Spieghel historiael. Deel 2. Partie II en III

(1863)–Jacob van Maerlant, Philip Utenbroecke, Lodewijk van Velthem– rechtenstatus



[pagina 346]
III partie. VI boek. Hier beghint die seste bouc. Hoe Anastasius keyser wart. I. Ga naar margenoot+ Zenoen, dat vint men vor waer, Regneerde XIX jaer. Zenoens wedewe, die keyscrinne, Ghegreep trike ane met zinne 5[regelnummer] Ende nam te manne enen Anastasius, Dien soe keyser ende Augustus Ga naar margenoot+ In sine brieve scriven dede. Dese ontfinc die werdichede Int jaer ons Heren XC ende drie 10[regelnummer] Ende CCCC, gbelovets mie, Ende regneerde in desen live XX jaer ende oec vive, Alse ons scrivet Segebrecht. Dese was quaet ende ongerecht; 15[regelnummer] Want hi valsche Arriane Entie quade Euticiane, Dat volc es van II paertien, Die onse gelove niet en lijen, Al willen si kerstijn heten nochtan, 20[regelnummer] Vorderde als een ongelovich manGa naar voetnoot1). Ga naar margenoot+ Dies gaf hem in vele lande God vele mogendere viande, Die sere crancten tRoemsce rike, Dat hi dicken jammerlike 25[regelnummer] Sere ende utermaten clagede, Twi dattene daventure jagede, Ende hi van eneger wedersake Noint gewan enege wrake. Hine was, so here ofte knechtGa naar voetnoot2), 30[regelnummer] Dien hi dede wet oft recht. Dies es hi quader dode bleven, Alst u hier na wert bescreven. In sinen tiden, wi lesent dus, Was paues Anastasius, 35[regelnummer] Die den keyser verwaten dede Van siere ongelovechede. Maer nu wildi jegen recht, Anastasius, absolveren echt Van Constantinoble den patriaerke, 40[regelnummer] Die omme sine quade gewaerke Van ongelove was verwaten Van paues Felixe, sinen vorsaten. Maer hi pijndem omme niet, Want die kerke die ontriet. 45[regelnummer] Om dit ende om andere mesdaet Segetmen, dat geen toeverlaet Sijns wesen mach ten joncsten dage, Want hi staerf in zwaerre plage.
[pagina 347]
Daer hi ghinc tsiere heimelichede, 50[regelnummer] Ontfoer hem uut daer ter stede Sijn ingeweide, aldaer hi sat, Ende hi staerf aldaer ter stat. Ga naar margenoot+ Na den paues AnastasiusGa naar voetnoot1) Wart paues een, hiet Symachus, 55[regelnummer] In keyser Anastasius tiden. Sulke waren die benyden, Ende cosen enen Laurens daer jegen, Ende scieden hem alse partijen plegen. Some clerken ende senature 60[regelnummer] Warens met Laureinse sture, Ende met Symachuse someGa naar voetnoot2): Hier af quam sware onvrome. Beede worden si paues gewijet, Up eenen dach gebenedijet, 65[regelnummer] So dat sijs in manne quamenGa naar voetnoot3), Dat si souden beede tsamen Ga naar margenoot+ Te Ravene varen haestelike Toten coninc Diederike, Die coninc was vanden Oester Goten, 70[regelnummer] Die doot hadde ende verstoten Odonacre van Ytale, Ende besat tlant altemale: Wien so hi gave die werdichede, Soude paues bliven indie stede; 75[regelnummer] So dat Diederic daer af Een gherecht cort vonnesse gaf, Dat hi paues blive sonder toren, Die eerst paues was gecoren Entie hadde die meeste zideGa naar voetnoot4). 80[regelnummer] Dus wart inden selven stride Symachus paues indie stat, Ende dor genaden sette hi dat: Laurencius bisscop te MicerneGa naar voetnoot5), Diene hadde verstoten gherne. 85[regelnummer] IIII jaer sat hi met gemake, Symachus, naer dese sake: Doe partijede hare die kerke. Senaturen ende som die clerke Die maecten ten selven stonden 90[regelnummer] Van dorperhede valsche orcondenGa naar voetnoot6), Ende wrougeden Symachus den paues Ende keerden sine doget in aves, Ende senden te Ravene gemeenlike Anden coninc Diederike 95[regelnummer] Hare orconden, die si wouden Die de dinc vortbringen souden, Ende senden om Laurencius echt Heimelike jegen recht; Entie clerke entie port 100[regelnummer] Hebben hem in tween gescort, Desen met desen, dander mettien. Si lieten die saken sien Den coninc Diedericke ende baden, Dat hi des ware beraden, 105[regelnummer] Dat hi besouke ende beghome Sente Pieters stoel van RomeGa naar voetnoot7). Coninc Diederic sendde aldaer Enen bisscop Pietre, ende wille al claer, Dat hi paues si sonder gevecht; 110[regelnummer] Ende dat was jegen bescreven rechtGa naar voetnoot8). Symachus, dient stont onsiene, Vergaderde C bisscoppe ende XVGa naar voetnoot9), Ende hevet daer ghedaen Voer hem sine purgatie saen 115[regelnummer] Van dat hem die quade knechte Anebrochten met onrechte.
[pagina 348]
Pieter die wart daer verstoten, Dien de coninc vanden Oester Goten, Diederic, aldaer hadde ghesent. 120[regelnummer] Laurencius bleef al ongescent, Maer hi wart verwaten saen; Want sijt dorsten anegaen, Den stoel van Rome, die ere groot, Eer die paues Symachus was dootGa naar voetnoot1). 125[regelnummer] Dus was gheset met groter eere Symachus paues ende here Ga naar margenoot+ Tsente Pieters inden stoel weder, Ende dandere worden gevellet neder.
Vanden paues Symacus. II. Ga naar margenoot+ Omme dese dinc, om dese nijt, Was in Rome lange strijt, Orloghe swaer indie stede, So dat papen ende clerken mede 5[regelnummer] Vele daer omme bleven doot Ende menech ander, clene ende groot. Die ghene die jegen die kerke waren Quamen met gewapijnden scaren, Ende namen uten cloestre nonnen 10[regelnummer] Ende dadense al naect vor hem ronnen, Ende gingense gheselen ende slaen, Dat zwaerlike was mesdaen. Lanc waest eer dit mochte tegaen Entie port in vreden staen; 15[regelnummer] Doch bleef Symachus te boven, Ende daer naer hevet hi verscroven Die Manicheen uter stede, Ende verbrande hare bouke mede Al teenen male, die na hem bleven, 20[regelnummer] Ende heefse uten lande verdreven. Dese Symachus loeste ende verbat Vele gevangene in meneger stat, Daer hi groot goet omme gaf, Ende halp hem der aermoeden af. 25[regelnummer] Vele dogeden dede hi mede Te Rome binnen indie stede, In kerken maken ende viseren Ende in eerliker visenterenGa naar voetnoot2). Dese Symachus die sette 30[regelnummer] Indie heileghe kerke bi wette, Up alle Sondaghe vanden jaren, Up alle feesten van maertelaren, Te singhene blidelike ende ho: ‘Gloria in excelsis Deo,’ 35[regelnummer] Dat wilen Telesforus stichte, Entie wonderlike dichte, Die meer sijn dan dinghel seide, Ende dit te singhene leide Te messen upten Kersldach, 40[regelnummer] Dies men te voren niet en plachGa naar voetnoot3). Symachus, alse wijt horen,Ga naar margenoot+ Was ute Sardeine gheboren, Ende Anastasius, die vor hem sat, Was van Rome uter stat. 45[regelnummer] In desere tijt, in desere stont,Ga naar margenoot+ Was vanden Wandelen TrasamontGa naar voetnoot4) Coninc te Affrike int lant. Hi was der kerstijnre viant, Want hi was een Arriaen. 50[regelnummer] Ten eersten heefti sluten gedaen Die kerken, die der kerstine waren, Ende versendde teere scaren CC ende XX mede Bisscoppen elc uut siere stede, 55[regelnummer] Die de paues up dien dach, Symachus, scone versach; Want hi stont hem in staden, Alsi swaerlijc waren verladenGa naar voetnoot5).Ga naar margenoot+ Tier selver tijt in Affrike
[pagina 349]
60[regelnummer] Was Olimpius, een man rike, Ende dat was een Arriaen. In een bat soudi hem dwaen, Ende sprac grote dorperhede Uptie hoghe Drievoudichede. 65[regelnummer] Daerment toesach, eer hijt liet, Quam vliegende een vierich spiet, Ende vlooch hem in dat lijf Ende verbernde al den keytijfGa naar voetnoot1). Te Constantinoble indie stede 70[regelnummer] Ghesciede tien tiden mede, Dat een doepsel soude ontfaen Van eenen bisscop Arriaen, Entie bisscop besciet mede Qualike die DrievoudichedeGa naar voetnoot2), 75[regelnummer] Alse die Arriane doen algader: ‘Ic dope di inden name sVader, Biden Sone, inden Heilegen Geest.’ Te hant, dit was te wonderne meest, So voer woch dat water claer, 80[regelnummer] Ende men en wiste hoe of waer. Doe liep die man, dien dat gesciede, Hem dopen onder gelovege liede.
