike
5[regelnummer]
Die hem afwan Spaenyen lant,
Ende alse Agolant hevet vernomen,
Dat Karel es jegen hem comen,
Dedi hem sinen wille ontbieden,
10[regelnummer]
Bi rade van sinen lieden:
Weder hi wilde mettem striden
Karel antworde, die here:
15[regelnummer]
Sendere alse van siere zide
Alse vele alse hi wille ten stride,
Hi settere alse vele jegen;
Men late God der dinc pleghen!
Karel sendde van siere zide
Donse hondert slougen thant
Der heidinen C ridderen doot,
Dattere noint man nontscoot.
25[regelnummer]
Agolant, dien hier af wondert,
Sender anderwaerven hondert,
Die altemale bleven upt velt,
Dattere noit een tlijf behelt.
Datter niemene behilt tleven.
Agolant die nam daer naer
M ridders ende sendetse daer,
Die heidinen worden versleghen
Bi naer alle, clene ende groot,
| |
[pagina 3,185]
[p. 3,185] | |
Sonder somech diere ontscoot.
Ten derden daghe warp Agolant
40[regelnummer]
Sijn sort, ende besochte ende vant
Dat keyser Karel verliesen soude,
Waert so dat hi striden woude.
Doe ontboot hi ten naesten dage
Hem wijch te leverne sonder saghe,
45[regelnummer]
Waert so dat hi wilde striden.
Dit wart gevest an beden ziden.
Doe waren daer kerstine tier tijt,
Die des avonds vorden strijt
Hare wapene maecten claer
50[regelnummer]
Nerenstelike, om te stridene daer;
Ende elc stac daer sijn spere
Voer sine tente in dat here
In eene mersch, bi ere riviere,
Die Ceya hiet, na slands maniere.
55[regelnummer]
Ter selver stede was ene kerke
Sidert gemaect van goeden gewerke,
In deere van sente Faconde
Ente sente Primicis, dien God jonde
Dat si waren Gods maertelaren,
60[regelnummer]
Want si haers niet wilden sparen.
Des maergens vant men in dat here
Gegroyet wesen elx ridders spere,
Die des dages soude sijn martelare
Ende sterven voer Agolants scare:
65[regelnummer]
Des wonderde menegen ter steden.
Die scachte hebben si afghesneden
Neffens der erden, meer no min,
Ende lieten den tronc daer in,
Daer utescoten telgren sciere,
70[regelnummer]
Gemaect na speren maniere,
Diemen noch aldaer ter steden
Sien mach inden dach van heden;
Ende want die scachte meest esscijn waren,
Sietmen daer meest esscen verbaren.
75[regelnummer]
Dit was wonder sonder genoot
Enter zielen bliscap groot,
Maer naer die aerme menscelichede
Waest een tekijn van scaden mede.
Ten naesten daghe began men striden
80[regelnummer]
Vreselike an beden ziden.
Dat kerstijnheit nam scade groot:
Daer bleven upten velde doot
Der kerstine XL dusent man.
Hertoghe Miele, daer scade lach an,
85[regelnummer]
Roelants vader, blever doot.
Karel was in vreesen groot:
Sijn ors bleef onder hem tier steden,
Dus hevet hi te voet gestreden.
IIM kerstine hem ancomen.
90[regelnummer]
Tswert heeft hi metter hant genomen,
Dat Gaudiosa hiet in Latijn
(Hen mochte niet verbetert sijn).
Hi slouch ontwee man ende paert:
Niet en mochte ontstaen vor tswaert.
95[regelnummer]
Entie nacht die ginc in hant,
Elc sciet daer van sinen viant.
Sijn in hare tenten gegaen.
Ten naesten dage, na orloges wise,
100[regelnummer]
Quamen Kaerle IIII markise
Met versscen ridders, gewapijnt wale:
IIIIM hadden siere an hare hant.
Alse dit verhorde Agolant,
105[regelnummer]
Trac hi enwech ende es ghevloen,
Alse die els en wiste wat doen;
Ende Karel es gekeert in Gallen
Met sinen volke met allen,
Alse die so cranc was, dattem dochte
110[regelnummer]
Dat hi volghen niet en mochte.
| |
Wat in Karles tiden ghesciede. XV.
In diere wilen dat Agolant
Omme te meersene sine macht
(Want hi verloos vele alse hi vacht),
5[regelnummer]
Ende Karel voer in Vrancrike,
Om volc te gaderne diesgelike,
| |
[pagina 3,186]
[p. 3,186] | |
Sullen wi u seggen ende bedieden
Somege dingen, die gescieden
Binder tijt dat hi vromechlike
10[regelnummer]
Hilt dat Roemsce keyserrike.
Int derde jaer, alsict las,
Dat Karel Roemsch keyser was,
Worden die Fransoysen erre
Uptie Hunen, die hieten Averre,
15[regelnummer]
Daer si langhe jegen vochten,
So dat sise alle onderbrochten;
Ende die te voren menech lant
Ghedwongen hadden an hare hant,
Ende gherovet menech rike,
Ondergedaen, dat si en mochten
Hem verweren, hoe dat si vochten;
Want si verloren teenen stride
Alle die beste van haerre zide,
25[regelnummer]
So datter niemen bleef te live,
Dan someghe heidine keytive.
So wat scatte, so wat ghelde
Dat si te voren met gewelde
Der werelt hadden afgenomen,
Den Fransoysen te groter baten.
Van ghenen wighe Vrancrike
Van juwelen, van scatte so rike,
35[regelnummer]
Alst bi ghenen wighe dede.
Daer endde der Hunen mogenthede.
Int selve jaer verginc de mane
Drie waerven, daerment sach ane,
Ende eene waerve die zonne mede.
40[regelnummer]
Oec sachmen grote wonderlichede:
In die lucht riden grote scaren,
Alse ridders die te wighe varen.
Dus wan Karel ende verloos,
Want hi in orlogen was altoes.
45[regelnummer]
Segebrecht seget: Int seste jaer
Dat Karel keyser wart vor waer,
Dedi Pauluse sinen dyaken
Dat beste vanden heilegen scrifturen.
50[regelnummer]
Dat wilen in verledene uren
Die heileghe lieden hadden bescreven,
Ende deder lessen af utegeven,
Indie heilege kerke ons Heren.
55[regelnummer]
Oec bescrivet ons Helynant,
Dat doe sendde in Grieken lant
Aaron, coninc van Perchi,
Eenen ammirael, omme dat hi
Tlant van Licien destruwere,
60[regelnummer]
Hiet Comeit, quam met sinen here,
Aldaer sente Nyclaeus lach,
Sijn graf wel hebben tebroken,
Ende hevet hem an een ander gewroken.
65[regelnummer]
Ende alse hi keren soude te lande,
Quam hem een storm up de hande,
Die hem al sine scepe brac
Ende al sijn volc inden gront stac.
Die coninc van Persi sendde mede
70[regelnummer]
Tien tiden, up pays ende up vrede,
Den keyser Karel giften groot,
Alse die hem vriendscap ontboot.
Hi brochte Karel, daer ic af telle,
(Die bode diet brochte hiet Abdelle)
75[regelnummer]
Een pawelyoen gemaect wale
Na een gesate, daer ene zale
In stont gemaect scone ter cure:
Officien binnen den mure,
Paerloren, cameren, kemenaden,
80[regelnummer]
Daermen in dingen soude ende raden,
Dretsoren, kokene ende alle ambachte,
Selke alse enen prince dachte,
Van vaerwen ende van werke diere,
Ende van meneger maniere,
85[regelnummer]
Rechts alst ware eens princen gesate,
Wijt ende groot, meer dan gemate;
Reepen, tenten, pauwelyoene,
Al bissijn ende van dieren doene.
Daertoe pellele ende baudekine
| |
[pagina 3,187]
[p. 3,187] | |
Specie ende balseme mede,
Ongyment van groter dierhede,
Ende een orloy edel geraect,
Van auricalcus al gemaect,
95[regelnummer]
Daer in XII wilen besceden waren,
So dat uut elker quamen gevaren
Ridderen, die de doren upstaken,
Ende daden clincken ende craken
Dat orloy, alst was tijt,
Nochtan was int orloy mede
Meneghe grote wonderlichede.
Oec so quamer mede te waren
Twee uutnemende candalaren,
105[regelnummer]
Van auricalcus, scone ende groot,
Ende van werke sonder genoot.
| |
Hoe sente Bertholomeus was vonden. XVI.
Int naeste jaer na dese dinc,
Alse int incarnation ginc
5[regelnummer]
Dat sente Bertolomeus was brocht
Van Lipparis, daer hi was gesocht,
Een eylant dat inde Zuudzee leget,
Te Boneventen, alsemen seghet;
Want die Sarrasinen quamen
10[regelnummer]
Ende beroveden al te samen
Dat eylant, ende braken al tsamen
Sijn graf, ende sijn gebeente si namen,
Ende worpense up ende neder,
Ende keerden van danen weder.
15[regelnummer]
Mettien so vertogedem daer
Sente Bertolomeus daer naer
Eenen Griexen moenc, enen clerke,
Die coster was van ghere kerke,
Ende seide: ‘Om mijn gebeente vare,
20[regelnummer]
Dat gespaerset leget harentare.’
Mettien die moene weder seget:
‘Wat vordeele ons daer an leget,
Dat wi den doden doen enege ere,
Of dijn gebeente gaderen, here?
25[regelnummer]
Want du gehinges dat gesciede,
Dat dit lant ende dese liede
Die heidine al hebben testort.’
Doe sprac dapostel dese wort:
‘Dit lant hevet bi miere bede
30[regelnummer]
Ghestaen in grotre sekerhede
Langhen stont, maer ic en conde
Niet verbidden meneghe sonde,
Diemen hier dede, ende menege mort:
Dies moeste dit lant sijn testort.
35[regelnummer]
Stant up, doe dat ic seide.’
Hi sprac: ‘Hoe salic ander heide
Dine been voer dandere kinnen?
Inne weet hoe ics sal beghinnen.’
Dapostel seide: ‘Bi nachte ga,
Die been, die du in diere maniere
Blecken sies ghelijc den viere,
Die gadere, dat sijn de mine.’
Die moenc dede gerne die pine,
45[regelnummer]
Ende gaderde die been tier stat,
Ende leidse in een scone vat
Heimelike, datment niet vertelle:
Alleene wiste dat een gheselle.
Nu hebbent die Lumbaerden vernomen,
50[regelnummer]
Dattie Sarrasinen sijn comen
In Lipparis, ende storden tlant.
Si voeren daer waert te hant,
Om te soukene die viande.
Alsi quamen binden lande,
55[regelnummer]
So hebben si ten selven stonden,
Alst God wilde, den moenc vonden,
Die hem wijsde up dien dach,
Waer dat sente Bertholomeus lach,
Ende namen den moenc ende theilechdoem,
| |
[pagina 3,188]
[p. 3,188] | |
60[regelnummer]
Ende voerden wech ende haddens roem.
Alsi keren souden te lande,
Ghesciede dat die viande,
Die Sarrasine, up hem quamen,
Ende beringeden al te samen
65[regelnummer]
Gheent scip, daermen den zant in brochte,
So dat nieweren ontgaen en mochte.
Doe quam eene grote deemsterhede
Vordie heidine daer ter stede,
Dat si niet en consten gesien,
70[regelnummer]
Noch en wisten waer henen tien.
Dusdanege wijs eist tscip ontfaren,
Daer die heileghe beene in waren.
Alsi te lande mochten keren,
Drouchen si met groter eren
75[regelnummer]
Den apostel te Bonevente;
Met fessten ende met paerlemente
Leiden sine inden outaer,
Alsemen screef ons Heren jaer
DCCC ende IX, alsict sach,
Vander maent die October heet.
Daer lach hi lange, alsemen weet.
| |
Hoe Karel Agolante sevle sprac. XVII.
Nu hevet versament Agolant
Menegen groten Gods viant,
Sarrasine van wilder viten,
Den coninc van Alexandrie,
Van Baerberien den coninc noch,
Den coninc van Moyorke mede,
Den coninc van Meque der stede,
Ende dien van Cordes oec tier wile,
15[regelnummer]
Enten coninc van Agabienen,
Enten coninc vanden Gubienen,
Ende es al over die Geronde comen,
Ende hevet gewonnen ende genomen
Ene stat, die Agennum hiet.
20[regelnummer]
Den coninc Karel hi ontbiet,
Updat hi wille onder hem wesen,
Hi wille hem geven te desen
Scat ende penninge menechfoude,
Gheladen met selvere ende met goude
25[regelnummer]
Somers vele sonder ghetal.
Ende dit ontboot hi Karel al,
Want hine gerne kennen woude,
In enen wighe, ende slaen te doot.
30[regelnummer]
Karel hadde wijsheit groot
In hem, ende kende altehant
Wat hire met meende, Agolant.
IIIIM ridderen nam hi daere,
Die staereste van al siere scare,
35[regelnummer]
Ende voer Agennum IIII milen naer,
Ende lietse teere achterhoeden daer.
Met LX ridderen voer hi vort
Tote eenen berghe bider port.
Sine diere cledere dedi af,
40[regelnummer]
Andere cledere men hem gaf,
Sinen schilt hi achter hem hangen dede,
Ende dat up dat neder mede:
Boetscap in orlogen tiden.
45[regelnummer]
Met eenen ridder sinen pat
Quam hi ghevaren toter stat.
Daer heeftmen hem die porte ondaen,
Ende men heefse gheleet saen
Beede te samene metter hant
Alse hi der talen mochte pleghen,
Seidi: si quamen van Karles wegen,
| |
[pagina 3,189]
[p. 3,189] | |
Ende hi met LX ridders quame,
Ende gherne sulke sake name,
55[regelnummer]
Alsemen hem bode, ende sulc goet,
Ende hi manscap gerne doet.
‘Coemt met LX ridderen te hem,
Gef dat goet, manscap nem;
Hine es niet verre vander steden,
60[regelnummer]
Du moges wel comen met vreden.’
Agolant sprac: ‘Vaert wech beide;
Segt Kaerl dat hi mijns onbeide.’
Karel heeftene wel besien,
65[regelnummer]
Die stat mercti harentare,
Waer soe best te winne ware,
Ende sach die coningen diere waren,
Ende es te sinen LX gevaren,
Ende mettien LX tiere steden,
70[regelnummer]
Daerre IIIIM sijns ontbeden.
Maer Karel entie sine weken,
Alsi sagen die heidijnsce treken,
75[regelnummer]
Ende es in Vranckerike gekeert,
Ende hevet also sijn here gemeert,
Dat hi up eenen corten dach
80[regelnummer]
Agolant ende sijn volc mede,
Ende vachter VI maenden an.
Ter sevender maent hi began
Rechten mangen ende evenhoghen.
Agolant sach voer sinen ogen,
85[regelnummer]
Dat die stat stont te verliese:
Die coninge ende sijn volc van kiese
Nemet hi om vlien siere straten.
Si slopen dor proveye ghaten,
Ende so henen indie Geronde,
90[regelnummer]
Ende over dwater in corter stonde,
Want soe loept vaste andie stat.
Des anders dages vrouch nadat
Wan Karel die stat entie sine.
Daer bleven XM Sarrasine.
95[regelnummer]
Dander ontfloen, wie so conde,
Over die riviere Geronde,
Ende Agolant die weec naer dat
Karel entie sine volghen,
100[regelnummer]
Ende ontboot hem na verbolghen,
Dat hi hem upgave die stede.
Hi seide dat hijs niet en dede,
Maer hi wilde comen te velde
Ende striden met ghewelde:
105[regelnummer]
Die tfelt behilde, dat die stede
Sijn soude sijn in goeden vrede.
| |
Den wijch van Karl ende Agolande. XVIII.
Navonds vorden wijch so laghen
Die Fransoysen met haren magen
Tusscen Taylgeborch ende Seyntes de port,
Up eene riviere, diemen hort
5[regelnummer]
In Latijn noemen Charancha.
Die kerstine, verre ende na,
Staken ghinder, na haren doene,
Hare speren voer die pauwelyoene.
Des anders dages hebsi mettien
10[regelnummer]
Hare scachte gelovert gesien,
Alder gheerre, sonder waen,
Die maertelie souden ontfaen
Indien daghe dor onsen Here,
Dies waren vro ende blide sere.
Dien dese myracle ghesciede,
Traken over een te samen,
Enten voerwijch datsi namen,
Daer si menegen met ghewelt
20[regelnummer]
Stouten heidinen hebben gevelt,
Doch so bleven si mede daer:
Karel die wart vanden orsse
Daer ghevellet in die porsse,
25[regelnummer]
Ende dat ors bleef ghinder doot.
| |
[pagina 3,190]
[p. 3,190] | |
Die slachtinge wart daer so groot,
An beeden ziden upten velde,
Die heidine moesten met ghewelde
Den kerstinen tfelt daer laten,
30[regelnummer]
Ende heenen vlien haerre straten.
Daert alre dicst was ghespeert
Inden wijch, dorbrac hi dat,
Ende maecte eenen widen pat.
35[regelnummer]
Daer wart indie vlucht geslegen,
Met menegen heidinen deghen,
Die rike coninc van Agabie,
40[regelnummer]
Want die kerstine so sere streden,
Dat hi begaf alle sine commune,
Ende vlo henen te Pampelune,
Want hem dochte dat hi sat
45[regelnummer]
Daer vergaderden an hem de scaren,
Die den kerstinen ontreden waren;
Ende alse hi sach wat hem bleef,
Anderwaerven hi Karel screef,
Dat hi daer sijns ontbeiden soude,
50[regelnummer]
Waert so dat hi striden woude.
Karel hilt hem niet an sijn bieden:
Hi sach tverlies van sinen lieden,
Ende hilt dat hijs up hem wan,
Ende besettet an sine man.
Omme dat groot was sine scade,
Es hi te Vrankerike gevaren,
Omme te meersene sine scaren.
| |
Wie met keyser Karel was. XIX.
Alse Karel in Vrankerike quam,
Vant hi menegen ridder gram,
Omme sijn verlies, om sine scade,
Ende omdie grote overdade
5[regelnummer]
Vanden fellen Sarrasinen.
Karel, die hem wille pinen,
Eist Gods wille, doot te blivene,
Oft om die heidine te verdrivene
Van sente Jacobs grave des groten,
10[regelnummer]
Hi ontboot alle sine ghenoten,
Beede in Beyeren ende in Swaven,
In Almaengen, princen, graven,
Kercheren ende ridderen mede:
Wie so ware in eeneger stede,
In eighijndoeme ware verladen,
Eighijn stonde ter kerken rechte,
In Alemaengen of in Ytale,
Dat si hem vri copen souden,
Updat si mettem varen wouden,
Die Sarrasine weren met crachte;
Ende haer afcomen ende haer geslachte
25[regelnummer]
Soude oec emmermeer daer bi
Wesen voerwaert meer vri.
Die oec laghen in prisoene,
Scalt hi quite bi sulken doene,
30[regelnummer]
Om hem te volgene gewillike.
Die laghen in nyde ende in haten,
Dedi versoenen ende quite laten;
Die ontervet waren ende verdreven,
35[regelnummer]
So dat si hem gehelpen mochten;
Die ghene die ten wapenen dochten,
Ende met scilden ende met speren
Vechten consten ende hem verweren,
Hevet hi te ridderscepe vercoren;
40[regelnummer]
Entie sine hulde hadden verloren,
Vergaf hi sinen evelen moet,
Ende dedem eere ende gaf hem goet.
Ridders van groter werdichede,
Sonder voetgangers ende sciltknechte,
Diemen niet en mach te rechte
50[regelnummer]
Ende so heenen te Spaengen saen
| |
[pagina 3,191]
[p. 3,191] | |
Die was der kerstijnre viant.
Ende dit sijn der prencen namen,
Die metten keyser Karel quamen:
55[regelnummer]
‘Ic Tulpijn, erdsch bisscop van Riemen,
Die dit screef, ende anders niemen,
Ic was dieden volke castijede,
Ende leerde ende benedijede,
Ende wapenedse met minen troeste,
60[regelnummer]
Ende met stride dicken verloeste,
Want ic met wapenen ende met handen
Dicken fel was den vianden.
Roelant, van Mantes de grave,
Des keysers neve, daermen ave
65[regelnummer]
So grote vromichede vint.
Hi was des graven Milen kint
Ende Berten, die zuster was
Keyser Karels, alsict las.
IIIIM man haddi wijchgare
Van Geneven grave Olivier:
Sijn vader was die stoute Reinier.
Dien volgeden an sinen vane
IIIIM stouter ridders ane.
75[regelnummer]
Aranstans, coninc van Bertaengen,
Voer mede in de vaert van Spaengen,
Nochtan was tien selven tiden
In Baertaengen een ander mede,
80[regelnummer]
Die oec sat in coninx stede,
Ende hiet die coninc van Bartaengen:
Daer was Engelrijn, van Aquitaengen
Hertoghe, dat eene stede was,
Die wilen maecte, alsict las,
85[regelnummer]
Augustus, dus hebben wijt verstaen,
Ende hiet hare wesen onderdaen
Seyntes ende Lymoge mede,
Putiers ende Bourges die stede,
Met alden lande datter toehort.
90[regelnummer]
Der stede name ende hare wort
Gaf Aquitaengie die here groot;
Maer sijnt dat Engelrijn was doot,
So bleef woeste aldie stat,
Want alt manvolc, datter in sat,
Inden wijch van Ronchevale,
Ende men en vant geen volc na dat,
Dat besitten wilde die stat.
Daer voer mede, lesen wi hier,
100[regelnummer]
Van Bordeus coninc Gayfier,
Van Vrieselant, een here stout.
Van Nantes Ollus de grave,
Daer men vele tellet ave;
105[regelnummer]
Ende Arnout van Beaulande,
Die selve doot slouch Agolande;
Van Beyeren hertoghe Naaman,
Die dicken prijs met wapenen wan;
Ogier, coninc van Denemaerke,
110[regelnummer]
Die getrouwe ridder, die staerke;
Van Bourges die prince Lambrecht,
Die vromech was int gevecht;
Ende Sampsoen, die prince hoghe,
Die in Bourgoenyen was hertoghe;
115[regelnummer]
Constantijn, die stoute Romein,
Die bailliu was int Roemsce plein;
Die hertoghe van Loreine Garijn. -
Dit waren die princen kerstijn,
Die in Kaerles here waren.’
120[regelnummer]
Twee dachvaert waren lanc de scaren,
Ende also breet so dochtet schinen.
Men horde die paerde entie businen
Dies wart menege vrouwe erre.
| |
[pagina 3,192]
[p. 3,192] | |
125[regelnummer]
Te Pampelunen waert trac there
| |
Agolants doot. XX.
Karel hadde geleert te voren
Spaensche tale, als wijt horen,
In siere joget tote Tolette;
Dies haddi te minder lette
5[regelnummer]
Te sprekene jegen de Spaensce boden.
Agolant heeft hem ontboden,
Dat hine gerne selve sprake.
Karel gheorlovede die sake,
Ende men nam an beden ziden
10[regelnummer]
Goeden vasten vrede tien tiden,
So dat si te gader quamen.
Si gaven antworde ende namen,
So dat si over een draghen,
Wies ridderen dandere verjagen
15[regelnummer]
Ofte upten velde doot slaen,
Sine wet es best, sonder waen.
Dit wilmen proeven in corten tiden,
Ende XX doen jegen XX striden:
Die Sarrasinen bleven doot,
Daer nontgincker cleene no groot.
25[regelnummer]
Entie kerstine verwonnen,
Want hem wilds onse Here jonnen.
Doe sendemer an elke zide
Entie heidine wonnen tfelt
30[regelnummer]
Uptie kerstine met ghewelt,
Also dat si hem ontreden.
Ander waerven si oec streden,
Een vreselijc strijt daer began,
35[regelnummer]
Entie kerstine sloughen doot
Die heidine, cleene ende groot.
Doe sprac die coninc Agolant,
Ende lyede mede altehant,
Dat beter ware die kerstine wet,
40[regelnummer]
Dan die Mahomet hadde gheset,
Ende seide hi wilde an Karel gaen,
Ende smaergens doepsel ontfaen,
Ende bejagede vast ghelede,
Te vaerne ende te keerne bede.
45[regelnummer]
Des maergens, inden vasten vrede,
Quam met groter moghenthede
Alse doepsel tontfane te hant.
Den keyser Karel heefti vonden
50[regelnummer]
Sittende etende tien stonden,
Ende mercte sere die stat,
Hoemen daer bi ordinen sat:
Die ridderen in hare stede,
Die canoenken in die hare mede,
55[regelnummer]
Entie moenken indie hare.
In sijn abijt, in sijn gheghare,
So sat elc man daer ende at.
Wat lieden het ware van elken cleden,
60[regelnummer]
Ende men hevet hem besceden.
Doe sach hi over eene zide
Ter erden sitten in clederen cranc,
65[regelnummer]
Met aermen dranke, met cleenre spisen.
Wie si waren, hiet hi hem wisen.
Karel seide: ‘Ic saelt u leren:
Het sijn die boden Gods ons Heren,
Inder XIII apostele eere,
70[regelnummer]
Die wi voeden dor onsen Here.’
Agolant in antworden vel:
‘Hine dient sinen God niet wel,
Die sine boden dus ontfaet.
Dien bi di te sittene staet,
75[regelnummer]
Sijn wel gecleet ende wel gevoet,
Ende si verteren tgrote goet:
Dijns Heren boden die verderven,
| |
[pagina 3,193]
[p. 3,193] | |
Want si couts ende hongers sterven,
Ende sitten verre van di mede.
80[regelnummer]
Hi doet sinen God lelijchede,
Du heves mi geprijst dine wet,
Maer alsemen hier mach sien vor ogen,
So machmense vor valsch togen.’
85[regelnummer]
Orlof nam hi ende voer dane;
Doepsel ontseidi tontfane,
Ende ontboot Karel strijt
Enten sinen ter morghijn tijt.
Karel hevet dit verstaen,
90[regelnummer]
Twi hi doepsel ne wilde ontfaen,
Ende was droeve ende erre sere,
Twi hi verloos so groten here,
Ende dede den aermen in sijn here
Spise gheven na haren ghere,
95[regelnummer]
Ende cleden utermaten wel.
Des morgens was de wijch so fel,
Dat den heidinen verginc te scande.
Arnout, die here van Beaulande,
Vernam midden indie porsse
In eene harde staerke scare.
Dien trac hi met pinen nare,
Ende dorbrac ende dorslouch
Ghene scare sorgelijc genouch,
105[regelnummer]
Ende midden indie porsse groot
Doe dat heidijn volc ghesach,
Worden si in rouwen groot.
110[regelnummer]
So menech heidijn blever doot,
Dat dat kerstijn here woet
Pampelune wart upghegheven.
