Spieghel historiael. Deel 3. Partie III en IV
(1863)–Jacob van Maerlant, Philip Utenbroecke, Lodewijk van Velthem–
Auteursrechtvrij
[pagina 440]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
Bijvoegsels en verbeteringen.I.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 441]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
felhede. 12. onnoselen. 13. altoos ontbr. 16. soude hem m. niewe. 18. Hoghe ende groot. 19. Een venster. 23. Si souden br. 26. Du moets s. beghinnen d. 28. ghene doen inganc. 30. brouwen conde. 32. Dode enen philosoph, hiet Senoen. 34. Dat hi s.d. hadde g. 35. Ende alsmen. 39. desen man. 42. si den here. 44. quaetheit. C. 44. vs. 6. Dese ontbr. 7. afgode e.v. screyen. 9. Daer die tempel was ghevallen. 10. Dede hine. 12. Dat die c. 14. weerden. 16. Dat scade was groot. 19. selver ontbr. 22. Ende wilde in. 23. coep ontbr. 24. kende. 26. Si namen miede e. 28. Als si v. in die z.q. 29. om ghenade. 32. E. hi mit sijnre herten dan. 35. groot ontbr. 36. namen op den hals sijn. 41. En g. 42. o. die sc. 43. Ende als si. 46. D. loende men haer q. 47. so ontbr. 52. doe ontbr. 53. In Anchuse XXVIIste j. C. 45. vs. 1. Josyas. 3. ende ontbr. 5. Ne ontbr. - niet mere. 6. Ne ontbr. 13. E. dien hiet hi J. 15. XL. 17. H. om castieden Jonas. 18. diere sint om was. 19. jamerlijc. 20. Jheronimus. 21. voor seide doe te v. 24. n. en sprake. 27. Niewelinghe. 28. hevet ontbr. 35. sette hi. 36. die edelinghe. 37. gh. ende als. 38. Daniele. 39. Voerdi mit hem. 44. Ende na den v. 46. als. 47. vincken. 55. Sine name verkeerde men te hant. 56. wart. 60. Int ende. C. 46. vs. 4. Onwettich e.q. vorwaer. 6. Van Asyen m. gr. ghediede. 7. stichte. 8. dieke hadde. 11. comanscepe. 12. wonnen si. 14. Eerst wijngaert t.e.z. 15. Lant. 16. boomgaerde. 17. die ontbr. 19. Ontseiden. 24. Om te ontsetten. 27. heeft. 28. Doe quam hi w. 30. Dattie wive. 31. hongher, dit was. 32. Doe bleef die stat. 33. XIte. 36. heeft. 37. M.s. kinder dedi doden. 38. Voor sinen oghen, hi m.g. 39. die oghen. 42. sijn. 42. Nabusardan. 45. Die veste ende die d.k. 46. werke. 51. Ende al om dat. C. 47. Opschrift. Die v.e. ende vander Joden ghevanghenissen. Vs. 2. plaghe. 3. Die v. ewe st. vorwaer. 9. Int XIXste j. dat g. 10. was. 16. leefde. 17. Regusar. 18. ende ontbr. 22. al ontbr. 23. al. 27. Als dan XXI j. 28. Als ons coroniken. 30. Doe regneerde dese liede. 32. ghescreven. 35. Die bedi dien n. heeft o. 36. sijn moeder. 39. wide. 41. herder. 47. helten op als. 48. op die gone. C. 48. vs. 6. haren. 8. selve soude door g. 9. besloten. 10. Want des. 12. B. was, b.1. 13. wil. 15. leefden si gh. 18. En ghene. 20. Venst. 21. vroeden heten. 22. Cales Millosus. 24. Pychatus. 25. C. van L. 28. Priemius. 30. Van wijsheden der w. te v. 33. ende ter selver ure. 34. selsene. C. 49. Opschrift. tafel vinghen ende optoghen. Vs. 2. vluwe w.e. lutten v. 3. Melasya. 4. ghegaen. 9. groet ontbr. 12. seide. 16. dat hem. 21. Hi heeftse g.o. 23. wart. 26. Dat bet waer weert Byas. 27. So dat mense Byase v.s. 29. Doe q. si te S. 32. weert. 33. Apoline. 34. sine. 37. oude ic. 38. so lanc. 39. dootbedde. 41. vriende e. si daer spr. 43. thoeft - vraechdem. 44. v. een woort. 46. wil. 48. totter doot. 51. Voor vr. 54. vr. elc te deilen tsine. 55. wisen. 56. vrienden. 58. E. doere in q.v. 59. Ende sijt heerden d. si v. 60. liede vl. t. st. 61 al ontbr. 62. Ende alse si an B. sochten. 63. niene vl. 68. W. hi w. talre st. 69. al ontbr. 71. mochten h. als hi w. C. 50. vs. 1. dat doe die liede waren. 10. Van haren live ende mit g. 15. bequamen. 21. Dan ontbr. - was. 23. had. 25. in beden. 26. al ontbr. 29. In d. 30. inder. 35. baer. 37. haer. 38. haer s.g. 41. papen, helhonde. 42. Diene o. gh. 44. onwettighe. 45. golyase - boeken. 46. ypocriters - hoeken. 47. allegader ontbr. 49. is haer. 50. Dat h. is o. tleven. 51. haer. 53. sech, dorper. 54. saghestuse. 55. seide hi - prumeboom. 59. Hi seide. 61. Uwe o. draghet. 63. Dus worden d.p. ghevaen. 64. swaren. 65. S. ontghinc. | |||||||||||||||||||||||||||||||||
III boek.C. 1. vs. 8. die van. 12. sach hi in. 15. besperde. 23. E. ongheboren r. enen m. 24. Dat si enen sone. 25. Na haer, die ongheboren w. 30. hiet hem dat hiet v. 33. E. en dorstet n.o. 34. herder. 38. wat. 41. haer. 42. herder. - es ontbr. 45. voeghele of diere. 46. Ghint k. brinct hi. 47. teerste - dare. 48. loecht in dier. 49. Als of hetse had gh. 50. Dat wijf. 51. Spieracus (zoo ook steeds in 't vervoly) door dier teven. 54. dat wm. w. C. 2. vs. 2. kinder, sijn. 3. coren. 4. hi swaer sere d.f. 6. Die sloech hi. 7. liede clagheden om dat gone. 8. claechden. 9. onboot dat kint. 10. vraechde w. het hem bewint. 14. Doe mercte hi dat het den s. 15. Wel gh. bider gh. 17. Dat was. 18. pensede dat het. 19. Dat hem. 20. bevallen. 21. houden. 22. Hiet dat. 23. om. 25. sijns. 27. had. 29. D. na so gh. 32. sijn. 33. Om te varen op die v. 36. Die gone. 38. riet den. 40. W. hijs weert ware v.r. ore. 41. hieten. 44. Hi is oor, tlant is sijn mit r. 45. verhoret. 46. onbiet. 47. Enen. 48. heeften. 51. van vare vd. l. 53. t. den dien. 54. E. seiden. 58. was. 60. M. hoghelike voor C. 61. Na den manieren den m.n. 66. Alse ontbr. C. 3. vs. 3. conde. 4. Hoe die b. bome e. diere spr. 6. ander boeken. 7. Die E. hiet. 8. Waer - die. 9. Nodekijn. 14. te sire j. 18. sijn. 21. maende. 24. wert. 26. So was c. X. 29. wast. 31. Ataxerces dander en dr. n. 32. dan maenden. 38. groter. 42. IIII. 48. coninghe. C. 4. vs. 2. Ende hi diet al o. 3. dat ontbr. 4. verhief. 6. winnen hi n. herde sc. 7. v. te l. 11. Want een. 14. Droechen o.e. hi v. 15. C. die wart. 16. voer. 17 en 18 ontbreken. 19. die also l. 21. b. den knien. 25. leetde. 26. Dede dat hi. 27. heefti. 28. en was j. 32. c. oec m. 35. feeste ontbr. - sine. 39. een h. daer dreef. 40. woorde. 41. Dat meent. 42. Ghetelt e. proeft. 43. v. mede van h. 44. wilt. 45. Die - ende v.M. 46. Mit hare gr. moghentheden. 48. Het tweede hoe ontbr. C. 5. vs. 1. Babylonien. 2. daer oyt c. voor sat. 3. St. op een pl. bi ere r. 4. Viercant. 6. XVM passen. 7. Elc passe h. | |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 442]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
voeten v. 9. XV. 10. steden. 11. aldus. 12. Als ons scrijft. 13. beelfroyt vander st. 14. Is die. 16. D.G. wilen d.t. om. 17. Ende in die Bybel hiet. 18. E. Nembrote te d. vel. 20. Ende ontbr. 22. V. van m.m. 23. ander dinc. 24. ongheloeflic scijnt te w. 25. om. 28. Niet en reken man nemmermere. 29. Waert gheorloeft. 30. b. ende m. 35. busschen e. ghesture, 36. stenine. 37. Die noch hoghe. 38. seder. 39. om die manieren. 40. die dieren. 42. Hovel, dal. C. 6. vs. 2. eerst. 3. n. en d. 4. of breken mochte. 6. stat. 7. menigher. 8. hi daer in is. 9. e. doot den boghe. 10. muer. 11. D. si sl. m.d. 12. den. 13. lant, lijf. 16. na ontbr. 19. Die. 20. Die voerde hi mit hem. 21. nammen te sine. 22. setten ten hoochsten. 26. sijnre. 27. waer. 28. Uut enen b. 30. doochden e. van. 31. Uut haer q. die ongehouwen st. 32. Dat is. 33. die ontbr. 35. W. si wie op. 36. Dats die quaet van h.c. 38. Op w. dat valt oec. 39. Dat wie tsire gr. hoort. 40. Die w. te st. ghescoort 44. vercoren. 46. Dat hem. 51. ghewan. 53. daen te keren. 54. Tempel te maken G. teren. 58, al ontbr. C. 7. vs. 2. Porrede. 4. mit hem. 6. Alre hande v. so meen ic. 9. Dit w. in d. LXX j. 10. Dat si inder vanghenisse quamen daer. 14. offterhande. 15. Ende ontbr. 16. ghebure. 17. lettense m. hare. 18. dat. 19. So dat si b. 21. Niet en m. in. 22. Die t. ons Heren volmaken. 24. jeesten scriven. 26. helpe. 28. Om tontsetten. 29. die grote p. 30. was. 33. om. 36. Op ontbr. 37. dancken sine grote. 38. Cresuse en m. helpen c. 42. lieten. 44. hoorde. 45. Dat hem die van Gr. q. 47. hadden sine. 48. Hadde hi. 50. mit stride. C. 8. vs. 1. Cresuse. 3. E. heeft Cyrus bevaen. 4. E. anderwaerf bestaen. 5. dede hine. 6. om. 7. souden bornen. 10. reden. 13. ghelijc. 14. sit ontbr. 16. oec over waer d. 17. D. noyt c. en w. 18. Ons andwoert e.m. weselike. 21. snel. 22. Nachts docht hem. 23. Dat hem. 26. men. 27. E. verbernen s. inder p. 30. vinken derde waerf. 31. heeften. 33. jamerlike. C. 9. vs. 5. sachte. 8. doen welc tijt. 9. dochte hem. 10. ghenoechlic. 11. der werelt al. 13. vergaten. 16. een. 17. meer. 18. br. in s.h. 19. Doe m. 22. waerpen. 24. vincken. 27. begaers oyt. 28. maecti sat. 29. Och! w.s. wi b. 31. selwi. 34. Die ye cr. t.w. dr. 35 en 38 aldus: In Cyrus tiden, als ict gome,
Was Tarquinus coninc te Rome.