Van Clothilden ende Clodoveus. III. Ga naar margenoot+ In desen tiden, in desen doene, So hadden die Borgenyoene Eenen coninc, die Gondeldus hietGa naar voetnoot3), Die IIII sonen na hem liet, 5[regelnummer] Cylpric ende Gondebandus, Gondemaer ende GondesilusGa naar voetnoot4). Gondebant slouch Cylpricke doot Ende sijn wijf, dat hi gheboot Te sinkene met enen steene. 10[regelnummer] Twee dochtre, diere bleven clene, Deene, hiet ThornaGa naar voetnoot5), dedi verdriven; Dandere dedi mettem bliven, Die hiet Clothilt, ende hadde mede Doepsel ontfaen ende kerstijnhede. 15[regelnummer] In desen tiden sekerlike So was coninc van Vrancrike Clodoveus, Hilderics sone, Ende nochtoe was heidijn de gone. Hilderic wan desen sonderlingeGa naar margenoot+ 20[regelnummer] Andie coninginne van Doringe, Die bi namen hiet BasineGa naar voetnoot6). Dese traect al over sine, Alt recht, dat de Roemsce heren Hadden beseten met eeren 25[regelnummer] Tusscen der Sommen enter Loren. Sine vorders haddent te voren Toter Sommen in haer doen. Nochtoe lach te Sissoen Een bailliu van skeysers wegen; 30[regelnummer] Dien hevet Clodoveus verslegen Ende Parijs die stat beseten, Als een here, een prence vermeten. Dus wonnen die Vranken tlant, Dat noch heden es genant 35[regelnummer] Na die Vranken Vrankerike,Ga naar margenoot+ Dat te voren gemeenlike Gallen hiet bi ouder namen. Alse die Romeinen al te samen Entie keyser Anastasius, 40[regelnummer] Die was een quaet hereticus, Vernam der Vranken mogenthede, Dat si waerheit ende vrede Hilden elcsins ommetrent, Hevet hi Clodoveuse ghesent 45[regelnummer] Sine prosente diere ende bequame, Consulaer ende Augustus nameGa naar voetnoot7). Clodoveus sendde tien tidenGa naar margenoot+ Sine boden, die moesten liden
[pagina 350]
Harentare dor menech lant, 50[regelnummer] So dat die coninc Gondebant Van Boergoenyen die boden kende, Also alsemense dor tlant sende; Entie boden die versagen Clothilden, die in dien daghen 55[regelnummer] Scone was ende wel gemaect Ende van wijsheden wel geraect, Ende brochten haren here van hare, Clodoveuse, sulke mare. Alse hijt vernam, met allen zinne 60[regelnummer] Wart hi ontsteken van haerre minne, Ende sendde boden ende man Den coninc van Borgoenyen an, Dat hi hem senden wilde Siere nichten, der scoenre Clothilde. 65[regelnummer] Maer die coninc Gondebant Dat in sinen rade vant, Also alse hem int herte scoot Sijns broeders, haers vader, doot, Ende seide, dat hijs niet en woude, 70[regelnummer] Want soe te machtich werden soude. Hier omme en bleef niet de minne, Die coninc en minnedse met zinne, Ende dede al dese dinc verstaen Enen sinen raet, Aureliaen, 75[regelnummer] Die heimelijc ende wel ghenouch Tusscen hem II die bodscap drouch.
Hoe Clodoveus Clotilden nam. IIII. Ga naar margenoot+ Clothilt, die scone joncvrouwe, Was kerstijn ende Gode getrouwe, Ende plach dicken gaen ende keren Te messen, ten dienste ons Heren. 5[regelnummer] Entie coninc van Vrankerike Sendde an hare heimelike Sinen raet Aureliaen, Dat hi an hare soude verstaen Haren wille ende haer gedochte. 10[regelnummer] Die ghene vantse, alse hise sochte, Eens Sondages, alsoe messe horde. Aureliaen, die niet en dorde, Hevet verwandelt sijn abijt Ende dede an ter selver tijt 15[regelnummer] Eens aerms menscen cledre dan, Ende ginc als een aerm man Sitten vor die kerke ter bede; Want het was der joncvrouwen sede,Ga naar margenoot+ AlsoeGa naar voetnoot1) sciet der kerken af, 20[regelnummer] Dat soe gerne duer Gode gaf. Nader messen deedsoe hare zede Ende gaf hare aelmoesene mede; Ende alsoe quam tAureliane, Mercte soene ende sach dien ane, 25[regelnummer] Ende soe gaf hem enen besant. Aureliaen custe hare hant, Entie joncvrouwe es saen In hare camere gegaen, Ende seide teenreGa naar voetnoot2) haerre cameriere: 30[regelnummer] ‘Ganc, hale mi genen aermen man sciere;’ Ende seider hare lijctekijn an. Ende alse hi quam, so sprac die man Hovescelike ane die joncvrouwe, Ende brochte haer lijctekijn up trouwe: 35[regelnummer] Dat was sijns heren vingerlijn, Daer an stont dat geheelde sijn, Daer hi mede te zeghelne plach; Want heren plagens up dien dach, Dat elc here die trouwe sine 40[regelnummer] Gaf met sinen vingerline; Ende dat hi zeghelde daer mede, Dat bleef vaste ghestadichede. Clothilt seide: ‘Twi bestu hare Comen in aerm mans gebare? 45[regelnummer] Du best, dat wetic sekerlike, Des coninx bode van Vranckerike.’ Hi sprac: ‘Hier sent mi mijn here, Die u mint, joncvrouwe, sere. Dit vingerlijn sent hi [u] up minne, 50[regelnummer] Omme te wesene coninghinne.’ Die joncvrouwe ontfinc dat Ende leit in haers oems scat, Ende groete ghetrouwelike
[pagina 351]
Clodoveuse, den coninc rike, 55[regelnummer] Ende seide: ‘En moet geen kerstijn wijf Wederdeelen haer lijf Altoes ghenen kerstinen man, Noch huwelijc vuldoen daer anGa naar voetnoot1). Du wetes selve, Aureliaen, 60[regelnummer] Want du heves kerstijndoem ontfaen. Merc wel, dat in ghere stont Dit niemene en werde cont. Maer dat God onse Here gebiet, Moete ghescien ende anders niet.’ 65[regelnummer] Van hare sciet Aureliaen, Ende soe hevet tfingerlijn ontfaen Heimelike in haers oems scat, Up aventure hoet quame na dat. Aureliaen seide sinen here 70[regelnummer] Hare antworde, min no mere, Ende hoe soe tfingerlijn behelt Ende leit onder haer oems ghelt. Ten naesten jareGa naar voetnoot2) sendde te hant An den coninc Gondebant 75[regelnummer] Clodoveus van Vrancrike, Dat hi hem sende haestelike Sine nichte, die scone Clothilt. Ga naar margenoot+ Dit hilt over redene wilt Gondebant, ende sprac tAureliane: 80[regelnummer] ‘Doe dinen here te verstane, Dat onredenlijc sijn sine wort, Want hem mijn nichte niet toe en hort.’ Sijn raet wart verwerret sekerlike; Want si den coninc van Vrankerike 85[regelnummer] Ontsagen, ende elc nauwe dochte, Wat hi hier bi meenen mochte; So dat gheviel tien stonden, Dat gheent vingerlijn was vonden Onder sconinx Gondebants scatGa naar voetnoot3). 90[regelnummer] Gondebant wart erre omme dat, Ende seide: hine wiste niet Hoe die sake ware ghesciet; Maer die nichte hevet hi genomen Ende hem, diere omme was comen, 95[regelnummer] Gaf hise met erren moede. Vro was die bode ende voer met spoede Ten coninc metter maget Clothilde, Alse diese gherne hebben wilde, Ende brochtse hem tote Sissoen. 100[regelnummer] Clodoveus, sonder meer doen, Ontfincse met grotre minnen Alse te siere coninghinnen.