Wat heidijn daer was, liet sijn leven.
115[regelnummer]
Die coninc van Cordes ende van Cycile
Vloen henen ter selver wile,
Met eere menechte niet groot.
Some kerstine blevenre doot,
Die wederkeerden uten stride,
120[regelnummer]
Want si des roefs waren blide,
Ende alsi weder souden keren,
Gheladen thaerre onneren,
Die twee coningen, daer wi af seiden,
Die daer ontfloen, laghe leiden,
125[regelnummer]
(Die van Cordes ende van Cycile)
Ende slougen der onser tier wile
Die bleven bi dulheden groot.
| |
Der More wijch ende van Fernagute. XXI.
Ten anderen daghe, alsewijt horen,
Sendde die prinche vanden Moren
An Karel, ende ontboet hem strijt
Ten naesten daghe sonder respijt,
5[regelnummer]
Up dat hi hem weren duerre:
Entie prince die hiet Fuerre.
Karel gheorlovede den strijt,
Ende scaerde in cortere tijt
Sijn here, ende so te velde waert.
10[regelnummer]
Gode bat hi ane die vaert,
Dat hi hem vertogen woude,
Wie ten wighe bliven soude.
God hevet sine bede ontfaen.
Doe sach hi up hare wapenen staen
15[regelnummer]
Elken een cruce ter selver tijt,
Die sterven souden inden strijt,
Ende dat cruce dat was root.
Mettien Karel die besloot
20[regelnummer]
Ende voer vechten uptie More,
Ende hevet Fuerre den prince gevelt,
Alse hi sijn coratore ontsloot,
Vant hi alle die ridderen doot,
25[regelnummer]
Want God maketse dor haer begaren
Na haren wille maertelaren.
Hier naer quam den keyser mare,
Dat een gygant te Nasers ware,
| |
[pagina 3,194]
[p. 3,194] | |
Hiet Fernaguut, so groot van machte,
30[regelnummer]
Ende ware van Golyaes geslachte,
Dien wilen metter slingren slouch
Tkint David, dies menech louch.
Die ammirael van Babylone
Om den onsen te doene vaer.
Dese nontsach spere no schichte:
Sijn vel was so ghedichte.
40[regelnummer]
Karel daer waert met siere macht,
Ende viel te Nazers vor die stede.
Die gygant hem buten dede,
Ende eesschede een wijch in sire bede.
Karel senddem daer ter stede
45[regelnummer]
Coninc Ogiere, den stouten Deene,
Ende hi voer ghewillike hene.
Gemackelike hi themwaerts quam;
Inden rechtren aerm hine nam,
50[regelnummer]
Ende droughene van daer hi quam
Tote Nasers in sijn prisoen,
Datter niemen jegen mochte doen,
Al ghewapijnt, an sinen dane.
Die rese was XII ellen lanc,
55[regelnummer]
Diemen hiet cubitus in Latijn;
Eere ellen lanc was sijn anscijn,
Sine aerme ende sine scinckele waren
Elke IIII ellen lanc te waren;
Sine vingren III palmen lanc.
60[regelnummer]
Naer des coninx Ogiers ganc
Was jegen hem gesent van Albespine
Reinaut; dien nam hi sonder pine,
In diere gebare alst ware een lam,
Ende droegene lichte, van danen hi quam,
65[regelnummer]
Met eenen aerme, ende lede
Indes coninx Ogiers stede.
Daer naer sendemer hem tween:
Constantijn dat was die een,
Die bailliu van Rome de stede,
70[regelnummer]
Ende Ollus die grave mede.
In twee aermen, daert vele sagen,
Nam hise ende heefse gedraghen
Indien kaerkere, daer dandre twee
75[regelnummer]
Aldus daer na emmer twee quamen,
Also gevaen waren dus na dese,
Wie soes vro of droeve wese.
Karel en wils hem niet genenden,
80[regelnummer]
Dat hire meer daer wille senden;
Maer siere zuster zone Roelant,
Die de maerscalckie hadde in hant,
Ende nochtoe was jonc van daghen,
Wan met beden ende met claghen
85[regelnummer]
Cume dat hire mochte varen,
Want hi nochtoe was jonc van jaren.
Roelant quam jegen hem gereden;
Die ruese namene daer ter steden,
90[regelnummer]
Alleene metter rechter hant,
Also alse hi dandere dede,
Ende leidene te diere stede
Upten hals van sinen paerde,
Ende voerdene siere vaerde.
95[regelnummer]
Maer Roelande wies therte sere,
Ende troostem an onsen Here,
Ende greep den ruese biden baerde.
Updie gopen vanden paerde
Hevet hine achterwaert gebogen,
100[regelnummer]
Ende es up sinen buuc gevloghen,
Ende vielen beede vanden paerde,
Hi entie ruese updie aerde.
Mettien sijn si upghestaen,
Ende so up hare paerde saen.
105[regelnummer]
Roelant trac sijn swert Durende,
Dat hi scaerp ende goet kende,
Ende waende den ruese ontwee slaen.
Dat paert moeste den slach ontfaen;
Dat slouch hi duere metten swerde.
110[regelnummer]
Die gygant stont updie erde,
Ende hevet oec sijn swert getrect,
Alse die hem te wrekene mect,
Ende hevet oec sijn zwert verheven;
Maer Roelant, die hem was beneven,
| |
[pagina 3,195]
[p. 3,195] | |
115[regelnummer]
Sloughene upten aerm so wel,
Dattem daer sijn swert ontfel;
Doch en haddi ghenen noot
Inden aerm, cleene no groot.
Fernaghuut liet tswert ontfallen,
120[regelnummer]
Ende waendene slaen met allen
Metter vuust, ende slouch dat paert
Up thovet, dat storte ter vaert,
Ende bleef doot updie stat.
Doe gingen si geven menegen plat
125[regelnummer]
Metten vuusten, beede te voet.
Ghene wijch ter noenen stoet,
Ende bet over, so dat si vochten
Met steenen, so si best mochten,
Ende alster vespertijt waert draget,
130[regelnummer]
Gheene ruese enen vrede bejaget
Toter morghijnstont an Roelande.
Si droughen over een te hande,
Dat elc sal comen tsiere were
Sonder scilt ende sonder spere.
135[regelnummer]
Dus es elc ghekeert ten sinen,
Eer die zonne liet haer schinen.
| |
Van Fernaghuuts doot. XXII.
Des anders daghes vroe si comen,
Daer si den camp hadden genomen.
Die ruese brochte sijn swert,
Maer en was hem niewets wert,
5[regelnummer]
Want Roelant brochte eenen staf
Ghewronghen, daer hi mede gaf
Den ruese menegen groten slach,
Die hem niet een haer en wach;
Ende warp up hem menegen steen,
10[regelnummer]
Want daer laghere menech een:
Hem en scaedde worp no slach.
Dus vochten si tote anden middach.
Doe bat Fernaguut ene bede,
Want hem die vaec so wee dede,
15[regelnummer]
Datmen des strijts name een bestant:
Die gygant die es geleghen,
Ende wilde siere rusten pleghen.
Roelant, die edel was van zeden,
20[regelnummer]
Nam eenen steen daer ter steden,
Ende heeftene hem onder thovet geleget,
Dat hi te bet sijns slapens pleghet.
Fernaguut die wart in wake,
Alse die gherust hadde met gemake.
25[regelnummer]
Roelant es hem gheseten bi.
Twi hem dat lijf ware so vast,
Dat hi nontsage niet een bast
Noch weder swert, no stoc, no steen.
30[regelnummer]
Doe sprac die ruese: ‘Ens let ne gheen,
Daermen mi wonden mach, groet no clene,
Sonder in mine navele alleene.’
Roelant zwighet, alse hi dit hort,
Alse die niet en verstaet dat wort.
Om die kerstine wet te hant,
Ende daer af heeftene wel berecht
Roelant, als een ons Heren knecht.
Fernaguut antworde tien tiden:
40[regelnummer]
‘Uptie voerworde willic striden,
Of dijn ghelove warachtich si,
Dat ic verwonnen blive daer bi;
Ende of het valsch si, dattu mat
Bliven moets alhier ter stat,
45[regelnummer]
Ende laet den volke hebben den lachter,
Diere ondergaet, altoes hier achter;
Entie verwinnet, hebbe die eere.’
‘Dat si!’ sprac Roelant die here.
Elc ghereeddem daer ten stride.
50[regelnummer]
Roelant die spranc over zide,
Want die ruese enen slach slouch,
Daer hi den staf jegen drouch,
Dien die ruese ontwee caerf.
Fernaguut die hant verwaerf,
55[regelnummer]
Dat hine nam indie aerme beide:
Ter erden hine lichte leide.
| |
[pagina 3,196]
[p. 3,196] | |
Roelant die riep ane met zinne
Den Gods sone, dien de coninghinne
Maria drouch, ende hare mede;
60[regelnummer]
Ende alst God gaf daer ter stede,
Warp hine onder hem ter vaert.
Mettien nam hi des ruesen swaert,
Ende stac hem ter selver stonde
In sine navele eene wonde,
65[regelnummer]
Ende hi spranc van hem bet af.
Die ruese een zwaer luut uutgaf,
Ende riep hulpe alse een zot
An Mahomette, sinen valschen God;
Want hi ghevoelde der doot pine.
Ende droughene binnen der veste.
Ende Roelant die es ghekeert
Ghesont ten sinen ende geheert.
75[regelnummer]
Onse lieden volgeden naer
Dien Fernaghute drougen daer,
Ende worden mettem der stat gemene.
Si sloughent al, groot ende clene,
80[regelnummer]
Si wonnen die veste ende daden uut
Die ghevangene, die daer lagen,
Die daer grote bliscap saghen.
| |
Hoe Karel Cordes wan. XXIII.
Van danen te Cordes waert,
Danen wilen waren, hebbic verstaen,
Seneca ende sijn oem Lucaen.
5[regelnummer]
Daer ontbeidde terre wile
Sijns die coninc van Cycile,
Entie coninc van Cordes mede.
Alsi quamen daer ter stede,
10[regelnummer]
Den voerwijch te nemene dare
Die quamen, alst was anscine,
Elc heidijn ridder hadde enen knecht
15[regelnummer]
In sinen breidel daer te voet,
Ende sijn anscijn so behoet
Met eenen maermoese, inder gebare,
Alse oft eens duvels anscijn ware,
Ghehornet ende ghebaert mede,
20[regelnummer]
Ende eene bonge na haer lands zede
In die hant: daer sloughen si an,
Dat onse paerde waenden dan,
Alsi tluut horden ende saghen,
Datse die duvel wilde jaghen.
25[regelnummer]
Dus vloen si luut ende ghedane,
Ende wat wapene men hem leide ane,
Noch doer spore, no dor slach,
Nes niemene diese keren mach.
Dus bleven si te ghere tijt
30[regelnummer]
Ghesconfiert ende sonder strijt.
Datmen des nachts dade dor de noot
Den paerden decken hare ogen,
Ende omme dat si souden gedogen
35[regelnummer]
Van den bongen dat gheschal,
Dedi hem die oren stoppen al.
Dus quamen si up hem metter zonnen,
Ende hebben ghene scare dorronnen,
Ende gedaen oec grote plaghe
40[regelnummer]
Tote den hoghen middaghe;
Doch hilden si tfelt met groter pine,
Hilden hem vaste an enen waghen,
Die eene vane brochte gedragen,
45[regelnummer]
Die VIII sterke ossen togen.
Haer zede was, alsi van hoghen
Saghen gheenen vane bliken,
Sone waser altoes gheen wiken.
Karel die wart dies gheware,
50[regelnummer]
Ende so midden indie schare,
| |
[pagina 3,197]
[p. 3,197] | |
Daer hi niemene in en spaerde.
Hi slouch ontwee met sinen swaerde
Dien groten scachte; die vane viel neder.
Doe gingen si vlien vort ende weder,
55[regelnummer]
Ende lietenre teere scaren groot
Ten naesten daghe hem beriet
Albumaior, die coninc hiet,
Ende gaf hem up Cordes naer desen,
60[regelnummer]
Up dat hi kerstijn soude wesen,
Ende van hem houden die port.
Niemen en dorste van danen vort
Jeghen hem in Spaengen striden.
Dat lant so deeldi tien tiden
65[regelnummer]
Den sinen elc naer siere werde,
Dat hi ghewonnen hadde metten swerde,
Ende liet sijn meeste here int lant,
Omme al te settene tsiere hant.
Te Conpostelle es hi ghevaren,
70[regelnummer]
Entie niet vernoyert en waren
Van kerstijndoeme, maecti rike;
Die vernoyerde dies gelike
Dedi ontliven of versenden,
Ende keytiven ende elenden.
75[regelnummer]
Hi sette weder indie steden
Papen, bisscoppen met vreden;
Teenen consilie dat hi sat
Te Conpostelle indie stat,
Ende sette dor sente Jacobs ere,
80[regelnummer]
Dat elc bisscop ende elc here,
Elc kerstijn coninc, elc prince mede,
Den bisscop van Conpostelle der stede
Van alden lande van Portegale,
85[regelnummer]
Van Galissien ende van Spaengen.
Te desere consilie, tesen callaengen,
Te desen wighen wasic Tulpijn
Van Riemen, metten live mijn,
Met IX bisscoppen, met vele clerken,
90[regelnummer]
Te Conspostellen inder kerken,
Ende wijeder eenen outaer mede,
Bi des keysers Kaerles bede,
In Julius upten eersten dach.
Alt lantscap, dat in Spaengen lach,
95[regelnummer]
Gaf Karel sente Jacobpe daer,
Ende gheboot al openbaer,
Dat elc man van Galissien lant
Of van Spaengen metter hant
III (denar.) der kerken gave dare,
100[regelnummer]
Ende hi daer mede quite ware
Van al daer scalcheit ane lach.
Oec gaf hi uut updien dach,
Dat die bisscoppe alle te samen
Hare bisscoplike roede daer namen,
105[regelnummer]
Entie coningen hare cronen,
Om sente Jacobs eere versconen.
Sine exempele nam hi daer na,
Dat tote Epheson in Azia,
Daer sente Jan sijn broeder leghet,
110[regelnummer]
Dat men mede oec dies pleghet
Daer tontfane roede ende crone.
Dus eerde hi sente Jacobpe scone.
| |
Gauweloens verranesse. XXIIII.
Te desen tiden laghen mede
Te Cesar Augusta in de stede,
Dat Sarragoge nu es ghenant,
Twee heidine coningen, een Belygant,
5[regelnummer]
Ende sijn broeder Maercerijs,
In Spaengen ghesent van Babylone
Om des coninx Karles hone.
Karel die hiet Gauweloene,
10[regelnummer]
Eenen edelen man van valschen doene,
Dat si hem kerstijn bekenden,
Of dat si hem tribuut senden;
| |
[pagina 3,198]
[p. 3,198] | |
So dat si hem also beraden,
Dat si hem senden gheladen
15[regelnummer]
XXX paerden, som met goude,
Som met selvere, dor sine houde,
Ende CCCC paerde met wine,
Nadie wise der Sarrasine,
Den besten diemen vinden mochte,
20[regelnummer]
Datmen dien den vechters brochte,
Ende dusent Sarrasijnsche wijf,
Die vulmaect hadden tlijf.
Gheladen met scatte, met dierhede,
25[regelnummer]
XX paerden te siere scade,
Omme dat hi die ridders verrade,
Die Karel meest hadde vercoren,
An hem te wrekene haren toren.
Gauweloen die nam den scat,
30[regelnummer]
Ende ghelovedem mede dat.
Die meeste ridders namen den wijn;
Der wive ne geen en lietsi sijn
In haer geselscap, in haerre scaren;
Maer die van minderen name waren,
35[regelnummer]
Namen die wijf ende daden quaet.
Gauweloen die gaf den raet
Keyser Karel, dat goet ware,
Dat hi leede met siere scare
Porthesers, dieden nauwen pas
40[regelnummer]
Hoeden, sinen liefsten bat hi das:
Van Vrieselant, ende oec den staerken
45[regelnummer]
Ende van Bertaengen coninc Armestanc,
Ende Garijn, die hertoghe stranc
Van Loreine, die goedertiere,
Van Bordeaus coninc Gayfiere,
Van Bourges die prince Lambrecht,
50[regelnummer]
Escult, die grave van Lengers echt,
Salemoen ende Samsoen te waren,
Die hertogen van Bourgoengen waren,
Ende Arnout van Beaulande,
Die vrome ridder, de wel becande,
55[regelnummer]
Van Beyeren hertoghe Naaman,
Van Bourgoengen Aubri nochtan,
Constantijn, die prence van Rome.
Desen bat hi dat men begome
Die ridderwaerde in dat dal,
60[regelnummer]
Dat men nu heet Roncheval,
Ende andere grote heren mede.
Oec liet hi in hare mogenthede
Omme te lidene sonder vaer.
Die namen met hem te hant
Ende gingen luschen stillekine
In eenen woude daer bi, twee dage,
70[regelnummer]
Bi Gauweloens rade, wie dat clage.
Ten derden daghe wisten si das,
Dat Karel over berch was,
Ende quamen getrect uten hagen,
Daer si in gheborghen laghen,
75[regelnummer]
Ende scaerden in tween die met hem waren.
Die hebben si gesent te vorwige.
Si quamen met groten prige,
Ende hebben die kerstine bestaen.
80[regelnummer]
Daer ginc men vechten ende slaen,
Entie kerstine die verwonnen,
Alse die vele van wapenen connen,
Ende reden den heidinen so an,
85[regelnummer]
Noint nontginc clene no groet,
Maer eer sise verwinnen mochten,
Seere moede si hem vochten,
| |
[pagina 3,199]
[p. 3,199] | |
Want si sere verladen waren.
90[regelnummer]
Doe quamen in ere ander scaren,
Ende reden hem met perssen an,
Ende hebben die Fransoyse verladen,
Dat si vielen inder scaden,
95[regelnummer]
Ende si die kerstine bi naer al
Sloughen te Roncevale int dal.
Dat liet God bidi ghescien
(Alsemen merken mach ende sien),
Want snachts te voren die kerstine
100[regelnummer]
Vanden Sarrasijnscen wine
Belopen waren harde vele,
Ende vielen in dorperen spele
Metten Sarrasijnscen wiven;
Ende oec some lieten si niet bliven,
105[regelnummer]
Sine hadde ute Vranckerike
Mettem brocht oncuschelike
Kerstine wijf, daer si bi laghen.
Omme dese sake lietse God plagen.
Daer bleven alle die riddren doot,
110[regelnummer]
Die wert waren eeren groot,
Sonder Roelant ende Boudene
Ende Diederic, die hem te houdene
Met eeren pijnden dat velt.
Alle dandere worden ghevelt
115[regelnummer]
Indien wighe, sonder ic Tulpijn,
Ende Gauweloen: wi moesten sijn
Biden keyser, daer hi was,
Ende liden van Porchesers den pas.
| |
Roelants achterste wijch. XXV.
Doe die kerstine dus doot bleven,
God onse Here en wilde niet geven
Den heidinen daer met die ere,
Want donse vochten also sere,
5[regelnummer]
Ende vercochten hem so diere,
Dat die heidine in ghere maniere
Ne consten behouden tfelt,
Ende traken henen met gewelt
Met menegen ontbondenen vane.
10[regelnummer]
Roelant, die vermoyt was van slane
Ende sine vrient hadde verloren,
Die liep verwoet, in groten toren,
Te soukene of iemene ware
15[regelnummer]
Daer hi an wrake sinen moet,
Alse eene leuwinne verwoet,
Die hare jonge sijn ontdragen.
In dit souken, in dit jaghen,
20[regelnummer]
Swarter dan een besinget swijn,
Die gheschuult was na der plaghe
In dat wout in eene haghe.
An eenen boem so bant hi dien,
Dat hi hem niet en mochte ontflien,
25[regelnummer]
Ende es up enen berch ghetoghen
Omme te scouwene van hoghen,
Waer die heidine henen waren.
Hi sach vele grotre scaren,
Ongetellet, dochtem wale.
Van Roncevale, ende nam den horen,
Van yvore, scone, uutvercoren,
Ende blies met grotre pine.
Die kerstine horden die busine,
35[regelnummer]
Die in haghen waren geslopen,
Ende quamen alle them gelopen,
Want si kenden den horen wel,
Toten Sarrasijn tien stonden,
Dien hi anden boem hadde gebonden,
Ende dregedem te nemene tlijf,
Hine wise hem den keytijf
45[regelnummer]
Maercerise, diet al hevet beraden.
Die Sarrasijn die bat ghenaden,
Ende swert, up dat hi moet leven,
Hi wilre hem lijctekijn af gheven.
Doe leeddene Roelant up dat velt,
50[regelnummer]
Daer dat heidijn here helt,
Ende hij wijsdem indie porsse
Maercerise up enen roden orsse,
Met eenen schilde die was ront.
Roelant sciet van hem ter stont,
| |
[pagina 3,200]
[p. 3,200] | |
55[regelnummer]
Ende hem wies herte ende moet,
Ende hem verstoremde sijn bloet,
Die hem hadde updien dach
60[regelnummer]
Met groter druust so viel hi saen
Eenen heefti daer versien,
Die de meeste was vander scare:
Daer so trac hi hem bet nare.
65[regelnummer]
Gode riep hi ane, den hoghen,
Ende hevet sijn goede swert getogen,
Ende slouch genen ruese mettien
Vanden hovede tusscen tween dien,
Ende dat ors oec mids ontwee.
70[regelnummer]
Die ruese viel, no min no mee,
Met half den paerde, de luchter zide
Vander rechter versceden wide.
So coene en was updien dach
Sarrasijn, die sach den slach,
75[regelnummer]
Dat hi des swerts ontbeiden woude.
Maercerise lietsi upter moude
Met cleenre menechte ende vloen.
Maercerijs wilde al tselve doen,
Maer Roelant was hem te naer.
80[regelnummer]
Hi moeste tgelach betalen daer,
Ende bleef mede ghinder doot.
Aldaer was echt de wijch so groet,
Dat Roelands C gesellen goet
Daer bleven doot in haer bloet,
85[regelnummer]
Ende Roelant wart met vier speren
Duerreden daer inder weren,
Ende met steenen geworpen so,
Dat hi cume danen ontflo.
Maercerijs broeder Belygant
90[regelnummer]
Die vloe danen ende rumde tlant.
Diederic ende oec Boudene
Vloen int wout om tlijf te houdene.
| |
Des stouts Roelants doot. XXVI.
Karel en wiste no clene no groet
Van desen stride, van derre noot,
So dat hi Porchesers den pas
Met sinen volke leden was.
5[regelnummer]
Roelant, die sere was ghewont,
Ende sere moede daer ter stont,
Dreef rouwe ende jammer groot
Omder heilegher ridderen doot.
Ten voete van Porchesers hi quam;
Onder eenen boem, bi enen stene,
Die up stont gherecht allene,
In eene mersch bi Roncevale,
Die scone was gegroyet wale.
15[regelnummer]
Aldaer so begaf hi tpaert.
Nochtoe haddi sijn goede zwaert,
Durenden, dat was so scone
Gelijc der claerheit vanden trone,
Dat en mochte scaerden no breken,
20[regelnummer]
Want emmer eer die handen weken.
Sijn hilte was van yvore,
Die appel beril, alsict hore;
Ons Heren name Alpha ende O;
25[regelnummer]
Indie lempele stoet van goude
Een cruce, sulc als hi hebben woude.
Alse hi dat uut hevet getogen,
Sach hijt an met droeven ogen,
Ende dedere up een zwaer geclach,
30[regelnummer]
Want hi hem dies sere ontsach,
Dat comen mochte in heidijnre hant,
Die den kerstinen waren viant.
Up eenen harden maerbersteen
Wille hi tgeent breken in tween;
35[regelnummer]
Drie slagen slouch hi ongheduert,
Dat die steen in sticken scuert,
Maer het bleef al onghescaet.
Doe vant hi enen anderen raet,
Ende sette den horen te monde,
40[regelnummer]
Ende blies eene cuerte stonde,
So dat die horen spleet ontwee,
Ende sine aderen, dats wonder mee,
An sinen halse scuerden mede
Van grotre cracht, die hi dede.
| |
[pagina 3,201]
[p. 3,201] | |
45[regelnummer]
Gheent luut, also alst dingel drouch,
Karele indie oren slouch,
Die VIII milen verre was dane.
Die keyser hadde wille te bestane
Weder te keerne omme dit doen,
50[regelnummer]
Maer het ontriet hem Gauloen
Ende seide: ‘Hi jaget inden foreeste,
Dies blaset hi omme sine feeste.’
Roelant verloos al sijn gewelt,
Ende lach int gras daer upt velt.
55[regelnummer]
Daer quam sijn broeder Boudene toe,
Ende alse hine sach so vroe,
Wijsdi dat hi hem drinken brochte,
Want die dorst dedem onsochte,
Ende hem was die tale ontgaen.
60[regelnummer]
Boudene liep omme water saen,
Ende hine hevet gheen versien.
Roelants paert vant hi mettien;
Want hi den broeder sach bider doot,
Reet hi naer met haesten groot,
65[regelnummer]
Omden keyser te bringene mare.
Mettien so quam Diederic dare,
Ende alse hine sach so na der doot,
Dreef hi rouwe ende jammer groot.
Hi bat hem, vor dat hertebreken,
70[regelnummer]
Dat hi bijechte wilde spreken.
Nu hadde Roelant updien dach
Bijechte gesproken, want hijs plach,
Ende Gode ontfangen mede;
Want Tulpijn seget, het was de zede
75[regelnummer]
Vanden ridderen, eer si vochten,
Dat si hem aldies bedochten.
Roelant sprac somech wort,
Met pinen brochti tleste vort;
Boven siere herten hi geprant
80[regelnummer]
Sijn vleesch aldaer metter hant,
Ende hi seide aldus mettien:
‘Ic sal in desen vleesche sien
Minen behoudere, den hogen.’
Doe leidi die hant up de ogen,
85[regelnummer]
Ende hi seide drie waerf mettien:
‘Met desen ogen salickene sien.’
Ende daer hi sciet des lives ave,
Seidi: ‘Ic zie bider Gods gave
Die bliscap die noit oge sach,
Noch menschen herte bekinnen,
Dat God ghereet heeft diene minnen.’
Oec bat hi ter selver stijt
Voer alle die bleven inden strijt,
In Julius up die XVIde kalende.
| |
Der heren wrake ende Gauloens doot. XXVII.
Ic Tulpijn, die dese passie screef,
Daer menech heilech ridder in bleef,
Stont voer Karel ende seide
Messe vor der zielen gheleide,
5[regelnummer]
Int dal datmen Karels dal noemt.
Mettien een visioen mi coemt:
Indie stille messe dat ic hore
Singhen inder inghele chore:
Wat het was, constic niet verstaen.