37. hoverdighe. 40. Tulliuse Serviliuse, die heer. 41. coninc hadde. 44. te sulken doene. 45. mede tormente. 46. de. 48. Sint w. hi slants. 49. Om Tarquinuse. 54. Tot. 55. Pystratos. 56. Die visierde. 58. Misselicsins. 60. Gheselen e. tormenten m. 61. hi ontbr. 63. scoorde s. cleder t. stonde. 64. toochdem liteken ende w. 65. heeft. 68. de ontbr.
C. 19. vs. 36. dede hi. 38. Niement en c. - is. 40. suster Leonidis. 41. Scrapte. 46. enten. 48. hem ontbr. 49. Driewaerf. 51. diet. 52. smekende ontbr. 53. h. en waer gheen. 54. onghetelt waer. 56. op u diet. 58. het is. 59. besceden. 60. leden. 61. Daer is m. lax. 64. mach. 65. so qualic is b. 66. Dan g. C. 20. vs. 3. Ende g.v. sijns. 4. man ontbr. 6. landen. 7. scepe. 8. IIIM. 9. Dat last voerde. 13. Van Persen uter z. 14. vander zee Termofile. 15. alsment w. 16. sint J. arm nu h. 18. Mit IIIIM op heem stride. 19. daghe. 21. T.v. so sach. 23. hi sine liede t. 24. V. wech ende d. 26. vordeel strijt. 27. nam ontbr. - mit hem. 28. ene ontbr. 30. ect h. op die h. 31. die ander. 32. In die. 33. die ontbr. 34. Q. hi i. 35. een. 38. viande. 40. Tot - dier. 42. van wapine. C. 21. vs. 3. roven. 4. Deser. 5. Maer reghen, blixem. 6. Sloechse. 7. h. tien st. 8. wech. 9. water. 11. daetsi. 12. in dien d. 13. daer ontbr. 14. hem ontbr. 16. Diemistodes verstont dat snel. 17. Dat het sc. b. 18. dat ontbr. 19. Winnen kinder. 20. eylande. 23. na begonde hi. 25. oever. 26. bescouwen dat. 28. hoorwi. 32. Int noort here. 33. twivel. 34. W. haer dat s.k.d.v. 36. Excerces. 37. deerste. 38. Persen. 40. Dander diere. 43. Dat hise helde te sire h. 45. hi ontbr. 46. waren 51. storme. 52. Had d. br. gebroken o. 53. wel ontbr. 54. Wert hi onvro. 57. Dusdane. 60. Als hi torloghe b. C. 22. vs. 1. Orosius. 2. was so. 3. liden. 4. v. tien tiden. 5. hongher - arbeyde. 6. e. op heyde. 7. ligghen. 8. Ende den h. volghede n. 9. voghele. 10. Q. ende v.e. onghehiere. 11. die tander. 13. Ende v. 14. Doe voer hi. 19. l. al g. 20. so machtich e. 21. Waren dat si taren sc. 22. Seder. 23. Als das - was. 27. E. dochte van D. das. 32. eyschedi. 33. Te Sartes groot. 37. dit - daer om gh. 40. c. en d. C. 23. vs. 2. Entie - hen. 3. alle den. 5. Demistotese (ook verder wordt de naam zóó, of Demistodes, gespeld) v. alle den h. 8. sine. 9. datten. 10. om tverdriet. 12. prijs herde v. 14. dustane. 16. man. 18. d. dan e. 19-22 aldus: Die onvroet ende wanraect ware.
Hï andwoerde openbare:
Hi hadde liever enen man
Die goets breke hevet, dan
Enen ries ende al dat goet,
Dat enen voghet hebben moet.
26. na doe hi. 28. torloghen. 29. wilde hem. 30. had. 35. prijsten. 37. Kende alle sire liede namen. 38. sprac. 40. D. een d. diemen pr. s. 42. Die. 43. Dat hi. 45. bin. 46. Dies o. C. 24. vs. 4. sijns selfs. 5. al der lieder v. 6. Die der werelt w. 12. sonen scone. 14. Een avonts. 18. Ataxerces hiet. 21. Brocht hijt toe in quaetheden gr. 22. hi sl. d. br. doot. 23. Aldus helt A. trike. 25. dat die b. 26. Hem souden sw. s. ten d. 27. te gheselle. 28. Bachasem. 29. moghenden. 38. A. die j. 34. bekeerde. 35. het ontbr. 36. morghens. 39. hi d.r. wilde k. 43. j. dare. 44. corter. 45. wisselen. 46. Ende als hi tghene. 48. Stacken. 49. hiet. 50. wrac hi daer. C. 25. vs. 2. sijn t. die dus die l. 3. hi ontbr. 5. so ontbr. 7. een ontbr. 8. die Bibele. 9. tempel verbornt. 11. Dese. 12. | |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 443]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
hem letteren c. br. 14. men der Joden vanghenisse vrie. 15. dat ontbr. 16. Esdras. - al ontbr. 17. bederf ten tempel. 29. is die edele. 30. weelden h. op der eerde. 31. lieve. 33. Terde is cl. 34. als ict bekinne. 35. En is eerliker. 37. So nes n. als tander es. 38. Ten derden. 39. bederlijc. 40. pr. nemmermere. C. 26. vs. 1. XVIste. 2. Romen. 4. Om S. boeke te l. 5, nemen. 9. brochtse - tafelen. 23. eyghendome. 24. Dat hire te bet te s.w. an come. 25. te eyghendome. 26. toern. 27. midden. 31. ghemeente. 84. si deerscappie. 36. hen. 37. scincker. 42. dade sulc e. 43. s. daer. 47. sijn. 49. vesten. 50. Al om e.o. weder ende voort. 52. goede. C. 27. vs. 2. philosien. 3. vinder. 4. inden boeken. 6. haer tien. 8. had. 9. scoens ontbr. 12. Y. die halp haer twaren. 13. vraechde of in die camer. 16. vanter s. 17. behelt si dat leven. 18. Want ontbr. - haer. 19. t. so was. 20. spreker. 21. leren. 23. Ende haer v. was te. 24. welke tijt dat die. 26. soude hem. 27. sulken. 28. vr. ende m. 29. eyschede. 30. dat hi niet. 32. an aldus mit cl. 33. segsfu teser dinc. 34. niet jonghelinc. 37. wons. 41. So en macht mi. 42. salt. 43. win ict. 46. E. duut. 48. sal wesen s. 50. En sal di. 51. Ende ist. 53. iet ontbr. 56. lonen. 68. En. C. 28. vs. 5. voorde. 6. levene. 8. Muro. 9. dicke. 12. w. ende s. 13. Sc. door mi. 14. Om enen. 15. gheneest als. 20. d. hem m. swaren strijt. 21. Op ene tijt. 23. Quaets meer dan onghevoech. 24. Ende ontbr. - redene. 25. water. 27. Als hi s. hoeft h. ghevaecht. 28. onghevraecht. 30. Dustane d. sulken r. 31. Alse lyades hem vraechde. 32. om hi n. en verjaechde. 33. p. so sere. 36. Alsmen. 39. ontreyne telker. 40. E. hi ontreynt d.k.m. 44. Het waer maer. 48. Ende sonder. 50. dier. 54. Ene s. heeft b. 55-58. Deze vier verzen ontbreken. C. 29. vs. 1. die ontbr. 2. te sijn. 5. beteren - heeft. 7. wil. 8. n. can g. 9. so ontbr. 11. ander. 12. niet en sterve. 14. di m.b. of. 15. Sich. 16. anders goets niene gheers. 17. Int g. te houden e. te winnen. 18. sinnen. 19. Die haesten raet heeft int ende. 20. Dickent. 21. dinghe en s. ter rade. 22. erren. 23. corten. 26. bit - gheven. 28. En. 29. dats tbeghin. 31. woorde. 32. Doet die vrientscap dicwile laten. 35. selfs. 38. M. en mach n.l. 39. Sich. 40. niene. 41. wilt. 43. sult d. 46. en ontbr. 47. du sel. 48. Die liede w. gh. l. 49. dubbel. 51. Tgheluc. 52. doren. 56. si sulc. 57. vaechde. 58. goet ware. 59. daer. 63. lieden. 66. S. claghen, scelden, schende. 68. swegher. 70. die daer bl. 74. als. C. 30. vs. 2. maenden. 3. wart. 4. Sogydanus. 8. In desen t. als wel sc. 9. in Cicile e. groot. 10. noyt. 11. scoorde. 13. E. oec verderf. 14. poorten. 15. ontwee. 16. eylande. 17. Noch huden siemen. 19. A. der welt - daghe. 20. Ghesciede d.v. plaghe. 23. ph. favelen of m. 26. te bedde. 27. wille. 31. seit. 33. b. ende a. 35. eerst Ataxerces. 36. Aristoen. 37. Neptunuse. 38. Pericone hore ic. 40. Die vr. w.s. in s.d. 41. Als sijn v. 46. Quam vlieghende. 47. hemel. 48. Ende als hi. 49. Gh. ghevoorhoeft. 50. ende ontbr. - betide. 52. droem. C. 31. vs. 6. scoenhede had hi. 8. groter. 10. dan een ander. 11. Des wils was hi sere vro. 12. hem dies a. 18. sendemen na h. an die v. 19. Die ontbr. 22. Als hi wort. 23. en mochte o. 24. camer. 25. heeft. 28. Ens niement s. dat hi l. 29. Xde. 31. Dede een Heractus die stede m. 32. is in, in w.s. 33. Een d. datmen tatre h. 85. Uut eenre steenrootse, v.e. steen. 36. ghemeen. 37. up VII pylare g. 38. Van den selven stene mach men sc. 40. mach nauwer al b. 41. deen ontbr. 42. dander. 43. horen alle al bl. 50. wan vromelike. C. 32. vs. 2. c. ende nu. 3. Mennone. 4. boec w. ondone. 5. Hi vinten. 6. In die jeeste. 7. wide. 11. hore ic lien. 12. S.v.w.s.v.a. 14. inden tiden. 15-18. Deze vier verzen ontbreken. 19. Hier moet iet a. 20. elwaer. 21. XVste. 26. dander helt hi o. 27. so tware hout. 30. kerker. 31. scrijft. 32. dode. 33. dat hem. 35. scrijft. 41. droech. 43. onghewout. 44. man ontbr. 45. sprac hi. 47. Mit gherechte als een ondadich an. 48. ware ic scandelike. 49. Dits wijsheit st. e. sere gr. 50. staet. C. 33. vs. 3. Volchden. 4. Als hier na b. 5. Ceriofen. 9. sprekes. 11. spreken. 12. Ceriofen. 18. Sint d. hi sterf in e. 19. XIIIde. 22. boeke. 25. Dat hem. 26. legghen te samen. 27. spreect men. 28. na s. sterfdach. 30. men dreef. 32. Sint. 33. cochten. 34. Vraechden w.a. dat hi c. 35. vrient. 36. dat bedieden. 37. Hem w. 38. kinder brocht hi. 39. scouten - lieden. 40. Als ic hoorde bedieden. 44. sijn cleder. 47. vraechde. 48. inder. 49. Dat ic niene va. C. 34. vs. 7. wils. 8. ic ontbr. - sonnen. 15. Aldaer hi scotelen dwoech. 16. Bespotten. 17. dune dorste g. telen w. 18. Wilstu m. D. spreken. 20. Wilstu. 21 en 22 aldus: Dune hatste gheen noot te smeken dan
Denyse, den quaden tyran.