Hoe Clothilt haren man castyde. V. Savonds, alse dat volc ginc uut,Ga naar margenoot+ Entie coninc ende sine bruut Te samen souden te bedde gaen, Sette soe haer herte saen 5[regelnummer] An onsen Here ende seide: ‘Here ende coninc beide, Ghef mi eene bede alleene, Eer ic dijns bedden werde gemene.’ Die coninc sprac: ‘So biddet dan.’ 10[regelnummer] - ‘So biddic,’ seitsoe, ‘lieve man, Dattu gheloves getrouwelike Anden Vader van hemelrike, Want hi di maecte ende gebootGa naar voetnoot4), Ende an sinen Sone, die met sire doot 15[regelnummer] Uter hellen hevet verloest. Wiltu di houden an sinen troest
[pagina 352]
Ende ane den Heilegen Geest mede, Die met siere heilechede Alle die heileghe verclaert heeft; 20[regelnummer] Dese Drievoudicheit die gheeft, Diere an gheloven, euwelike Die bliscap van hemelrike. Mijn bidden es dat, lieve man, Dattu gheloven wilt daer an, 25[regelnummer] Entie afgoden laten te hant; Entie kerken, die du heves verbrant, Die doe betren ende maken. Ghedinct oec, biddic, eere saken, Dattu noch eeschs beede gader 30[regelnummer] Miere moeder goet ende mijns vader, Die Gondebant, mijn oem, verdede Met grotre hoverdichede; Ende God moeter noch toe stoken, Dat haer bloet moet sijn gewrokenGa naar voetnoot1).’ 35[regelnummer] Ga naar margenoot+ Clodoveus antworde daer: ‘Eene dinc bidstu mi, dats swaerGa naar voetnoot2), Dat ic mine gode verdreve, Ende ics ane die dine bleve: Daer af en bem ic niet beraden. 40[regelnummer] Maer vanden overdaden, Dat den dinen es ghedaen, Salic wreken, sonder waen, Teerst dats mi ghevallet stade.’ - ‘Neen,’ sprac soe, ‘dat ic gerenst bade, 45[regelnummer] Dat ware, dattu di liets verwinnen Ende wilds dinen Sceppere minnen.’ Dien nacht en mochtsoe anders mere Niet gewinnen anden here, Ende bleef mettem in huweleke; 50[regelnummer] Ende selden leet dach of weke, Soe en leidem emmer ane Omme kerstijndoem tontfane. Ende oec was soe in haer gebede Altoes hier omme an Gode mede.
Van Clodoveus kinderen. VI. Clodoveus heenen sandeGa naar margenoot+ Aureliane an Gondebande, Dat hi sire nichten Clothilde, Die hi teere coninghinnen hilde, 5[regelnummer] Sendde hare van haren scatte. Gondebant wart erre omme datte, Ende seide: ‘Waent Clodoveus dat, Mi afwinnen lant of scat? Vare wech!’ seidi tAureliane. 10[regelnummer] Dander sprac: ‘Pijndi te verstane Wat men mi seggen hiet; Want mijn here di ontbiet, Dattu hem sets stede ende dach, Waer hi [di] ontmoeten mach 15[regelnummer] Omme sijn goet met sinen here: Entie best mach, hebbe sinen ghere.’ Doe peinsdi wat hi hadde te doene, Ende hem rieden die Borgenyoene, Dat hi siere nichten ghave 20[regelnummer] Een deel van haerre have, Want dit es gherechte sake, Ende hi vaste vriendscap make Met Clodoveuse ende metten Vranken, Dat si sijn rike niet en cranken; 25[regelnummer] Want het ware wreet volc ende stout, Ende hem niet an Gode en hout. Gondebant dien ginc dit aneGa naar voetnoot3), Ende gaf Aureliane Van sinen scatte dat meerre deel 30[regelnummer] Entie cleenode al gheelGa naar voetnoot4), Die Clothilden was der coninghinnen. Daer naer liet onse Here winnen Clodoveuse eenen sone; Ende alse gheboren was de ghone, 35[regelnummer] Staerf hi in siere wiegen clene, Dies die vader was in weene,
[pagina 353]
Ende seide: ‘Haddemen minen goden Dit kint bevolen ende geboden, Hen ware niet bleven dootGa naar voetnoot1).’ 40[regelnummer] Ga naar margenoot+ - ‘Neen,’ sprac soe met zinne groot, ‘Omme dese dinc en doget mijn herte Nemmermeer rouwe no smerte; Maer ic danke dies onsen Here, Dat hi mi jonste der ere, 45[regelnummer] Dat hi deerste vrucht hebben woude, Die ic ter werelt bringen soude.’ Daer naer so gheviel dat ghone, Dat soe brochte eenen anderen sone, Dien soe oec ten doepsele brochte, 50[regelnummer] Entie wart quellende onsochte. Doe sprac die coninc: ‘Dese moet mede Sterven alse dander dede.’ Maer die coninghinne verbat An Gode onsen Here dat, 55[regelnummer] Dat bequam ende al ghenas, Dat sint scone ende vromech was. Ga naar margenoot+ Hier naer ghesciede cortelike, Dat Clodoveus van Vrankerike Uptie Aelmanne soude striden, 60[regelnummer] Entie Vranken in dien tiden Sware scade moesten ontfaen. Doe sprac ten coninc Aureliaen: ‘Here coninc van Vrankerike, Gheloeve an Gode van hemelrike, 65[regelnummer] Daer di af predect met wisen zinne Mine vrouwe die coninghinne: Du salt den zeghe hier ontfaen.’ Hi liet sine ogen upwaert gaen Te hemelrike, ende sprac met wene: 70[regelnummer] ‘God, Here Jhesus Cristus alleene! Dien mijn wijf pleghet mi Te seggen dat hi Gods sone si, Ende du te helpene pleghes in plagen Hem die hope an di draghen: 75[regelnummer] Nu so biddic di ghenaden, Dattu mi hier staes in staden, Dat ic mine viande verwinne, Ende ic sie ende bekinne Die grote macht, die tfolc seghet, 80[regelnummer] Here! dat an di ghelegbet. So willic mijn ghelove setten An di vortmeer, sonder letten, Ende wille dat doepsel, Here! Gherne ontfaen dor dine ere; 85[regelnummer] Want ic mine gode riep ane, Sine hebben macht in staden te stane; Ende hier omme hebbic gheacht, Dat si sijn alsonder macht, Die den ghenen hulpe ontseggen, 90[regelnummer] Die hare herte ane hem leggen. Warachtech God! di roepic an; An di boudix mi vort an, Alleenlike dattu mi huden Seghe gheves van desen luden.’
Hoe Clodoveus dAelmannen verwan. VII. Alse hi dus ane Gode bat,Ga naar margenoot+ DAlemanne daer up die stat Verloren dien zege entie were; Haer coninc bleef mids int here 5[regelnummer] Liggende upten velde doot.Ga naar margenoot+ Wie so mochte, hi ontscoot; Maer diere bleven te live, Lieten hem binden alse wive Ende baden omme ghenaden. 10[regelnummer] Voertwaert meer, tharen scaden, Beloveden si te sendene uut Den Vranken tsens ende tribuut, Ende ghaven up lant ende eere Clodoveuse, den groten here. 15[regelnummer] Dus wan hi daer die victorie, Ende keerde met groter glorie In dat lant van Vrankerike. In sijn keren sekerlike,Ga naar margenoot+ Want die wijch was neven den Rine,
[pagina 354]
20[regelnummer] Quam hi ghevaren entie sine Dor Oesterike, dat nu hect Loreine, Uptie Mosele, die niet es clene, In ene stat, gheheeten Toel. Daer woende ende sat in sinen stoel 25[regelnummer] Sente Vedast, alsict las, Die sijnt bisscop tAtrecht was. Dien heeft die coninc upgenomen Ende dedene met hem comen In Vrankerike, om dat hi woude 30[regelnummer] Dat hi tgelove hem leren soude. Onder weghen, daer hi quam, Eenen blenden hi vernam, Dien hi te hant daer genas. Vro so was die coninc das, 35[regelnummer] Want hi sere was ghesterct Int ghelove, alse hi dit merct. Ga naar margenoot+ Die coninginne hevet vernomen Haren here den coninc comen, Alse omme kerstijndoem tontfane. 40[regelnummer] Grote bliscap ginc hare ane. Sente Remi bat soe dan, Dat hi soude haren man In siere predicaden leren, Hoe hi hem soude an Gode keren. 45[regelnummer] Die coninc quam met sinen lieden Ende began bidden ende gebieden, Dat si hem wilden bekeren Ga naar margenoot+ An Jhesumme Cristum, Gode teeren. Si seiden alle: ‘Coninc, here, 50[regelnummer] Valsche gode sonder eere Sijn wi ghereet te beghevene, Enten God vanden langen levene, Dien ons predect sente Remi, Dien gherne anebeden wi.’ 55[regelnummer] Grote blisceep so ontfinc Sente Remi om dese dinc. Te Riemen, daermenne dopen soude, Waest al vroe, jonc ende oude. Behanghen waren met cortinen, 60[regelnummer] Beede met edelen ende met finen, Alle die straten vander statGa naar voetnoot1). Sente Remij hiet ende bat Den coninc enten Vranken mede, Dat elc penetencie dede 65[regelnummer] Voer sine zonden; ende daer na saen Souden si doepsel ontfaen. Daer quam die coninc Clodovee, In diere ghelike, min no mee, Alse wilen die keyser Constantijn 70[regelnummer] Ghedoept was metten volke sijn. Alse die coninc ten doepsele ginc, Sente Remij sprac dese dinc: ‘Cycambrien! wes goedertiere Ende laet sinken dine herte fiere; 75[regelnummer] Ende dattu braecs, dat maec gerede; Dattu anebedes mede, Dat brec te sticken vort mereGa naar voetnoot2).’ Sente Remij doepte den here, Also dat niemen ghedochte 80[regelnummer] Dat hi daer die kerseme brochte. Mettien quam daer cortelike Eene duve van hemelrike, In haren bec eene ampulle, Ende daer in kersemen te vulle, 85[regelnummer] Daer inden doepsele mede te hant Die bisscop ons Heren wighant Mede bestreec, daert menech sachGa naar voetnoot3). Noch heden up desen dach So es die ampulle ghinder, 90[regelnummer] Ende alle die coningen, meerre ende minder,Ga naar margenoot+ Bekerstmender mede, alse mense sacreert: Dit es oint sidert ghecostumeert. Clodoveus hevet doepsel ontfaen Ende sijn here, sonder waen, 95[regelnummer] Meer dan XXX hondert manGa naar voetnoot4);
[pagina 355]
Ja ende cortelike daer an Doepte hem mede ghemeenlike Al dat volc van Vranckerike. Des coninx zustren waren bede 100[regelnummer] Doe ghedoept upter stede. V^C. jaer waest, alse wijt horen, Naer dat Jhesus was geboren.