10[regelnummer]
Ende alsi mi upwaert ontgaen,
So lijt voer mi eene schare,
Alse oft swart riddersceep ware,
Met eenen rove voer mi dare.
Doe vragedic hem wat daer ware.
15[regelnummer]
Si seiden: ‘Wi draghen ter hellen
Maercerise met onsen ghesellen.
Uwen tutre dien voert scone
Michiel dinghel inden trone.’
Naer messe, alsic dese dinc
20[regelnummer]
Den keyser Karel tellen ginc,
So coemt ridende metter vaert
Boudene daer up Roelants paert,
Die telde wat daer es ghesciet,
Ende hoe dat hi Roelande liet.
25[regelnummer]
Daer was jammer ende hantgeslach,
Ende het keerde al datter lach.
| |
[pagina 3,202]
[p. 3,202] | |
Karel reet voren tien stonden,
Ende hevet Roelande doot vonden,
Upwaert liggende upt velt,
30[regelnummer]
Die an cruus sine aerme helt
Uptie borst gheleghet beede.
Up hem viel hi met leede,
Ende grongierde inder gebare
35[regelnummer]
Die sine jonge vonde vermort.
Sijn mesbaer was verre gehort.
Dien nacht slaen al sijn ghetelt.
Dien lachame van Roelande
Ende dede sine uutfaert in groten wee.
In bosschen, in weghen dedi groet lecht
Aldien nacht ontsteken echt,
45[regelnummer]
Ende lesen ende singhen mede,
Ende voer hem doen groot ghebede.
Des maergens, alst began daghen,
Sochtmen die waren verslaghen.
Olivier die was daer vonden
50[regelnummer]
Upwaert liggende tien stonden,
Crucewijs ten selven male,
In derde gepriemet met vier pale,
Ende met wissen daer an gebonden,
Ende ghevillet oec tien stonden
55[regelnummer]
Van halse toten voeten neder,
Ende dorsteken vort ende weder
Met quareelen ende met speren,
Ende met swerden inder weren;
Sijn vleesch al zwart om menigen slach,
60[regelnummer]
Die hi ontfaen hadde updien dach.
Al datter was dat dreef mesbaer.
Doe swoer die keyser Karel daer
Bi Gode alder werelt Here,
Dat hine ruste nemmermere,
65[regelnummer]
Hine soude vinden die Sarrasine,
Die hem also namen die sine.
Met sinen ridderscepe alleene
Voer hi woch met haesten niet clene,
Entie zonne die stont stille
70[regelnummer]
Inden troen naer sinen wille;
Die dach wart drie daghe lanc.
Doch vant hise an sinen ganc
Bi Ebra up ghene riviere,
Liggende bi eere stede diere,
75[regelnummer]
Hiet Cesar Augusta hier te voren,
Die wi nu Saragoge noemen horen,
Aldaer si hare feeste houden
In joien ende in groter vrouden.
Up hem viel hi met moede groot,
80[regelnummer]
Ende sloughere IIIIM doot,
Ende keerde weder te Roncevale.
Daer dedi ondervraghen wale,
Oft waer ware, dat seide dat diet,
Of Gauweloen den wijch verriet.
85[regelnummer]
Diederic sprac met ghenende,
Die was over Roelants ende,
Ende met Boudene allene wech ginc
Al bi Gauweloens rade quam,
90[regelnummer]
Ende hiere groot goet omme nam.
Gauloen die loghenets geheel.
Voer hem nam camp Pinabeel,
Een sijn ridder, jegen Diederike,
Ende wart versleghen cortelike;
95[regelnummer]
Ende Karel dede Gauweloen
An vier paerde binden doen,
Up elken sittende enen knecht,
Ende dedene also scueren recht.
| |
Roelants uutfaert enter andre. XXVIII.
Tien tiden waren twee kerchove,
Geheilecht ende van groten love,
Teen tArleblanken, dies bem ic wijs,
Int velt dat hiet Aysijs,
5[regelnummer]
Tander te Bourdeaus inde stede,
Die God onse Here wijen dede
Sinen heileghen jongers sevene,
Diene kenden in menschen levene,
| |
[pagina 3,203]
[p. 3,203] | |
10[regelnummer]
Ende van Arleblanken sente Theofijn,
Sente Pauwels van Nerbone,
Van Peregorge sente Frontoene,
Van Lymoge sente Marcyale,
15[regelnummer]
Sente Saturnijn, ende sente Eutropius mede
Van Seintes die oude stede.
Dese heren van groten love
Wijeden dese twee kerchove,
Te Bordeaus ende tArleblanke.
20[regelnummer]
Daer groufmen dese heren met danke.
Roelande voerdemen tier tijt
Up twee mule in een calijt,
Met edelen pellele ghedect;
Te Blavyen es mer met ghetrect,
25[regelnummer]
In sente Romeins kerke begraven,
Die hi eerst rike maecte van haven,
Ende settere canoenke reguliere.
Daer groufmenne na heren maniere,
Ende sijn zwert oec Durendale
30[regelnummer]
Te sinen hoefden also wale,
Ende sinen yvorinen horne mede,
In tekene siere vromechede.
Sidert daer na in langen daghen
Was die horen te Bordeaus gedragen.
35[regelnummer]
Te Bellijn so sijn begraven,
Eerlike, met grotre haven,
Van Geneven die goede Olivier,
Een stout ridder ende een fier,
Ende coninc Gondebant de wigant,
40[regelnummer]
Die coninc was in Vrieselant,
Van Denemaerken coninc Ogier
(Dat sulke liegen, die leven hier,
Die seggen dat hi te Meaus leget);
Te Bellijn mede, alse Tulpijn seget,
45[regelnummer]
Was begraven na Karles danc
Van Bartaengen coninc Aermstanc,
Ende daermede dies ghelike
Hertoghe Garijn van Lotterike.
Te Bourdeaus begroufmer vele,
50[regelnummer]
Die storven inden nijtspele:
Van Bordeaus coninc Gayfier,
Ende Reinaude ende Galier,
Van Bourges den coninc Lambrecht,
Entie doot bleven int gevecht
Daer Karel voren gheven dede
Ende van goude XII talent,
60[regelnummer]
Cledere ende spise al omtrent,
Alle den aermen ghemeine.
Tote Blavyen sente Romeine
Gaf hi rente, goet ende lant,
Voer sinen lieven neve Roelant,
65[regelnummer]
Entie visscerie, dus eist bekent,
Den canoenken vander stede
Hiet hi elx jaers voeden mede
Ende cleeden met omoeden groot,
70[regelnummer]
Upten dach van haerre doot,
XXX aerme, ende zoutren lesen,
Ende XXX messen oec vor desen
Ende voer alle dandere, clene ende groot,
Die in Spaengen bleven doot.
75[regelnummer]
TAerleblanken leidemen inden grave
Van Lengers Esscult den grave
Ende van Bourgoenyen die hertoghen,
Salemoen ende Samsoen den hoghen;
Van Beaulande Arnoude den baroen,
80[regelnummer]
Ende Aubri den Borgenyoen;
Van Beyeren hertoghe Naaman,
Daer vele vromecheit lach an,
Ende noch V edele andere heren,
Daer wi u die name niet af leren,
Die dor Gode stuerten haer bloet.
| |
[pagina 3,204]
[p. 3,204] | |
Van Rome die here Constantijn
Die was dor die werde sijn
Te Rome gevoert, dat men sijns gome,
90[regelnummer]
Met vele van Poelyen ende van Rome,
Die met hem bleven inden strijt.
Voer hem gaf Karel tier tijt
TAerleblanken selver ende gout,
Alse vele alse die rime hout
95[regelnummer]
Dat hi voer dandere gaf te voren,
Die inden wijch waren verloren.
| |
Tscelden jegen die borderers. XXIX.
Hier moetic den borderes antworden,
Die vraye ystorien vermorden
Met sconen rime, met scoenre tale.
Omdat die worde luden wale,
5[regelnummer]
Entie materie es scone ende claer,
So doen sise verstaen vor waer.
Desen groten Karle, van live reine,
Dien heten si in Walsch Charlemeine.
Men lese in Walsch die coronike
Van Rome, daer hi keyser sat;
Men gha tAken indie stat,
Daer hi selve in fiertren leget;
Men lese Eynaerde, die van hem seget
Men lese Segebrechte also wale
Van Gembloys, die van hem screef;
Men lese Tulpine, die van hem dreef
Den raet vele van alden meesten,
20[regelnummer]
Ende vele screef van sinen jeesten,
Ende alle vraye ystorien gemeine:
Sine weten niet van Charlemeine.
Eenen broeder haddi, hiet Karleman,
Die met hem regneren began,
25[regelnummer]
Die staerf; ic en weet ofsi over een
Die name mingen van desen tween.
Die scone Walsche valsche poeten,
Die meer rimen dan si weten,
Beliegen groten Karle vele,
30[regelnummer]
In sconen worden, in bispele,
Van Fierabrase, van Alisandre,
Van Pont Mautriple een andre,
Van vier Heimskindre dat ic las,
35[regelnummer]
Daer ic af in groet Karles dagen
Noint ystorie horde gewagen,
Van bere Wisslau die saghe:
40[regelnummer]
Met loghene prijs leget an.
Oec sijn some Walsche boeke,
Die werdich sijn grotere vloeke,
Die van Willemme van Oringen
Grote sterke ystorien singen,
45[regelnummer]
Ende wilne beter dan Karel maken.
Willem, dat sijn ware saken,
Was een Duutsch, een ridder goet,
Maer niet so vorbare, datmen moet
Karle iet geliken alleene,
50[regelnummer]
Maer minder noemen ende noch als clene
Alse Roelant was of Olivier,
Of [van] Denemaerken Ogier.
Karel, dat sijn ware dinghe,
Was best onder die Kaerlinghe.
55[regelnummer]
Artur was in sinen stonden
Die beste vander tafelronden,
Hoe si van Lancelote zinghen
Ende van Willemme van Oringen.
Si wanen die tArleblanke comen,
60[regelnummer]
Alsi daer hebben vernomen
Die grave liggende harentare,
Die grave liggende harentare,
Dat van Willems orloghe ware;
Neent! het sijn die hoghe heren,
Neent! het sijn die hoghe heren,
Die te Roncevale bleven met eeren.
65[regelnummer]
Willem was een rudder goet,
Ende storte menech waerf sijn bloet
Duer Gode; sijnt wart hi hermite.
Die lesen wille sine vite,
Te sente Willems, inde wostine,
70[regelnummer]
Daer hi dogede meneghe pine,
Ende daer hi heilech es verheven,
| |
[pagina 3,205]
[p. 3,205] | |
Vint hise al van hem bescreven.
Die Walsche bouke lieghen van hem,
Die uten Walschen van Haerlem
75[regelnummer]
Clays, ver Brechten sone, dichte,
Daer scone worde in sijn ende lichte.
Van Karele hebbic geseit al waer
Hier latict, want het es te vele,
80[regelnummer]
Dat scelden updie menestrele,
Ende ghae te miere ystorien weder
Van Kaerle, die ic leide neder.
| |
Hoe Karle sente Denise Gallen gaf. XXX.
Als Karel hadde met groter haven
Sine edele lieden begraven,
Es hi te Vrancrike gekeert,
Van herten grootlike verseert.
5[regelnummer]
Spaenyen was versekert so,
Dat die heidine waren vro,
Dat si hem tlant moesten laten;
Entie selve diere in saten,
Die des heidijnscaps niet gingen uut,
10[regelnummer]
Dat si geven moesten tribuut.
Te sente Denijs es Karel comen,
Daer hevet hi parlement genomen,
Ende dancte Gode ende sente Denise,
15[regelnummer]
Theidijnscap hadde ondergedaen,
Al waest hem zwaerlijc vergaen.
Der kerken gaf hi gemeenlike
Al dat lant van Vrancrike,
Ende hiet alle die coningen tsamen
20[regelnummer]
Van Vrancrike, die na hem quamen,
Ende daertoe allen den bisscoppen mede,
Dat si den abt van ghere stede
Entie abt wilt oec raden,
25[regelnummer]
Dat coninc hem niet cronen dede,
Noch bisscop hem oec wyen mede.
Daer gaf hi vele van sinen scatte,
Ende daer naer geboot hi datte,
Dat van elken huse van Gallen
30[regelnummer]
Viere penningen souden vallen
Te sente Denijs ten ghestichte,
Ende die dat gave gerne ende lichte
Ware van eygijndoeme vri.
Doe stont Karel sente Denise bi,
35[regelnummer]
Ende bat hem dat hi onsen Here
Voer die ghene bade sere,
Die in Spaengen dor hem bleven,
Entie gene, die soude gheven
Die vier (denar.), die hi sette daer.
40[regelnummer]
Uptien naesten nacht daer naer
Sach Karel, die keyser wijs,
In sinen slaep sente Denijs,
Ende seide: ‘Die dor dijn gebot,
Ende dor dinen wille ende dor God,
45[regelnummer]
Doot sijn bleven te deser tijt
Dien hebbic van haren zonden
Aflaet gebeden nu ten stonden;
50[regelnummer]
Gheven sullen van miere kerke
Die vier (denar.), die du heves gheset,
Die sullens hebben te bet.’
Ter morgijnstont hevet dit vertelt
Karel den volke up dat velt.
55[regelnummer]
Doe offerde tfolc tien tiden
Ghewillechlike sonder striden;
Entie sijn ghelt gaf in deser wijs,
Die hiet vri wesen sente Denijs,
Ende Karel maectene harde vri
60[regelnummer]
Van allen dienste vort bidi.
Hier af es dit wort gevallen,
Dat die Fransoyse heeten die Gallen;
Want vranc dats in Dietsch vri.
Die rechte Fransoyse, vinden wi,
65[regelnummer]
Die wonen omtrent den Rijn;
Maer die Fransoyse moetent sijn,
| |
[pagina 3,206]
[p. 3,206] | |
Want riddersceep ende clergie
Regneert onder die crone vrie;
Cuuscheit, eere, tucht ende vrede
70[regelnummer]
Es daer meest inder werelt mede.
Van danen so voer Karel tAken,
Ende dede die diere capelle maken,
Enten stoel daer vanden rike
Van Almaengen des ghelike,
75[regelnummer]
Ende daer lach hi in vreden groot
Meest al stille tote siere doot.
| |
Hoe sente Salvius vermort was. XXXI.
Te deser tijt in Karles stonden
Tote Valenchine bider port,
5[regelnummer]
Dese was bisscop van Amieins,
Reine in gewerke ende in gepeins.
An die ziec waren te meneger stede.
Indes keysers Karles tiden
10[regelnummer]
Gheviel hem dat hi soude liden
Dor Henegouwe, hi entie sine,
Daer zanc hi vor leke ende clerke
Messe in sente Martijns kerke,
15[regelnummer]
Upten Paschedach, na dien zede,
Ende castijede den lieden mede.
Daer badene mettem een, hiet Genaerd,
So dat hi mettem etende waert
Up dien hogen dach tien male.
20[regelnummer]
Sente Salvius hadde gemaect wale
Metten een mesgewade diere,
Sonderlinge van scoenre maniere,
Goudijn keelct ende patene,
Ende vele scoenre diere steene
25[regelnummer]
In gordele ende in vestiment.
Dit hevet versien ende verkent
Winegaert, sijns werds sone,
Ende nam hem altemale tgone,
Ende dedene in een prisoen
30[regelnummer]
Hem ende sinen discipel doen,
Ende dede maken een gereide
Van kelect ende van patene beide,
Ende deedse sinen knecht doot slaen
Beede indie vangnesse saen,
35[regelnummer]
Ende deedse graven buter stede
Een verrinc was daer, een stier,
Onder sijn vee, staerc ende fier,
Diene liet altoos in genen dagen
40[regelnummer]
Die stede ontreinen daer si lagen,
Dat daer heileghe lieden lagen,
Want si nachts daer groet licht sagen.
45[regelnummer]
Tien tiden dat Karel tAken lach,
Den inghel hi hem seggen sach,
Dat hi te Valenchine sende,
Ende doe besouken met genende,
Waer Salvius ende sijn jonger mede
50[regelnummer]
Begraven laghen teere stede.
Drie waerven was hem geheten dat,
So dat vonden was die stat,
Bidi Genaert wijsde die stede.
Men vinc Genaerde enten sone mede,
55[regelnummer]
Enten knecht diese slouch doot.
Karel die keyser die geboot,
Datmen vuren soude omme tgone
Beede den vader enten sone
(Dus dedi die heilege wreken)
60[regelnummer]
Ende hare ogen mede uutsteken.
Den knecht dedemen nemen de ogen,
Ende els ghenen torment gedogen.
Die heileghe leidemen up enen wagen,
Ende lietse den beesten dragen,
65[regelnummer]
Daer si wilden sonder bedwanc;
| |
[pagina 3,207]
[p. 3,207] | |
Te sente Martijns, daer hi dede
In sinen live sine gebede.
70[regelnummer]
Vander renten dat derdendeel
Sente Salviuse van Valenchine,
Twee zustren waren tier tijt,
Ende hadden jegen den broeder strijt,
75[regelnummer]
Die een edel Fransoys was,
Dat hi hem holpe met gewelde,
Want hi hem haer erve onthelde.
Die broeder loochende der wort;
Up sente Salviuse sweren dare
Die waerheit, wat hi sculdich ware,
Entie broeder die swoer: niet.
Alse hi blide danen schiet,
85[regelnummer]
So scuerdem mids ontwee dat lijf,
Ende dat bloet ran den keytijf
Uten oren ende uten ogen,
Ende hi moeste tsterven gedogen.
Ghenaerd die gaf daer ter stede
90[regelnummer]
Sente Salviuse al sijn goet mede.
Winegaert, diene morderen dede,
Daer hi lach in sine gebede,
Daer sente Salvius lach doot,
Wart erdbeve harde groot,
95[regelnummer]
Dat hiere niet en dorste bliven,
Ende liet hem tsente Amands verdriven,
Aldaer hi es al sijn leven
In weenne, in penetencien bleven.
Die knecht, die hem tleven nam,
100[regelnummer]
Voer sente Salviuse hi quam,
Ende bat genade den heilegen man,
So dat hi sine ziene ghewan,
Ende bleef sente Salvius herde,
Alse lange alse hij tlijf generde.
| |
Grote Karles doot. XXXII.
Nu suldi over waer verstaen,
Sint dat Karel hadde ontfaen
In Spaengen also groet verlies,
Al haddi vanden zege den kies,
5[regelnummer]
Alse ons Tulpijn hevet bescreven,
Dat hi nie sidert in al sijn leven
Niet en wart van zinne vro;
Want hi daer verloes also
Van goeden lieden, dattem dochte
10[regelnummer]
Dat hijs vercoeveren niet en mochte.
Dies blivet hi vort in groter noot
Ende in zwaernessen toter doot.
Twee edele sonen waren hem doot bleven,
Eer hi selve endde sijn leven:
15[regelnummer]
Deen hiet Karel, dander Pippijn.
Alle die heerscepien sijn
Bleven sinen eyginen sone:
Loduwijc so hiet die ghone.
Dien hadde hi in sijn leven
20[regelnummer]
Aquitaengen lant gegeven,
Daer hi drouch crone int lant.
Dus eist, alsict bescreven vant.
Enen sone haddi die Hughe hiet,
25[regelnummer]
Ende ginc indie ordine met eren,
Ende wart riddere Gods ons Heren,
Ende bleef heilech al sijn leven.
Te Aspre leghet hi verheven
In fiertre, met groter eeren,
30[regelnummer]
Te sente Akaris met andren heren.
Segebrecht die moenc seget,
Die de jaren te volgene pleget,
Dat grote Karel, sonder gelike,
Keyser ende coninc van Vrancrike,
35[regelnummer]
Nadien hi hadde die Roemsce kerke
In payse gheset ende oec de clerke,
Ende Vrancrike geset in vreden,
Ende gebreet met mogentheden
Tote over Elve ende in Weenden lant,
40[regelnummer]
Ende gedwongen an sine hant
Over die Dunouwe de Hunen,
Dat si nemmeer en mochten stunen,
| |
[pagina 3,208]
[p. 3,208] | |
Al tote ant Griexe conincrike,
Tlant van Surien dies gelike,
45[regelnummer]
Dat heileghe lant, daer God in dede
Den staet van siere menscelichede,
Ende hi verwonnen hadde altemale
Poelyen, Calabren ende Ytale,
Sassen, Hessen, Deenen, Vriesen,
50[regelnummer]
Ende hi hadde doen verliesen
Den heidinen Spaengen, dat si besaten,
Bleef hi swaer ende in ombaten
Tote Aken, alst wel sceen,
Wel naer twee jaer achter een.
Wel bewisti hem ende bekende,
Ende maecte scone testament,
Dat noch ter werelt es bekent,
Ende alse hi staerf kerstijnlike,
Nam hi orlof andie heren,
Die bi hem stonden dor siere eeren
65[regelnummer]
Ende beiden sinen ende daer.
Hi sprac dit wort, nemmeer daer naer:
‘In manus tuas,’ ende looc die ogen,
Ende gaf den gheest Gode den hogen.
Int dertiende jaer es hi gehent
70[regelnummer]
Dat hi keyser was bekent,
Int XLVIste jaer sekerlike,
Dat hi was coninc van Vrancrike.
Was hi out, weetmen voer waer,
75[regelnummer]
Ende staerf keyserlike ende in payse
Tote Aken in sinen palayse.
| |
Wat Tulpijn sach van sire doot. XXXIII.
Tulpijn die scrivet, die here groot,
Aldus van keyser Karles doot:
‘Ic was,’ sprac hi, ‘te Viane
Uptie Rone in minen stane,
In mine gebede mede aldaer.
Desen zalm so sprakic sum:
Also dat ic quam daer mede
10[regelnummer]
Uut miere zinne menscelichede.
Daerna sagic vor mi comen dare
Van zwarten duvelen ene scare,
Die vor mi leden metter vaert,
Ende so te Lottrike waert.
15[regelnummer]
Daer dese gheeste dus leden vore,
Quamen naer van verren More,
Die tragelike volgeden naer.
Ic seide: ‘Waer wildi, waer?’
Si seiden: ‘Wi willen tAken:
20[regelnummer]
Karel begint der doot naken,
Dat wi sine ziele inder hellen
Voeren met onsen gesellen.’
Doe seidic, Tulpijn, teenen Moer:
‘Ic beswerdi ende mane, nu hoor!
25[regelnummer]
Bi Jhesus Cristus, bi siere namen,
Alse ghi gedaen hebt altesamen
Den woch, dat ghi keert te mi,
Ende doet mi weten hoe dat si.’
Onlanghe na ghene stonde,
30[regelnummer]
Cume was die zalm uut minen monde,
Quamen si weder te mi gevaren,
Gescaert inder selver scaren.
Hem, daer ic eerst an hadde gesproken,
Gingic echt met talen stoken:
35[regelnummer]
‘Nu segt mi, hoe eist daer gesciet?’
Die Moer sprac: ‘Wine hebben niet.
Een van Galissien, sonder hovet,
Hevet ons aldaer berovet;
Die leide steene ende hout
40[regelnummer]
Indie scale so menechfout,
Dat hi daer mede tien stonden
Ons ontwoech al sine zonden.
Dus es ons die ziele ontgaen.’
Met desen worde voer hi wech saen.’
In Februarius uptie kalende.
| |
[pagina 3,209]
[p. 3,209] | |
Hier bi mogen wi wesen vroet,
Dat goet kerken maken doet.
Keyser Karel wart begraven
50[regelnummer]
Tote Aken met groter haven,
Die eerlijcste die in sire stonde
Inden Roemschen rike was.
Te sinen gravene, alsict las,
55[regelnummer]
Was paues Leo van Rome die stede,
Ende vele edelre Roemheren mede,
Bisscoppen, graven, hertoghen,
Meer dan wi ghenoemen moghen,
Abden meer dan icker weet.
60[regelnummer]
Den doden haddemen ghereet
Met keyserlike clederen scone,
Ende up sine hovet ene crone,
Ende up enen ghuldinen zetel mede,
Alse een here in siere mogenthede;
65[regelnummer]
Eenen bouc up sine knien,
Die ewangelien alle viere,
Bescreven met goude diere.
Den bouc hilt hi, alsict vant,
70[regelnummer]
Aldaer metter rechtre hant;
Indie slinke hilt die goede
Een ceptre, ene goudine roede;
Up thovet eene goudine crone,
Daer an ene goudine ketene scone,
75[regelnummer]
Diet dode hovet hilt scone ende wel,
Voer hem stont een scilt van goude,
Dien hem senden dor sine houde
Die van Rome, ende dor sine werde.
80[regelnummer]
Een boghe was gemaect in de erde
Van steenen, naer sijn behouf,
Daermenne eerlike in grouf.
Dien boghe vulden die hoge lude
Met specien, met dieren crude,
85[regelnummer]
Ende besloten met groter eere
Daer in Karele haren here.
| |
Hoe Loduwijc keyser wart. XXXIIII.
Loduwijc, Karles enich sone,
Die selve ende oec mede de gone
Die crone in Acquitaengen drouch,
Naden vader, alst was ghevouch,
5[regelnummer]
Ontfinc hi die keyser crone,
Die hi met pinen ende niet scone
Drouch bi naer XXVII jaer.
Hi wart keyser, vindewi vorwaer,
VIIIc indie jare ons Heren
10[regelnummer]
Ende XIIII, dus horen wi leren.
Leo, die paues van Rome der stede,
Staerf inden selven tiden mede,
Die tsente Pieters hadde gemaect
Een diere portael ende wel geraect,
Heet die Chiteit Leonine.
Die selve Leo waest, daer wi af spraken,
Dien de Romeine dogen uutbraken.
20[regelnummer]
Den stoel van Rome, alse wijt weten.
Na hem wart paues een, hiet Stevene,
Een heilich man so waest van levene,
Die quam in Loduwijcs eerste jaer
In Vrankerike, ende was daer
25[regelnummer]
Ontfangen vanden keyser wel.
Dien goeden paues daer ghevel,
Dat hi cochte vele ghevane
In Gallen, ende sendetse dane
Ten lande weder danen si waren.
30[regelnummer]
Naer VI maent so es hi gevaren,
Dese paues, te Rome weder,
Ende leide sijn hovet neder,
Ende es in dachtende maent doot bleven
Dat hi paues was verheven.
35[regelnummer]
Die keyser Loduwijc, die here groot,
Hadde enen broeder, was vor hem doot,
Die Pippijn bi namen hiet,
Dien Karel sijn vader liet
| |
[pagina 3,210]
[p. 3,210] | |
Tlant van Ytale, rike ende waert.
40[regelnummer]
Enen sone haddi, hiet Bernaert,
Die coninc in Ytalen sat ........