23. q. te Pl. 24. e. sere sc. 27. D. mit h.o. 28. daer ontbr. 30. Sijn goet, beide gr. e. sm. 31. gaft wech wel gh. 32. helt hi. 35. D. hi op leende. 37. tetene. 38. Hine wandelde in ghenen zale. 39. poortusen ende in. 40. Of in. 41. af ontbr. 42. D. in l. hi. 43. j. den wint k. tende. 44. Dat hi vast ende gheheel kende. 45. nu leert. 46. Mijn huus. 47. vatkijn had hi. 48. dat ontbr. 49. E. sach hi e. bevant. 51. seide: wiste ic. 53. als hi dat sprac. 54. te sticken. 55. proeft. 56. a. en wert sat. 59. den r. 60. ter st. 61. hem niet dr. 62. no waghen. 63 en 64 aldus: Sinen vrienden seidi: Neemt goem,
Daer hi lach onder enen boem.
C. 35. vs. 2. w. een o. 3 en 4. In omgekeerde volgorde. 8. al ontbr. 9. haren. 13. Maloene. 14. mit hem m.r. coene. 17. menighe. 18. Cisile. 19. Teerste dat hem. 20. Van dien b. was hi gr. 23. niene q. 24. sc. ende te sc. 25. in bans te werden. 26. ware hi. 27. een. 28. D. sijn sc. 31. steden hebben si dus b. 32. haer g.g. toe m.c. 34. H. binnen w. 35. Maleus. 37. h. doen b. 38. Daer h. hi. 39. Carthago. 42. Als die stat heeft | |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 444]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
ghevanghen. 43. hi s.w. daer dore en tore. 44. E. deder in. 45. E. boor. C. 36. vs. 1. Na Malcuse. 2. in C. 7. Maer dese mit h. sc. 8. Sardeynen. 9. Ende van Cartago m. al. 12. Ende als si. 13. daer ontbr. - jeghen. 14. misval dat alle weghen. 15. mensch vallet. 17. die ontbr. 19. stenden. 21. n. hem droomde dat. 24. of en w. 26. Dus en ist hem. 29. Naest hem. 30. angreep. 32. Versaemde hem in corter w. 33. heeft - zee. 34. g. altehande. 36. Dat volc. 37. se ontbr. 38. n. graven en c. 39. cleenre. 40. Te l.m.w.v. 41. sijn. 42. was in C. 43. conde. 46. sach. 50. dode. C. 37. vs. 1. scriven aldus. 4. weten. 5. hieten. 6. die ontbr. 8. ende ontbr. 10. Wasteerde tAfrijxe h. 11. tiden e. op die w. 12. Wart D. 14. Aldus. 16. die ontbr. 17. hi so. 22. handen there. 24. Enen verrader. 26. weten. 28. Denise. 30. m. vander w. 32. verrader. 33. warter om. 36. Dat so wie te scole ghinc. 38. Ghene Gr. letter. 41. Dat. 42. latinere. 43. tier. 46. Dat hi - welker. 48. ghewinnen. C. 38. vs. 6. dr. van hem, hoorter na. 7. Haer. 10. Gode d' sitten. 11. als sijt al b. bi m. 12. So sach si. 14. scouwen. 15. vraghet si. 16. Diese inliet: wie is. 19. Dien swaer. 20. Cisilien. 22. e. lant sok en. 28. so en heefti. 31. Al thare. 34. Die bat den goeden man om s.l. 35. Ende altoes om sijn g. 36. ter. 37. Hare ontbr. - waer om d. 38. mine. 39. Hadwi - felheden. 40. bat ic om. 41. Doe q.e. argher in die st. 44. di so en. 45. E. ic vr. 47. langhen. 48. Hi scaemdem dat toude w. 50. also groter c. 51. roefde. 52. wat so hi inden monster. 59. baerdemakers. 64. Mit hem wesen als. 65. was bi so groter. 66. d. of bi n. 68. so hi mochte b. 69. valbrugge. 72. sijn. 73. scepen. 74. Ende ridderscap. 75. Sint. 78. Ander kindren. 79. Sijn boekelkijn. 81. verdooft. 82. h. die haer ghelooft. C. 39. vs. 4. Hi liet. 7. woest wel na. 8. hiet. 11. evel. 12. bet daer. 13. pleghen. 14. studieren. 15. sinen. 16. u h.s. punt n. 22. al over waer. 24. eertrike. 25. jonghelinghe. 26. dat woort. 27. Ende die wijshede. 28. Quamen ghinder Pl. h. 30. Haddijs. 31. W. het hem. 34. had. 35. wiser. 37. Liever. 39. leren datmen daer w. 40. bl. te quiste. 43. jongher. 44. m. was van al A. C. 40. vs. 3. entie zee. 4. mee. 6. ghemotrien. 9. seidemen. 11. E. hi M. 14. Dat heremyen. 15. dat en is. 16. was doe C j. wel d. 20. sinne. 22. Hare en tare van scole. 24. Tharente. 29. lettere haer en tare. 30. si. 31. haer volchde. 32. hi scuwede te wesen. 33. grof w. ende g. 36. haddi. 40. engheen. 41. waren. 42. was. 45. E. screef d. hi h. ere. 46. Inghele e. duvele. 48. gheeft. 50. en conste hi. C. 41. vs. 2. Dat n. bl. no c. 3. ane vaen. 5. wil. 7. tieghen. 12. sijns. 14. vleysch ghenoechte a. 15. Wederstaen. 16. Wil. 21. proeft hi vast. 22. r. eniet el. 24. Theobitus. 25. Door die lieve van anderen live. 26. Werp hi hem. 28. beter leven. 29. seit dat. 30. Also. 31. Dat. 32. So en connen wi m. no m. 35. lichame.