Hoe hi die kerke eerde na toepsel. VIII. Ga naar margenoot+ Cldoveus die gaf, Alse hi des heidijnscaps ginc af, Der kerken van Riemen goet ende lant. Sente Remij nam altehant 5[regelnummer] Een groot deel van ghenen goede, Ende gaeft met milden moede Der kerken van Lodine, ende setter mede Den eersten bisscop indie stede, Ende dat was een, hiet GondebantGa naar voetnoot1), 10[regelnummer] Die nochtoe in huwelijcs bant Te wive hadde Remijs nichte; Maer het was te doene lichte, Want sijs beede gewillech waren. Soe moeste in enen cloester varen, 15[regelnummer] Ende hi ontfinc dat bisscopdoem. Maer nu haddi sulken roem Van hem te wachtene van wive, Dat al te dicken die keytive Sijn wijf hem visenteren lietGa naar voetnoot2). 20[regelnummer] Hier bi so es hem messchiet; Want hare wandelinge ongebonden Hebbene ghetrocken ten zondenGa naar voetnoot3), So dat die vrouwe kint ontfinc Ende ghenas, ende ontboot die dinc 25[regelnummer] Den bisscop; doe wart droeve de gone. - ‘In dieften es gewonnen die sone Ende ter werelt van hare comen, Bidi salmenne Dief dan noemen: Ic wille menne so hete bi namenGa naar voetnoot4).’ 30[regelnummer] Nochtan, dor al deser scamen,Ga naar margenoot+ Quam sijn wijf up menegen dach, Also alsoe te voren plach, Ende lietse, alsoe was ghenesen, Also alse hi plach vor desen, 35[regelnummer] Te hem comen ende gaenGa naar voetnoot5). Nochtan dat hi menegen traen Voer sine eerste sonden liet, Echt mochtijs hem hoeden niet, Hine heefse brocht met kinde. 40[regelnummer] Boden dat soe na hem sinde, Ende seide: ‘Hiers ene dochter, minne!’ Die dochtre noemdi VossinneGa naar voetnoot6). Also dat hire naer onsachte, Bisscop Gondebant, hem bedachteGa naar voetnoot7), 45[regelnummer] Ghesent hevet hi om sente Remij, Dat hi te Lodine quame, bidi Daer es sulke dinc gesciet, Hine caent berechten niet. Sente Remij quam daer bi staden, 50[regelnummer] Ende dander bat hem ghenaden Van diere grotre sondichede; Ende sente Remij weende mede, So dat die bisscop Gondebant Hem cume die zonde ontbantGa naar voetnoot8). 55[regelnummer] Doe saghene sente Remij Der wanhopen wesen bi; Hi seide, dat meerre mesdaet ware Wanhope dan die zonde zware. Doe sloot hine in ene cluse daer, 60[regelnummer] Die sere inge was, VII jaer. Doe quam tenden VII jaren Dinghel Gods an hem gevaren, Upten witten Donresdach, ende orconde Dattem vergeven ware de zonde, 65[regelnummer] Ende hietem, dat hi danen ginge Entie zondare ontfinge,
[pagina 356]
Diemen dan ontfaet ter kerken. Hi sprac: ‘In can niet gemerken, Dat ict sculdich te doene si; 70[regelnummer] Want hier sloot mi sente Remi, Ende hevet mi hier bezegelt mede.’ Dingel sprac: ‘Di es nu ter stede Hemelrike al ondacn. Dat saltu hier bi verstaen: 75[regelnummer] Die dore ondoet, al ongescaet Den zeghel, die hier voren staetGa naar voetnoot1).’ Dit ghesciede ter selver ure. Gondebant lach indie dure Ende seide: ‘Al quame Cristus te mi, 80[regelnummer] In gha nieweren, sente Remi Hine come, dic mi hier bant.’ Dinghel haelde sente Remi te hant, Die settene weder in sine stat, Daer hi heilechlike in sat 85[regelnummer] Toten ende van sinen live. Latro, sijn sone van sinen wiveGa naar voetnoot2), Was oec bisscop daer naden vader, Ende storven heilech bede gader.
Van sente Ledenaerde. IX. Ga naar margenoot+ Sente Remi was vorwaer In clercscap XXII jaer, Ende LXXGa naar voetnoot3) jaer oec mede Ga naar margenoot+ Was hi bisscop daer indie stede. 5[regelnummer] Enen besetenen hi genas, Dien Benedictuse onlfochten wasGa naar voetnoot4). Dies heet hi apostel sekerlike Vander cronen van VrankerikeGa naar voetnoot5). In sinen levene ende na sine doot 10[regelnummer] Dedi menege miracle groot. Te Riemen in sente Kerstoffels kerke Groevene eerlike sine clerke. In sinen tiden was sente Vedast,Ga naar margenoot+ Die van Toel quam, alse een gast, 15[regelnummer] Met Clodoveuse den coninc, Alse hi kerstijndoem ontfinc. Dien maecte bisscop sente Remi, Ende vort sendene die here vriGa naar margenoot+ TAtrecht, dat hire bisscop ware, 20[regelnummer] Inder stede porten dare. Talre eersten dat hire in quam, Ghenas hi eenen die was lam; Ende also met ghewelt Die stat teersten was ghevelt, 25[regelnummer] Ondere twee tevalne mure Vant hi enen bere tier ureGa naar voetnoot6); Dien hiet hi rumen lant ende stat: Nemmermeer sachmenne na dat. Snachts, daer hi te stervene lach, 30[regelnummer] Eenen claren scijn men comen sach Up sine zale al uten troneGa naar voetnoot7), Ende men horde singen scone In hemelrike, aldaer men sach Dat sijn lachame doot lach. 35[regelnummer] Begraven so wart hi met rouwen In die kerke onser Vrouwen. Up desen tijt, in desen daghen,Ga naar margenoot+ Horic der ystorien gewaghen, So was sentc LedenaertGa naar voetnoot8), 40[regelnummer] Dien doepte die here waert, Sente Remij, ende leerdem mede Doget ende kerstijnlike zede. Clodoveus, die grote here,
[pagina 357]
Die haddene vercoren sere, 45[regelnummer] So dat hi dor hem liet gaen Menegen, dien hi hadde gevaen. An Gode bejagedi die sake, Dat die ziec was ende tongemake Maecti ghesont metter vaert. 50[regelnummer] Eenen broeder haddi, hiet LifaertGa naar voetnoot1), Daer porredi tOrlieins mede saen. In eenen cloester sijn si gegaen, Daer wart Lifaert clusenare. Ledenaert porrede van dare 55[regelnummer] Ende ginc tAquitaenyen waert Predeken an sine vaert. Menege miracle hi dede. Bi Lymogen quam hi mede In eenen sconen foreeste na tgone, 60[regelnummer] Daer hi in maecte sine wone. Tien tiden quam daer indien wike Die coninc van Vrankerike Met sinen wive omme jacht, Entie vrouwe drouch sware dracht, 65[regelnummer] So dat so daer in pinen ginc, Ende men hare met gere dinc Van erderike gehelpen mochteGa naar voetnoot2). Ga naar margenoot+ Ledenaerde men daer brochte, Die halp hare met sire bede, 70[regelnummer] Dat soe genas daer ter stede. Dies keerde in joie die rouwe, Vanden kinde ende vander vrouweGa naar voetnoot3). Die coninc gaf hem daer ter stat Wouts alse vele alse hi hem bat. 75[regelnummer] Eenen cloester maecti daer Ende ledere leven swaer; Maer waters gebrac daer ter stede. Doe bejagede metter bede An onsen Here Ledenaert, 80[regelnummer] Datter waters te vullen waert. Dor des coninx edelhede Hiet hi Nobles die stedeGa naar voetnoot4). Sulke eere hem God te doene plach, Dat, wie so gevaen lach, 85[regelnummer] Riep hi ane hem, hi waesGa naar voetnoot5) al quite. Ende so quamen si met vlite Ende brochtenre hare boyen gedragenGa naar voetnoot6). Vele warenre indien daghen, Die rovers ende mordenaers waren, 90[regelnummer] Die met hem bleven, ende wilden aren Die zonden, die si hadden gedaen, Ende worden in goeden ende ontfaenGa naar voetnoot7). Heilecbleke bleef hi doot
[pagina 358]
Ende dede menege miracle groot. 95[regelnummer] Sint, alsemenne verdrouch, Verloeste hi gevangene genouch. Ga naar margenoot+ Eenen here van Lymoge ghevel, Die wreet was ende harde fel, Die hadde boyen also swaer 100[regelnummer] Dat elken mensce ginc te naer. Eens so vinc hi eenen man, Die sente Ledenaerde ginc an. Dien verloesti ende hiet hem draghen Die ketenen, die vele lieden sagen. 105[regelnummer] Een here was, die tongemake Eenen pelegrijm dede sonder sake Ende gevaen hilt omme ghelt, Dies hem an sente Ledenaerde helt. Snachts quam sente Ledenaert 110[regelnummer] Ten here ende seide metter vaert: ‘Minen pelegrijm laet gaen.’ Des morgens liet die here staen, Want hi hilt over droems gedrochGa naar voetnoot1) Ter ander nacht quam hi noch 115[regelnummer] Ende seide: ‘Laet gaen minen man.’ Die here en hiltre hem niet an. Ter derder nacht nam Ledenaert Sinen pelegrijm ende ledene uutwaert. Doe viel die torre al gheheel 120[regelnummer] Ende half mede die casteel, Ende menech man blever onder. Die here selve, dat was wonder, Bleef te live te sinen lede, Tebrokene sine scinckele beede. 125[regelnummer] In Bartaengen lach een gevaen, Die liet sine ketene an hem slaenGa naar voetnoot2). Daer sagen alle die wachters toe, Dat sente Ledenaert quam doe Ende loestene, daer sijt saghen, 130[regelnummer] Ende dedem sine ketene draghen Te siere kerken, daer hi leget. Dus eist gesciet, alst es geseget.