So dat hi wart verworget omme dat,
Dat hi jegen sinen oem zwoere ........
Sijn lant ende sine ogen beede
Ende menne daer na doodde met leede.
50[regelnummer]
Van desen Loduwike, dat hi
Was die goedertierste man,
Die menegen, die was slands verdreven,
Lant ende goet dede wedergeven.
55[regelnummer]
Ende omme sine sochtheit van zeden,
Ende omme die begerte van vreden,
Daer hi mede sijn keyserike
Berechten wilde hovescelike,
So viel hi voer sinen ende
60[regelnummer]
In groter pinen ende in scende,
Dattem daden, meerre ende minder,
Sine baroene ende sine kinder.
Nochtan was in de kerstine wet
So wel geleert niemen bet,
65[regelnummer]
Ende die hem andie gebode ons Heren
Te allen stonden wilde keren;
Want hi comen dede tsamen
Bisscoppe, meesters van groter namen,
Ende dede maken enen bouc,
70[regelnummer]
Daermen in dede ondersouc,
Hoemen clerkelijc leven soude,
Naer dat die scrifture woude.
In sinen tiden so dedemen af,
Also alse ons de redene gaf,
Van goude ende van stenen diere,
Also alse doe was maniere
Onder bisscoppe, onder clerke
80[regelnummer]
Ende personen der heileger kerke,
Ende sonderlinge cledere mede,
Die niet behorden ter godlichede.
Selve maecti loy ende wet,
Ende heeftse ter werelt geset,
85[regelnummer]
Die nutte waren ende goet,
Entie men noch som houden moet.
Drie sonen leestmen dat hi wan,
Die prince, die edel man,
An sijn eerste wijf Ermengaert:
90[regelnummer]
Lottaris, die keyser waert,
An sijn ander wijf dies ghelike
Wan hi Karle, die sident scone
In Vrancrike drouch de crone.
95[regelnummer]
Segebrecht seget overwaer,
Dat in Loduwijcs seste jaer,
Die keyser selve houden dede
100[regelnummer]
Van abten ende van bisscoppen mede.
Daer dedemen clerkelijc utegheven,
Wat levene moenke souden leven.
Die heilege scrifture wart daer verclaert
Grootlike ende gheopenbaert,
105[regelnummer]
Entie regele der clergien,
Der nonnen enter monekien,
Wart in scrifturen daer geset,
| |
Wat in Loduwijcs tiden gevel. XXXV.
Na paues Stevene wart gecoren,
Dien ic noemde hier te voren,
Een paues die Gelasius hiet,
Daer God die werelt mede beriet,
5[regelnummer]
Die in Loduwijcs sevende jaer,
Alsoet hem God vertogede daer,
Sente Cecilien vant begraven
In goudinen clederen, met groter haven,
| |
[pagina 3,211]
[p. 3,211] | |
Entie van haren bloede root,
10[regelnummer]
Alse die martelie ende doot
Dor Gode gedoget hadde zwaer,
Ende haren brudegoem Valeriaen,
Enten heilegen paues Urbaen,
15[regelnummer]
Ende Tybursiuse vant hire mede.
Die verdrouch hi vander stede,
Daer si begraven waren tien stonden
Ende dor Gode ontfingen wonden,
Ende leidse in ene kerke die here,
20[regelnummer]
Die hi maecte dor hare ere.
In keyser Lodewijcs VIIIste jaer
Ghesciede een tekijn te wonderne zwaer:
In Duringen in een vergraset lant
Hief up een stic erden te hant,
25[regelnummer]
Dat XIIII voeten was breet,
Ende L voete lanc, alsemen weet,
Ende VI mans voete dicke.
Dat ongiere, dat ongemicke,
30[regelnummer]
Ghedragen, daerment sach ane.
Wiet daer brochte, wat bediede,
Dat en wisten niet de liede.
Int IXde jaer van Loduwike,
Dat hi berechte goedertierlike
35[regelnummer]
Dat keyserike, sendde de gone
Lottaris sinen outsten sone
In dat lantscap van Ytale,
Om dat lant te berechtene wale.
Daer was hi upten Paschedach,
40[regelnummer]
Daert die menege anesach,
Van Paschalise keyser gewijet,
Den paues, ende ghebenedijet.
Alse die vader dit vernam,
Haesti dat hi te Rome quam,
45[regelnummer]
Want hi hem dies ontsach,
Datter werringe ute lach.
Daer worden bedragen some de heren,
Dat si die dingen wilden verkeren,
Ende si anden sone hinghen,
50[regelnummer]
In des vader wederinghen,
Ende worder omme ontlivet.
So verre gaet dat niet en blivet
Die paues Paschalis en wart beseget
Van derre dinc ende up hem geleget.
55[regelnummer]
Die paues vor die keysere bede
Purgierde hem met sinen eede,
Met vele bisscoppe die mettem zworen,
Dat hi den pays niet wilde verstoren.
Daerna quam ene erdbeve mede;
60[regelnummer]
Vele huse, dorpe ende stede
Sijn met blexemene verbrant,
Alse of speelde die viant;
Lieden ende beesten daertoe
Gheslegen metten donre doe;
65[regelnummer]
Haghel scaedde verre ende wide
Ende metten hagele vielen gemene
Grote swarte kesele stene,
Ende daer na in corter ure
70[regelnummer]
Quam onder tfolc grote morture.
Bi Toel in Loreine also wel,
Te Conversi so waest te waren,
Dat ene maget van XII jaren
75[regelnummer]
Paschdages Gods lachame ontfinc.
Daer bi gesciede selsiene dinc:
X maende daer na so ghevel,
Dat soe en nutte niewet el
Daer binnen dan borne ende broot.
80[regelnummer]
Daer na sone at soe clene no groot,
Noch en dranc binnen drie jaren;
Daer na quam soe weder te waren
Te gemenen menscen levene,
Haren live voetsel te gevene.
| |
Van sente Denijs boeken ende ander dinc. XXXVI.
Int Xde jaer van Loduwike,
Dat hi besat tRoemsche rike,
So was Eugenius na Paschale
Paues geset in de Roemsce zale.
5[regelnummer]
Paschalis hadde VIII jaer
| |
[pagina 3,212]
[p. 3,212] | |
Bi naer paues gewesen daer,
Drie jaer paues, alsict las.
10[regelnummer]
Hevet dat leeke volc geblent,
Ende hi staerf oec martelare
Voer Gode onsen Here mare.
In Gallen tesen tiden ghevel
Een tempeest te wonderne wel:
15[regelnummer]
Na uutganc van Meye niet lanc
Quam een weder also stranc
Van haghele, dat een stic ijs vel
20[regelnummer]
Ende VI breet, dicke ende stranc
Twee voete, dat vintmen voer waer.
Oec sendde indat selve jaer,
Dat dese vremde dinc ghevel,
Van Constantenoble keyser Michael
Vander hemelscher jerarchie,
Dats vander ingelen paertie,
Hoe si Gode dienen ende horen
30[regelnummer]
Inden hemele in IX coren.
Desen bouc men te Parijs sach
Alre eerst up sente Denijs dach:
Te scoenre wart die dach te siene.
Oec wordere XIX ende tiene
35[regelnummer]
Sieke ghenesen binnen der nacht,
Dat die bouke waren bracht;
Dies was al die stede vro
Die Jan die Scotte brochte vort
40[regelnummer]
Uten Griexen in Latijnsce wort,
Van worde te worde properlike,
Want hi was van clergien rike.
Indien tiden was Rabbaen,
Een diere clerc, hebben wi verstaen,
45[regelnummer]
Ende van uutnemender waerde,
Die de scrifture verclaerde
Met menegen sconen gewerke,
Dat noch minnen wise clerke.
Strabus sijn sone was mede
50[regelnummer]
Naer hem van groter werdichede.
Een coninc, die Ariolf hiet,
Ende was here over Teensche diet.
55[regelnummer]
Met sinen wiven, met sinen kinden,
Ende met hem allen diene minden,
Die van siere paertien waren,
Quam hi te Magensen gevaren,
Ende hevet doepsel daer ontfaen.
60[regelnummer]
Dies ghiftene die keyser saen
Met een deel van Vrieselant,
Dat hi hem gaf daer inde hant.
In desen tiden, maectmen ons wijs,
Was een abt te sente Denijs,
65[regelnummer]
Hiet Hildewijn, een heilech man,
Die anden paues Eugenius gewan
Van Rome sente Sebastiane,
Te sente Medaerts te Sissoen,
70[regelnummer]
Daer God dor hem wilde doen
Menege miracle scone ende groot,
Dor wien die here ontfinc die doot.
Int XIIste jaer van Lodewike
75[regelnummer]
Sente Pietre ende sente Marcelline,
Daer God in togede die macht sine
Met meneger miraclen groot.
Oec so segetmen al bloot,
Dat men brochte te Sissoen,
80[regelnummer]
Die so vulmaect was in sijn doen,
Sente Gregorius den groten,
Dien lettel in heimelicheit genoten.
In Loduwijcs XIIIste jaer
85[regelnummer]
Sapientien ende Ecclesiast,
Ende sendde dat gescrifte vast
Den erdscen bisscop van Magensen der stede.
| |
[pagina 3,213]
[p. 3,213] | |
Hi was in groter werdichede
Tien tiden abt selve van Vouden.
90[regelnummer]
Noch es die scrifture behouden.
In Loduwijcs XIIIIste jaer
So reinet, weetmen vorwaer,
In Gasscoengen coren gereit,
Wel naer ghedaen alse weit.
| |
Liederics doot deerste grave in Vlaenderen. XXXVII.
Int XVde jaer van Loduwike,
Keyser vanden Roemscen rike,
Gheviel dat in vremden doene
Quamen die Vrancsce baroene,
Ende sine kindere dies gelike,
So dat si hem paertyeden sere,
Kindere, baroene jegen den here.
Dese werringe stont so lange daer,
10[regelnummer]
So dat in sijn XVIIde jaer
Die keyser verwan met zinne
Hem somen gaf hi den ban,
Hem somen hi hare ere afwan,
Ende vererrede hem haer moet.
Int XVIIIste jaer mercti dit,
Dat sijn wijf, vrouwe Judit,
Dese werringe vele maect.
20[regelnummer]
Hier bi hevet hi haers versaect,
Ende daer bi so ghevielt hem zwaer,
Wart hi vanden sinen verladen,
Ende begeven ende verraden,
25[regelnummer]
Ende brocht in siere kinder hant,
Ende oec in also swaren bant,
Dat hi moeste volghen geheel
Siere bisscoppen swaer ordeel,
Die wijsden hem, eist quaet of goet,
30[regelnummer]
Dat hi die wapenen afdoet,
Ende menne beslute daer toe,
Daer hi sine penetencie doe.
Inne weet waerbi dat was,
Hen si oft hi verdiende das
35[regelnummer]
Int ander jaer daer te voren,
Dat hi omme onrecht ende toren
Met sinen sone al verherde,
Ende verbrande ende verterde
Clene Bartaengen wel na al.
40[regelnummer]
Maer binden jare, dat dit mesfal
Hem was ghesciet ende dese onnere,
Alst God wilde, ende quamen saen,
Ende hebbene daer ute gedaen,
45[regelnummer]
Ende gaven hem wapene ende rike,
Ende sijn wijf Judit dies gelike;
Ende hi verwan sine noot na tgone,
Ende dwanc Lotharise sinen sone.
In desen was te Rome doot
50[regelnummer]
Eugenius, die paues groot.
Doe moester een gecoren sijn,
Die was geheten Valentijn,
Entie en waest maer XL dage.
Doe wart bider kerken plage
55[regelnummer]
Ghecoren een goet man ende wijs,
Die bi namen hiet Gregorijs.
In Loduwijcs XXIste jaer,
Dat die keyser al met allen,
60[regelnummer]
In Almaengen ende in Gallen,
Doen houden alre heilegen dach,
Dies men te voren niet en plach.
In dit selve jaer bleef doot
Van Harlebeke die here groot,
65[regelnummer]
Liederic, die deerste grave was
Van Vlaenderen, also alsict las,
Ende was begraven tArlebeke,
Daer hi regneerde mogendeleke,
Ende liet sinen sone Ingelram,
70[regelnummer]
Die tlant te berechtene nam,
Die niet lange naden vader
Lijf ende lant hilt beede te gader,
Ende wart te Arelebeke geleget.
Sijn sone Audacre, alsemen pleget,
75[regelnummer]
Die vromech was vander hant,
| |
[pagina 3,214]
[p. 3,214] | |
Besat na den vader tlant.
Si waren graven, dese twee vorwaer,
Te Arlebeke liggen si bede.
80[regelnummer]
Die zielen God selve gelede.
| |
Wanen die Normanne geboren waren. XXXVIII.
In desen tiden also ghevel,
Dat quade liede, valsch ende fel,
Van Rome uter stat geboren,
Die des welvarens hadden toren
5[regelnummer]
Vander kerken ende vanden paues,
Keerden alle dinge in aves,
Ende verstoremden kerstijnhede,
Want si roerden swaren onvrede,
Ende om des kerstijnheits hone
Anden soutaen, dat hi quame,
Ende Rome ende tlantscap name.
Dus quamen int lant van Ytale
Des heidijns volx so vele te male,
15[regelnummer]
Dat si tlant vervulden al:
So vele waser sonder ghetal.
Rome besaten si ende wonnen,
Aldie stat hebben si dorronnen.
Si wonnen die stat Leonine;
20[regelnummer]
Si roveden vanden goude fine
Sente Pieters kerke onwaerde,
Ende staldere in hare paerde;
Si hebben gewoest al Tuscane,
Eer si wilden sceden dane.
25[regelnummer]
Die paues Gregorius dordie noot
Ontboot den maercgrave Guyoot
Van Monferaet metten Lumbaerden.
Die keyser quam oec met vele paerden
Na getrocken oec met allen,
30[regelnummer]
Metten Duutscen ende metten Gallen.
Daer was met groter mogentheden
Uptie Sarrasine gestreden,
Ende coste menegen kerstijn tleven,
Eer si doch worden verdreven.
35[regelnummer]
Doch daden die heidine scade mee,
Eer si trocken over die zee,
Want si Poelyen ende Cycile
Destruweerden te diere wile.
In desen tiden, in desen daghen,
40[regelnummer]
So wart sente Wijd gedraghen
Int lant van Sassen blidelike,
Tote Corveye indie abdie.
Dies seiden der Fransoyse partie,
45[regelnummer]
Dat si daer bi verloren die eere
Van daer te blivene vorwert mere
Keyser vanden Roemscen rike,
Ende noch esset dies ghelike.
In Loduwijcs XXIIIste jaer
50[regelnummer]
Quamen die Normannen zwaer
Getrect int lant van Gallen.
An Vrieselant sijn si gevallen,
Ende namen vanden lande tribuut,
Eer si weder trocken uut.
55[regelnummer]
Nu suldi al hier verhoren,
Wanen dit volc eerst was geboren,
Want si grote plaghe daden
Al Vrankerike ende vele scaden,
Enten Roemscen keyserrike,
60[regelnummer]
Ende Ingelande dies gelike,
Alse ghi hier na sult verhoren.
Si waren uut Denemarke geboren,
Ende ute Nortwegen ende ute Zweden,
Ende daer bi ute couden steden;
65[regelnummer]
Ende omme dat si van Norden quamen,
Hiet mense Normanne bi namen.
Eerst so quamen si vanden Goten,
Ende waren geslegen van haren roten,
Ende hieten Deenen bi namen.
70[regelnummer]
Eens si teenen stride quamen,
Daer si waren gesconfiert;
Dies heeft haer coninc gevisiert,
Dat si thaerre wive voete lagen,
Om dat si hem so lieten jagen,
75[regelnummer]
Onthier ende si vochten zege.
Leveden si bi orloge ende bi rove.
Heidijn waren si int gelove
| |
[pagina 3,215]
[p. 3,215] | |
Al noch hier na menech jaer,
80[regelnummer]
Ende waren den kerstijnhede zwaer.
Roemsch keyser hadde gewesen,
Ontboot hi sinen sone na desen
85[regelnummer]
Lotharise, den outsten, den coenen,
Ende lietene jegen hem versoenen,
Ende beval hem tkeyserrike,
Dat hijt berechte vromelike.
Tien tiden sachmen oec die sterre,
90[regelnummer]
Die comete, die felle, die erre,
Die den lantsheren es fel
Want soe meest lantsheren doot
Bediet, alsemense siet so groot.
| |
Keyser Loduwijcs doot. XXXIX.
Ten naesten jare so verstaerf
Keyser Loduwijc; doe verwaerf
Lotharis sijn sone tkeyserike,
Int jaer ons Heren sekerlike
Eerlike, alst wel recht sceen,
Grouf hi den vader tote Mes,
Daer hi noch begraven es,
In sente Arnouts kerke binnen.
10[regelnummer]
In groten twiste, in onminnen,
Worden onderlinge ghinder
Die drie broedere, Loduwijcs kinder.
Die twee bolghen upten ouden,
Dat hi tkeyserrike wilde behouden,
15[regelnummer]
Sonder hem te vraghene das.
Van Karle den caluwen in Vrancrike;
Van sinen broeder Lodewike
Gheboot men hervaert te hant
20[regelnummer]
Up Lottharise int Duudsce lant.
Die keyser quam met groten here
Jegen die broedere ter were.
Sachmen die comete claer,
25[regelnummer]
Ende dat orloge wart zwaer ginder
Tusscen die drie, keyser Lodewijcs kinder,
Ende quamen teenen wighe tsamen
Bi Autsure, alse wijt vernamen,
Tenen dorpe, heet Fontenedoen,
30[regelnummer]
Daer die duvel speelde sijn doen,
Want die wijch was daer so groot,
Ende daer bleef so menech doot
An beden siden dies ghelike,
Dat indie crone van Vrancrike
35[regelnummer]
Nie en ghesciede sulc mesfal,
Noch selves te Roncevael int dal.
Elc verloes daer also sere
Van sinen volke, van siere ere,
Dat si jegen vremde viande
40[regelnummer]
Nie ne consten hare lande
Vort bescermen met ghewelt;
Doch bleef den tween broeders tfelt
Upten keyser gewonnen daer,
Maer tferlies was daer so zwaer,
45[regelnummer]
Dat elc voer henen sire straten,
In overmoede, in groter haten,
Ende oec so bleeft ridende mede
Sonder vriendscap ende vrede.
Binnen desen tiden so es doot bleven
50[regelnummer]
Die paues Gregorius, die uutgegeven
Alre heilegen dach te vierne dede,
Ende die was die vierde mede
Paues, die also was genant,
Ende men coos te Rome te hant
55[regelnummer]
Enen paues, die hiet Sijnsmont,
Ende verkeerden daer ter stont
Omme dat soe onhovescher was
Te hebbene alsulken persone,
60[regelnummer]
Ende gaf hem ene andere scone,
Want men Sergius hiet bi namen.
| |
[pagina 3,216]
[p. 3,216] | |
Omme desen hebben si alte samen,
Die na hem quamen, alsemen ons leert,
Hare namen alle verkeert.
65[regelnummer]
Alse dese paues was gecoren,
Sendde Lotharis, alse wijt horen,
Loduwike sinen sone thove,
Omme dat hi den paues love.
Dit was inden vierden jare
70[regelnummer]
Dat keyser was worden Lothare,
Ende alse hi ten paues quam,
Dien Loduwijc die paues nam
Metter vaert, ende dedene wijen
75[regelnummer]
Want hi hem der More ontsach,
Die overquamen updien dach
Van Affrike met groten covente,
Ende hadden gewonnen Bonevente.
Int vijfte jaer van Lotharis rike
80[regelnummer]
Quamen tsamen ghemeenlike
Ende Karel haer broeder dies gelijc,
Binnen eenen ghesetten vrede,
Tote Verduun indie stede.
85[regelnummer]
Bi rade van haren baroenen
Sijn si ghevallen teere zoenen,
Ende namen van haren stride
Die deelen souden getrouwelike
90[regelnummer]
Elken broeder daer sijn rike.
Dit maectemen vast daer ter stede
Met eede ende met brieve mede.
Dus deeldemen dat rike in drien:
Karel die caluwe ontfinc nadien
95[regelnummer]
Die wester zide alte gader
Vanden lande daer sijns vader,
Vander Baerdscer zee toter Schelt,
Van Vrankerike, ende noch hout.
100[regelnummer]
Loduwijc nam in sire gewout
Almaengen, dat Duutsce lant,
Alse verre oest in sine hant,
Alst grote Karel wilen dwanc,
Upwaert neffens den Rine lanc,
105[regelnummer]
Ende vanden Rine altoter Elve,
Ende over die Dunouwe dat selve,
Daer die Hunen wilen in saten,
Een fel volc van ongematen.
Lotharis, die doutste was,
110[regelnummer]
Bleef keyser, alsemen teersten las,
Ende hadde Rome ende Ytale,
Ende dat lantscap altemale
Dat tusscen der Scelt lach enten Rijn,
Dat noch hevet die name sijn:
Die broedere bleven in payse wale,
Ende Karel regneerde daer naer
In Vrankerike XXXIIII jaer,
Ende Loduwijc hilt tDuudsce lant
120[regelnummer]
XXXIII jaer in sine hant.
| |
Hoe die Normanne Normendien wonnen. XL.
Dese Loduwijc, die sine hant
Gheslegen hadde ant Duutsce lant,
Hadde die Beyhemers bi hem geseten,
Heidine stout ende vermeten;
Dat sijs some worden vro,
Want hi XXIIII lantsheren
Maer Karele van Vrankerike
10[regelnummer]
Dien stont dicken campelike,
Want sint die Normanne entie Denen,
Die hem ten orloge altoes wenen,
Verhorden die grote scade,
Die die broedere bi dommen rade
| |
[pagina 3,217]
[p. 3,217] | |
15[regelnummer]
Hadden genomen bi Autsure,
Sone was nemmer vort de ure
Hem af te winne haer goet.
Dus streden si ane vromelike
20[regelnummer]
Nu Almaengen, nu Vrankerike.
Si quamen die zee omme gevaren
Toter Seynen met haren scaren,
Ende wonnen den coninc af sijn lant,
Dat lach neven der Seinen cant
25[regelnummer]
An beden ziden up al reine.
Si voeren upwaert die Seine
Al tote Parijs andie stede.
Noint en was so mogende mede
Coninc al tote desen stonde,
Dat lantscap, dat Neustren hiet,
Daer die Seine dore vliet,
35[regelnummer]
Ende men heetet Normendie
Jegen die Vriesen vochtsi mede
Drie wighe met groter manlichede:
In deerste twee wonnen si tfelt;
40[regelnummer]
Inden derden wonnen met gewelt
Die Vriesen, daer si hem in daden
Int VIIde jaer dat Lotharis sat
Keyser vander Roemscer stat,
Een ander paues, hiet Leo;
Die vijfte was hi vander namen.
Leken verboot hi te samen
Beede staen ende sitten mede
50[regelnummer]
Inden coer ende in des papen stede.
Onser Vrouwen octave van haerre upvaerde
Geboot hi te houdene met haerre waerde.
Een heilech man waest, een omoedich sere,
Die maecte vele kerstijnre lere.
55[regelnummer]
Desen, alse hi was een kint,
Hebbene sine ouderen ghesint
In enen cloester omme lere,
Dat was in sente Martijns ere;
Daer wart hi van clergien vroet,
60[regelnummer]
Daertoe een moenc van leven goet.
Paues te Rome indie stat,
Heeftene uten cloester genomen,
Ende dedene te priesterscepe comen,
65[regelnummer]
Ende gaf hem den stoel met eren
Vanden vier gecroenden heren;
Ende alse paues Sergius was doot,
Warti paues ende here groot.
70[regelnummer]
Ende maecte wonder indie stat
Sente Pieters ende sente Pauwels kerke,
Daer hare dorpere gewerke
Die heidine hadden in gedaen,
Niet langhe te voren, sonder waen.
75[regelnummer]
Oec maecti met gewerke fine
Die mure vander stat Leonine,
Die die Sarrasinen braken;
Want hem quam niemare vander wraken,
Dat, doe si souden in Affrike
Metten rove, die si te samen
Der kerken van Rome namen,
Verloren si lijf ende goet
Ghemeenlike inder zee vloet.
85[regelnummer]
Sijn dach es vor Oest, alsict kende,
| |
Hoe Helene brocht was van Rome. XLI.
So wart Rabbaen, van zinne claer,
Die abt van Vouden was te voren,
Te Magensen erdsch bisscop vercoren,
5[regelnummer]
Daer hi vele duegeden dede
Ter heileger kerken nuttelijchede.
Doe was ene valsce prophetinne,
Die sere vroet sceen van zinne,
| |
[pagina 3,218]
[p. 3,218] | |
Ende bewant hare te seggen waer,
10[regelnummer]
Ende maecte der lieder herten zwaer,
Want soe seide al openbare,
Dat die doemesdach bi ware.
Soe vervaerde so die stat
Van Magensen, daer soe in sat,
15[regelnummer]
Dat soe geleerde brochte inden waen.
Doe vincse die bisscop Rabbaen,
Ende dwancse so ende castiede,
Dat soe doch der waerheit lijede,
Dat hare een priester anebrochte,
20[regelnummer]
Om dat soe also gelt winnen mochte.
Int tiende jaer van Lothare
Van Rome brocht sente Helene,
Die heilege keyserinne, de rene,
25[regelnummer]
Die dat cruce ons Heren vant,
Dat Constantijn selve metter hant
Te Roeme grouf inden tiden sijn,
In die kerke, daer Marcellijn
Ende Pieter sijn geselle laghen.
30[regelnummer]
Soe was brocht in ghenen dagen
In enen cloester neven Riemen.
Noch nes in Vrankerike niemen
Hine eert die stede noch ende seget:
‘Hier eist dat Helene leghet.’
Was sente Hermes met pinen zwaer,
Bi Lotharis des keysers beheet,
In Gallen brocht ende, als ment weet,
So was hi geleet tote Ynden,
40[regelnummer]
Bi Aken: daer machmenne vinden.
Ende oec was int Duutsche lant
So groot honger, dat die vader prant
Sijn kint ende wilt verteren.
Rabbaen die wilde dat weren
45[regelnummer]
Na sine macht, ende gaf dat goet
Mildelike met groter spoet.
Int XIIste jaer van Lotthare
Tusscen Karle van Vrancrike
50[regelnummer]
Ende sinen neven dies gelike,
Die hem heesten met overmoede
Dat hise inden rike goede,
Want sire uut waren geboren.
Deen hiet Puppijn, alse wijt horen,
55[regelnummer]
Ende dander Karel, die was minder,
Ende waren Puppijns sijns broeder kinder,
Die doot was eer die vader staerf.