C. 54. vs. 12. hets gheen. 16. tween so was. 20. lyede. 24. Daer en. 25. prijsdi. 31. so ontbr. 32. hi die l. 35. Terde - ghelijc. 37. Die oghen conste hi v. 38. Vrelijc. 39. als hi om ghenade. 42. w. tier stont. 44. jongher. 48. gheve mi di. 51. dander. 52. tbeste selve b. 53. omme ontbr. 57. heves. 58. Dit woort wel b. C. 55. Opschrift. ende van sinen venine. Vs. 4. E. pijnde om te sine h. 8. Sijn enighe d. 9. Gr. waerscap e.f. 10. hebben. 11. Die senature. 13. wilde. 15. Datter n.e.o. 16. uutquam dese dinghe. 18. Dat was gheproeft ende vonden waer. 19 bleeft. 21. Also dat Amio dit v. 22. Dat hem - diede. 23. Doe pensede hi. 24. Dat s.w.m. ghescien. 30. D.q. dese r.v. 36. sekerlike. 37. lieden moeyde. 38. Enten. 41. dat hem tvel moste. 42. D. na sijn o. uutghesteken. 44. tf. overluut m. 45. ghescoorde lichame. 50. Waren. 51. niene w. 52. Datten yement. 53. E. om dat hem. 54. roeren sulke pl. C. 56. vs. 1. wiesen. 6. Om hoeft - te sine. 12. boden. 18. sint. 26. af ontbr. 27. Inder j. of bescreven. 28. nachten. 30. vander daghestonde. 32. hagheldet. 33. kesele. 34. swerter. 35. reghendet. 39. in dat o. 40-45. Deze zes verzen zijn door den afschrijver overgeslagen, waardoor zijn tekst geheel onverstaanbaar wordt. De herhaling derzelfde rijmwoorden (onweder: neder) bragt hem in de war. 46. Dat daer. 47. Als ons die. 48. die ware j. 49. dicte. 50. alsmen vint. 52. Die. - en ontbr. 53. N. der boorden [d.i. boerden] v.h. int Walsche. 54. En volghe ic n.w. si is valsche. 56. gheënt. | |||||||||||||||||||||||||||||||||
IV boek.C. 1. vs. 2. Dat O.c.v.P. 3. ende ontbr. - in. 8. Scrijft. 10. Van Alexander. 12. sire. 15. verwan. 16. verjaechde. 17. Neptanibuse. 18. Alsmen. 20. t. ende m. 21. als hi hoorde die niemaren. 23. camer. 24. nigremancien. 25. scepen sonken. 28. Entie coninc. 32. Maer ontbr. 33. Dat hi tselve v. 34. of hine. 36. scoorde. 38. in M. 43. om ontbr. - haer. C. 2. vs. 3. hare minne. 4. E.d. haer v. 5. Datse. 6. Al wilse. 7. Philippus. 9. haer. 11. Si sprac. 20. Dat wijf ontbr.- tot h. 21. In ghedanen recht. 22. conste. 24. Alexander. 25. Philippen. 27. Philippus. 28. Enen dromere die w. 31. graeu gehaer. 32. hoornen. 33. Die mijnre O. 36. mi heeft. 37. h. nu o. 38. wreker. 39. m. seide. 42. Ghehaert, ghehorent, du sult v. 43. wie. 44. t. in Lybien. 45. om gram g. 46. Sijn. 47. Machedonen. 49. onthaelden blodelike. 50. Doe seidi. 52. Dune hevest. 54. troesti die vr. C. 3. vs. 5. Om - sijn. 6. Eerlike toechde tot h. 7. Keerde. 9. E.c. midden in die f. 10. was. 12. in s.p. 14. scudden mochte. 15. al so O. 16. hant hem e. si was. 18. hoeft. | |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 445]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
19. ende ontbr. - twaren. 23. E. sprac. 25. M. en weet n. 28. die ontbr. 30. hi god w. 31. Philippus. 33. Een henne. 34. e. henen sc. 35. te ontbr. 42. Coninc ontbr. - wort. 44. wil. 45. So ontbr. C. 4. vs. 1. die ontbr. 3. Doe si. 4. E. teerste dat si des kints g. 5. donrede. 6. beefde. 9. d. is g. 10. Ende dat heeft. 11. oec ontbr. 17. Scone edel kerspe sijn haer. 21. ende ontbr. - rechter. 22. Dustane - vechter. 23. Sijn hamme h. Alacrine. 24. w. ende f. 25. Sine. 27. Alippus leerde hem. 30. E.A. leerdem ph. 33. V werf. 34. D.b. gr. i. C. 5. vs. 1. Teerste. 4. wapen. 5. dr. harnasch, hi hats ghere. 6. Hi v.m. dicke i.h. 7. E. liet hem. 8. had. 9. Neptanibus. 10. hem weten. 11. conste. 16. leren dede. 21. hals daer hi. 22. E. seide: twine h.d. bedacht. 25. Sich. 26. n. en can. 27. Dat hem die goden. 28. kennet w. nu ken ict b. 30. vraechde om. 31. sijn sone w. 32. Doe l. 34. haer. 35. Ende mittien ende hi sijn l. 36. Dus heeft. 37. droeghen. 38. groefen. 39. Ende der m. 41 en 42. Deze beide verzen ontbr. C. 6. vs. 1. heeft. 3. om ontbr. 4. soude wesen. 5. Het eerste sijn ontbr. 6. andwoordem. 8. salt sijn. 16. op riden s. 19. hoorde. 20. vraechde. 23. het is. 26. eerst dat het q. 28. h. ter vaert. 29. breydel. 31. Bedi. 32. sijn XIIIIde jaer. 33. l.m.v. een d. 34. brochte - die mare. 35. hem ontbr. 38. groeten. C. 7. vs. 4. Pise. 5. Een spul, ende hi bat. 7. te spele. 8. Sijn vader dedem twaren. 10. sender. 11. ende hi is. 13. knape b. hi die p. 16. heeft hi ghemoet. 17. Clause. 18. mit hem h. tscole. 19. Diene. 24. Mit wapene. 25. Sc. dats d. bloot. 26. Ende den. 27. selve dat g. 29. Datti. 31. also sc. 35. Dat hi die m. 38. heet. 40. die brulocht op. 42. nem. 43. ridderscepe. 44. setse h. op dat hovet. 48. daer die mittit. 53. Ende ontbr. - enen. 54. gaf den andren. 57. tieghen. 59. dat hem v. 60. A. spranc ten sw. 61. heeften uten huse. 62. hem waren jeghen. 64. So v. C. 8. Opschrift. Exenocrates (zoo ook vs. 2 en 25). Vs. 5. sempelen woorden. 6. gheloefde men. 12. Die haer doe om. 13. weden. 14. Dat si nemmer. 18. mit hem. 20. si hadent g. 24. sijn ontbr. 25. segghen. 27. swighen. 28. no. C. 9. vs. 1. Tesen t.q. 2. Dat Machedone. 3. J. den c. Philips optien d. 7. Sijn rechter. 8. die r. 9. str. daer was hi m. 10. die st. 12. bejaechden. 14. In. 17 en 18. In omgekeerde volgorde. 19. E. en dr. 22. En ruste niet no en lach. 23. O. hise alle o. C. 10. vs. 3. Fagasus. 4. roefde. 7. Quite g.e. vri. 9. tsconinx. 11. bl. die c. 12. Doe hi. 13. Gheweest. 15. Daer na w.c. van P. 17. A. in some boeken. 18. regneerde hi. 20. vromelike. 21. A. sint of wan. 25. hoeft. 26. M. door quaet. 27. ghesellen. 28. na onthoefden. 31. Ende ontbr. 33. Tenen bispele dede hijt bedi. 35. vorbaer. 36. Die trede over d.h.g. C. 11. Opschrift. den tens. Vs. 1. In dien t.s. haer M. 2. Hare ontbr. 4. Alexander. 5. corter. 9. Heefti in den z. 10. landen. 11. Doe b. 12. die. 13. dede. 14. Waen si w. ende w. si j. 17. eysscheden. 18. water. | |||||||||||||||||||||||||||||||||
2. Collatie van een der fragmenten C, (zie Deel I, bl. 117, aant. 2), uit het 7e Boek der Derde Partie.C. 31. vs. 36. dede. 37. ander kerken l. 39. Sec. 40. bin sine oevre. 41. helt. 42. Met hem. 43. ne w. des. 44. notaris. 45. Scrif. 46. echt. 48. sout b. oevre. 49. No ne. 50. dat der. 51. Werp dit scrift in d.r. 54. No deder mede sc. of sc. 56. Den hoverhorigen. 57. liveloes. C. 32. vs. 24. g. daer in. 25. des mans v. 27. ute. 28. verdrivet. 31. vel up den. 32. Ende die viant m. ute w. 34. word. 36. met hem. 38. Makedi - na. 43. Ende sine m. ads. 44. Doe gaf hi hem. 45. Monec - erdrike. 46. w. sijn r. C. 32. vs. 75. Alsi in q. also. 76. hi ontbr. 77. Broedre. 78. etet in die G. 79. Broeder, nemmerme m. 82. gevet u of uwen bode. 86. Die b. 87. ant neren. 88. hare teren. C. 33. vs. 2. pelegrime. 3. dat hi hars. 4. cleden. 5. Ende w. also. 6. doeke. C. 33. vs. 35. niemen. 37. Dars in gegaen een. 38. du best g. 39. die. 42. Als hem. C. 34. vs. 1. In Ytale. 2. geloef. 6. alse dw. 9. scaepen. 10. Der r. noene. 11. Brochte. 13. mergede hem. C. 34. vs. 43. Ende tweder. 44. hief die hant up daer. 45. Ende bat Gode dat hi v. 46. Gunt v.e. guene pl. 47. wort e. donre. 48. Die sloech al guene w.d. 52. Also vele vogle ter st. 53. Al d. 54. toe ontbr. C. 35. vs. 1. int. 2. Een elech man. 3. aldaer. 6. Dat was, alsi q. daer ter st. 7. Sitten int ingelant cl. C. 35. vs. 37. die g.d. hi l. 38. st. die m. 39. dier m. oft. 41. Als. 42. Gunder q. 43. wech die st. 46. sine best verwerpen connen. 47. rotse gene. 48. Anden elegen m. ne d. 49. So word die g. 51. dor gene. 52. c. ne d. 53. Als. 54. Erst an guenen berge q. 55. Er dat hi. 56. ere. 57. Daer ontbr. - k. in e.
C. 57. vs. 36. Ende ne adden. 38. Brabanders. 40. Die h. 41. vromichlike. 43. bewesten. 45. word. 46. Bi keys'. v. te h. 49. wort. 50-53. Deze vier verzen ontbreken. 54. andren. 55. na. 56. In Br. 60. E. die w. 61. Die d. hertoge ervelike. C. 57. vs. 92. D.m. alt w. of s. 95. Dient te sw. 96. W. oec VI man diede. 97. Karle. 98. Ses man diet oec. 100. Die Br. br. in sine w. 102. m. diet merket. 103. geesten. 104. geleit. C. 58. vs. 1. Focas. 2. Gregoris. 3. wi ontbr. 6. Word. 7. P. tote R. C. 59. vs. 77. duvel e. sinc w. 78. f. word g. 79. Ter XIder m. up b. 81. sider. 82. elegen. 83. Dat t.h. nu ten st. 84. to. Vr. der r. C. 60. vs. 1. In dies. 2. die tijt of. 3. te Alexandrie. 5. | |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 446]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
aelmoesnier. 6. milteit gier. 7. Sulke. 8. Dede, alsi was. 9. als. 10. Woende hi in Cypren. 11. ene n. so sachi st. C. 60. vs. 39. geloves, 40. aelmoesene. 43. Dat ontbr. 45. rumedi. 46. cleder. 47. Ende niemene hi d. 48. k. es hi getrect. 49. Ende die. 51. cleden. 53. cleder. 54. Er. 55. hem gemoet. 56. cleder. 57. gordel. 58. Alsi hem. | |||||||||||||||||||||||||||||||||
3. Collatie van het te Breda gevondene fragment uit het 3e Boek der Vierde Partie. (zie bl. 392, aant. 1).C. 10. vs. 40. Ende eer si. 42. Man e. wijf. 44. sprongen. 46. soude. 49. weerloes. 50. volx. 51. ende die. 52. pinen. 56. gheslegen. 57. stoute. 59. sine. 60. En. 61. Ene b. tote G. 62. sloech dare. 64. ende al sine. 65. W. ghebleven ane den velde. 66. D.e.g. met gelde. 67. alst. 68. ende sijn volx alsoe saen. 69. Ende alsoe. 72. Alse, 74. als teenre. 75. vor hem l. 76. ombiden. 77. hem ontbr. 84..... eden hem ter w. 85..... beesten e.j. 86.... ende goet. 87 Moeste l.e. tleven. 89. Al har scoenheit ende getelt. 91. Tesen wighen ende teser eeren. 92. So ontbr. - a. der k. 93. Henegouwe. 94. ende oec ontbr. - Bonegouwe, 96. Die strijt was. 97. In dat dal. 98. onser blever. 99. Ende van den T. 100. ende. 101. Nemmermee. 103. Desen w.w. alsic las. C. 11. vs. 1. Van Gorgonia, seeght die rime. 2. pelgerine. 3. Mamalbruas. 4. doe ontbr. 5. omme ontbr. 6. verloren tlijf. 7. teenre. 9. deelde. 10. T.v. hem met dien. 11. Dore. 12. Boudijn. 13. Godevert. 14. hoge. 15. ongeweegde. 16. van ontbr. 17. Noch weyde en c.b. 18. condese. 19. h. Godevert. 21. Normendien. 26. Daer die hertoge j.s. 28. Rechte. 29. bestonse. 30. traken. 31. E. wonden dat hi wel na w.d. 32. Ne ontbr. 33. dor dwout. 34. doot sloech ter stede. 35. die w. dus gr. 36. h. bina d. 38. E. stic l. al st. 39. s. si die. 40. s. selken b. 41. Tancreitse waert. 42. Gh. lancs t. 43. te eere. 44. Crosselt. 46. getort. 48. D. si o.s.b. 50. Doen dit. 51. Van montaengien Bouden ende die sine. 52. Daer si hadde ghehadt. 53. elx. 54. elx d. viande. 56. elx a. kende. 57. vore. 58. Boudin. 60. en mocht n. wreken. 61. Crosselt. 62. E. Boudijn - die. 64. Die hi in s.l. 67. die si ontbr. 70. vragden. 71. Van. 72. D.v. van Vl. es g. 73. Vrieslant. 75. Si vragden w.w. si w. 78. Om - ander. 79. seide - VIII maent. 80. in die z. 81, met invoeging van twee regelt, aldus: Ende hadden seere ghestreden
Ende bejaegt moede lede
Up die heidine ende waren rike.