Clodoveus strijt up[tie] Wester Goten. X.Ga naar margenoot+ Alse Clodoveus hadde ontfaenGa naar margenoot+ Kerstijn name, also saen Voer hi van steden te steden, Ende sette kerken ende tlant in vreden, 5[regelnummer] So dat hi quam te Parijs binnen, Ende sprac te siere coninginnen Ende te sinen volke daer Ende seide: ‘Het dinct mi te swaer, Dat hier sitten die Wester Goten, 10[regelnummer] Ende hebben die Gallen verstoten,
[pagina 359]
Ende sijn quade Arriane, Ende hem daertoe trecken ane Dbeste van Gallen tonser onneren. Gaen wi inden name ons Heren, 15[regelnummer] Ende laetse ons uten lande slaen!’ Maer Clothilt die antworde saen: ‘Clodoveus, edel here, Maken wi ene kerke ere In dere sente Pieters van Rome, 20[regelnummer] Dat hi dijns inden wige gome.’ Mettien die coninc geprant Eene handaex ende warpse te hantGa naar voetnoot1), Ende seide: ‘Hier sal, sonder waen, Dies apostels kerke staen, 25[regelnummer] Talre eersten dat ons God onse Here Hier ter stat doet weder keren.’ Die coninc gherede hem wale Met sinen volke altemale, Ende so te Poytiers waert ter stede. 30[regelnummer] Daer sat in groter mogenthede Alaric met sinen roten, Coninc vanden Wester Goten. Alst Vranesche here soude liden Dor tlant van Tours in genen tiden, 35[regelnummer] Gheboot die coninc ende hiet, Dat men daer name els niet Dan gras ende voederien, Dor sente Martijns ereGa naar voetnoot2), des vrijen. Te sente Martijns doemeGa naar voetnoot3) hi sende 40[regelnummer] Sine boden met ghenende Met offeranden menegertiere Ende sijn goede ors, sijn diere, Ga naar margenoot+ Ende seide: ‘Vaert! bi aventuren Ghi sult uter heileger scrifturen 45[regelnummer] Enech wordekijn horen luden, Dat ons den sege sal beduden.’ Selve bat hi Gode sere, Ende seide: ‘Oftu, Here! Mi helpen wilt, dat ic verdrive 50[regelnummer] Dese ongelovege keytive, Ghef mi tekijn, daer ic bi merke, Inden inganc vander kerke.’ Also die boden alte samen Te sente Martijns te Tours quamen, 55[regelnummer] Sanc een, diese gemoete, dit wort: ‘Here! du heves mi ghegort Met crachte tesen wighe waert.’ Dit wort hadden si lief ende waert, Diere quamen, ende danctens Gode, 60[regelnummer] Ende sendens den coninc bode. Voert quam hi met sinen scaren Teere rivieren gevaren, Die Vicenna heet in Latijn. Doe en wisti waer there sijn 65[regelnummer] Vinden soude enech gewatGa naar voetnoot4); Want die reghen hadde dat So sere doen wassen mede. Ane Gode sette hi sine gebede, Dat hi hem wisen soude tgewat. 70[regelnummer] Snachts bleef hi daer ter stat. Des maergens quam daer ene hinde, Die God daer sendde, diene minde, Die meeste die men hadde ghesienGa naar voetnoot5). Soe ginc voer there mettien 75[regelnummer] Ende woet over die riviere, Ende togede den volke sciere Waer dat die ondiepte lach. Vro was menech die dat sach. Alse die coninc quam bi Poytiers, 80[regelnummer] Nachts quam een groot hoop viers Van sente Hylaris kerke upgaende. Al daer die Vranken hadden staende Haer pawelyoeneGa naar voetnoot6), quaemt te hant, Alse of selve metter hant 85[regelnummer] Sente Hylaris met hem ware. Doe hiet die coninc openbare,
[pagina 360]
Datmen roof no cracht mede Ne soude doen an ghene stede. X milen danen lagen die Goten 90[regelnummer] Gewapijnt met haren roten; Vagladijn so hiet dat veltGa naar voetnoot1), Daer wart gestreden met gewelt. Ga naar margenoot+ Maer die Goten sekerlike Met haren coninc Alarike 95[regelnummer] Namen scade alte groot. Alaric die blevere doot, Ga naar margenoot+ Alse hi XXI jaer Gheregneert hadde al daer; Maer Amelrijc sijn sone ontreet 100[regelnummer] Ende menech Gote, ende so ghereet Ten lande van Spaengen waert. Daer regneerdi inden aert Over een XVI jaer, Alse ghi horen sult hier naerGa naar voetnoot2). 105[regelnummer] Clodoveus wan dat velt Ende trac ane hem met ghewelt Alle die landen toter Geronden, Die te voren in langhen stonden Onder die Goten hadden ghewesen, 110[regelnummer] Ende keerde thuus naer desen. Ga naar margenoot+ Alse hi te Tours weder quam, Grote ghiften dat hi nam Ende offeredse sente Martijns kerke. Het was al vro, leke ende clerke. 115[regelnummer] Sijn ors, dat hire offerde te voren, Eer die Goten tlant verloren, Wildi lossen omme ghelt Jeghen dat meesterscap, dat heltGa naar voetnoot3). C scellinghe selverine 120[regelnummer] Gaf hire omme, wit ende fine; Nochtan es dat paert daer bleven, Sente Martijn wils niet gheven. Doe sprac die coninc, dienGa naar voetnoot4) des wondert: ‘Nu gheefter omme dan noch hondert.’ 125[regelnummer] Ende alse die ghegheven waren, Liet sente Martijn dat ors varen. Doe sprac die coninc met bliden moede: ‘Her Martijn! hulpe goede Bestu in alre maniere; 130[regelnummer] Maer dinen dienst vercoepstu diere!’ Aldaer indie selve kerke Quamen boden, ridderen, clerke, Die Anastasius die keyser sende, Ende screef an hem ende bekende, 135[regelnummer] Dat hi der cronen werdich ware. Clodoveus drouch crone daer nare, Ende gaf sente Martijns kerkeGa naar margenoot+ Vele scats ende beterde tgewerke.