Karel die dinc also verwaerf,
Dat hi die neven bede ghewan,
60[regelnummer]
Ende dedem moenx abijt an,
Ende deedse in enen cloester sluten.
Dus bleef hi sonder vreese van buten.
In desen tiden voer te Rome
Ambalt van Inglant, alsict gome,
65[regelnummer]
Die deerste was die tconincrike
Van Ingelant besat al eenlike,
Ende offerde sente Pietre daer
Den tribuut, diemen noch huden
70[regelnummer]
In Ingelant afneemt den luden,
Dats ene selverijn penninc wit
Van elken huse, die int lant sit.
In desen tiden quamen gevaren
Die Deensce entie Normaensce scaren
75[regelnummer]
In die Geronde, ende met gewelt
Hebben si Bordeaus ghevelt,
Perregorge die vaste stede,
Seintes ende Lymoge mede.
80[regelnummer]
Daden die Denen groten vaer,
Entie Normannen dies gelike,
Ten westende van Vrancrike;
Want si quamen, alsict hore,
Die Baerdsce zee omme in de Lore,
85[regelnummer]
Ende hebben Nantes angestreden.
Up enen paschavont dat si der steden
Ghemeene worden met haerre partien;
Ende daer die bisscop soude wien
Die vonte, sloughen sine doot.
90[regelnummer]
Papen, clerken, clene ende groot,
| |
[pagina 3,219]
[p. 3,219] | |
Wijf ende man, oude ende jonc,
Ginc al ter neder an haren spronc.
Daer na sijn si te scepe gegaen,
Ende so upwaerts henen saen
Die sere cranc hadden tsoccoers,
Dat si hare stat en conden
Niet verweren so tien stonden,
Sine verbranden dat gewerke
100[regelnummer]
Te Tours an sente Martijns kerke,
Ende hebben aldit lant gevreest,
Ghelijc oft ware een tempeest,
Daert altemale viele voren,
Huus, boem, gras ende coren.
105[regelnummer]
Daer naer voeren si tAngiers.
Men en vant int lant so fiers,
Hen ontsach niet hare gewelt.
Jegen hem quamen upt velt
Ranolf, hertoghe van Aquitaengen
110[regelnummer]
(Sine macht ginc al neven Spaengen),
Ende van Angiers grave Robbrecht,
Diemen wert hiet int ghevecht:
Dese twee ende hare manne
Vochten wijch uptie Normanne
115[regelnummer]
Ende uptie Deenen daer up tfelt.
Maer ghelijc rechts alsemen velt
Metter sickelen dat coren,
Sloughen si wat hem quam te voren
Die heidine. Daer bleven int gevecht
120[regelnummer]
Die staerke grave Robbrecht,
Die hertoghe Ranolf entie hare.
Angiers wart gewonnen dare
Met gewelde, met overdade.
Dus bleef Vrancrike indie scade.
So wart tempeest also zwaer;
Erdbeve in someger stede,
Die lucht so ongetempert mede,
Grote storme met tempeeste,
130[regelnummer]
Haghel, blexeme, dalremeeste
Diemen mochte ghevisieren,
In meneger steden, in meneger manieren,
Daer onghemac omme gesciede
Ende scade groot onder die liede.
135[regelnummer]
Eenen man slouch die blexeme doot,
Dat sijns en bleef clene no groot;
Nochtanne bleven sonder scade
Sine cledere ende sine ghewade.
| |
Keyser Lottharis doot. XLII.
Alse Lotharis hadde gewesen
Roemsch keyser, alse wi lesen,
XVI jaer, deeldi sijn rike in tween
Sinen tween sonen; want die een,
5[regelnummer]
Die doutste was ende Loduwijc hiet,
Hem die Roemsce crone hi liet;
Lotharise den jongen dies gelike
Maecti coninc in Lottrike.
Selve hi moencs abijt ontfinc
Daer hi tlijf in leedde onlanc,
Ende ginc den saleghen ganc.
Men scrivet dus van sinen ende,
Hoe die duvel pogede om sine scende;
15[regelnummer]
Want daer hi lach in sinen agoene,
Quam die duvel met sinen doene,
Alse die de ziele wilde betalen.
Die inghel die wildse halen,
Alse eenen moenc, die also staerf
20[regelnummer]
Alse te siere ordinen bedaerf.
Die duvel die roerde gevecht
Alse om des keysers onrecht,
So dat men oochsiene sach,
Dat, aldaer die lachame lach,
25[regelnummer]
Datmenne trac nu hare, nu dare.
Die moenke vielen in groten mesbare
Ende in beden, ende ghebaden
So vele der Gods ghenaden,
Dats die duvel hadde scame,
30[regelnummer]
Ende liet die ziele ende die lachame.
Die doutste was, was de ghone
Die dat keyserike ontfinc,
Alse dat incarnation Gods ginc
Ende was keyser, des sijt gewesse,
| |
[pagina 3,220]
[p. 3,220] | |
XXI jaer, sijt seker das.
Lotharis, die sijn broeder was,
Bleef coninc in Lottrike in sijn leven,
40[regelnummer]
Alstem sijn vader hadde gegeven.
In keyser Loduwijcs eerste jaer
So staerf van levene goet ende claer
Ende van celencien, sonder waen,
Van Magensen erdsbisscop Rabaen.
45[regelnummer]
Nu willen wi ten pauesen keren,
Wie tesen tiden waren heren.
Alse die paues Leo was doot,
Die heileghe man, die here groot,
Die vijfte man van deser name,
50[regelnummer]
Ghesciede der kerken grote scame,
Alse some seggen over waer;
Want men coos te pauese daer
Entie was wijf ende geen man,
55[regelnummer]
Wel ghelettert ende wijs.
Soe hadde met hare haren amijs,
Daer soe bi met kinde waert;
Ende daer soe voer ene vaert
Indie stat, daer wart hare wee.
Es soe des kints ghenesen,
Ende daer leget soe, alsewijt lesen,
Noch also upten steen gehouwen,
Datmen ane daer mach scouwen.
65[regelnummer]
Noch en wille te desen tiden
Die paues dordie strate niet liden.
Van Magensen, alse wijt horen,
So was dese mensce geboren.
Niet en bem ic vroet of claer,
70[regelnummer]
Weder het favele es of waer,
Maer inder pauesen coronike
Sone vintmens niet gemeenlike.
Een Benedictus paues, alsict las,
75[regelnummer]
Die andere van sulkere namen.
Na paues Leo corne altesamen
Die clergie. Hi beterde mede
Die mure van Rome der stede.
Twee jaer was hi here groot.
80[regelnummer]
Doe coos men enen na sine doot,
Nycholaus, die eerste man,
Die den stoel van Rome gewan,
Van sulker namen, ende hevet den prijs
Naer den goeden sente Gregorijs
85[regelnummer]
Van heilecheden tote sinen jaren.
Dese besat den stoel te waren
Van Rome IX jaer te samen.
Te siere hogher feesten quamen
Loduwijc, die keyser vrie,
90[regelnummer]
Ende groot volc van siere paertie,
Aldaer hi paues ghewijet was.
In desen tiden, alsict las,
So quam te Coelne een tempeest,
Daer sere die stat af was gevreest.
95[regelnummer]
Die leeke die vloen metten clerken
Te sente Pieters binnen der kerken,
Ende quam ene blexeme dare,
Alse oft ene vierijn drake ware,
Die de kerke ontwee scuerde.
100[regelnummer]
Menegen man het aventurde,
Ende hem tween so sloucht doot.
Dat was nochtan wonder groot,
Dat si verre versceden waren,
Elc in siere sonderlinghere scaren.
105[regelnummer]
Si VI blevenre in ommacht,
Die over doot waren geacht.
In des paues Nyclaeus daghen,
Daer wij dit af ghewaghen,
Was een heilech man, hiet Cerille,
110[regelnummer]
Die predecte dor ons Heren wille
In dat lant van Slavenie,
Ende bekeerde eene grote paertie.
Die es tote Sersone comen
In Ponten, ende hevet vernomen
115[regelnummer]
Waer sente Clement lach indie zee,
Ende mens en achte min no mee
Te visenteerne sine kerke,
Die van hemelscen ghewerke
Dingle maecten indie vloet,
120[regelnummer]
Ende daermen sonder te nettene voet
Elx jaers ghinc up sinen dach.
Dien nam hi, aldaer hi lach,
| |
[pagina 3,221]
[p. 3,221] | |
Ende heeftene te Rome geleghet
Indie kerke, diemen noch seghet
Selve Cyrillus leeghter bi,
Want hi levede onlange daer naer,
Ende bat dat menne groeve daer.
| |
Van tempeeste die de viant dede. XLIII.
Int derde jaer van Loduwike
Dat hi quam ten keyserike,
Worden die Fransoysen gram
Up caluwen Karel, want hi hem nam
5[regelnummer]
Haer goet ende was hem wreet.
Dies so clageden si ghereet
Van Aelmaengen coninc rike,
Ende baden hem dat hi quame
10[regelnummer]
In Vrancrike ende anename
Tlant: si stonden hem in staden.
Loduwijc quam al onberaden
In sijns broeders conincrike,
Ende wart gesconfiert scandelike.
15[regelnummer]
Ten selven tiden dat gheviel dat,
Ghevel bi Magensen der stat,
Dat die duvel in eere stede
Den lieden vele pinen dede;
Want hi lieden met stenen waerp,
20[regelnummer]
Ende slouch grote slagen scaerp,
Daert volc lach ende toehort.
Hi brochte vele dieften vort,
Ende maecte orloghe also wale
Onder die liede met sire tale.
25[regelnummer]
Hi verwerde alt volc gemene
Ghelijc alse om sine mesdade
Hem gheviele al die scade.
Daer des mans coren gehoept lach
30[regelnummer]
Verbrandijt al, daermen toesach.
Ghinc hi in een huus te hant,
Daer vlooch in des duvels brant,
So dat hi hem nieweren onthelt,
Die man, dan upt blote velt.
35[regelnummer]
Die papen metter clergien
Songhen hier jegen letanien,
Ende worpere jegen gewijet water.
Die viant, die helsche cater,
Waerper stene jegen ter stonde;
40[regelnummer]
Sulc hadde bule ende sulc wonde.
Doch begonstijs af te stane,
Ende alse die papen waren dane,
Vlo die duvel, die verdoemde,
Soe dat hi enen pape noemde,
45[regelnummer]
Dat hi schuulde onder sijn cleet
(Want hine niet en hadde leet),
Alsemen warp dat water daer.
50[regelnummer]
Dat hi speelde met haren live.
Drie jaer hevet hi al dit ghehert,
Onthier ent dorp al ydel wert.
| |
Vanden vierden grave van Vlaendren. XLIIII.
Alse Loduwijc die jonghe,
Keyser vander Roemscer tonge,
Here was, wart int seste jaer
Grave in Vlaenderen vorwaer
5[regelnummer]
Die vierde, gheminnet onder de sine,
Ende hiet Boudene dyserine,
Een stout ridder ende een gheheer.
Die Walen heetene Braes de feer.
Dese, alse wi hebben verstaen,
10[regelnummer]
Dede die buerch eerst anvaen
Te Brugge ende began die port,
Omme te werne der Denen mort.
Die brochte sente Donase van Riemen,
Die hi werder hadde dan iemen,
15[regelnummer]
Ende dedene leggen indie kerke,
Die naer den Aecscen gewerke
Ghemaect was onser Vrouwen teeren;
Ende omdat men daer soude eeren,
| |
[pagina 3,222]
[p. 3,222] | |
Gaf hire rente ende goet,
20[regelnummer]
Nadien dattem gescepen stoet.
Dese Boudene was sere vrome:
Hier omme mindene die some,
Ende alremeest Karel caluwen sone,
Loduwijc so hiet die ghone,
25[regelnummer]
Die crone drouch van Vrancrike
Na den vader mogendelike.
Dese Loduwijc, so waer hi si,
Trac hem grave Boudene bi,
Omme sine stoutheit, om sine trouwe.
30[regelnummer]
Te Senlijs so woende ene vrouwe,
Des coninx dochter, vrouwe Judit,
Die na haren man daer weduwe sit,
Den coninc Aybout van Inglant,
Want soe hem in huwelics bant
35[regelnummer]
Teenen wive was gegheven,
Ende hi hadde ghelaten tleven
Int eerste jaer dat soe quam dare;
Ende soe vercochte hare duware,
Ende quam ten vader in sulker wijs,
40[regelnummer]
Ende bleef wonende te Cenlijs,
Hare met eeren daer te houdene.
Dese verminde die grave Boudene,
Die haren broeder heimelic was.
Over een so droughen si das,
45[regelnummer]
Dat soe mettem varen woude,
Ende soe sijn wijf wesen soude.
In Vlaendren vloen si, dat al meest
Doe bossch was ende foreest.
Hier omme wart coninc Karel erre,
50[regelnummer]
Ende ontboot na ende verre,
Datmen inden banne brochte
Grave Boudene, die des rochte
Ene weduwe te nemene met rove.
Dus wart inder bisscoppe hove
55[regelnummer]
Grave Boudene brocht inden ban.
Tote Nyclause, die paues sat,
Ende ontbant hem sine dinghe,
60[regelnummer]
Ende hi vergaf den jongelinge
Sine mesdaet aldaer ten stonden,
Ende hevet sinen ban ontbonden,
Ende sendde mettem twee legate,
Die also spraken ter bate,
65[regelnummer]
Dat hi verzoende jegen den zweer,
Ende gaf hem meer dan hi hadde eer,
Ende meersde sijn graefscap mede.
Oec spreect die vraye waerhede
Inden Spieghel Ystoriale,
Na desen Vlaemsce graven gecoren,
Ende de drie, diere waren te voren,
Liederijc ende sijn sone Ingelram,
Ende Audacre, die daer na quam,
75[regelnummer]
Dies selves Boudens yserijns vader,
Forenstiere van foreeste,
Niet graven naer sine jeeste,
Ende dese Boudene sekerlike
80[regelnummer]
Eerst grave wart bi huwelike.
| |
Hoe Hollant eerst grave began te hebbene. XLV.
Int VIIde jaer dat mogendelike
Lotharis sone, was beseten
Dat edel Roemsce rike vermeten,
5[regelnummer]
Int naeste jaer dat dyserijn Boudene
Vlaenderen began te houdene,
Also alsict bescreven vant,
Gewan den eersten grave Hollant;
Want sijt des seker ende ghewes,
10[regelnummer]
Dat dat gravescap van Hollant es
| |
[pagina 3,223]
[p. 3,223] | |
Een stic van Vrieselant genomen,
Alse ons es te voren comen;
Ende alsemen screef ons Heren jaer
VIIC ende LXIII over waer,
Die coninc was in Vrankerike,
Ende van Vrieselant hadde een deel,
Begonste stichten al gheel
Hollant uut sinen conincrike,
20[regelnummer]
Want hi gaeft eenen Diederike,
Enen edelen man van groten magen,
Alse wi den jeesten horen gewagen,
Dese lande, die wi te samen
Noemen sullen in ouder namen,
25[regelnummer]
Daer die hantveste dus af seghet,
Die tEggemonde lach of leghet:
‘Ende was der hoocheden name:
Omme dat Gode es bequame,
Coninc van al Vrankerike.
Die hoocheit vander coninc crone,
Die onse vrient sijn ende getrouwe,
Dies willen wi datmen dit scouwe,
35[regelnummer]
Ende het kenlijc si jongen ende ouden,
Dies hem ane die kerke houden,
Die nu sijn ende sullen sijn mede:
Dat tonsere jegenwordichede
Ter Haghene eerlike die grave bat
40[regelnummer]
Onser goedertierheit dat,
Onsen getrouwen sekerlike,
Somege dingen nu ter stonde:
Dats die kerke van Egmonde,
45[regelnummer]
Met datter toe met rechte hort,
Dats van Sudaerdes haghe vort
Tote Vortrappe ende Kinehem.
Lievelike so horden wi hem
Ende ontfingen sine bede,
50[regelnummer]
Alst lovelijc was ende bidlijc mede,
Ende gheven onsen getrouwen man,
Wies name staet hier boven an,
Metten dienstlieden, diere in sijn al,
Ende die mer noch hebben sal,
55[regelnummer]
Ghemeenlike datmen hier boven seide,
Met bossce, mersce, water, weyde.
Wi heeten ende gebieden dit,
Gheliker wijs als hi besit
Ander goet ende ander steden
60[regelnummer]
In gerechter ervachticheden,
Dat hi van rechter hoveschede
Ende sijn hoir dat van hem blive.
65[regelnummer]
Ende omme dattem dit sal bliven,
So gebieden wi in dit scriven,
Beede nutte ende besitte,
Ende hi doe ende ordinere
70[regelnummer]
Naer sinen wille, na sinen ghere,
Daer mede bi Gods genadichede,
Dats hem niemene en doe onvrede.
Want wi willen, dat onse geven
75[regelnummer]
Worde ghehouden sonder breken,
Hebben wire die hant toegestecken,
Ende hieten datment zeglen soude
Met onsen vingerline van goude.
Ghegheven in ons Heren jaer
Drie waerf XX ende drie mede,
Tote Bladeke indie stede,
| |
[pagina 3,224]
[p. 3,224] | |
Een dorp dat upde Kempine steet,
85[regelnummer]
Voer midden somer sente Jans dach,
Daer sine geborte up ghelach.’
| |
Wie graven van Hollant waren. XLVI.
Dus, alsewijt conen bevinden,
Begonste eerst onderwinden
Hollant, dat het grave ontfinc.
Noch gheviel na dese dinc,
5[regelnummer]
Dat Karel des kaluwen broeder,
Die coninc was ende behoeder
Over Almaengen, alsemen las
Hier voren, daers gewagen was,
10[regelnummer]
Meer gaf ende maectene rike,
Bi ver Emmen sijns wijfs bede,
Die haren nerenst daertoe dede.
Hi gaf hem, hebben wi vereest,
Waesce, dat doe was foreest,
15[regelnummer]
Water, lant, mersch ende weide,
Lant ende onlant daertoe beide,
Ende wat sore toe behorde.
Nu hebben die lande andre worde,
Alse wi wanen, ende andere namen.
20[regelnummer]
Loduwijc gaf hem, alse wi vernamen,
Alse die brief spreect over waer,
In Jhesus Cristus ons Heren jaer
25[regelnummer]
Dese Diederic, alse ict bevant,
Deerste grave van Hollant,
Hadde enen broeder die hiet Walgeer,
Die wert was ende sere geheer,
Ende vernaemt van groten love
30[regelnummer]
In princen ende in coninx hove.
Geve hiet sijn wijf bi namen,
Daer die Hollantsce heren af quamen.
In sinen tiden, in sinen stonden,
Wart sente Adelbrecht vonden;
35[regelnummer]
Dien dede die grave verdraghen
Teere stat, daer hi nu leget bi dagen,
Ende maecte up hem ene kerke
Van houte ende van sulken gewerke,
Alst lovelijc doe was ende zede.
40[regelnummer]
Nonnen sette hi daer in mede,
Die Gode ende sente Adelbrechte
Loven souden na kerstine rechte.
Dus was indien tijt Egmonde
Hovet ende beghin tier stonde
45[regelnummer]
Vanden gravescepe van Hollant,
Dus alsict bescreven vant.
Dat dese twee coninge, dese broedere,
Van enen vader, van tween moedere,
Dese twee graefscape aldus uutsetten
50[regelnummer]
Beede in renten ende in wetten,
Daden die Normanne entie Denen,
Want si aldus verloren schenen,
Ende hadden liever die manscap daer af.
Dit was die redene datmen wech gaf
55[regelnummer]
Vlaenderen ende Hollant beede,
Datmen hilt met groten leede.
Dese eerste grave van Hollant
Die was Diederic ghenant,
Ende sijn wijf die hiet ver Geve,
60[regelnummer]
Dat tlant sonder hoir niet bleve.
Dat was in ons Heren jaer,
Alse hier voren die bouc seit claer,
Maer van hem en saghic nie,
65[regelnummer]
Hoe lange hi was inden live.
Enen sone, die Diederic hiet,
Dien hi tlant van Hollant liet.
Sijn wijf hiet ver Hildegaert.
70[regelnummer]
Soe brochte die tafle waert
TEgmonde, diemen daer noch siet.
Dese Diederic dat leven liet,
Alsemen screef ons Heren jaer
75[regelnummer]
Ende LXXX ende VIII mede,
Dies men proeven mach de waerhede,
| |
[pagina 3,225]
[p. 3,225] | |
Dat dese twee hilden in hant
80[regelnummer]
Dit waren twee van langen live.
Dander Diederic ende Hildegaert
Die Arnout bi namen hiet,
Diemen tlant van Hollant liet.
85[regelnummer]
Die nam Luudgaerden te wive,
Eene edele vrouwe sere van live,
Des keysers dochter van Griekenlant,
Die Theophanus was genant.
An hare wan hi enen sone,
90[regelnummer]
Diederic so hiet die ghone.
In Hollant grave bin sinen live.
Hi wart gheslegen up Winkelremaet
Vanden Vriesen, fel ende quaet,
95[regelnummer]
Met vele lieden up enen dach,
Alse dat incarnation gelach
TEggemonde so leghet hie.
Diederic sijn sone behilt den scilt.
100[regelnummer]
Een wijf haddi, hiet Otilt,
Ende was des hertogen dochter van Sassen.
Van hare es hem een sone gewassen,
Die Diederic hiet naden vader.
Hollant hilti in hant algader
105[regelnummer]
XLVI jaer, eer hi doot bleef.
Ons Heren jaer men doe screef
Alse hi staerf, die here gehertich.
Twee sonen hi doe na hem liet,
110[regelnummer]
Daer doutste Diederic af hiet,
Dien bleef van Hollant den cheins;
Entie ander hiet Floreins,
Die wart up Vrieselant gegoet.
Diederic wart al onbehoet
115[regelnummer]
Te Duerdrecht gesleghen doot
Van sinen vianden met mesfalle groet,
Grave ghesijn, ende men voer waer
Dincarnation screef, alsic wachte,
Hem en bleef dochter no sone.
Floreins sijn broeder was die ghone,
Die Hollant naer sinen live
125[regelnummer]
Ene vrouwe die Geertruut hiet,
Die was dochter, alsemen siet,
Van Sassen des hertoghen Herman.
An hare hi enen sone wan,
Die Diederic bi namen hiet.
130[regelnummer]
Die grave Floreins sijn leven liet
Te Hamerte van sinen vianden,
Diene slougen met haren handen,
Alsemen screef ons Heren jaer
135[regelnummer]
XIII jaer, alsict bevant,
Was hi grave van Hollant,
Ende van Vrieselant oec mede.
Geertruut quam in sine stede,
Sine weduwe, die metten kinden
140[regelnummer]
Haer deel lants conde bewinden,
Ende was vrouwe sonder man
Twee jaer des gravescaps vort an.
Int jaer ons Heren LX ende drie
145[regelnummer]
Quam van Vlaendren grave Boudens sone,
Een hiet Robbrecht, ende nam de gone
Te wive, ende nam in vogedien
Florens kindere, entie paertien
Van Hollant swoeren hem hulde echt,
150[regelnummer]
Behouden der kindere recht.
Dus hadde Robbrecht de grave in hant
VII jaer tgraefscap van Hollant.
Int jaer M ende X waerf zevene
Quam van Lottrike, stout van levene,
155[regelnummer]
Die buulriggede Godevaert,
Ende hevet verdreven ongespaert
Grave Robbrechte uten lande,
Ende stac an Hollant die hande,
Ende verdreef sone ende moeder.
160[regelnummer]
V jaer was hi des lants behoeder.
Sciet met mesfalle vanden live
| |
[pagina 3,226]
[p. 3,226] | |
Alse Diederic des geware waert,
165[regelnummer]
Grave Florens sone, quam hi int lant,
Ende nam sijn gravescap in hant,
Een jaer na Godeverts doot,
Ende was here ende grave groot
XV jaer naer dat orloghe.
170[regelnummer]
Hi nam eene vrouwe hoghe,
Enen sone hi na hem liet,
Die Florens hiet over waer.
Diederic staerf in ons Heren jaer
Daer af quam sinen vrienden ween.
Florens wart grave bi wette,
Ende dese hiet Floreins die vette.
180[regelnummer]
Een wijf haddi van zeden claer,
Hiet Pieternelle, daer hi af liet
Eenen sone, die Diederic hiet.
Selve staerf hi overwaer,
Alsemen screef ons Heren jaer
Dies was sinen vrienden wee.
Diederic, grave Florens sone
Des vetten, die was die ghone
190[regelnummer]
Ende staerf, lesen wi voer waer,
Int jaer Gods M ende hondert
Ende LVII, wien soes wondert.
Een wijf haddi, hiet Soffie,
Daer hi met wettelike vrie
Florens was geheten die man.
Dese grave Florens staerf int here
Indat lant van Over Mere,
Daer keyser Vrederic verdranc,
200[regelnummer]
Ende was begraven eer iet lanc
Des coninx dochter van Scollant,
Die vrouwe Ade was ghenant.
205[regelnummer]
Hi staerf alsemen screef vorwaer
XXXIII jaer hilti in hant
Dat gravescap van Hollant.
Bi ver Aden haddi eenen sone,
210[regelnummer]
Diederic so hiet die ghone,
Hollant hilt naden vader,
Ende bleef sonder sone doot,
Alsemen ons Heren jaer gheboot
Sijn hoir en quaems te boven nie.
Willem, Floreins sone ende Aden,
Sijn broeder, was dies beraden,
Dat hi Hollant onder hem dede.
220[regelnummer]
Twee jaer hadde tlant vrede,
Ende daer naer es hi doot bleven
XX jaer na sijns broeder leven.
Ende alse dese Willem doot bleef,
Lesen wi datmen doe screef
225[regelnummer]
Ons Heren jaer XIIC XX ende drie.
Van Gelre, die ver Aleit hiet.
Diemen Florens noemen hort.
230[regelnummer]
An hem stont Hollant vort.
Florens, grave Willems sone,
Nam eene vrouwe, entie gone
Hiet ver Machtilt van Brabant,
Hertoghe Heinrix dochter, alsict vant,
235[regelnummer]
Des eersts Heinrix vanden drien,
Diemen mach elc na andren sien.
Daer an wan hi eenen sone:
Willem was ghenant die ghone.
Grave Florens bleef inden tornoy
240[regelnummer]
Te Corbi: dat was vernoy.
Daer was gevellet sine baniere.
So screefmen dat jaer ons Heren,
Alse ons die croniken leren.
245[regelnummer]
XI jaer lesen wi van desen,
Dat hi grave hadde ghewesen.