82. met hem. 83. H. hooftman h. Weymeer. 85. Boudijn. 86. D. meersde sine h.e. sijn harnasch. 87. tr. Boudijn mede. 88. vore. 89. Danen. 90. inder jeesten mogen h. 91. Dus. 92. manne van schepen. 93. E. CC v. Boudijns scaren. 94. volx. C. 12. Opschrift. Tancreide. Vs. 1. B. dien. 2. Vore. 3. Die derre XII (zeker verknoeid uit d' te vor') ene B. 4. hadden. 5. D. poorte e. latene in. 7. so ontbr. 8. Manistre. 11. sach men Tancreide Boudijn v. 14. Daer. 15. maecte si die. 16. na. 18. Eer men brochte daer ane. 19. Pancreits - dede hem. 20. s. Romeinen w. 21. ende die. 22. in lagen k. Hermine. 23. Tribasel. 25. Om. 26. Tribasel heefti b. 27. Raphaneel. 28. Ene u. scone. 31. Dat besette hi. 32. na ontbr. 33. Basabee. 34. Dwanc. 36. die over al. 37. hooft - kerstine scaren. 38. Ghinc verre ende mare. 39. Soe dat een burgere. 40. Educa. 41. Om Boudine sende hi m. 42. E. gaven hem op die steden. 43. sloghen. 44. hare. 45. sijn an hem. 46. h. tenen h. 48. te zware. 49. Biden r.v. Boudijn den genen na. 50. Mespotonia. 51. ridder. 54. ridders - thant. 55. Ende die. 56. E. v. Baldic orlogede hem m. 58. Die dicke scade daden op R. 59. Baldic. 60. Sijn lant ontbr. - tachterste. 61. v. Boudijn sijn musaert. 62. vaste. 63. Herminen. 64. ghevangene. 65. Boudijn. 67. pr. daer hi w. 68. bi namen ontbr. 70. omboet. 71. Te Socorgien. 72. opneme. 73. waren hem. 75. Selke. 76. Boudijn - proefden. 84. die ontbr. 85. ene brugge d. 86. Die men h. 87. Baysies. 88. sijn diet. 90. na. 91. D.J. stat die d. 92. Doe Balkalaets. 93. so ontbr. 94. bewelt. 96. Burghe. 98. sl. te d. 100. H. ontvloe of ontginc. C. 13. vs. 3. Ende Boamaat, een pr. w. 6. met hem m. pr. echt. 7. Rolbrecht die N. 9. Romenien. 11. Turker. 12. hadde. - van ontbr. 14. Dus moestense daer ter. 15. cochten si foraetsie. 16. Jeghens - gast. 17. sette. 19. k. die Hertine. 20. n. die S. 21. Alsi daer o. 22. onthoefdense alle te s. 23. ontfingen die onse m. 25. Dus. 27. ordineerde hi sine v. 29. si over ene brugge ter vaert. 30. met ontbr. - die. | |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 447]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
II.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 448]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
Bl. 86. C. 39. vs. 48. De variantGa naar voetnoot*)) heeft de ware lezing: Augustijn. Bl. 86. C. 39. vs. 72. Lees met de variant: Die vijfte was van Erectia. Bl. 86. C. 39. vs. 80. sire, lees met de variant: haren. Bl. 86. C. 39. vs. 92. ente sine, lees met de variant: int sine. Bl. 87. C. 41. vs. 2. Na dit vers uit de variant in te vullen: Te Jherusalem, ende was daer
Coninc LV jaer.
Bl. 88. C. 42. vs. 15. Beter in de variant: Dat hi besloep die c. Bl. 88. C. 42. vs. 31. De variant heeft Bet, waardoor de invoeging van mere onnoodig wordt. Men leze derhalve:
Bet prijsde Apollijn aldaer.
Bl. 88. C. 42. vs. 78. Lees met de variant: So wilde hi trecht a.g. Bl. 89. C. 44. vs. 10. Dedi, lees Dedine. De variant: Dede hine. Bl. 90. C. 45. vs. 1. Osyas. De variant heeft te regt: Josyas. Bl. 90. C. 45. vs. 24. nemmeer sprac, lees met de variant: nemmeer en sprake. Bl. 90. C. 45. vs. 46. alse, lees met de variant als, d.i. alles te zamen, in 't geheel. De zin is: ‘hij was in 't geheel drie maanden koning.’ Bl. 91. C. 45. vs. 55. Onze gissing wordt door de variant bevestigd. De ware lezing is derhalve: Sijn name verkeerde men thant.
Bl. 91. C. 46. vs. 6. Voor bedieie met de variant ghediede te lezen. Bl. 91. C. 46. vs. 51. Lees met de variant: Ende al om dat si h.w. Bl. 92. C. 47. vs. 36. Onze verbetering wordt door de variant bevestigd. Bl. 93. Aant. 1). Proza-Vert.: Het gebuerde op een tijt dat zommige visscers int regioen van Milesia hare vluwen ende netten werpen om visschen te vangen. Bl. 93. C. 49. vs. 27. Dit vers, dat niet in den zamenhang past, wordt uitnemend hersteld door de variant: So dat mense Byase voort sende.
Bl. 94. C. 50. vs. 10. De tautologie in dit vers wordt te regt opgeheven door de variant: Van haren live, enz. Bl. 94. Aant. 2). Deze aant. moeten wij herroepen. Zij gaat uit van de onderstelling, dat bequam in vs. 15 de beteekenis van obtinuit heeft. Doch becomen is hier bedoeld in den zin van bijkomen, tot zich zelven komen, herstellen. Verg. St. Franc., gloss. - ‘Nebucadnezar,’ is de bedoeling, ‘genasweder, herkreeg zijn menschelijk wezen, door het gebed van Daniël.’ Onze gissingen vervallen dus beide, de tekst is geheel in orde. In de variant luidt de lezing dan ook evenzoo; alleen dat er foutief bequamen staat. Bl. 94. C. 50. vs. 44 vlgg. In deze verzen leveren de varianten verschillende lezingen, die boven die van den tekst te verkiezen zijn. Zoo in vs. 44 onwettighe; vs. 45 vlg. boeken: hoeken; vs. 47 de weglating van allegader; vs. 53 vlg. het enkelvoud Sech, dorper en saghestuse. In vs. 55 staat prumeboom voor pijnboom. In vs. 45 verdient de lezing van den tekst (gabase) de voorkeur boven die der variant (golyase). Bl. 95. C. 1. vs. 48. De variant loecht bevestigt onze verbetering. Bl. 96. C. 2. vs. 9 vlg. Naar aanleiding der variant aldus te lezen: Die coninc ontboot dat kint,
Ende vragedem, wies hi hem bewint.
Bl. 96. C. 2. vs. 38. Lees met de variant: Ende riet den P.s. Bl. 96. C. 2. vs. 61. Ook de variant heeft den. Bl. 97. C. 3. vs. 42. De beide varianten hebben IIII, even als bij Vinc. Bl. 98. C. 4. vs. 44. De lezing der Gentsche fragmenten stemt met ons tekst-Hs. overeen, doch in vs. 45 staat daar Die, even als in fragment B. Bl. 98. C. 5. vs. 14. De variant Is die bevestigt onze verbetering. Bl. 98. C. 5. vs. 28. De variant in de Gentsche fragmenten heeft, even gebrekkig als ons tekst-Hs.: Niet en reken man nemmermere. Bl. 99. C. 5. vs. 35. Het Gentsche fragment heeft ghesture, even als fragment B. Bl. 99. C. 5. vs. 42. rivine. Zoo ook het Gentsche fragment. Het geheele vers luidt daar aldus: Hovel, dal ende grote rivine.