Boëtius bloemen. XI. Tien tiden so was SymachusGa naar margenoot+ Te Rome patrisius, Een man die enen bouc maecte, Daer hi die wijsheit in gheraecte. 5[regelnummer] Boëtius sijn zwagher medeGa naar voetnoot5) Was tien tiden groot van wijshede, Die nemmermeer en wert vergeten Onder clerke, die wijsheit weten. In haren tiden hadden dOester GotenGa naar margenoot+ 10[regelnummer] Ytalen lant sere verstoten; Want coninc Diederic, haer here, Die Odenacre nam lijf ende eere, Also alst hier voren staet, Dede den Romeinen menech quaet. 15[regelnummer] Dit wilde weren Symachus Ende sijn zwagher Boëtius Met wijsheiden ende met zinne, Ende bejageden Diederics onminne; Want si siere heresien 20[regelnummer] Noch siere quaetheit niet wilden lijen. Dies nam bi hem beeden haer leven,
[pagina 361]
Alse u hier na sal sijn bescreven. Boëtius was een groot clerc Ende maecte oec menech were, 25[regelnummer] Daer ic u hier somege bloemen In Dietsce wort af wille noemen. ‘Ne gheene goede dinge en sijn, Sine sijn te claerre ende meer fijn, Eist datse vele lieden bekinnen 30[regelnummer] Ende sise prisen ende minnenGa naar voetnoot1). Vriendelijcheit openbare Hevet dese properteit in hare, Dat hare alleene ware tonsachte Te draghene al dat soe dachteGa naar voetnoot2); 35[regelnummer] Want elc sinen vrient ontect Gherne wat sijn herte mect. Ga naar margenoot+ Eene zalege doot eist ende niet swaer, Die niet en coemt in de jonge jaer, Entie den droeven danne vromet, 40[regelnummer] Alsemense hem biddet ende noemetGa naar voetnoot3). Twi segdi dicken openbare, Ghi vriende! dat ic zalich ware? Nie en stont hi vaste no wel, Wie so hi was, die ghene die velGa naar voetnoot4). 45[regelnummer] Wiltu up ersaters hulpe mecken, So moetstu die wonde ontecken. Die bescedenheit es so vri, Updat hare trecht mede si, Soene wille hare daer an niet keren, 50[regelnummer] Al belghen dongerechte herenGa naar voetnoot5). Hoe wonderlike keert daventure, Nu dat soete, nu dat sure. Meneghen so geeft soe tquade Ende alsonder mesdade, 55[regelnummer] Ende ghevet den onwerden te lone Te sittene in des coninx trone. Twi soude iemen vanden wisenGa naar margenoot+ Erdersche salichede prisen?Ga naar margenoot+ Want soe slacht der aventuren. 60[regelnummer] Wien laet soe lange staen geduren? Ende alsoe van di sceet, die vrouwe, Wat laetsoe di dan swaren rouwe? Datmen metten ogen siet, Dan es ghenouch altoes niet: 65[regelnummer] Meer bedaerf ons dan dat goetGa naar voetnoot6). Die ghene die van zinne es vroet, Merct int herte nacht ende dach, Hoe die dinc enden mach. Wie es in so sekerre stede, 70[regelnummer] Oft in so grotre zalichede, Hine vint in sinen staet Iet dat jegen sine herte gaetGa naar voetnoot7)? Eene cranke dinc eist ende een clene, Dat tgeluc breect al ghemeeneGa naar voetnoot8). 75[regelnummer] Nature die laet hare genoegen Met cleenre dinc, die haer voegen; Ende wiltu oec te vele nutten, So wiltu die genouchte scuttenGa naar voetnoot9). Die vele goets heeft sonderlinge, 80[regelnummer] Hem ghebersten vele dinghe; Die lettel hevet ende dat genoeget, Hine hevet niet dattem mesvoeget. In mesfal ens niet so quaet, Alse dat een peinsende gaet: 85[regelnummer] ‘Du waers salich hier te voren.’ Alse di daventure noepte met sporen, Soe vliet, ende hine es onder den dach Diese wederhouden machGa naar voetnoot10). Nu machmen proeven wel hier mede,
[pagina 362]
90[regelnummer] Hoe keytijf die zalichede Es van deser werelt al; Want soe onlange geduren sal, Ende alsemense heeft en stopt si niet Algader des menscen verdriet.’
Vanden selven ende sine doot. XII. Ga naar margenoot+ ‘Rijcheit, alsemense vort gevet, Dats al die scoenheit die soe hevet: Soe en dooch een twint bedect, Noch te ghader oec ghetrectGa naar voetnoot1). 5[regelnummer] Die ghevers hebben al die ere; Die vrecke haetmen emmermere. Ga naar margenoot+ Sulc coeman ontsiet hem der straten: Haddi sijn goet thuus gelaten, Hi mochte vorden rovere singhenGa naar voetnoot2), 10[regelnummer] Noch vruchten hem van ghenen dingen. Wapene! welke salichede Leghet dan ane die rijchede? Want wien so soe volget mede, Hi verliest die sekerhede. 15[regelnummer] Alse een bose mensche onwaert VerhevenGa naar voetnoot3) wert, daer hi begaert, Inden stoel der werdichede, Men merct te bet an sine zede, Wies hi wert es ochte niet; 20[regelnummer] Wantmen te meer up hem siet. Die doot en achtet min no mere No der hoocheit, noch der ere; Ga naar margenoot+ Soe leghet al in ééne voude: Aerme, rike, jonge ende oudeGa naar voetnoot4). 25[regelnummer] Mi dinct den lieden beter al Ongeluc dan gheval; Want tgeluc verwanen doet, Ende ongeval maect menegen vroet. Ongeval doet di bekinnen, 30[regelnummer] Wie di minnen of niet en minnen. Alse daventure van di scheet, Al haer volc soe met hare leet; Ende tongeval toget altoos, Wie di minnet sonder loos. 35[regelnummer] Daventure es so beraden, Dat soe haer goet den quaden Houder gevet dan den goeden, Ende mildelikere den overmoedenGa naar voetnoot5). Wiltu groot ghelt te hope bringhen,Ga naar margenoot+ 40[regelnummer] Du moetes eenen anderen ontdwingenGa naar voetnoot6). Wiltu comen oec ter ere, Daer en leget an min no mere. Werelt eere, segt dit den dwasen, Dats een wint in dore geblasen. 45[regelnummer] Diemen tonrechte ghevet name, Het es recht dat hi hem scameGa naar voetnoot7). Willen wijt merken ende proeven,Ga naar margenoot+ Grote noot ende groot behoeven Dwinghet ons te sine goet; 50[regelnummer] Want wat dingen datmen doet, Men doet vor des Heren ogen, Die hier neder siet van hoghen.’ Dese wort ende andere veleGa naar margenoot+ Scrivet Boëtius in bispele, 55[regelnummer] In enen bouc, dus horen wi lijen, Heet ‘Die troost van philosophien,’ Daer hi in toget dat al tegaet Erdersch goet ende erdsch raet, Ende men daer an, meer no min, 60[regelnummer] Leggen en sal herte no zin. Desen maecti te Pavie, Inden prisoene, daer dorpernie Die coninc Diederic an hem dede Ende oec grote zonde mede; 65[regelnummer] Want alse hine lange hadde gevaen Ende menegen torment gedaen
[pagina 363]
Ende te Rome uter stat verdreven, Nam hi hem int ende sijn leven, Alsemen besceden sal hier naer; 70[regelnummer] Ende dit was in ons Heren jaer XXI ende hondert waerf vive, Dat hine dede vanden live.