Willem sijn sone berechte tlant
Sonder voghet, alsict vant,
Ende wart gecoren daer naer,
Of niet vele meer was out,
Coninc te sine met gewout
| |
[pagina 3,227]
[p. 3,227] | |
Over Almaengen, ende bleef doot
Ten Vriesen met rouwen groot,
255[regelnummer]
Alsemen screef ons Heren jaer
Vijftich ende oec daertoe vive.
Des hertogen dochter van Brusewijc,
Die Lisebet bi namen hiet.
Van hare hi enen sone liet,
Die, alse hi staerf, hadde vorwaer
Lettel meer dan anderalf jaer.
| |
Vanden coninc van Bulgren. XLVII.
Int selve jaer lesen wi dat began
Hollant grave te nemene an,
Pijnde die coninc Minnemijn
Van clene Bertaengen int herte sijn,
Ende berove ende tfolc versla.
Snachts sach hi ter selver wile
In sinen slaep sente Morile,
Die wilen bisscop was tAngiers,
10[regelnummer]
Die seide: ‘Wat es dattu visiers?’
Ende gaf hem up thovet enen slach,
Dat hi daer na saen doot lach.
Int VIIIde jaer dat tkeyserike
Stont onder den jongen Loduwike,
15[regelnummer]
So hadde die coninc Lotthare,
Sijn broeder, sijn wijf ommare,
Ver Gherberghe die coninghinne,
Ende verstacse uut siere minne,
Omme eene amie, die hiet Waldraet.
20[regelnummer]
Omme dese onhovesche daet
Nycholaus, die heileghe here,
Die paues doe was met groter ere,
Deder vor hem omme daghen
Twee erdsche bisscoppe omder clagen,
25[regelnummer]
Ende hevet dese so verwonnen,
Dat si der amien bet jonnen,
Dan si der rechter vrouwen daden.
Vermeesamen ende ontgraden
Hevet hise beede ende ontset
30[regelnummer]
Ende ghesteken ter leeker wet.
Int IXde jaer van Loduwike
Wart verbannen openbaerlike
Waldraet van eenen legaet.
Lotharis siet dat aldus staet,
35[regelnummer]
Ende wart vervaert omden ban.
Sijn wijf die vinc hi weder an,
Maer dit en mochte niet lange staen;
Hi stacse weder van hem saen,
Ende nam Waldraden siere amien,
40[regelnummer]
Noch nemmermeer om geen castyen
Ne wilde hise laten daer naer.
Ontfinc met al siere paertijen
45[regelnummer]
Kerstijndoem ende sijn volc mede.
Van Rome sendemen daer ter stede
Wise lieden, van duegeden rike,
Die anden coninc Loduwike
Helpe namen, alst daertoe loept.
50[regelnummer]
Daer na wart die coninc ghedoopt
Met sinen volke, ende wart so goet,
Dat hi cortelike daer naer doet
Ende wart selve moenc na desen.
55[regelnummer]
Maer alse die sone dus was here,
Sette hi hem weder ten kere
Ter heidijnscap altenen gader.
Hier omme wart erre die vader,
Ende liet die monekie varen,
60[regelnummer]
Ende began alse riddere ghebaren,
Ende nam coninclijc abijt,
Ende hief upten sone strijt,
Ende lietene niewerinx gheroen,
Onthier ende hine hadde int prisoen.
65[regelnummer]
Sine ogen dedi hem uutbreken,
Enten joncsten sone heefti gesteken
| |
[pagina 3,228]
[p. 3,228] | |
Int rike, ende beette selve neder,
Ende so in sinen cloester weder.
Daer diendi Gode met genende
70[regelnummer]
Al tote an sijns levens ende.
| |
Lottharis doot van Lottrike. XLVIII.
So quamen met orlogen swaer
Die Sarrasinen te Boenevente,
Ten orloghe, ten parlemente,
5[regelnummer]
Ende hevet jonge keyser Loduwijc
Onboden mede dies ghelijc
Van Lottrike sinen broeder Lothare,
Den coninc, dat hi come dare,
Ende helpe hem draghen die pine
10[regelnummer]
Jegen die felle Sarrasine.
Daer quamen met haren here
Beede die broedere ter were,
Ende vochten menegen sconen strijt
Uptie heidine tiere tijt.
15[regelnummer]
Uptie heidine so viel die dere,
Maer des coninx Lotharis here
Quam in scaden, in groter vrucht,
Bider ongetemperder lucht,
Entie coppen met haren venine
Dat die coninc wart so verladen,
Dat hi te lande voer met scaden.
Int XIIIste jaer van Loduwike
25[regelnummer]
Up Vrankerike die Normanne,
Datmen moeste van vresen danne
Met sente More selve dordien
Van danen in Bourgoengen vlien.
Tien tiden was bleven doot
30[regelnummer]
Die heilege paues, die here groet,
Die paues te Rome was IX jaer,
Ende men coos te pauese daer
Den anderen paues Adriaen.
Coninc Lotharis hadde ghestaen,
35[regelnummer]
Dies coninx broeder, totier tijt
Inder heileger kerken strijt,
Omme Waldraden siere amien.
Te Rome voer hi met sire partien
40[regelnummer]
Int XVde jaer sonder waen,
Dat sijn broeder trike ontfinc,
Om tonsculdeghen sine dinc,
Ende om hem claerre maken
Van alsulken dorpren saken.
45[regelnummer]
Alsemen up hem parlemente,
Ontfingene ten sacramente
Die paues, diere hem mede diende,
Daertoe met al sine vriende,
50[regelnummer]
Hi ende sijn raet sonder waen,
Die mettem daden die dulheit groet,
Bleven alle binden jare doot.
Selve so bleef doot die here
Hilt men te Coelne over waer
Eenen seent metter clergien,
Omme datmen daer wilde wien
Die hooftkerke heilechlike.
60[regelnummer]
Aldaer waren van Lottrike
Drie erdsche bisscoppe na trecht:
Van Magensen bisscop Limprecht,
Ende Bertolf die bisscop van Trieren,
Ende van heilegher manieren
65[regelnummer]
Willebrecht van Coelne die stede.
Alsemen soude na heilegen zede
Dien doem wyen, mochtmen horen
Roepen indien nacht te voren
Indie lucht van quaden gheesten,
70[regelnummer]
Die riepen in droever feesten:
‘Wi moeten rumen ende laten
Die stoele die wi besaten.’
| |
Edelrics doot coninc van Inglant. XLIX.
Ons seghet aldus Helynant
Inde ystorien van Ingelant,
| |
[pagina 3,229]
[p. 3,229] | |
Dat int XVIIde jaer sekerlike
5[regelnummer]
Dat hi was keyser ende here groot,
Bleef Edelrijd die coninc doot.
Na hem wart coninc tier tijt
Sijn broeder, ende hiet Edelfrijt,
Die wilen eer ontfinc de crone
10[regelnummer]
Te Rome vanden paues te lone,
Doe sijn vader gaf indie hant
Den paues dien cheins van Inglant.
VI maende ende XXVIII jaer.
15[regelnummer]
In sinen tiden ende oec danne
Waren die Denen entie Normanne
In Inglant, ende haddene gevaen.
IX jaer, vinden wi sonder waen,
Orloghedi up dat heidine diet.
20[regelnummer]
Teere tijt es hem ghesciet,
Daer hi in een eylant lach
Dat hi thuus oec was alleene
(Sine ghesellen alle ghemene
25[regelnummer]
Waren getrocken ter rivieren,
Omme visschen na haerre manieren);
So dat sinen droeven lachame luste
Slapens, ende hi nam daer de ruste.
Al daer dochtem dat hi sach
30[regelnummer]
Voer hem staen, aldaer hi lach,
Sente Cubrecht, ende sprac dese wort:
‘Hevestu iet van mi ghehort?
Ic bem Cubrecht; God hevet mi
35[regelnummer]
Dat ic di segge goede wort.
Ingelant hevet nu meer vort
Becocht sine dorperheden.
Nu so hebbent doch verbeden
Die heileghe, diere in sijn geboren,
40[regelnummer]
Dat God laet varen sinen toren.
Gherovet best van dinen rike,
Du sult saen met grotere eeren
Weder te diere cronen keren,
45[regelnummer]
Ende dit sal dijn lijctekijn wesen:
Heden sullen comen naer desen
Dine visschers, ende bringen gevaen
Vele visscen sonder waen,
Ende dit machmen vor wonder horen;
50[regelnummer]
Want dat water es so vervroren,
Ende dat weder oec so cout,
Dat dit wonder es menechfout.
Ende alse dit gheluc ghesciet,
Sone saltu vergheten niet
55[regelnummer]
Siere bodscap ende sinen troost,
Die di aldus hevet verloest.’
Desen selven droem so sach
Sijn moeder mede, daer soe lach,
Ende elc telde anderen sinen droem.
60[regelnummer]
Doe sagen si ende namen goem,
Waer dat hare visschers quamen,
Ende brochten vele visscen tsamen.
Rumde Edelfrijt sijn prisoen,
65[regelnummer]
Daerne die Deenen hadden gheleit,
Ende dede grote behendicheit.
Ter Deenen coninc ginc hi sciere
In eens spelemans maniere,
Dat niemen wiste groet no clene
70[regelnummer]
Dan een sijn heimelijc raet allene.
Daer speeldi naer sine dinc,
So dat hi indie camere ginc,
Ende hevet verhort ende versien
Der Deenen heimelicheit mettien,
75[regelnummer]
Ende was daer lange, horen wi tellen.
Doe keerdi weder tsinen ghesellen,
Ende seide wat hi hadde vernomen,
Ende es onversien saen comen
Uptie Deenen, daer si laghen,
80[regelnummer]
Ende dedem so grote plaghen,
Ende hevetse daertoe bedreven,
Dat si, diere levende bleven,
Metten coninc hem ghyselen lieten,
Ende beloveden ende behieten,
| |
[pagina 3,230]
[p. 3,230] | |
85[regelnummer]
Dat si doopsel souden ontfaen,
Of uten lande varen saen.
Dese vorwaerde hilden si som,
Dien some jeesten heeten Gurimont,
90[regelnummer]
Wart kerstijn aldaer ter stont,
Met XXX, die de meeste sceenen,
Ende wel naer met alden Deenen;
Ende selve die coninc Edelfrijt
Ontfingene ter selver tijt
95[regelnummer]
Ter vonten, ende heeftene geheven.
Normannen ende Deenen, diere bleven,
Die niet kerstijn wilden wesen,
Rumden Ingelant na desen,
Ende maecter hovetman Astinc,
100[regelnummer]
Om te vorderne hare dinc,
Ende sijn also ter zee getoghen.
Alse wijs tijt hebben ende mogen,
Sullen wi van haren dingen
Tellen, hoe si hem verghingen.
| |
Van kalu Karles kinderen. L.
In desen tiden dat dit ghevel,
Karel den caluwen van Vrancrike;
Want sine kindere niet hovescelike
5[regelnummer]
Hem proeven, alst hier volget an;
Die clerc was ende dyaken,
Handelde qualike sine saken,
Want hi ter werelt es ghekeert,
10[regelnummer]
Ende pijnt hem hoe hi onteert
Den vader, ende wart also bestaen,
Rechts alse een ander Juliaen,
So dattene omme dese dinc
Sijn vader metten rade vinc,
15[regelnummer]
Ende dedene daer omme blenden,
Dat hi trike niet soude scenden.
Sijn ander sone, die Karel hiet,
Was so stout, dat hi verliet
Hem te vele up sine cracht,
20[regelnummer]
Ende hevet enen ridder ghewacht,
Enen ridder, hiet Albuijn,
Om te wetene die cracht sijn,
Ende bestontene tsiere scende.
Albuijn, diene niet en kende,
25[regelnummer]
Sloughene indie were doot.
Dies hadde die vader rouwe groot.
Dus en bleef hem der sonen waer een,
Loduwijc, daer die crone up versceen.
In desen tiden dat dit gevel,
30[regelnummer]
Was te Constantinoble een orloge fel,
Want die keyser, die hiet Michael,
Ende dede dan sine vriende verslaen.
Hier up so beriet hem Baselis saen,
35[regelnummer]
Een die was sijn upperste raet,
Ende hevet liever dat hi verslaet
Den keyser selve, dan hi blive
Altoes in vresen vanden live,
Ende slougene doot ende was daer naer
Dese sendde den keyser Loduwike,
Die in Almaengen hilt trike,
Een kerstael groot ende diere,
Ende dat gemaect in scoenre maniere,
45[regelnummer]
Met dieren stenen ende met goude,
Daer in een stic, dor sine houde,
Vanden cruce ons Heren Jhesus.
In desen tiden, wi lesent dus,
Was doot die paues Adriaen.
50[regelnummer]
Een Jan hevet den stoel ontfaen,
Die was die VIIIde vander namen,
Ende was paues X jaer te samen.
Dese screef met groten vlite
Des eersts sente Gregorius vite.
55[regelnummer]
Te desen tiden geviel oec tgone,
Dat Karel, coninc Loduwijcs sone
Van Aelmaenyen, alse wijt weten,
Vanden viant wart beseten,
Daer die vader selve toesach,
60[regelnummer]
Ende menech prince updien dach;
| |
[pagina 3,231]
[p. 3,231] | |
Want hi sekeringe ende paertie,
In afyonsten ende in envie,
65[regelnummer]
Jeghen den vader wilde maken:
Bidi ghevielen hem die saken.
| |
Vander plaghen die gesciede. LI.
In jonge Loduwijcs XIXde jaer,
Seget men, geviel dit over waer,
Drie daghe ende drie nachte also wale,
5[regelnummer]
Vanden hemel reinde bloet.
In Gallen, alsict verstoet,
Quam van sprinclen eene plaghe,
Daer ic wonder af ghewaghe:
Meerre dan sprinclen wesen mogen,
10[regelnummer]
Die met VII vlogelen vloghen,
Ende met VI voeten sprongen mede;
Twee tande voren in hare stede,
Die harder waren dan een steen.
Een ghescaert here het scheen:
15[regelnummer]
Waer si henen te vlieghene coren,
Hare leetsheren senden si voren
Met cleenre menechte, die coren stede,
Daert here soude liggen mede.
Die leetsheren quamen te noenen daer,
20[regelnummer]
Ende ontbeiden dandere naer
Toter naester zonnen upganc,
Ende vlooch eens dages ommeganc
Ghoent here, ja niet so dunne,
Sine verdonkerden die sunne.
25[regelnummer]
Wide buke ende wide monde;
Wat so groene was tier stonde,
Waest an bome, waest an grase,
Dat ghinc al up te haren ase.
Hare dachvaert was vier milen of vive.
30[regelnummer]
Dus maecten si vele keytive;
West henen toter Baerdscher zee.
Daer quam hem ane een wint so zwaer,
Dat si indie zee bleven daer;
35[regelnummer]
Ende alsi rieken begonden,
Warpse die zee uut tien stonden.
Haer stanc maecte de lucht so swaer,
Dat menech moeste besterven daer.
Groot honger es daer na comen,
40[regelnummer]
Die menegen tlijf heeft genomen,
So dat tderdendeel van Gallen
Vanden volke doot es ghevallen.
Ten naesten jare, dat daer na leet,
Wart die winter lanc ende wreet;
45[regelnummer]
Die vorst began alre heilegen daghe,
Al tote half Maerte toe vort.
Dat was, wanic, met zonden verbort.
Van Almaengen in sinen drome
Sijn vader, wilen keyser van Rome,
Ende beswoerne daer ter stede
Bider namen der drievoudichede,
55[regelnummer]
Dat hine loeste uter pine,
Daer hem in stonde te sine,
Dat hi doch quame ter ghenaden.
Daer mede hevet hem die sone geladen,
Ende hevet aelmoesnen ghesent
60[regelnummer]
Ten Gods husen al ommetrent,
Ende halp den vader, daer hi mochte,
Die ghenaden an hem sochte.
In desen tiden hadden hem gespreet
Die Deenen entie Normanne so breet
65[regelnummer]
In Vrankerike weder ende vort,
Dat si tAngiers indie port
Voeren wonen indiere ghebare,
Alse of si haer eyghijn ware.
Karel die caluwe van Vrancrike
70[regelnummer]
Die trac daer waert mogendelike
Die in Bertaengen drouch de crone,
Die gheviande waren nochtanne;
Maer die Deenen entie Normanne
75[regelnummer]
Waren hem so swaer in mesquamen,
Dat si doe vielen te samen
Voer Angiers, dat sise belaghen,
Ende daden hem so vele plaghen,
| |
[pagina 3,232]
[p. 3,232] | |
Dat si vielen in groten vare,
80[regelnummer]
Ende maecten eene vorworde dare
Jegen Karele met ghewelde,
Dat hise varen liete te velde,
Ende name die stat in siere ware.
Dat was alden heren ommare;
85[regelnummer]
Nochtan liet hise verdinghen,
Die heidine, ende dus ontspringhen,
Meer vernoys ende meerre scaden.
| |
Keyser Loduwijcs doot. LII.
Loduwijc, die keyser van Rome,
Staerf ende liet sinen ome
Die name van sinen keyserike,
Dien kaluwen Karel van Vrancrike.
5[regelnummer]
Karel die caluwe wart here,
Ende ghewan des rikes eere
Int jaer ons Heren met ghewelt,
Alsemen dincarnation helt
10[regelnummer]
Twee jaer was hijt in sinen levene.
In sinen tiden ende indien
Hevet men die comete versien,
Die wreede sterre, die bediet
Plaghe, orloghe ende verdriet.
15[regelnummer]
Oec so quamere plaghe naer,
Want te hant int selve jaer
So wart het reinende so sere,
Dat het scaedde vele mere,
20[regelnummer]
Int lant van Sassen so lach
Een dorp, verre woch gestreken
Van rivieren ende van beken,
Dat met kerke ende met outare,
Met husen ende met hoven dare,
25[regelnummer]
Met beesten, met mannen ende met wiven,
Henen ginc metten watre driven,
So datter selve tekijn en bleef,
Waert dorp stont, datter wech dreef.
In desen tiden, indit doen,
30[regelnummer]
Staerf die coninc Salomoen
Van Bertaengen, entie Bertoene
Worden verwerret in haren doene,
Ende vochten onderlinghe te samen.
35[regelnummer]
Den Bertoenen, dat si met vreden
Lieten der Fransoysen steden.
Karel die caluwe, als wi eerst spraken,
Ghewan met mieden eerst de saken,
Dat hi quam ter keyser crone.
40[regelnummer]
Keyser wart hi gewijet scone
Sijn broeder was een tornich man,
Loduwijc vanden Duutscen lande,
Ende gaderde here om sine ande,
45[regelnummer]
Want hijt harde gerne wrake,
Dat hij doen duerste sulke sake
Keyser te sine buten sinen rade.
Maer eer hi hem mochte doen scade,
Staerf hi in dat eerste jaer
50[regelnummer]
Van Karles keyserike, dats waer,
Ende liet drie sonen in sinen rike:
Den eenen noemen wi Lodewike,
Den anderen Kaerle daer an,
55[regelnummer]
Alst keyser Karel wiste al bloot,
Dat coninc Loduwijc was doot,
Sijn broeder, was hijs sere blide,
Ende ghereedde hem te stride,
Omme te wrekene uptie neven
60[regelnummer]
Die haetscap, die hi hadde verheven
Upten broeder, haren vader.
Sijn here dede hi te gader,
Ende trac in haren lande dan
65[regelnummer]
Ende es tote Coelne comen.
Loduwijc hevet dit vernomen,
Die joncste broeder vanden drien,
Want dandre wisten niet van dien,
Ende waren in anderen steden
Anden oem hevet hi ghesent
Om vriendelijc parlement,
| |
[pagina 3,233]
[p. 3,233] | |
Maer dat en mochte niet gescien.
Die neve ghereeddem mettien
75[regelnummer]
Alse jegen den oem ter were,
Ende quam up hem met sinen here
Alse een onvervaert joncman,
Ende hevet den oem afgeslegen
80[regelnummer]
Menegen Fransoyscen deghen,
Ende sloughene uut sinen lande,
Met groter scaden, met meerre scande.
| |
Karel des caluwen zeden. LIII.
Segebrecht spreect ons warede
Van des Karles kaluwen zede.
Karel, seit hi, wart verheven,
Sijnt hem trike wart gegeven:
5[regelnummer]
Hi onwerde die Vrancsche manieren,
Ende dede na de Griexe visieren;
Slepende cledere maecti rike,
Den roc, daer boven ene almatike,
Een diere breet gordel daer up gegort,
10[regelnummer]
Datmen baltoens noemen hort,
Dattem toten voeten ginc;
Sijn hovet gewonden in ene dine
Van siden, diere ende scone,
Daer boven sine coninc crone:
15[regelnummer]
Dus maecti hem selven te dwase.
Blodere was hi dan een hase,
Ende conste bet vlien dan volghen,
Ende dreghen, alse hi was verbolgen.
20[regelnummer]
Die in Almaengen hilt sijn rike,
Dregedi tsoukene tsier onwaerde
Met also menech hondert paerde,
Dat si dwater uutdrinken souden
Al dat die rivieren houden,
25[regelnummer]
Ende hi droges voets upte campaengen
Riden soude van Aelmaengen.
In des Karles eerste jaer
Onder die zwijn int Duutsce lant.
30[regelnummer]
Doe quamen die honden te hant,
Die de verkine souden eten;
Ende eermens wort mochte weten,
Verloes men verkine ende honde,
Dat niemen geweten en conde,
35[regelnummer]
Wiese woch droughen ofte namen,
Ofte waer dat si henen quamen.
Van desen Karel seget Elynant
Dit dat ic bescreven vant.
Hi scrivet aldus in sijn gedichte,
40[regelnummer]
Dat Karel die caluwe stichte
Te Compiengen indie stede,
In sente Cornelis werdichede ........
Dien dach, dien coninc Karel sette
TAken in sijn capiteel bi wette,
45[regelnummer]
Alse te comene ten aflate,
Te sente Denijs in Vrankerike;
Ende want hi hadde geweldelike
Der kerken volc afgenomen,
50[regelnummer]
Die andere heren daer daden comen,
So dedi daer bringhen gheheel
Vander dornijnre cronen een deel,
Dat grote Karel wilen brochte
Van Constantinoble, dat hi besochte;
55[regelnummer]
Van Gods cruce een stic mede,
Ende enen naghel daer ter stede;
Liet hi te Compiengen, horen wi leren.
Eermen togede ghemeenlike
| |
[pagina 3,234]
[p. 3,234] | |
60[regelnummer]
Dit heilechdoem in Vrankerike,
So was daer so groot honger jaer,
Dat die liede, verre ende naer,
Eer die hongher voer sire vaerde.
65[regelnummer]
Dese Karel die maecte mede
In Vlaenderen in meneghe stede
Kerken, beede groot ende cleene,
Daer te voren waren gheene,
Ende some, die waren tevallen,
70[regelnummer]
Dedi verniewen met allen.
In sinen tiden, alsict vant,
So was meester Jan de Scot,
Die van clergien niet was sot,
75[regelnummer]
Die ute Ingelant was ghetoghen
Omme die pine van orloghen.
Teersten quam hi in Vrankerike
Te kaluwen Karele vriendelike,
Ende translateerde met sire pine
Dor Karles bede, die ierarchie
Vander inghelen heerscapie,
Daermen in mach leeren ende horen
85[regelnummer]
In Ingelant keerdi over eene tijt,
Dorden goeden coninc Edelfrijt,
Ende voer te Malmesberghe wonen,
Ende leerde hogher lieder zonen,
Daermen ons af seget al bloot,
90[regelnummer]
Dat sine met greffien staken doot.
| |
Grave Boudene des yserinen doot. LIIII.
Karel es te Rome ghevaren
In sijn ander jaer te waren,
Ende gaf siere nichten in huwelike
5[regelnummer]
Gewonnen was, ende keyser sat
Voer hem te Rome indie stat)
Bosen, die was sijns wijfs broeder,
Ende maecten coninc ende behoeder
Over Provencen, ende dedem eere,
10[regelnummer]
Dat hi was onder coninge here.
Ende alse hi was te Rome waert,
Sine nevelinghe, menegen Aleman
15[regelnummer]
Versaemden up hem te comene,
Ende sijn rike te verdomene.
Droeve wart hi ende vervaert,
Ende keerde weder te lande waert.
Te Mantes staerf hi indie stat,
20[regelnummer]
Want een valsch Juede dede dat,
Die hem gaf een fel pusoen:
Dus moestire sinen ende doen.
Die crone quam van Vrancrike
25[regelnummer]
Die Lodewijc die lispere hiet,
Want hi els genen sone en liet:
Die was in Vrankerike here
Twee jaer allene ende nemmere.
Maer dat Roemsce rike gewint
30[regelnummer]
Jonge Karel, Loduwijcs kint
Van Almaengen, sijn recht sone:
Groeve Karel was die ghone;
Kaluwe Karel was sijn oem.
XII jaer, so namix ghoom,
35[regelnummer]
So drouch hi die crone met eren:
Hi ontfincse int jaer ons Heren
Vele orlogen stont hem te plegene.
In dit selve jaer dede sinen ende
40[regelnummer]
Die vierde grave, alsict kende,
Van Vlaenderen, dyserine Boudene,
Ende hi liet sijn lant te houdene
Boudene den caluwen, sinen sone.
Begraven so was die ghone
45[regelnummer]
Tsente Pieters te Ghent, int graefscap sijn,
Dat doe hiet die berch Blandijn.
Dat hi tsente Bertijns leghet.
| |
[pagina 3,235]
[p. 3,235] | |
Sijnt dat hi ontfoerde vorwaer
50[regelnummer]
Sijn wijf Judit, was hi daer naer
XVII jaer grave int lant,
Vromech sere van sire hant.
In jonge Karles eerste jaer
Worden die Normannen swaer
55[regelnummer]
Haren paues, den VIIIsten Jan,
Also dat sine vinghen dan,
Want hi den lispere Loduwike
Kiesen wilde ten keyserike,
Ende jongen Karele niet was hout.
60[regelnummer]
Rome rumdi omme die scout,
Ende was een jaer met Loduwike
Sente Gregoris hooft gaf dese
Den bisscop van Sans, alsic lese.
65[regelnummer]
In dit jaer enter selver tijt
Namen die Fransoyse enen strijt
Uptie Deenen entie Normanne,
Ende slougen hem af VM manne.
| |
Vanden Normannen enten Denen. LV.
Hasting, alsic hier voren seide,
Moeste rumen lant ende heide
Van Ingelant, want Edelfrijt
Die wan uptie Denen enen strijt.
5[regelnummer]
Alse hi an Vrankerike quam,
Slouch hi ende rovede ende nam
Aldat hijs andie Seine vant
Tote Parijs, alse een viant,
Ende tusscen der Lore enter Seine
10[regelnummer]
Destruweerdijt al ghemeine,
Daer setti tribucke ende engiene,
Ende warpse, dat hem stont onsiene,
15[regelnummer]
Den ghenen die waren indie stat.