Bl. 99. C. 6. vs. 4. Het Gentsche fragment heeft breken, dat op hetzelfde uitkomt als maten. Bl. 99. C. 6. vs. 16. na ontbreekt ook in het Gentsche fragment, en behoort dus geschrapt te worden. Bl. 100. C. 7. vs. 37. Lees sine grote, als in de beide fragmenten. Bl. 101. C. 8. vs. 27. Het Gentsche fragment heeft verbernen, doch ten onregte. De ware lezing is sweten, als in B. Vinc. dicens quod cruci esset affigendus et aqua perfundendus et sole siccandus. Bl. 101. C. 8. vs. 30. anderwarf. Lees derdewaerf, als in de beide fragmenten. Bl. 101. C. 9. vs. 5. Ook het Gentsche fragment heeft sachte. | |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 449]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
Bl. 101. C. 9. vs. 37. Lees hoverdeghe, als in het Gentsche fragment. Bl. 104. Aant. 1). Onze tekstverbetering wordt bevestigd door de Proza-Vert.: Ende een philozooph is also vele als een liefhebber der wijsheyt, want hi en woude niet gheheeten wesen wijs te zijn. Bl. 109. Aant. 1). Proza-Vert.: Ende hi was de eerste na Zoroastres die daer mede omginc, ende diese onder die mensehen verbreyde. Bl. 110. C. 19. vs. 40. dochter. Lees suster, als in het Gentsche fragment. Vinc. soror. Bl. 110. C. 19. vs. 49. Vierewaerf. Lees Driewaerf, als in de beide fragmenten. Vinc. non semel, sed iterum ac tertio. Bl. 111. C. 20. vs. 7. Ook het Gentsche fragment heeft scepe. In vs. 8 wordt daar, voor CCC, te regt IIIM gelezen. Vinc. onerarias tria milia. Bl. 111. C. 20. vs. 18. Het Gentsche fragment heeft, even als B., alleen Met IIIIM, zonder naamwoord. Dit schijnt dus de ware lezing te zijn. Bl. 112. C. 21. vs. 36. Onze verbetering wordt bevestigd door het Gentsche fragment, waar de naam Excerces luidt. Bl. 113. C. 22. vs. 33. Beter in de variant: Te Sartes. In vs. 38 is achter waest de komma weggevallen. Bl. 113. Opschrift van c. 23. Ook in de variant luidt de naam telkens Demistodes of Demistotes. Bl. 113. C. 23. vs. 37. Lees met de variant: namen. Bl. 113. C. 23. vs. 41. Ook de variant heeft Socrates, doch ten onregte. De verklaring van Dan in vs. 46 wordt door de variant bevestigd, waar het Dies heet. Bl. 114. C. 24. vs. 12. Onze verbetering wordt door de variant bevestigd. Bl. 114. C. 24. vs. 18. De variant heeft Ataxerces. In vs. 21 toe; vs. 28 Bachasem; vs. 29 moghenden. Bl. 117. C. 24. vs. 49. Lees met de variant: hiet. Bl. 117. C. 28. vs. 55-58. Deze vier verzen ontbreken in de variant. Zij zijn echter buiten twijfel echt, want hetzelfde wordt ook bij Vinc. gemeld. Verg. c. 32. vs. 33 vlg. Bl. 118. C. 29. vs. 67. De variant heeft insgelijks swegheren, maar in vs. 68 te regt in het enkelvoud swegher. Bl. 119. C. 31. vs. 33. De variant heeft tatre. Men leze derhalve: teatre. In vs. 37 vlg. heeft de variant: up VII pylare gehouwen Van den selven stene. Bl. 120. C. 33. vs. 11. Onze verbetering wordt door de variant bevestigd. Bl. 120. C. 33. vs. 35. De variant heeft insgelijks vrient, doch in vs. 39 scouten. Vs. 40 luidt daar, geheel te onpas: Als ic hoorde bedieden. Bl. 121. C. 34. vs. 15. De variant heeft: Aldaer hi scotelen dwoech. In vs. 17: telen. Bl. 121. C. 34. vs. 24. harde. De variant heeft, even foutief, sere. Bl. 121. C. 34. vs. 30. Hier geeft de variant eene uitstekende verbetering aan de hand. Zij heeft aldus: Sijn goet, beide groot ende smal.
Vinc. venditis que habebat, cet. Zoo ook in de Proza-Vert.: hi hadde alle zijn goet vercocht. Bl. 121. Aant. 6). Proza-Vert.: Ende hi en wandelde in gheen salen, mer hij ghinc in die portalen ende in die overloopen der husen ende in die poorten van die steden sitten. Bl. 121. C. 34. vs. 44. scaerp. De variant heeft vast, dus in gelijken zin als onze verbetering. Bl. 122. C. 35. vs. 9. Onze verbetering wordt door de variant bevestigd. Bl. 123. C. 36. vs. 7. Het Gentsche fragment heeft insgelijks Maer dese, doch laat ende weg. In vs. 9 heeft het: Ende van Cartago meest al. De ware lezing is die wij in den tekst hebben opgenomen. Bl. 123. C. 36. vs. 24. De invoeging van en wordt ook door het Gentsche fragment bevestigd. Bl. 123. G. 36. vs. 32. Ook het Gentsche fragment heeft te regt: Versaemde hem. Bl. 124. C. 37. vs. 24. Ook het Gentsche fragment heeft Enen. Doch ondanks deze overeenstemming van drie handschriften is de lezing stellig fout; want de naam verradere ziet niet op den in vs. 23 bedoelden Hanno, maar op den persoon van wien in vs. 25 vlgg. sprake is. In vs. 28 heeft het Gentsche fragment te regt: Denise, in vs. 42: latinere, even als D. Bl. 124. C. 38. vs. 10. Het Gentsche fragment bederft den zin nog meer dan D. Het heeft: Gode d' sitten s.g. Bl. 125. C. 38. vs. 79. Het Gentsche fragment heeft de ware lezing aan den dag gebragt. Zij luidt aldus: An kinderen die hi leerde spellen
Sijn boekelkijn. Dus enz.
Bl. 125. C. 39. vs. 15. Ook het Gentsche fragment heeft sinen. Bl. 126. C. 39. vs. 44. Het Gentsche fragment bevestigt de lezing van D., die door ons in den tekst is opgenomen. Bl. 126. C. 40. vs. 30. Het Gentsche fragment heeft si. Bl. 126. C. 40. vs. 45. Ook het Gentsche fragment heeft ere. Doch here is blijkbaar de ware lezing. Bl. 128. Aant. 4). Proza-Vert.: Ende dat den menschen niet betere ghegeven en is dan die siele, ende dese naemde hij den sin oft moet der menschen; want die weeldicheyt verdonckert ende becommert die sinnen. Bl. 131. Aant. 1). Onze verbetering wordt volkomen bevestigd door de Proza-Vert.: Aristoteles sprac dat hi alleene so vander armoede ghequelt was, dat hi den armen niet helpen en mochte als hi wilde. Bl. 136. C. 54. vs. 48. De variant vereenigt te regt de beide voornaamwoorden, en schrijft: ic gheve mi di. | |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 450]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
Bl. 136. Opschrift van c. 55. wive. Lees met de variant: venine. Verg. vs. 14. Bl. 136. C. 55. vs. 38. Entie. Lees met de variant: Enten. Verg. Vinc. in de aant. 3). In vs. 42 met de variant uutghesteken te lezen. Bl. 136. C. 56. vs. 1. wijgeden. De variant heeft wiesen, huiten twijfel de ware lezing. Bl. 137. C. 56. vs. 26. De variant laat af weg. Te regt, want het staat in het volgende vers. Bl. 137. C. 56. vs. 53. redenen. De variant heeft boorden, d.i. boerden. Bl. 139. C. 2. vs. 11. De invoeging van Soe wordt door de variant bevestigd, die heeft: Si sprac. Bl. 139. C. 2. vs. 31. Onze verandering van gaen in graeu wordt door de variant bevestigd. Bl. 139. C. 2. vs. 49. blidelike. Lees met de variant blodelike. Vinc. Cui cum regina diffidentius occursaret, cet. Bl. 139. C. 3. vs. 14. scueren. De variant heeft scudden, dat beter beantwoordt aan Vinc.: ut parietes etiam ac fundamenta domus quati viderentur. Bl. 140. C. 3. vs. 44 vlg. Ook de variant heeft alst en saelt. Bl. 140. C. 4. vs. 23. In de variant luidt de naam zuiverder Alacrine. Bl. 140. c. 5. vs. 5. Voor wapene heeft de variant harnasch, en in vs. 7 liet voor hilt. Bl. 140. C. 5. vs. 25. De variant heeft Sich, doch de lezing van het tekst-Hs. verdient de voorkeur. Vinc. humi nunc resupinus iacens rimare ea que sunt celi. Bl. 141. C. 7. vs. 19. Dien. Beter in de variant Diene. In vs. 23, voor saldi, te lezen sal di. Bl. 142. C. 7. vs. 44. sette. Lees met de variant: setse, d.i. zette ze. Vinc. et coronam in caput eius transtulit. Bl. 142. C. 9. vs. 2. Macedone. Dezelfde fout ook in de variant. Bl. 143. C. 10. vs. 26. De variant geeft hier een keurig staaltje van verbastering van eigennamen, door Torquaet te verknoeijen in door quaet! Bl. 143. C. 10. vs. 33. Beter in de variant: Tenen bispele dede hijt bedi. Bl. 143. C. 11. vs. 1. Macedone. Dezelfde fout weder in de variant. Verg. boven, de aaam. op c. 9. vs. 2. Bl. 148. Aant. 1). Proza-Vert.: hier om seynde ic dij een sweepe ende eenen top. - Top, Fr. toupie, nog heden in Friesland voor drijftol in gebruik. Bl. 164. Aant. 5). Het enkelvoud heet in vs. 41 kan verdedigd worden. Zie Dr. Jonckbloet, Mnl. Epische Versbouw, bl. 126, en onze aant. 1) op D. II. bl. 232. Bl. 166. C. 45. vs. 28. Het Hs. heeft quam (zie de Lijst der lezingen enz., bl. 464). Het enkelvoud kan verdedigd worden om dezelfde reden als in c. 42. vs. 41. Zie de vorige aanmerking. Bl. 240. Aant. 5). De Proza-Vertaler wordt geregtvaardigd door de opmerking, dat rebel ook voor ziek gebezigd wordt. Zie Janssen en Van Dale, Bijdragen enz., D. I, bl. 56, vs. 22. De verklaring aldaar (bl. 70) is minder juist. Bl. 264. Aant. 6). mal-canderen. Lees: malc-anderen. Bl. 265. C. 38. vs. 64. bidi. Lees: bi di. Bl. 276. C. 52. vs. 28. ontschuldich. Drukfout. Lees: onschuldich. Bl. 293, boven aan de bladzijde. Voor Partie, lees: I Partie. Bl. 346. C. 66. vs. 42. ombeslet. Zie D. II, bl. 383, aant. 1). Bl. 379. C. 98. vs. 31. seggedi. Lees: segge di. Bl. 431. C. 53. vs. 27-30. De zin zou onberispelijk zijn en het Latijn behoorlijk wedergeven, indien men b.v. lezen mogt: Welken tijt so ic hoghe stont,
Waendic vallen inden gront
Ende was in vare, alse oft een knijf
Altoes stake omme mijn lijf.