Clodoveus siechede. XIII. Ga naar margenoot+ Alse Clodoveus van Vrankerike Gheregneert hadde mogendelike XXV jaer met eeren, Wart hi quellende, alse die heren 5[regelnummer] Dicken doen van edelheden. Alsi haer joget in onvreden Ende in wapenen hebben gehouden, Queelen si dicke inder ouden. Maer hem en mochte staen in staden 10[regelnummer] Ga naar margenoot+ Fisichien gheen no gheraden, Dat hi iet ghenesen ware. Mettien so verhordi mare Van eenen abt, hiet Severijn, Die lange hadde abt gesijn 15[regelnummer] Te sente Mauricius, daer hi leget Ende sijn gheselscap. Alsmen seget, Dat hi menech tekijn dade, So wart die coninc dies te rade, Dat hi omoedelike ontboot 20[regelnummer] Den abt dor genaden groot, Dat hi te hem soude comen. Alse die abt dat hevet vernomen, Es hi ten coninc gevaren Ghewillechlike sere, te waren, 25[regelnummer] Ende ghenas den coninc wale Van siere groter langer quale. Met hem bleef hi ene stonde Ende gaf den menegen gesonde Van sinen volke met sire bede, 30[regelnummer] Ende meneghen in Parijs mede, Ende ghenas cropele ende stomme, Dove, blende, manke, cromme; Die metten duvel waren beseten, Dien dedi haers vernoys vergeten. 35[regelnummer] Die coninc seide: ‘Her abt, here! Ic biddu dor die Gods ere: Neemt ghenouch van minen scatte Ende ghevet den aermen datte, Daert u dinct wel bestaet. 40[regelnummer] Wie so oec doer sine mesdaet In minen lande es gevaen, So wat dat hi hevet mesdaen, Dien scheldic quile ende vri.’ Met desen worde so hiet hi, 45[regelnummer] Datmen die kaerkeren ontslute Entie gevangene doe daer ute. Die van haren quaden daden Sonder enege genaden Verbuert hadden haer leven, 50[regelnummer] Sijn sente Severine gegeven. Selve vorwisti sinen ende; Want God den ingel an hem sende, Die hem seide al sijn doen. Doe ginc hi ten castele NantoenGa naar voetnoot1), 55[regelnummer] Daer II heilege papen saten In hermitagen ende aten Sulc alse hijt condeGa naar voetnoot2) gewinnen. Teersten dat hi quam daer binnen, Bat hi hem up genaden, 60[regelnummer] Dat sine ter erden daden. Onder hare handen staerf hi, de here. Doe wart daer claer also sere, Daer hi sinen gheest upgaf, Dat groot wonder was daer af. 65[regelnummer] Sijn dach es, diene houden wille, Die derde dach van ingange SilleGa naar voetnoot3). Te desen tiden so was medeGa naar margenoot+
[pagina 364]
Te Poytiers indie stede Een abt, die hiet Maxencius. 70[regelnummer] Ga naar margenoot+ Van hem lesen wi aldus, Dat hi dede, alsonder waen, Eenen doden mensche upstaen. Die inghele daden hem menege ere Ende daden hem menege ereGa naar voetnoot1) 75[regelnummer] Hine at anders, clene no groot, Dan borne ende gherslijn broot, Ende dicken at hi der ingele spiseGa naar voetnoot2). Eene fonteine van groten prise Dedi springen met siere bede, 80[regelnummer] Daer menech heeft sijns evels vrede. Eens soude Clodoveus varen Uptie Goten met sinen scaren; Ende alse sijn here was geleghen Daer ter stede oft daer jegen, 85[regelnummer] Daer sente Maxencius cloester stont, Was daer somech dorper hont, Dat si den cloester storen souden Ende si den abt vermorderen wouden, So datter een trac sijn swaert 90[regelnummer] Ende hief die hant upwaert, Omme tonthovedene den man. Doe bleef hem daerm stijf staende dan. Daer na wart hi uten zinne Ende doodde hem selven ten beginne; 95[regelnummer] Sine ghesellen worden blent. Ende alse die coninc dat bekent, So tijde hi ten heilegen man Ende viel hem te voeten dan, Ende bat genade ende vrede 100[regelnummer] Hem ende sinen volke mede. Doe seinedse die goede man Ende gaf hem eten vort an Gheseint broot, ende tiere stont Keerden si ten tenten gesontGa naar voetnoot3). 105[regelnummer] Sine doot voerseidi te voren, Ende nam ende, alse wijt horen, Binnen uutgaenge Meye V dageGa naar voetnoot4), Der inghele joie, der lieder clage.
Gondebands ende Clodoveus doot. XIIII. In des Clodoveus tiden,Ga naar margenoot+ Daer wi die jare af overliden, Was deerste consilie heilechlike Ghehouden van Vrankerike, 5[regelnummer] Dor die nutscap vander kerken. Daer waren vele goeder clerken Ende XXXII bisscoppen mede Te samene daer indie stede. Dat consilie, sonder waen, 10[regelnummer] Versaemde sente Meylaen, Die heimelijc den coninc wasGa naar voetnoot5); Entie coninc geboot hem das, Dat hi omme die nutscap sage, Die den kerstijnheide anelage. 15[regelnummer] Dese verwecte vander dootGa naar margenoot+ Een kint met miraclen groot, Dat metten viant was beseten; Ende alst die viant mochte weten, Dat daer quam sente Meylaen, 20[regelnummer] Ende hi tfat moet rumen saen, Hevet hi verworghet tkint.Ga naar margenoot+ Alst sente Meylaen doot vint, Dede hi sine bede so groot, Dat hijt verwecte vander doot. 25[regelnummer] In desen tiden, alsict vant,Ga naar margenoot+ Was doot die coninc Gondebant, Clothilden oem der coninghinnen, Dien soe niet en mochte minnen; Want hi doodde ende verdede 30[regelnummer] Haren vader ende haerre moeder mede; Ende ZeghemontGa naar voetnoot6) ontfinc dat rike Van Borgoengen mogendelike,
[pagina 365]
Want hi was sijn outste sone. Nu so hadde kindere die ghone 35[regelnummer] Bi ere vrouwen, die was verstorven, Ende hevet een ander wijf verworven, Die sine kindere so leet gewan, Dat soere toe brochte haren man, Dat hi sinen sone SegerikeGa naar voetnoot1) 40[regelnummer] Ontliven dede jammerlike. Maer dat wart hem also leet, Dat hi penetencie ghereet Daer voren dede also groot, Dat men vint naer sine doot, 45[regelnummer] Dat hi heilech man verstaerf; Want miracle menech waerf Ghesciede te sinen grave, Daermen wonder leset ave. In Borgoengen viertmenne wel 50[regelnummer] Dander dach uutgaende AprielGa naar voetnoot2). Ga naar margenoot+ In desen tiden so bleef doot Clodoveus, die here groot, Doe hi hadde in Vrankerike Coninc geweest mogendelike 55[regelnummer] XXX jaer, ende hi die crone Ghewonnen hadde wel ende scone Van Vrankenlant ende Almaengen; Ende alGa naar voetnoot3) Gallen tote bi Spaengen Dat was al in sijn bedwanc 60[regelnummer] Ende diende mede omme sinen danc. Te Parijs staerf hi in de stede Ende was aldaer begraven mede In sente Pieters kerke met eeren, Die sint den name moeste verkeren 65[regelnummer] Ende heet te sente Genevieven. Ga naar margenoot+ Daers vele van hem in ouden brieven. Hi sciet van desen erdschen live Int jaer V^C ende driewaerf viveGa naar voetnoot4). Naer hem liet hi sonen viere,Ga naar margenoot+ 70[regelnummer] Die deelden dat rike sciere In IIII deelen, ende elc nam een. Diederic, die de outste sceen, Sette te Mets den stoel sijns riken; An hem moeste dat lant wiken 75[regelnummer] Van Vrankelande ende Germane, Ende dat ghelegen was daer ane. Gyldebrecht sijn broeder mede Maecte Parijs sine hovetstede, Ende hadde Neustre tsire paerlije, 80[regelnummer] Datmen nu heet Normendie, Ende dat lant daer bi hare ende geins.Ga naar margenoot+ Clodomiris sette tOrlieins Sinen stoel, ende hadde tlant Al omme neven der Loren cant, 85[regelnummer] Tlant van Toulouse, Meine ende ToreineGa naar voetnoot5). Clotaris sat up die Aine Te Sissoen coninc ende here, Ende besat tlant min no mere Tusscen II broeders nort der zee. 90[regelnummer] Sidert so ghewan hijs mee, Want sijn geslachte hadde geellike Sidert al dat conincrike.
Van Clodoveus IIII kinderen. XV. Dese IIII broedere regneerden sconeGa naar margenoot+ Alle in die Vrancsche crone, Ende droegen crone alle viere Gheweldelike na coninx maniere. 5[regelnummer] Diederic hadde eenen sone, DodebrechtGa naar voetnoot6) so hiet die ghone, Die sere vromech was van live. Haerre zuster gaven si te wive AlarikeGa naar voetnoot7), den groten here,
[pagina 366]
10[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dien Clodoveus met groter ere Toulouse ende Pauye afwan, Ende sinen broeder slouch hi nochtan, Alarike, alsemen verheeste Hier te voren indie jeesteGa naar voetnoot1). 15[regelnummer] Ga naar margenoot+ Tien tiden quam met erren zinne Te Parijs die coninghinne Clothilt ende bat haren kinden, Dat sijs hem wilden bewinden Te wrekene moeder ende vader 20[regelnummer] Ende haer onrecht algaderGa naar voetnoot2). Hare kindere wordens erre, Ende versaemden na ende verre Groot here, ende setten hare vaert Ten lande van Borgoengen waert 25[regelnummer] Jegen Gondemare ende Segemonde, Die coningen waren indier stonde Naden vader Gondebande, Want si hoir waren vanden lande. Indien tijt ende tiere stont 30[regelnummer] Stichte die coninc Zegemont Een godshuus sente Mauricius teeren, Daer gemaertelijt waren der heren VI^M ende VI hondert mcde Ende LXVI daer ter stedeGa naar voetnoot3) 35[regelnummer] Vanden keyser Maximiane. Die Fransoyse traken hem ane, Ende sijn in Bourgoenyen comen III coningen, die ic u sal nomen, Clotaris ende Gyldebrecht 40[regelnummer] Ende Clodomiris mettem echt. Die Borgenyoene hebbense gemoet Ende met wapenen ghegroet. Daer was bitterlijc gestreden. Gondemaer ontflo tier steden 45[regelnummer] Ende menech man mettem tier stont. Selve die coninc Zeghemont Waende tsente Mauricius ontflien. Clodomiris volgede dienGa naar margenoot+ Ende heeftene ghevaen alghinder 50[regelnummer] Ende sijn wijf ende sine kinder, Ende brochtse tOrlieins ghevaen. In sinen kaerker leidise saen, Ende daer naer dede hine ontliven, Beede met kinderen ende met wiveGa naar voetnoot4), 55[regelnummer] Ende warpse in enen pitte mede: Daer en halp toe niemens bede. Dus swaerlike, want soet wilde, Wraken die kindere Clothilde, Haerre moeder, die rouwe groot 60[regelnummer] OmGa naar voetnoot5) vader ende moeder doot Menegen dach hadde gedraghen. Van Zeghemonde hebbic gewagen Hier te vorenGa naar voetnoot6), dat men kent Dat hi heilechlike es ghehent, 65[regelnummer] Ende onse Here dor hem doet Menege scone miracle goet.