Daer jegen dat breken soude tgat,
Drougen si sente Martine daer voren,
Want sijt al sagen verloren,
Dat die dode vordie sine,
20[regelnummer]
Diere leven, sine macht doe anscine.
Altehant so vlo daer heene
Hasting ende menech Deene,
Entie van Tours volgeden naer,
Ende jagedense VI milen daer.
25[regelnummer]
Daer maecten si eene kerke mede
In sente Martijns werdichede;
Ende Hasting die voer mogendelike
Van danen vort al tote Affrike
Orloghende steden ende lant,
30[regelnummer]
Alse ons seghet Helynant.
XV jaer naer ghene vlucht,
Dat Hasting vlo met groter vrucht,
So quam Rolle uut Denemarke
Met menegen cogge, met here starke,
35[regelnummer]
Also alse Odo, abt van Clungi,
In sine ystorie seget mi.
Hi hadde Vlaenderlant gewonnen,
Ende tebroken ende dorronnen
Alle die vesten ghemeene,
40[regelnummer]
Sonder Brugge die borch allene,
Ende Senthomaers: dese twee
Liet hi staen, al waest hem wee.
Doe was kaluwe Boudene grave.
Dor dese noot wart sente Bave
45[regelnummer]
Ghevlucht uter stat van Ghent,
Ende te Nele in Brie ghesent;
Sente Rikier ende sente Walrike mede
Ghevlucht tSenthomars inde stede.
Dese Rolle voer met ghewelt,
50[regelnummer]
Alse hi Vlaenderen hadde gevelt,
Pontien dore ende Normendie,
Ende vellet al met siere paertie,
Bertaengen ende Constantijn,
So dat hi metten volke sijn
Diemen in Latijn noemen hort
Cenomannum, dat seget men mi,
| |
[pagina 3,236]
[p. 3,236] | |
Dat Mantes in leker worde si.
Te Tours senddi here saen,
60[regelnummer]
Omme dat te makene onderdaen,
Maer die rivieren waren so groet,
Dat Tours doe bleef sonder noot.
Nu en stont niet verre vander stat
Sente Martijns cloester, ende dat
65[regelnummer]
Hebben si ter erden ghevelt.
Hebben si vermort daer sciere;
Maer dabt ende andre XX ende viere
Sijn in cysternen geslopen,
70[regelnummer]
Maer doch so wart die abt belopen,
Die Herberen bi namen hiet;
Maer omme torment, omme geen verdriet,
Sone mochtemen ghedwinghen te dat,
Dat hi de moenke noch der kerken scat
75[regelnummer]
Wroughen wilde, waer si waren.
Van al gherre moenken scaren,
Die sente Martijn daer behelt,
Sone warter niemene uutghetelt,
Hine wart sidert bisscop oft prelaet
80[regelnummer]
Van kerkeliker potestaet.
Sident lieten die Deenen die stede;
Die abt entie moenken mede
Worden ontfaen indie stede,
Met eeren ende met joien mede,
85[regelnummer]
Van sente Martijns canoenken doe,
Ende eerlike ghehouden al toe.
Mantes met vechtene ende met striden.
Doe vluchtemen sente Martine bet gheins,
Daertoe was gheset tier hoede
Herberen, die goede abt, die vroede,
Ende sine XXIIII ghesellen,
Ende XII canoenken, horen wi tellen,
95[regelnummer]
Ende XII porters van Tours de stede,
Die hem den cost uutdaden mede.
Si vluchten sente Martine bet gheins
Te sente Bonoids bi Orlieins.
Mettien si niemare vernamen,
100[regelnummer]
Dat die Deenen tOrlieins quamen,
Ende Rolle selve voer indie port;
Doe vluchten sine tAutsure vort.
| |
Van sente Martijns miraclen. LVI.
Alse sente Martijn tAutsure quam,
Sine herberghe dat hi nam
TAutsure in sente Germains kerke.
Daer gesciede menech vremt gewerke
5[regelnummer]
Van miraclen menegerande,
So datter quam van menegen lande
Menech zieke ende ongesonde.
Grote offrande quam daer tier stonde,
So dat sente Martijns clerke
10[regelnummer]
Entie van sente Germains kerke
Streden onderlinghe van desen,
Wies dofferande soude wesen.
Elc wilde sijn veinoot vanden lone,
Dordie eere van sinen patrone.
15[regelnummer]
Om desen strijt te scedene dan,
So nammen eenen zieken man,
Ende settene dor hare waerde
Tusscen hem tween ter middewaerde,
Daer elc in sire cassen lach.
20[regelnummer]
Met groter hoeden mer toe sach
Aldien nacht ende hoedet so.
Doe vantmen des margens vro
Ter ziden daer sente Martijn stont,
25[regelnummer]
Ende dander side was niet ghenesen.
Ter naester nacht keerdemen na desen
Sente Martine die slinke zide,
Ende hi ghenas in corter tide;
Want sente Germain, die grote here,
30[regelnummer]
Deelde sinen gast die eere,
Niet omme dats hem macht gebrac
Daden die Denen groten ween
35[regelnummer]
Der cronen van Vranckerike.
In desen tiden wan vromelike
Die goede coninc Edelfrijt
| |
[pagina 3,237]
[p. 3,237] | |
Dies ic hier te voren ghewouch,
40[regelnummer]
Die ghelettert was ghenouch,
Entie die heileghe kerke minde.
Sijn rike liet hi sinen kinde
Edewaerde, die goet was genoech,
Entie die crone na hem drouch.
45[regelnummer]
Sine eene dochter heefti gegheven
Te wive in sijn ghesonde leven
Den grave van Vlaendren, grave Boudene,
Te wetteliken wive te houdene,
Daer hi ane wan twee sonen:
50[regelnummer]
Deen hiet Arnout, enten ghonen
Liet hi Vlaenderen int behout;
Ende berechte naer den vader
Tgravescap van Vlaendren algader.
55[regelnummer]
In desen tiden daden scande
Vlaendren, Vrancrike, Ingelande,
Hollande, Brabande, Picardie,
Duudschen lande, met haerre partie
Die Normannen entie Deenen,
60[regelnummer]
Want si dorreden ende dormeenen
Met orloghen tlant upten Rijn,
Dat nu groot wonder soude sijn.
| |
Lodewijc des lispers doot. LVII.
Int ander jaer dat karel de jonge,
Die grouf hiet in somege tonge,
Dat keyserike van Rome ontfinc,
Gesciede ene selsienlike dinc.
5[regelnummer]
Te noenen es die zonne vergaen,
Ende wart so donker sonder waen,
Datmen sterren sach anden trone.
Loduwijc, die de Vrancsce crone
Tien tiden drouch, ende lisper hiet,
10[regelnummer]
Tiere wilen vander werelt sciet,
Alse hi cume rechts twee jaer
Coninc hadde gewesen daer
Na kaluwen Karel, sinen vader.
Dies wart in twifele altegader
15[regelnummer]
Vrancrike, want menech viant
Lach doe met gewelde int lant,
Beede Deenen ende Normanne.
Die heren waren in twifele danne,
Om dat hi gheen kint en liet,
20[regelnummer]
Wie best ter Vrancscer cronen siet.
Sijn wijf, dat was emmer waer,
Die ginc doe met kinde zwaer,
Maer die vuerste was daer fel.
Sulke Fransoysen seiden wel,
25[regelnummer]
Datmen Bosen best gave tlant,
Die Provensen hadde in de hant,
Want hi was coninc Loduwijcs oem;
Sulke namen elwaer ghoem,
Ende wilden, want hem goet dochte,
30[regelnummer]
Datment an Almaengen knochte,
Want het wilen van enen quam;
Sulke waren hier omme gram,
Ende wilden datmen gave trike
Dien tween gebroedren gemeenlike,
35[regelnummer]
Die Loduwijc in kevese wan,
Dat was Loduwijc ende Karleman.
Die twee bastaerde namen trike,
Ende deeldent broederlike
Na Loduwike, haerre beeder vader,
40[regelnummer]
Ende deeldent beede te gader
In Vrankerike der jare vive.
Saen daer na wart van Loduwijcs wive
Een wettachtich sone geboren,
Dien wi Karel noemen horen,
45[regelnummer]
Die simpel hiet bi toenamen,
Die sident tlant hadde te samen.
Van Provensen coninc Bose
Entie bastaerde dreven nose
Om Vrancrike te berechtene,
| |
[pagina 3,238]
[p. 3,238] | |
50[regelnummer]
Beede met rovene ende met vechtene.
Die keyser Karel regneerde vort an;
Hem staerf sijn sone Karleman
In desen tiden, ende daer na saen
Loduwijc sijn broeder, sonder waen.
55[regelnummer]
Dus quam an hem tDuudsce lant,
Sonder dat som hadde in hant
Arnout sijn neve, dien wan
Sijn broeder coninc Karleman;
Ende alse hi twee jaer mogendelike
60[regelnummer]
Berecht hadde dat keyserike,
Quam hi te Rome ende ontfinc
Keyserlike ordine ende alle dinc
Van paues Janne, die doe was daer,
Ende regneerde sidert X jaer.
65[regelnummer]
In sinen tiden, seghet Segebrecht,
Was in Vrancrike gevecht,
Niet verre te Parijs vander stat;
Daer slougen doot ende maecten mat
Die Fransoyse in eenen danne
In jonge Karles vierde jaer
Versaemden hem verre ende naer
Die Deenen entie Normanne mede,
Die dorvoeren met groter onvreden,
75[regelnummer]
Met overmoede, stoutelike,
Lottrike ende Vrankerike,
Ende destruweerden met ghewelt
Alle die porten neffens der Scelt.
Camerike ende Atrecht mede,
80[regelnummer]
Corbi ende Amiens die stede
Hebben si ghevelt ende testort;
In Pontien so traken si vort,
Ende sine lieten kerke no stat,
85[regelnummer]
Daertoe Therenborch ende al Ternoys,
Vlaenderen ende Melentoys.
Sine lieten veste achter haren rugge,
Sonder Senthomaers ende Brugge,
Sine hebbense alle ghevelt.
90[regelnummer]
Zeelant dorvoeren si met ghewelt,
Ende Hollant ende Brabant mede,
Ende quamen met groter mogenthede
Ende verbranden des keysers pallays,
95[regelnummer]
Ende lieten niet eenen stake
Staen in Batuen met gemake.
| |
Vander plagen die de Deenen ente Normannen daden. LVIII.
Ten selven tiden orloge waert,
Want een coninc Godevaert
Ende die coninc Zeghefrijt,
Die beede ter selver tijt
5[regelnummer]
Over die Normannen heren waren,
Quamen met ongetelden scaren,
Ende hebben Utrecht ghevelt,
Ende so upwaert met ghewelt,
Ende verbranden Coelne die stat.
Aken wonnen si die stede,
Ende indes keysers pallayse mede
Hebben si ghestallet hare paerde,
Den Roemscen rike teere onwaerde.
15[regelnummer]
Stat no veste en mochte sijn
Tusscen der Mase enten Rijn,
Noch cloester al Ardennen dure,
Sine velden huse ende mure.
Die moenken vloen aldat si mochten;
20[regelnummer]
Hare reliquien si brochten
Mettem ende hebbense ghevlucht,
Dorder heidinen grote ducht.
| |
[pagina 3,239]
[p. 3,239] | |
Ende tsente Remakels also,
25[regelnummer]
Ende indevaert wart al verbrant.
Tricht uptie Mase ginc in hant,
Ende Ludeke ter selver stont;
Tongerne wart verbrant in den gront;
Sentruden ende al Haspengouwe
30[regelnummer]
Moeste smaken desen rouwe.
Nochtanne waest niet dus genouch,
Daerne was toe meerre ongevouch;
Want coninc Lotharis, daer ic af seide
Hier te voren, die hem meide
35[regelnummer]
Met Waldraden siere amien,
Daerne niet af mochte castien
Die paues van Rome, hadde eenen sone
Bi Waldraden, entie ghone
Hiet Hughe, ende wilde sijn gegoet,
40[regelnummer]
Ende dreef int lant groten overmoet;
Daertoe die coninc Bose mede,
Die Karel kaluwe wesen dede
Coninc van Provensen lant,
Slouch an Vrankerike die hant,
45[regelnummer]
Ende hevet Bourgoengen beraden
Vele pinen ende vele scaden.
Int VIste jaer van Karles rike,
So quam hi selve mogendelike
Helpen den Duutscen enten Vranken,
50[regelnummer]
Ende wilds den Normannen danken
Hare overdaet ende haer vermeten,
Ende heefse also beseten,
Dat si nieweren mogen liden,
Sine moeten mettem striden.
55[regelnummer]
Die Nordsche coninc Godevaert
Maecte sinen pays ter vaert
Metten keyser Karel te hant,
Omme een deel van Vrieselant,
Up dat ment hem gheven wille,
60[regelnummer]
Ende Lotharis dochter Ghille,
Die coninc van Lottrike was.
Hi wille hem verbouden das
Selve kerstijndoem tontfane,
Enten keyser in hant te gane:
65[regelnummer]
Dit was gesproken ende gedaen.
Karel die keyser heeftene ontfaen
Ter vonten, daer hi doepsel ontfinc.
Dus wart ghepayst gene dinc.
Zeghefrijt wilde heidijn bliven;
70[regelnummer]
Dien moestemen met gewelt verdriven,
Of tRoemsce rike al aventuren.
Die nam scat ter selver uren,
Ende rumde Lottrike metter vaert,
Ende so te Vrankerike waert.
| |
Noch vander selver plaghe. LIX.
Nochtoe regneerden in Vrancrike
Die twee bastaerden armelike,
Coninc Loduwijcs kindere tsamen:
Deen hiet Karleman bi namen,
5[regelnummer]
Ende dander die hiet Loduwijc.
Die sagen torloge ongelijc,
Ende spraken omme enen vrede,
Die XII jaer soude duren mede.
Loduwijc, Loduwijcs bastaert,
10[regelnummer]
Alse dus die dinc gepayset waert,
Ten selven jare sinen ende dede,
Ende gaven Zegefride tier stede
Ende maecten vorworde staerc;
15[regelnummer]
Ende ten naesten jare daer an
Staerf sijn broeder Karleman.
Alse die bastaerde waren doot,
Quamen weder met here groot
| |
[pagina 3,240]
[p. 3,240] | |
Die Normannen up Vrankerike,
20[regelnummer]
Ende seiden: al hadsi gemeenlike
Metten coninc vrede gesproken,
Voerwaerde ware niet tebroken,
Sident dat die doot versciet;
Tlant en was inder vorwerden niet,
25[regelnummer]
Maer al eenlike die lanthere.
Die Fransoysen ontsagense sere,
Want haer rechte here was noch kint
Van VI jaren, ende hebben gesint
An jongen Karel, die keyser was,
30[regelnummer]
Ende daden hem gewagen das,
Dat hi in Vrancrike quame,
Ende hi tlant in handen name.
Daer wart hi coninc van Vrancrike,
Ende waest V jaer mogendelike.
Te Lovene, daer hi hevet vernomen
Dat die felle Normannen laghen.
Danen constise niet verjagen;
Nochtanne sendire twee werven,
40[regelnummer]
Al den lande te bederven,
Ende hi sciets af sonder eere.
Int VIIIste jaer dat Karel die here
So wart paues die ander Martijn;
45[regelnummer]
Een jaer was hijt ende lettel mere.
In desen tiden scaedde sere
Hughe, coninc Lotharis sone
Ende Waldraden, alse die ghone
Die Lottrike hebben begaert.
Die hadde siere zuster Ghillen,
Voer hi omme vulcomen sijns willen,
Ende belovedem half sijn rike,
Wildi hem helpen broederlike.
55[regelnummer]
Hi riet hem dat hi in parlemente
Den keyser heescen soude rente:
Ontseidi hem, so haddi sake
Dat hi sinen vrede brake.
Omme te houdene dat parlement,
60[regelnummer]
So was vanden keyser gesent
Een hertoghe, Heinric bi namen;
Indie Batuwe quamen si te samen.
Daer wart die coninc Godevaert
Ende sijn volc mede verslegen ter vaert,
65[regelnummer]
Ende Hughe saen na dat parlement
Ghevaen ende te hant gheblent
Van hertoghe Heinrike, ende daerna saen
Te Prunen inden cloester gedaen.
In coninc Karles IXde jaer
70[regelnummer]
Rumden die Normanne, niet dor vaer,
Lovene, ende over een si draghen,
Dat si die stat Parijs belaghen.
Up hem sendde mogendelike
Karel den hertoghe Heinrike,
75[regelnummer]
Entie Normanne leiden hem laghe:
Enen pit maecten si indien daghe,
Dien met paelgen al bedect,
Daer die hertoge henen trect.
Daer storti inne al onvorsien,
80[regelnummer]
Ende wart vermort mettien.
Volgedi den Normannen naer
Met sinen here vromelike;
Ende alse hise uut Vrancrike
85[regelnummer]
Altoes verdriven niet en conde,
Maecti pays mettem tier stonde,
Ende gaf hem tlant van over Seine,
Omme dat die imborlinge gemeine
Emmer up hem wilden striden:
90[regelnummer]
Dat hiet Neustren tien tiden,
Ende omme die Nordsce paertie
Hiet vort meer Normendie.
| |
Jonghe Karles visioen. LX.
Willem van Malmesberge seghet,
Daer vele wijsheit ane leghet,
Dat dese keyser Karel sach
Een visioen, al daer hi lach.
5[regelnummer]
Sijn brief spreect dus na desen kere:
‘Inden name alre coningen Here,
Ic Karel, bider gratien ons Heren
Coninc ende keyser met eeren
Van Almaengen, van Vrancrike,
| |
[pagina 3,241]
[p. 3,241] | |
10[regelnummer]
Ende oec mede dies ghelike
Van Rome patricius gheacht:
Up enen heileghen zonnacht,
Daer ic nader mattijn tijt
Rusten ginc in mijn calijt,
15[regelnummer]
Ende ic wilde slapen gaen,
Quam een vreselijc luut te mi saen
Ende seide: ‘Karel, in corter stonde
Vaert dijn gheest uut dinen monde.’
Te hant wardic mijns geests gerovet,
20[regelnummer]
Entie mi voerde, des gelovet,
Die was wit ende sere claer.
Een cluwijn haddi indie hant daer,
Linijn claer, in diere ghelike
Alse offer een schijn ute blike
25[regelnummer]
Alst scinen dat uter sterren sciet.
Eenen draet hi daer af lopen liet,
Ende seide: ‘Nu nem desen draet,
Ende cnopene, dat hi vaste staet,
An dinen rechtren dume saen:
30[regelnummer]
Du moetster bi ter hellen gaen.’
Alse hi dit sprac leeddi mi naer,
Ende gine selve voren daer,
Ende leedde mi met dien twine,
Die claer was, indie helsche pine,
35[regelnummer]
Indie diepe dale, daer vlamme in liep,
Daer in sulpherine pitten diep,
Bernende van lode ende van peke,
Van wasse, van smoute dorperleke.
Daer vandic van bisscoppe grote scaren,
40[regelnummer]
Die met minen vader waren
Ende met minen oem wilenere;
Die saghic an met groten sere,
Ende vragedem, twi si dogeden daer
Torment ende pine so swaer.
45[regelnummer]
Doe seidsi: ‘Wi waren allegader
Bisscoppe dijns omes ende dijns vader,
Ende alse wi hem souden hebben geraden
Omme pays des lands ende om genaden,
Sayden wi orloge ende strijt,
Bidi doghen wi inder hellen
Torment, dien du ons sies quellen,
Metten anderen sonder ende vort,
Die roof minden ende mort.
55[regelnummer]
Dine bisscoppe sullen hier comen mede,
Ende dine princen, die minden onvrede.’
Alsic dit horde in groten vaer,
Quamen swarte duvele daer
Met gloyende haken, die den draet claer
60[regelnummer]
Gherne wilden trecken daer,
Die ghecnocht was an mijn hant;
Maer die claerheit was hem viant,
So dat siere niet an comen conden.
Doe liepen si na mi tien stonden,
65[regelnummer]
Ende wilden mi trecken na ditte
Maer mijn leetsman, diet cluwijn droech,
Warp den draet, dor mijn gevouch,
Over mine scoudere twivout,
70[regelnummer]
Ende trac mi na hem int behout.
Up hoghe berge quamen wi sciere,
Daer ute marassche ende rivieren
Liepen van wallender manieren,
75[regelnummer]
Ende alrehande wallende metale.
Daer vandic zielen buten getale;
Mijns vader princen ende sine man
Ende mine broedere oec nochtan,
Die waren daer in geworpen dare,
80[regelnummer]
Som toten kinne, som toten hare,
Some toter navelen inden slike,
Die riepen ane mi jammerlike:
‘In onsen tijt minden wi algader,
Met di ende met dinen vader,
85[regelnummer]
Met dinen broedere, met dinen magen,
Manslachte ende roof jaghen,
Omme die erdsche ghierechede:
Dies bernen wi al hier ter stede.’
| |
Vanden selven. LXI.
Blodelike traecic bet naer.
Doe horde ic achter mi daer:
‘Die mogende zielen mogendlike
| |
[pagina 3,242]
[p. 3,242] | |
Ghetorment sijn euwelike.’
5[regelnummer]
Upten oevere van ere riviere
Saghic an dander side sciere
Ovene met sulphere ende met peke,
Ende grote draken ende scorpioene,
10[regelnummer]
Van harde messeliken doene.
Daer saghic princen, die wilen ere
Minen vader dienden, minen here,
Mine broedere ende minen oem,
Die riepen: ‘Wapene, nu nem goem!
Omme onse hoverde, om onse quaet,
Ende omme onsen ongetrouwen raet,
Dien wi, omme onse bose gewin,
20[regelnummer]
Den heren staken inden zin.’
Die draken wilden mi verslinden;
Mijn leedere die ginc mi winden
Om mi drievout den twijndraet,
Daer die lucht so groot uut gaet,
25[regelnummer]
Dat die draken weken daer.
Ic trac mettem vaste naer.
Doe quamen wi daer in een dal,
Daer deene side vul viers was al,
Ende dander side scone ende sochte,
30[regelnummer]
Scoenre dan ic geseggen mochte.
Ic keerde mi ter ziden waert,
Daert donker was ende swaert;
Daer saghic som mijn geslachte
Inden torment zwaer ende onsachte.
35[regelnummer]
Groot vaer quam mi in minen zin,
Want ic waende te hant daer in,
Om dat ic sach menegen ruese swart,
Die mi wilde indie stede hart
Werpen, indie pine swaer;
40[regelnummer]
Maer die twijndraet gaf tlicht so claer,
Dat ic sach an deene side
Eene claerheit, dies ic was blide,
Ende twee fonteinen springende gereet,
Daer die eene af was uutheet,
45[regelnummer]
Entie andere wel getempert claer,
Ende twee cupen saghic daer.
| |
Vanden selven noch. LXII.
Alse ic darewaert henen ga,
Ende volgede minen drade na,
Ende ic up deene cupe sach,
Die al vul wallends waters lach,
5[regelnummer]
Saghic minen vader Loduwike,
Die dat Duutsche conincrike
In sinen tiden langhe besat.
Hi stont in gheent heete bat
Al inne neder over die dien.
10[regelnummer]
Groten rouwe haddi mettien,
Ende hi riep ane mi: ‘Karel, here!
En vervaert u min no mere;
Ic weet wel ende ic bems geleert,
Dat dine ziele te dinen vlesce keert.
15[regelnummer]
God hevet di daertoe ghenomen,
Dattu souts tonser pinen comen,
Omme dattu souds anescouwen,
Om wat sonden wi sijn in rouwen.
Up enen dach gescied mi dat
20[regelnummer]
Dat ic sta indit wallende bat,
Des anders dages in dit sachte mede;
Ende dat coemt al bider bede
Van sente Pietre ende sente Remij,
Want haerre beeder bede vri
25[regelnummer]
Doet dat noch heden up desen dach
Onse geslachte regneren mach.
Maer wiltu mi in staden staen,
Du ende dine bisscoppe saen,
Dine abden ende dine clerke mede,
30[regelnummer]
In offranden ende in ghebede,
In salmen lesen ende in waken,
In aelmoesne, in goeden saken,
Van desen droeven heeten bade;
35[regelnummer]
Want mijn broeder Lottharis es
Ende Loduwijc sijn sone des
Ghequijt bi sente Pieters bede
Ende bi sente Remijs mede,
Ende sijn verloest metten bliden.’
40[regelnummer]
Doe seidi: ‘Sie tier rechter ziden.’
Doe sagic daer twee diepe vaten,
| |
[pagina 3,243]
[p. 3,243] | |
Ende seide: ‘Dese twee sijn dijn,
Dune wilt noch beter sijn,
45[regelnummer]
Ende dune beters dine sonden
Ende dine mesdaet in corten stonden.’
Doe wardic dor sere vervaert:
Mijn leedere doe gheware waert,
Dat mi die vaer so naer ginc:
50[regelnummer]
‘Volch mi,’ seide die jongelinc,
‘Ten widen dale, ter rechter zide
Alse wi woch gingen hebbe ic versien,
In grotere claerheden mettien,
55[regelnummer]
Met coningen in groter eere,
Minen oem sitten, minen here
Lottharise, up eenen steen,
Die een edel topaes sceen,
Duere groot ende dore scone,
60[regelnummer]
Ghecroent met eere dierre crone;
Bi hem Loduwijc sijn sone:
Chierlike was gecroent die ghone.
Alse hi mi sach riep hi mi
Goedertierlike hem doe bi:
65[regelnummer]
‘Karel, du best sekerlike
Mine aerfname int Roemsce rike,
Entie derde nu in corter stont.
Du best comen, dats mi cont,
Dordie stat van pinen sekerlike,
70[regelnummer]
Daer du saghes in Loduwike,
Minen broeder, dinen vader,
Om sine sonden staen algader;
Maer bider ontfarmecheit ons Heren
Sal hi saen van danen keren,
75[regelnummer]
Alse wi bi sente Pieters bede
Ende bi sente Remijs mede
Verloost sijn, want hem heeft ghegheven
Over onse coningen ende over onse neven
Ende over tfolc van Vrankerike
80[regelnummer]
God grote macht van hemelrike;
Want, haddensi niet gebeden met machte
Over trelief van onsen geslachte,
Hare macht ware al tegaen.
Nu wetic wel, alsonder waen,
Afnemen dat Roemsche rike.’
Ende seide: ‘Tkeyserike, dat di
Van rechten oire es angegaen,
90[regelnummer]
Dat sal hebben ende ontfaen
Loduwijc, miere dochter sone.’
Ende altehant dochte mi tgone,
Dat Loduwijc daer quam, dat kint.