Bl. 467. kol. 2. In plaats van c. 74, opschrift, lees: c. 74. vs. 1. | |||||||||||||||||||||||||||||||||
II deel.Bl. 1. Aant. 1), en bl. 16. Aant. 1). Waar in deze aanteekeningen de Tweede Partie als het werk van Maerlant is voorgesteld, moet, na de ontdekking der Gentsche fragmenten, die naam in dien van Philip Utenbroeke worden veranderd. Bl. 33. Opschrift van B. IV. c. 8. Crassus. Lees Crossus. Bl. 34. Opschrift van B. IV. c. 30. dien. Aldus het Hs.; doch men leze die, gelijk te regt staat in het opschrift van het hoofdstuk zelf (bl. 244). Bl. 34. Opschrift van B. V. c. 1. Vn. Lees Van. Bl. 35. Opschrift van B. VI. c. 20. Clodoveus. Lees: Clodomiris. Zie bl. 373, aant. 3). Bl. 58. Aant. 6). Dat XXVI de ware lezing is, blijkt uit de vergelijking van B. VI. c. 25. vs. 96. Bl. 61. Aant. 5). Sigeric of Segeric. Verg. bl. 225, aant. 5). Bl. 62. C. 22. vs. 77. XLVI. Lees: XVI. Zie bl. 406, aant. 7). Bl. 70. Aant. 1). Symeo. De naam was Sunno. Verg. bl. 208, aant. 2), en bl. 231, aant. 6). Bl. 106. Aant. 2). Hetzelfde verhaal komt ook voor in den Lekensp. B. II. c. 48. vs. 165-178. Daar heet het, vs. 167: In Emaus dien casteel. Bl. 183. C. 30. vs. 8. Minen meesters. Lees: Minen meestere. Vinc. nihil de hoc vicinis meis, nec Euagrio quidem, magistro meo, patefeci. Bl. 183. C. 30. vs. 52. Tusschen dit vers en het volgende ontbreekt blijkbaar een paar regels, waarvan de zin moet geweest zijn: ‘en daar wierp ik mij naakt ter aarde.’ Vinc. solitudines | |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 451]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
peragrans in speluncam ferae cuiusdam me nudum proieci, ut ab egredientibus ex ea bestiis devorarer. Bl. 208. Aant. 2). Achter Sunno is bij bet afdrukken de punt weggevallen. Bl. 247, boven aan de bladzijde. Voor I Partie, lees: III Partie. Bl. 253. Aant. 1). In de aan Velthem toegeschrevene kronijk. De hier uitgedrukte twijfel is natuurlijk vervallen sedert de ontdekking der Gentsche fragmenten, waardoor het auteurschap van Velthem boven alle bedenking verheven is. Men leze derhalve: Bij Velthem. Bl. 296. Aant. 6). Verg. D. III, bl. 392, aant. 3). Bl. 301. C. 24. vs. 24. Achter ontdragen is de komma weggevallen. Bl. 301. Aant. 2). Voor bl. 251, lees: D. I. bl. 251. Bl. 332. C. 48. vs. 49, 50. Door de verkeerde plaatsing der alinea in het Hs., is hier in de oude uitgave de chronologie geheel in de war. Deze beide verzen worden met het volgende vereenigd, en zoo doende het 12de jaar van Zeno (d.i. 485) gelijkgesteld met het begin der regering van zijn voorganger Leo (d.i. 458; verg. c. 33. vs. 8-13). De bloote verplaatsing der alinea heeft alles in orde gebragt. Childeric stierf in 485, het 12de jaar van Zeno; en omstreeks 458, toen Leo keizer werd, stierf Uter Pendragon. Eerst bij de proefcorrectie kwamen wij deze fout op het spoor; nog bij tijds om ze in den tekst te verbeteren, doch het volgezette blad liet geene ruimte meer over, om van de verbetering rekenschap te geven. Deze moest dus naar de Bijvoegsels worden verwezen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||
III deel.Bl. 3. Opschrift van c. 3. sent. Drukfout, Lees: sente. Bl. 4. Aant. 1). Deze aanteekening vervalt. De weglating van het werkwoord gaen bij 't adv. so is bij Maerlant zeer gewoon. Ziehier een aantal voorbeelden uit de Derde en Vierde Partie.
Desgelijks bij also, als:
Ook waar hij noch so noch also bezigt, is de eenvoudige weglating van gaen niet vreemd, als:
Ook in de Eerste Partie komt het een en ander meermalen voor. Bl. 29. C. 31. vs. 37. Lees met de variant: an der kerken lant. Vinc. quod cursus sui Padus alveum egressus ecclesie agros occupasset. - Verg. vs. 50. Bl. 30. C. 31 vs. 44. vicaris. Lees met de variant: notaris. Vinc. Tunc vir Domini accersito notario dictavit, dicens: cet. Bl. 30. C. 31. vs. 51. In de variant is de ware lezing teruggevonden: Werp dit scrift in die riviere.
Bl. 30. C. 32. vs. 44. Liever met de variant te lezen:
Doe gaf hi hem dit wort mettien.
Achter vs. 43 dan eene punt te plaatsen. Bl. 32. C. 35. vs. 5 vlgg. Hier ontbreekt blijkbaar het ww. was, dat in de variant gevonden wordt, waar vs. 6 en 7 aldus luiden:
Dat was, alsi quam daer ter stede
Sitten int ingelant clene, enz.
Ingelant is een oude wisselvorm van eilant. Zie engelant bij Ziemann, bl. 70, en einlant bij Benecke, D. I. bl. 935 b Bl. 33. C. 35. vs. 55. Alse hi. Lees met de variant: Eer dat hi. Vinc. necdum clauso specu habitans. Bl. 34. C. 37. vs. 1. Diede. Aldus het Hs.; doch men leze Liede. Bl. 55. C. 57. vs. 36. hadde. Lees met de variant: hadden. Bl. 55. C. 57. vs. 43. beweste. Lees bewesten, als in de variant. Bl. 55. C. 57. vs. 83. ander. Men zal ouder moeten lezen, | |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 452]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
gelijk de zamenhang vereischt. Hendrik, de oudste zoon van Hendrik III, was zwak van verstand en ongeschikt voor de regering, en heeft in eene vergadering te Cortenbergh d. 23 Mei 1267 van zijne regten afstand gedaan ten behoeve van zijnen jongeren broeder Jan. Zie Dewez, Hist. Part. des Prov. Belg.. D. II. bl. 321. Bl. 55. C. 57. vs. 100. weder is hier ongepast. Men leze met de variant: Die Brabant brochte in sine waerde.
Bl. 57. C. 59. vs. 77. De variant heeft: Die duvel ende sine wet, beter in verband met het enkelvoud wart in vs. 76. Evenwel, ook de lezing van het tekst. Hs. laat zich verdedigen: zie D. II, bl. 232, aant. 1). In vs. 79, voor elleffer, te lezen ellefster. De variant heeft: XIder. - In vs. 82, voor heileger, te schrijven Heileger. Bl. 57. C. 60. vs. 7. Sulken. Lees met de variant: Sulke. Bl. 57. C. 60. vs. 30. saldi. Lees sal di. Bl. 57. C. 60. vs. 32. iet heeft geacht. Men leze: iet es geacht. De zin is: ‘die tegenover mij iets te beduiden heeft, eenigzins in at aanmerking komt.’ Bl. 58. C. 60. vs. 43. Te regt is Dat in de variant weggelaten. Men leze: Want, sekerlike ende over waer,
Het quam emmer bi hem beden, enz.
Bl. 58. C. 60. vs. 47. No niemene. Lees met de variant: Ende niemene hi. Bl. 59. C. 61. vs. 68. couts. Aldus het Hs.; doch men leze cout. Bl. 62. Boven C. 1 ontbreekt het opschrift: Hoe Heraclius keyser wart. Verg. de lijst der hoofdstukken in D. II. bl. 38. Bl. 76. C. 14. vs. 22. beslet. Zie D. II, bl. 383, aant. 1). Bl. 78. C. 16. vs. 57. roemsch. Aldus het Hs.; doch men leze roems. Bl. 81. Aant. 2). Het is niet noodig, hier het uitvallen van een paar verzen aan te nemen. Men late achter vs. 6 de punt weg, en verandere Dat cruce in Metten cruce; of wel, men vatte vluchte als transitief op, voor deed vlugten, bragt in veiligheid, in welken zin het ook elders voorkomt. Het laatste is zeker wel het verkieselijkste: er behoeft dan niets in den tekst veranderd te worden. Bl. 82. Aant. 4). Prof. Bormans maakt ons te regt opmerkzaam, dat onze tekstverandering onnoodig is. Ware staat hier voor were, afwere, en is dus best in orde. Bl. 93. C. 32. vs. 61. Tast. Aldus het Hs.; doch men leze Taste. Bl. 97. Aant. 5). Sithdin. Aldus in de uitgaven van Vinc.; doch men leze Sithiu, want zóó luidde de oorspronkelijke naam van Saint-Omer. Bl. 104. C. 41. vs. 41. Voor Byechte, lees Bijechte, gelijk het Hs. hier zoowel als elders heeft, in overeenstemming met de afleiding des woords. Het werd oorspronkelijk in drie syllaben uitgesproken: bi-jechte, waarnevens echter al vroeg de zamengetrokken vorm biechte ontstond. Bl. 111. C. 47. vs. 65. Sente. Lees Tsente, d.i. Te sente. Vinc. in sacrario sancti Petri. Bl. 129. C. 64. vs. 14. senden. Deze lezing is blijkbaar niet in orde: vermoedelijk heeft Maerlant sceden geschreven. Vinc. Romam et Italiam et Hesperiam totam ab eius iure discedere facit, et vectigalia interdicit. Bl. 158. C. 89. vs. 135. Nevelinge. Lees nevelinge. Bl. 158. C. 89. vs. 203. XL. Aldus het Hs. Doch men leze XI. Bl. 160. C. 91. vs. 9. Voor byechten, lees bijechten. Zie hierboven, de aanm. op bl. 104. Bl. 163. Aant. 1). vromen is buiten twijfel misschreven uit v'romen, gelijk de afschrijver in zijn voorbeeld gevonden moet hebben. Het teeken v', dat gewoonlijk voor ver staat, wordt niet zelden (ook in ons Hs.) als verkorting voor van gebezigd. De ware lezing is derhalve: van Romen. Het deelwoord comen in vs. 60 moet zoowel met te keysere van Romen als met het volgende te tween cronen vereenigd worden. Achter vs. 59 dus liever eene komma te plaatsen. Bl. 165. vs. 201. der. Lees die, want niet de koren der 9 engelen, maar de 9 koren der engelen is de bedoeling. Bl. 168. Opschrift van c. 31. alre zielen. Lees Alrezielen. Bl. 178. Aant. 3). De lezing van het Hs., verloren, wordt geregtvaardigd door de vergelijking van P. I. B. vii. c. 41. vs. 52. Bl. 201. C. 26. vs. 56. Dit vers is niet in orde. Men verbetere, naar aanleiding der Brab. Yeesten, B. II. vs. 3879:
Alse hine sach, was hi vro
Ende wijsde dat enz.