Mijn oem Lotharis sprac: ‘Ontbint
95[regelnummer]
Van dinen dume den twijndraet,
Ende gef desen die potestaet
Vanden rike, dies du best here.’
Ende dus dede ic min no mere,
Ende tcluwijn, claer ghelijc der zonnen,
100[regelnummer]
Quam al in sine hant gheronnen.
Mijn gheest, daer hi sijn vleesch annam,
Ende ic was moede ende sere vervaert,
Want ic ghepijnt aldus waert.’
| |
Hoe coninc Arnout keyser wart. LXIII.
Dit visioen scrivet dus van hem
Van Malmesberge selve Willem,
Ende jonge Karel oec hier naer
5[regelnummer]
Van desen Karle seghet echt
Die wise moenc Seghebrecht,
Dat hi wantrouwede sinen wive,
Die reine was van haren live,
Want hem dochte dat hi sach,
10[regelnummer]
Dat soe heimelicheden plach
Met eenen bisscop alte vele,
Ende ontsach hem van overspele,
Ende deedse vor tpaepscap ontbieden,
Ende seide, het ware recht dat si scieden,
15[regelnummer]
Want hi nie met haren live
Ghespeelt en hadde, alse man met wive.
Vro was die vrouwe openbare,
Dat hi lyede dat soe maget ware,
Ende scaltene ghewillike quite,
| |
[pagina 3,244]
[p. 3,244] | |
Diende in weldaden groot.
In jonge Karles XIIste jaer
Wart die Karel cranc ende zwaer,
25[regelnummer]
Dat hi onnutte was ten rike.
Sine prencen ghemeenlike,
Want hem orloghe anelach,
Daer hi selve niet toe en sach,
Hebbene begeven ende ghelaten,
30[regelnummer]
Ende coren te haerre baten
Arnoude, coninc van Vrankenlant,
Ende gaven hem trike in hant.
Dese Arnout was Karlemans sone,
Karles broeder, entie ghone
35[regelnummer]
Ontfinc trike, alst recht sceen,
Alsemen VIIIC XC ende een
Screef Jhesus incarnatioen;
XII jaer hilt hijt in sijn doen.
Sinen oem Karel, alse wi lesen,
40[regelnummer]
Dien hiet hi ghereet wesen,
Want hi eerst Karel was, van al
Die cume een jaer mochte leven,
Sijnt dat hi trike moeste begeven.
45[regelnummer]
TRoemsche rike scuerde altemale,
Want twee heren in Ytale,
Deen hiet Wijt, dander Berengier,
Die mogende waren ende fier,
Streden onderlinge om trike.
50[regelnummer]
Oec wart te nieute Vrankerike
Want Karel die keyser, dies wi tale
Hier te voren hebben ghehat,
Die Vrankerike te voren besat
55[regelnummer]
Metten keyserike vijf jaer,
Die staerf, entie Fransoyse daer naer
Lieten Lodewike des lispers sone,
Die Karel hiet, entie ghone
Soude coninc hebben gesijn na recht,
60[regelnummer]
Maer het was te jonc een knecht,
Bore wat meer dan X jaer out,
Ende maecten coninc met gewout
Oden, des graven Robbrechts sone
Van Angiers, ende was die ghone
65[regelnummer]
Die met Ranolve den hertoghe
Ghesleghen was in dat orloghe
Bi Angiers, met vele mannen,
Vanden Deenen enten Normannen.
Dese Odo wart geweldelike
70[regelnummer]
Coninc ghemaect in Vrancrike,
Ende paertie voer daer naer
Vanden Fransoysen om Loduwijcs sone
(Karel die simpel hiet die ghone),
75[regelnummer]
Die doe out was XII jaer,
Ende brachtene inden lande daer,
Dat seggic u, met groten volke,
Toten erdschen bisscop Folke,
80[regelnummer]
Daer es hi inden stoel ghesat
Ende te coninghe daer gewyet.
Langhe orloge wasset ende dyet
Tusscen dese twee coningen ende gevecht,
Want elc vacht daer om sijn recht.
| |
Vander Deenen plaghe. LXIIII.
In keyser Arnouds eerste jaer
Begonsten met orlogen swaer
Die Normannen vor Parijs;
Sine constent gewinnen in gere wijs,
5[regelnummer]
Ende maecten hem te Borgoengen waert;
Sans belagen si metter vaert,
Dat si ghewinnen niet en mogen;
Te Troys sijn si vort ghetoghen,
Ende hebben die stat verbrant.
10[regelnummer]
Si verherijeden aldat lant,
Ende en lieten veste noch tuun
Al van Toel tote Verduun.
Tien tiden was Martijn doot,
Ende wart paues ende here groot
| |
[pagina 3,245]
[p. 3,245] | |
Ende hiet ende gheboot saen,
Dattem die keyser niet bewonde
Van paues te kiesene te genen stonde.
Saen sciet hi van desen levene.
20[regelnummer]
Doe wart paues een, hiet Stevene,
In keyser Arnouds vijfte jaer.
Tien tiden daden plaghe zwaer
Die Normannen entie Denen mede
In Lotterike in meneger stede.
25[regelnummer]
Bi Ludeke quamen si te wighe
Die kerstine met groten prighe,
Beede den zeghe ende dat velt,
Ende traken up ten Rine waert,
30[regelnummer]
Daer sijt al wonnen andie vaert.
Tote Wormse sijn si comen,
Daer si tlijf hebben genomen
Van Magensen den erdschen bisscop mede,
Ende daden grote mort indie stede.
35[regelnummer]
Keyser Karel hevet dit vernomen,
Ende es tote Beyeren comen
Met groten here nederwaert
Uptie Normannen ter vaert,
Ende vantse ter selver wile
40[regelnummer]
Up een water, heet die Yle.
Hi begonstse met wighe te voet;
Daer verkeerdi water in haer bloet,
Uptie Deenen, dat ongehort
45[regelnummer]
Ware te seggene dat ghetal,
Want het blever bi naer al
Dat ongetelde heidijn diet.
Cume blevere bode of iet,
Die de mare te scepe drouch,
50[regelnummer]
Hoemen dat volc dus verslouch.
Die Normannen, diere bleven,
Sijn dor Ardennen verdreven,
Tlant tusscen den Rijn enter Mase,
55[regelnummer]
Ende so ter zee uten lande,
Te haerre scaden, te haerre scande.
Van desen daghe vorwaert mere
Ne derden die Normanne niet so sere
Entie Deenen dies ghelike
60[regelnummer]
Der cronen van Vranckerike.
| |
Hoe die Normanne ondergingen. LXV.
Rolle ende sijn neve Ghelle,
Twee Deenen, daer ic af telle,
Die heren waren al nochtanne
Over Deenen ende Normanne,
5[regelnummer]
Indie crone van Vrankerike,
Menege borch ende menege port,
Ende daden menege grote mort.
Dese Rolle was een edel Deene,
10[regelnummer]
Maer sijn geslachte was al heene
Ende verstorven harde sere.
In Denemaerken was hi here.
Een coninc, die Elrus hiet,
15[regelnummer]
Doch rumde mettem menech tlant:
Die hem rovens onderwant,
Of die hem niet gheneren en conde,
Viel an hem. Dus tier stonde
Begonste Rolle stoken die zee,
20[regelnummer]
Ende quam in Vrancrike, daer hi wee
Den conincrike sere dede.
Te Chaertes viel hi vordie stede,
Daer binnen lach die hertoge Ricaerd,
Die sidert hertoghe in Borgoengen waert,
25[regelnummer]
Ende mettem lagere in echt
Van Parijs grave Robbrecht,
Coninc Oden broeder, dien daer te voren
Die Fransoyse over coninc koren.
So groot was der Denen macht,
30[regelnummer]
Dat sise daer met haerre cracht
| |
[pagina 3,246]
[p. 3,246] | |
An te stridene niet en betrouwen.
Hebben si gheset haren troost,
Die menegen uter noot verloost.
35[regelnummer]
Eene heileghe scone baniere
Maecten si van binnen sciere
Moeder ende maget drouch, die vrie,
Dat kalu Karel brochte wilen
40[regelnummer]
Van Constantinoble, sonder ghilen.
Enen vane maecten sire af ter ure,
Ende settene boven upten mure.
Die heidine saghen themde ane,
Ende bespotten sulken vane.
45[regelnummer]
Up dat hemde gingen si scieten,
Maer des en mochtsi niet genieten,
Want hem verdonkerden die ogen,
Sine consten tupsien niet gedogen.
Dies worden donse daer geware,
50[regelnummer]
Ende si up hem met haerre scare,
Ende sloughen hem af so menegen man,
Dat ment ghetellen niet en can.
Maer Rolle die es ontfaren.
Nu hadden die Denen binnen XL jaren
55[regelnummer]
Ende langere entie Normanne
Vrankerike met so groten banne
So gheplaghet, dat onse Here
Des lants began ontfaermen sere,
Ende gaf den heidinen sulke ghave,
60[regelnummer]
Dat si des vechtens stonden ave,
Ende beloveden manscap tanevane,
Ende oec doepsel tontfane,
Tlant si wonnen met stride.
Karel die simpel was blide,
65[regelnummer]
Die de Vrancsce crone drouch,
Ende wart gemaect alsulc gevouch,
Omden moet te makene sochter,
Dat hi Ghillen siere dochter
70[regelnummer]
Ende hi des heidijnscaps stont af.
Rolle wart kerstijn in derre wijs,
Ende Robbrecht hievene van Parijs,
Ende was Robbrecht na hem genant.
Dit was deerste Robbrecht, es becant,
75[regelnummer]
Van Normendien, dat Neustren hiet.
Van hem quam sidert edel diet,
Want Robbrecht Rolle liet na hem
Die goet man was ende waert;
80[regelnummer]
Willems sone hiet Ricaert;
Ricaerd oec enen sone liet
Naer hem, die Ricaerd hiet,
Ende eenen andren, hiet Robbrecht:
Dese wan met wapenen echt
85[regelnummer]
Poelyen, Calabren ende Cycile;
Die van Venegen, ende daertoe mede
Den keyser van Constantynoble der stede,
Alexise; des wart hi waert.
90[regelnummer]
Dese hiet Robbrecht Wiscaert:
Die was Willems Bastaerds vader,
Die Ingelant wan al te gader,
Enten coninc Arolt te doot slouch,
Ende crone daer inden lande drouch.
95[regelnummer]
Dus ghedeech tgeslachte dat hi wan,
Rolle die Deene, die edel man.
| |
Van Ghellen, daer die van Bloys af camen. LXVI.
Nu hadde enen neve, enen geselle,
Robbrecht Rolle, entie hiet Gelle,
Die daer doopsel mede ontfine.
Karel die simpel desen anevinc
5[regelnummer]
Ende gaf hem Bloys, dat een berch was;
Daer maecti, sijt seker das,
Daer hi grave ende here in sat,
Ende was deerste grave van Bloys,
10[regelnummer]
Niet Pertonopeus die Fransoys,
Die noit gewonnen was no geboren.
| |
[pagina 3,247]
[p. 3,247] | |
Dese Gelle wan, alse wijt horen,
An eene vrouwe van hoghen magen
Den ouden Tybaut, horic gewagen,
15[regelnummer]
Die niet gheprijst was metten bloden.
Tybaut wan sinen sone Oden,
Die de name Champenoys behelt,
Want hi was geboren upt velt,
Lichte in orloghe ende in gewere,
20[regelnummer]
Daer die vrouwe ghelach int here.
Haer vader, alst bescreven staet,
Was deerste keyser Coenraet.
Dese Odo eenen sone liet,
Die Odo naden vader hiet;
25[regelnummer]
Twee sonen wan hi in sinen levene,
Tybaude ende eenen Stevene.
Die de grave Tybaut hiet.
Dit es Gellen geslachte des Deenen,
30[regelnummer]
Al seggen Fransoyse ende quenen,
Dat die van Bloys sijn algader
Van Gauloene den verrader.
Der Deenen enter Normannen plaghe.
35[regelnummer]
Wat so kerstijn niet en waert,
Dat bleef doot ende vor tswaert,
Int Duutsche lant, in Vrancrike,
Of si weken alle gemeenlike
In Denemaerken over die zee:
40[regelnummer]
Sine keerden sidert nemmermee.
Willem van Malmesberghe seghet
Dese redene, die hier na leghet:
Karel die simpele van Vrancrike
45[regelnummer]
Edewaerds dochter van Ingelant,
Die na den vader trike hadde in hant,
Edelfride, entie coninc crone.
Ghillen, siere dochter scone,
Gaf hi Rollen den Norman, Robbrecht,
50[regelnummer]
Dat daer bi enden soude tgevecht,
Ende gaf hem Normendien mede,
Dat Neustren hiet doe ter stede,
Ende hijt van hem te leene ontfinge.
Ende daer menech stont te ringe,
55[regelnummer]
Hiet men Rollen, al daer hi stoet,
Dat hi custe des coninx voet.
Daer te valne up sine knien:
Den voet nam hi metter vaert,
60[regelnummer]
Ende hievene ten monde waert,
Entie coninc gaf enen val.
Van lachghene wart daer groet gescal
Onder die Normannen, maer die Walen
Begonsten seggen ende talen,
65[regelnummer]
Dat Rolle in onwerden dede.
Rolle seide het ware zede
In sinen lande, want mens daer plaghe:
Dus bleef dat scelden entie claghe.
| |
Hoe sente Martijn wederkeerde te Tours. LXVII.
Dat Robbrecht Rolle kerstijn was,
So brachtmen die heilege weder,
Die ghevlucht waren up ende neder
5[regelnummer]
Omme der Normannen torment.
Sente Bave quam weder te Ghent
Van Nele, dat in Brie staet.
Die van Tours namen haren raet,
Dat si tote Autsure varen
10[regelnummer]
Omme sente Martine sonder sparen.
Daer men sente Martine brochte,
Niemen en was dies ontgaen mochte,
Was hi creupel ofte blent,
Ofte met anderen evele ghescent,
15[regelnummer]
Hine ghenas, waest leet of lief.
Want, also seghet ons die brief,
Datter waren twee ychtege man,
Want si lijftocht wonnen daer an,
An hare cranke ongesonde,
20[regelnummer]
So wilden si vlien ter selver stonde,
Dat si ghenesen niet en souden,
Want si met beden leven wouden.
Doen si die crucke setten ane,
Omme also tontfliene dane,
Dan te crupene vander stede,
| |
[pagina 3,248]
[p. 3,248] | |
Worden si, al waest hem leet,
Beede ghesont aldaer ghereet.
Sident, want si en dorstent laten,
30[regelnummer]
Sone ghenieten si der baten.
Alse Martijn quam, die hemelbloeme,
Van Tours binnen sinen bisscopdoeme,
So waest up sente Lucien dach.
Cruut ende bloemen, daermen toesach,
35[regelnummer]
Ontfinc loof aldaer ter stede;
Ontstaken groot ende cleene;
Die clocken luudden alle gemeene,
Daermenne drouch hier ende daer.
40[regelnummer]
Dit was int XXXIste jaer,
Datmenne vordie Deenen vluchte
Tote Autsure, van groter vruchte.
Desen dach vierdmen noch dor roem
Tote Tours int bisscopdoem.
45[regelnummer]
In keyser Arnouds tiende jaer
Was paues Steven doot vorwaer,
Die vijfte van sulker namen.
Naer hem die van Rome quamen
Ende coren enen die Formosus hiet,
50[regelnummer]
Die tbisscopdoem wilen van Portue liet,
Want hem die VIIIde paues Jan
Eene sorghe doe leide an.
Doe dedene die paues ontbieden,
Maer hine dorste des niet genieden
Doe verwiet hine openbare,
Ende aldus bleef hi inden ban,
In Vrankerike quam bi rade.
60[regelnummer]
Daer quam Formosus bi ghenade,
Maer dat en mochte niet ghescien;
Hi dedene ontwijen mettien,
Ende stakene in leec abijt,
Ende sweren daer ter tijt,
65[regelnummer]
Dat hi daer na nemmermere
Ter stede van Rome en kere,
Noch te sinen bisscopdoeme mede.
Na paues Janne was indie stede
Te Rome paues dander Martijn,
70[regelnummer]
Ende gaf hem weder tbisdoem sijn:
Dat nam hi jegen sinen eet.
Te Rome te comene hi niet vermeet,
Hine wart oec te pauese verheven
Naer den vijften paues Steven;
75[regelnummer]
Doch wilden sulke eenen maken,
Hiet Sergius, die was dyaken.
Van deser dinc so rees daer naer
Meneghe scande, die menech jaer
Uptie heileghe kerke stont,
80[regelnummer]
Alse u hier na wel wert cont;
Want sulc seide ende oec lijede:
Alle, die Formosus wijede,
Andere wildere jegen varen,
85[regelnummer]
Ende seiden: dan es min no mere,
Want hi was paues ende here,
Ende quite ghescouden der eede sine
Biden paues selve Martine.
| |
Keyser Arnouds doot ende ander dinc. LXVIII.
Om dese werringe, om dese noot,
Die paues Formosus ontboot
Keyser Arnoude, dat hi te Rome quame,
Ende ware ter kerken name.
5[regelnummer]
Arnout quam met staerker roten,
Maer Rome es voer hem ghesloten.
Daer viel ene vremde aventure:
Een hase quam ter selver ure
Lopende tusscen den here enter stat.
10[regelnummer]
Alse des keysers volc sach dat,
Liepen si met roupene naer.
Die van Rome hadden vaer,
Die daer stonden ten tinnen;
Den muur lietsi ende liepen binnen,
15[regelnummer]
Ende dandere versaghen den vaer,
Ende liepen upten muur daer,
Daer si mede wonnen die stat.
| |
[pagina 3,249]
[p. 3,249] | |
Keyser Arnout quam in nadat,
Ende alle die ghene die wilden nosen
20[regelnummer]
Met gewelde den paues Formosen,
Daer hi mochte, dedi vaen,
Ende hem allen thovet afslaen.
Daer wart hi ghebenedijet
Van paues Formosuse ende ghewijet.
25[regelnummer]
X jaer daer na, alse wijt horen,
Dat hi keyser wart gecoren,
In Ytalen vant hi tiere tijt
Enen, ende hiet die coninc Wijt,
Die keyser wilde sijn met gewelt.
30[regelnummer]
Dien wan hi af lant ende velt.
Noch borch, casteel nochte stede
En mochte die Wijt behouden mede,
Dat vlien dochtem alre best,
35[regelnummer]
Anders en haddi gheene were.
Die coninc belach met sinen here
Des coninx Widen wijf in vasten borge,
So dat soe quam in groter sorghe,
Ende soe mercte ende besochte,
40[regelnummer]
Dat soet verweren niet en mochte.
Met ghichten ende met groter mieden
Verwan soe enen van skeysers lieden,
Diere inne mesdeden sere,
Dat si ghevenijnden den here
45[regelnummer]
Met eenen dranke, dien soe hem sende.
Dus quam hier af grote scende,
Want teerst dats die keyser dranc,
Sliep hi so vaste an sinen danc,
Dat hi drie daghe sliep tere stede,
50[regelnummer]
Ende alse hi die ogen updede,
Condi ghevoelen noch gespreken.
Dus moeste sijn here upbreken
Ende te lande waert hem pinen.
Wijt die volgedem metten sinen,
55[regelnummer]
Omme hem te doene scade groot,
Maer God selve hi sloughene doot.
Dit was in Arnouds XIste jaer.
Paues Formosus staerf, ende daer naer
Wart paues Bonefacis die here,
Keyser Arnout wart so zwaer
Ende so ziec in sijn ellefste jaer,
Dat hij niet en conde genesen,
Ende croniken seggen van desen,
Mochte helpen vander pine,
Die hem vanden lusen quam,
Sine atene doot, alsict vernam.
Dit was die leste keyser van machte
70[regelnummer]
In des groots Karles geslachte;
Hi was die vierde van Karle comen,
Dien wi groot bi namen noemen.
| |
Vanden keyser Loduwijc, Arnouds sone. LXIX.
Int jaer dat keyser Arnout staerf,
Lesen wi, dat tpauescap verwaerf
Up eenen, die hiet die VIIde Stevene,
Die waest onlange in desen levene.
5[regelnummer]
Die paues Formosus hadde desen
Bisscop gemaect, alse wi lesen,
Tote Araenyen indie stede.
Nu hort wat danke hijs hem dede.
Alle wijnghe hiet hi tegaen,
10[regelnummer]
Die Formosus hadde ghedaen,
Ende andere onhovesce wort,
Die elken wonderen mach diese hort.
Men leset dat hi consilie helt,
Ende dede ontgraven met ghewelt
15[regelnummer]
Formosuse den paues, daer hi lach,
Ende dede hem afdoen updien dach ware,
Sine paueselike gheghare,
Ende dedene cleden alst een leec man
Ende vander rechter hant afsniden
20[regelnummer]
Sine twee vingheren tien tiden,
Ende daerna werpen indie riviere;
Maer hi staerf daerna selve sciere.
Doe was daer een paues ontfaen,
Die gheheeten was Romaen,
25[regelnummer]
Die vier maende indie stat
| |
[pagina 3,250]
[p. 3,250] | |
Nu willen wi vanden keyseren spreken.
Van keyser Arnoude lieten wijt breken,
Die die achterste keyser was
30[regelnummer]
Van keyser Karel, alsict las.
Alse keyser Arnout doot was bleven,
So wart int Duudsche lant verheven
Te keysere Loduwijc sijn sone:
X jaer regneerde die ghone.
35[regelnummer]
Hi begonsts, dat lesen wie,
Int jaer Gods VIIIIC ende drie.
Aldaer drouch hi X jaer crone;
Maer die cronike gevet hem te lone
Der jare nemmeer danne sesse,
40[regelnummer]
Want van nemmeer hevet soe gedincnesse
Van mogentheit van Rome die stat.
Menech tyrant, die der kerken
Scade daden enten clerken,
45[regelnummer]
Ende hem die Vranken niet staen in staden,
So wart die kerke van Rome verladen,
Ende si den Vranken ghemeenlike
Ontseiden dat Roemsche rike,
Ende trike scuerde altemale;
50[regelnummer]
Want some regneerden in Ytale,
Ende some inden Duudscen lande,
Ende waren onderlinghe viande,
Onthier entie eerste Otte quam,
55[regelnummer]
In sine hant dat keyserrike,
Ende wart keyser mogendelike.
In coninc Loduwijcs eerste jaer
Was paues Romanus doot vorwaer.
Theodosius die wan die stede
60[regelnummer]
Des paues entie moghenthede.
Dese was jegen den paues Steven,
Die vander ordine hadde verdreven
Die ghene die Formosus wijede.
Hi ontfincse ende benedijede,
65[regelnummer]
Ende ontbandse vanden banden,
Maer hi staerf daer na te handen.
| |
Coninc Loduwijcs doot. LXX.
Ten eersten jare van Loduwike
So wart paues mogendelike
Alse dese den paues stoel gewan,
5[regelnummer]
Setti hem daertoe in rechter sake,
Hoe hi dat consilie gebrake,
Dat die paues Steven hadde gheset
Jegen paues Formosus wet,
Ende versaemde indiere maniere
10[regelnummer]
LXX bisscoppe ende viere,
Ende erdsche bisscoppe dies gelike,
Van Vranclant ende van Vrancrike,
Ende wart te Ravene gheset
Bider heilegher kerken wet,
15[regelnummer]
Dat men dien seent verbernen soude,
Die de seste Stevene woude,
Ende wat die paues Formosus dede
Soude bliven staende mede.
Niet vele meer dan een jaer
20[regelnummer]
Was dese jan paues daer naer.
Int ander jaer van Loduwike
Wart paues te Rome mogendlike
Die vierde Benedictus, gheboren
Uter stat van Rome, alse wijt horen,
25[regelnummer]
Die onlanghe den stoel besat.
Die seste Leo quam na dat,
Die en was paues waer XL daghe:
Dit was indie kerke plaghe,
Want een sijn pape Kerstoffels hiet,
30[regelnummer]
Diene onreinelike verriet,
Ende wart paues met ghewelt;
Den paues in enen kaerker hi helt.
Daer na in Loduwijcs vijfte jaer
So quam Sergius daer naer,
35[regelnummer]
Die wilen in keyser Arnouds tiden,
Alse die kerke begonde striden,
Jeghen Formosuse was ghecoren,
Ende biden Vranken, alse wijt horen,
Hevet hi Kerstoffele gevaen
40[regelnummer]
Heimelike, ende es gegaen
In dat pauescap met crachte.
So verre hi die Romeine brachte
Met dreghene ende met verdriete,
Dat si wijsden al te niete
| |
[pagina 3,251]
[p. 3,251] | |
45[regelnummer]
Dat Formosus hadde ghewijet;
Noch meer dat scande es datmens lijet:
Men trac Formosuse uter erde,
Ghecleet na paues dor sire werde,
Ende settene in sinen stoele saen,
50[regelnummer]
Ende dedem thovet aveslaen,
Ende sine drie vingren voren afsniden,
Ende indie Tybere werpen tien tiden.
In wraken, dat hi vor hem besat
Den Roemscen stoel, so dedi dat;
55[regelnummer]
Entie Formosus wijede echt,
Die ontwijedi jegen recht,
Dat noch meerre onrecht was.
Des paues Formosus lachame vonden
60[regelnummer]
Visschers in die Tybre tien stonden,
Ende leidene scone in een vat,
Ende groevene daer na dat
Te Rome in sente Pieters kerke.
Die ymagine vanden gewerke
65[regelnummer]
Anebedene, daer menne drouch, ende neghen,
Ende gaven hem groeten, alsvriende plegen.
Welc haerre dat dese onhovesceit dede,
Die wi scriven hier ter stede,
So paues Sergius, so paues Steven,
70[regelnummer]
Want hets up hem beeden bescreven,
Dan es mi niet te vullen cont;
Maer diet dede was een hont.
In coninc Loduwijcs seste jaer
Was hem een prince, hiet Adelbrecht, zwaer,
75[regelnummer]
Die here was in Oesterike,
Ende VII jaer street up Loduwike.
Die bisscop van Magensen Hatoen
Dedere also toe sijn doen,
Dat hire omme onthovet waert.
80[regelnummer]
Loduwijc sette sine vaert
In Ytale jeghen Berengiere,
Die regneerde na keysers maniere,
Ende heeftene met wighe gesconfiert;
Ende alse hi merct ende visiert
85[regelnummer]
Omme tontfane die keysercrone,
Wart hi ghevaen te Verone
In Lumbaerdien, ende gheblent,
Ende staerf daer na, alsemen kent,
Int tiende jaer van sinen rike,
90[regelnummer]
Coninc, niet keyser, aleenlike.
Den eersten bouc willic hier enden,
Want God liet tkeyserrike venden
Den geslachte van Karel den groten,
Daer geen volc jegen mochte genoten.
|
|