Achter vs. 55 dan een dubbelpunt te plaatsen. Bl. 203. Aant. ?). Calijt is het Ital. cataletto, d.i. praalbed, Fr. châlit, d.i. houten bedgestel, en beteekent hier zooveel als draagbed of bed in 't algemeen. Verg. bl. 241, aant. 1). Over de afleiding zie Diez, Etym. Wörterb. d. Rom. Spr. (2e uitg.), D. I. bl. 118. Bl. 204. Aant. 4). vrage. De ware lezing zal wel asage zijn, d.i. beuzelpraat, zotteklap, een oud woord, dat de afschrijver vermoedelijk niet verstond. Verg. de aant. in De Taalgids, D. I. bl. 252. Bl. 210. Aant. 1). De verandering van verworget in gewroeget is onnoodig, en zou ons zelfs berooven van een merkwaardig voorbeeld van verworgen in de oude beteekenis van verdoemen, veroordeelen, beantwoordende aan Goth. gavargjan, Angels, vergjan, Ohd. farwergjan, enz. Zie Diefenbach, Vergl. Wörterb. D. I. bl. 231. Een tweede voorbeeld van verworgen in dien zin vindt men in Boendale's Teesteye, vs. 3465, waar men leest: Daer si haer siele mede verworghen.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 453]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
Bl. 215. C. 39. vs. 50. uutgegeven. Lees uutgeven. In vs. 51, voor heilegen, te schrijven Heilegen. Bl. 221. Aant. 3). Ende in dezen zin is onberispelijk. Zie D. II, bl. 281, aant. 7), bl. 282, aant 5), bl. 397, aant. 4), en elders. Bl. 231. C. 51. vs. 76 vlg. Onze interpunctie is hier onjuist en doet den zin verkeerd opvatten. Men schrijve aldus: Dat si doe vielen te samen.
Voer Angiers dat sise belaghen, enz.
Wij zijn deze aanwijzing aan Prof. Bormans verschuldigd. Bl. 233. Aant. 5). Een geacht taalkenner heeft bezwaar tegen onze tekstverandering in vs. 50, en meent dat wij niet Dies, maar Dat hadden moeten schrijven. Die bedenking houdt echter geen steek. De genitief is hier noodzakelijk, want de zin is: ‘veel van hetgeen anderen enz.’; en dat wordt in het Mnl. kortweg door dies uitgedrukt, dat dan elliptice staat voor dies dat, d.i. van datgene dat. Bl. 234. Aant. 5). Ende is hier onberispelijk. Zie hierboven, de aanm. op bl. 221, aant. 3). Bl. 239. Aant. 4). De verwarring, die van vs. 6 tot 16 heerscht, kan hersteld worden, door de verzen in deze orde te rangschikken: 6, 7, 12-14, 8, 11, 10, 9, 15, 16. Men leze derhalve: Die sagen torloge ongelijc,
Ende spraken omme enen vrede,
Ende gaven Zegefride tier stede
Wits selvers XIIM maerc,
Ende maecten vorworde staerc,
Die XII jaer soude duren mede.
Ten selven jare sinen ende dede,
Alse dus die dinc gepayset waert,
Loduwijc, Loduwijcs bastaert;
Ende ten naesten jare daer an
Staerf sijn broeder Karleman.
Zoo loopt alles zuiver af en is de zin geheel onberispelijk. Bl. 241. Aant. 1). Over calijt, zie hierboven, de aanm. op bl. 203, aant. 2). Bl. 259. Aant. 1). testitudine. Lees testudine. Bl. 280. C. 26. vs. 59 vlgg. Hier zijn twee fouten aan onze opmerkzaamheid ontsnapt, die noodzakelijk moeten verbeterd worden. Voor sijns broeders in vs. 59 leze men sijns vaders (of sijns vader); en voor sire moeder in vs. 61 herstelle men sire moeyen. Volgens Stoke huwde Arnoud in 980, en overleed zijn vader Dirk II in 987. Keizer Otto III was de zoon van Theophania, zuster van Arnoud's gemalin Lutgardis. Deze was derhalve zijne tante of moei. Bl. 297. C. 41. vs. 63. De verandering van Wel in Welc was onnoodig; doch men leze Weltijt, in één woord, eene zeer gewone zamentrekking van Welc tijt. Voor 't overige zou deze zin, waarvan de constructie vrij verward is, aanzienlijk verbeterd worden door deze beide verzen (63 en 64) te verplaatsen en tusschen vs. 58 en 59 in te schuiven. Bl. 303. Aant. 1). Onze meening, dat de lezing bedorven zou zijn, vervalt. Zij berustte op het misverstaan der uitdrukking te sise, die ons sedert helder is geworden. Te sise, aan het dobbelspel ontleend, Fr. à six, is zooveel als op een zesje, dus zoo voorspoedig of voordeelig mogelijk. De bedoeling is: ‘zij zouden in het volgende jaar een regt voordeeligen tijd hebben,’ derhalve juist aan het Latijn beantwoordende. Verg. X goede Boerden, VI. 69, IX. 30. Even als sijs het zinnebeeld was van voorspoed en rijkdom, zoo werden de arme luidjes liede van deus aes geheeten. Bl. 303. C. 46. vs. 36. Vier. Lees Viere. Het Hs. heeft IIII. Bl. 312. Aant. 1) De uitdrukking nu bi tiden is onberispelijk: verg. nu bi daghen in Rijmb. vs. 5399, en nu bi jare in P. III. B. v. c. 45. vs. 36. - Voor na zal wel om te lezen zijn. Het geheele vers luide dan aldus: Ende waer om soudemen nu bi tiden.
Bl. 315. Aant. 1). ommedede wordt bevestigd door de vergelijking van C. 73. vs. 115, en van P. I. B. v. c. 53. vs. 28. Zie de Aant. aldaar. Bl. 344. Opschrift van c. 81. Ancelijn. Verg. bl. 394, aant. 6). Bl. 364. C. 10. vs. 39. Sloueh. Lees Slouch. Bl. 365. C. 11. vs. 17. Beter in de variant:
Noch weyde en conde bejagen:
Zoo wordt beter uitgedrukt, dat niet alleen de menschen, maar ook de paarden gebrek leden, en daarop wordt in vs. 18 uitdrukkelijk gedoeld. Voor constene aldaar leze men constense, naar aanleiding der variant condese. Bl. 366. C. 11. vs. 79. VIII jaer. De variant heeft VIII maent. Ten onregte evenwel: jaer is de ware lezing. Zie Wilken, Geschichte der Kreuzzüge, I. 163. Bl. 366. C. 11. vs. 83. Weimmaer. De naam was Guinemer. Zie Wilken t.a. pl. Bl. 366. C. 12. vs. 2. Asara. Zoo ook in de variant. Doch de bedoelde plaats was Adana. Zie Wilken, I. 161. Bl. 366. C. 12. vs. 23. Tribaisel. De bedoelde plaats was Tellbascher, bij de Westersche schrijvers veelal Turbaysel geheeten. Ravaneel in vs. 27, d.i. Ravendel of Ravendan. Zie Wilken, I. 166. Bl. 366. C. 12. vs. 35-53. Twee van onze tekstverbeteringen worden door de variant bevestigd, die in vs. 42 gaven, in vs. 43 sloghen heeft. Doch in vs. 41 heeft zij sende hi, in vs. 44 insgelijks hare. Beide echter stellig ten onregte, gelijk uit den zamenhang duidelijk blijkt. Ter opheldering van het geheele verhaal vergelijke men Wilken, I. 166-169. | |||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 454]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
Bl. 367. C. 12. vs. 61. Een keurig staaltje van naamverbastering levert hier de variant. De bedoelde stad was Samosata: zie Wilken, I. 169. Maerlant schijnt Samosaert geschreven te hebben; de afschrijver verknoeide dat tot Summusaert; maar de latere kopiist, die het Bredasche fragment schreef, gaat nog verder, en maakt er sijn musaert van! Bl. 367. C. 12. vs. 68. Balas. De naam was Balak, doch bij de Westersche schrijvers Balas. Zie Wilken, I. 169. Bl. 367. C. 12. vs. 71. Sorcogyen. De naam was Sarudsch. Zie Wilken t.a. pl. Bl. 367. Aant. 2). De naam was Artasia. Zie Wilken, I. 171. Bl. 367. C. 13. vs. 23. ontfingense. Het bloote pron. se leidt hier tot verwarring, na onthovedense in het vorige vers. Dit laatste slaat op de Turken en Saracenen, terwijl hier de Christenen worden bedoeld. De variant heeft juister: ontfingen die onse. Men leze derhalve: Ende ontfingen donse met eren groot.
Bl. 368. C. 13. vs. 30. de Ferne. De bedoelde rivier is de Ifrin. Zie Wilken, I. 171, aant. 27). Bl. 368. Aant. 2). Verg. de aant. van Willems op de Brab. Yeesten, B. III. vs. 1138. Bl. 368. Aant. 7). De ware naam van den hier bedoelden Griekschen veldheer was Taticius, doch bij de Westersche schrijvers wordt hij gewoonlijk Tatinus genoemd. Zie Wilken, I. 149, aant. 28). Bl. 379. C. 23. vs. 11. Anselijn. Verg. bl. 394, aant. 6). Bl. 379. C. 23. vs. 24 vlg. Onze schrandere vriend Prof. Bormans stelt ons in staat, onzen arbeid met eene uitstekende verbetering te besluiten. Naar aanleiding der woorden van Vinc. herstelt hij den tekst aldus: Sach hi, datmenne die adere liet,
Entie raye upwaert spranc enz.
hetgeen volkomen aan flebothomi ictu en radium cruoris beantwoordt. Er kan wel geen twijfel bestaan, dat Maerlant werkelijk zoo geschreven heeft. |
|