Anastasius doot, ende van sente Briden. XVI. Te desen tiden was verstorvenGa naar margenoot+ Die paues Symachus, ende hadde verworven
[pagina 367]
Hormisda den stoel van Rome, Ende was gheboren, alsict ghome, 5[regelnummer] Uten lande van Caeps van PrincepateGa naar voetnoot1). Dese dede der kerken grote bate; Want hi dat paepscap ordineerde Ende Davids psalme leerde. Ga naar margenoot+ Hi was den aermen goedertiere; 10[regelnummer] Daertoe meneghe ghichte diere Gaf hi der kerken vander stede; Ende daertoe tsente Pieters mede Dedi enen balke fijn Maken al wit selverijn, 15[regelnummer] Die wouch M ende LX pontGa naar voetnoot2) Na tghewichte van Rome ront. Ga naar margenoot+ Dese Hormisda, dese paues, Want die keyser gelovede aves, Anastasius die here, 20[regelnummer] Alsic hebbe gheseit ere, Sendde bisscoppe ende clerken Vander heilegher Roemscher kerken, Twee waerven, dat hi horen woude Ende sine dinc betren soude. 25[regelnummer] Ter eerster waerven en daden si niet; Ter ander waerf, alst die paues hiet, Voeren si al plein bescreven Tgelove ende hebbent hem geghevenGa naar voetnoot3), Dat hi dies soude beghien, 30[regelnummer] Dat hi bescreven mochte sien Vander heileger kerken van Rome. Des achti gelijc eenen drome; Maer hi hadde gerne ghescent Die boden ende boot groot prosentGa naar voetnoot4). 35[regelnummer] Dies en wilden si niet ontfaen, Hine wilde anegaen Der kerken ghehorsaemheit; Maer hi hevet al ontseit Ende hiet die boden van hem verstoten, 40[regelnummer] Ende ontboot den ghenoten, Ga naar margenoot+ Dat mense uut Constantinoble dade, Ende met sulkere onghenade, Dat mense in ghene stat ontfinge. Den paues screef hi dese dinge, 45[regelnummer] Alse die te hem waert erre was: ‘Wine willen niet gehingen das, Dat men ons soude gebieden Ghelijc ghemeenen lieden; Maer wi willen keyserlike 50[regelnummer] Ghebieden over al onse rike.’ Cortelike naer dit ghescal Quam den keyser an mesfal; Want die blexeme ons Heren quam, Die hem daer sijn leven nam. 55[regelnummer] Naer den quaden Anastasius,Ga naar margenoot+ Die versleghen was aldus, Wart Justijn keyser ghecoren, Dien wi den ouden noemen horen, Int jaer ons Heren, alsict besachte, 60[regelnummer] V^C X ende oec achte, Ende regneerde inden rike X jaer wel ende keyserlike. Hormisda die paues sende an desen Te Constantynoble, alse wijt lesen, 65[regelnummer] Sine boden ende screef ende bat, Dat hi die bisscoppe, die haer stat Gherumet hadden ende waren verdreven In keyser Anastasius leven, Weder wilde in goeden vreden 70[regelnummer] Doen comen te haerre steden; Want si omme tgelove ons Heren Waren comen ter onneren. Dies was die keyser sere blide Ende deet gerne, omme dat hi nyde 75[regelnummer] Donrecht, dattere was ghedaen; Entien boden, sonder waenGa naar voetnoot5), Die die paues daer sendde mede, Dedi grote hovescede Ende ontfincse met groter eeren, 80[regelnummer] Ende deedse vroilike van hem keren. In dit jaer ende in dit ghetide Staerf die maghet sente BrideGa naar voetnoot6)
[pagina 368]
In Scollant, dus seit Segebrecht. Wonder eist nu ende echt 85[regelnummer] In harde menegerande stede Van miraclen, die soe dede. Hare moeder ende haer vaderGa naar voetnoot1) Waren kerstijn beede te gader, Ende soe was van kintschen jaren 90[regelnummer] In allen dogeden te waren, Ende dede miracle alle daghe So vele, dat dinct eene zaghe. Soe was den aermen goet ende milde, Ende alsoe meer gaf dan men wilde, 95[regelnummer] Ghewan soe met haerre bede, Dat God weder wassen dedeGa naar voetnoot2). Ga naar margenoot+ Alsemense te manne wilde dwingen, Sone wilde soes niet ghehinghen, Ende offerde hare zuverhede 100[regelnummer] Gode ende onser Vrouwen mede Ga naar margenoot+ In eens heilechs bisscops hant, Diese in Gods dienste bantGa naar voetnoot3). Ende God dede sijn lekijn daer: Een hout stoet anden outaer 105[regelnummer] Verduerret, daer soe de hant an slouch; Altehant het loveren drouch, Ende noch heden eist oec groene Ende pleget den sieken goet te doene. Het gesciede, alse wijt horen, 110[regelnummer] Daermen ougesten soude haer coren, Dat dlant bereinde al gemene, Sonder haer coren alleeneGa naar voetnoot4). Eens waren hare cledere nat, Ende soe quam saen thuus na dat, 115[regelnummer] Ende sach waer de zonne in scheen, Rechts alst ware der pertsen een; Haer nate cledre soe daer up slouch: Dat zonnescijn haer cledere wel drouchGa naar voetnoot5). Laserse liede baden hare 120[regelnummer] Omme bier, lude ende openbare, Maer soe en hads groot no cleine. Mettien seinde soe eene fonteine, Dat wart goet bier daer ter stede: Mildelike soet deelen dede. 125[regelnummer] Omme zout so bat hare een, Ende soe seinde eenen steen, Ende het wart zout uptie stat, Ende soe gaeft hem dies bat. Dieve quamen quadertiereGa naar margenoot+ 130[regelnummer] Van verren over eene riviere, Ende stalen hare haer vie. Int wederkeren verdronken sie, Entie beesten sijn wedercomen Ten velde, daer si waren genomen. 135[regelnummer] In des coninx hof so quam Een eenvoudich man, ende vernam
[pagina 369]
Eenen tammen vos inde zale, Die ten spele gemaect was wale; Dies haddene de coninc ghemint. 140[regelnummer] Die simpel man, dies niene kint, Sloughene doot; want hine hilt Over scalc ende over wilt. Die coninc seide: hi souden ontliven, Ende daertoe al eygijn bliven 145[regelnummer] Kindere ende wijf al haer leven, Of selken vos daer wedergeven. Sente Bride es daer ghereden Om hem te heipene met beden, Ende onder weghen an hare quam 150[regelnummer] Een vos, die hem maecte tam Ende schuulde onder haer cleet. Soe bat over den man gereet; Maer dat was al sonder spoet, MenGa naar voetnoot1) gave hem enen vos also goet. 155[regelnummer] Doe gaf hem sente Bride den haren, Die alse deerste conste gebaren. Den coninc wonderets utermaten, Ende hevet den man quite gelaten. Ende alse die maget entie man 160[regelnummer] Henen waren, die vos vort an Ga naar margenoot+ Ontsloop ende es ten hole gekeert, Alse hem nature hadde geleert. Dit ende ander wonder groot Dede soe menech voer hare doot.
Vanden goeden paues Jan. XVII. Ga naar margenoot+ Naest Hormisda, die paues was, Alsemen hier te voren las, So wart paues een heilech man, Die gheheten was Jan, 5[regelnummer] Die geboren was van ToscaneGa naar voetnoot2). Tien tiden, doet men ons te verstane, So geboot die keyser Justijn, Die int gelove was fijn, Datmen name in Orient 10[regelnummer] Den Arrianen al omtrent Alle die kerken, ende mense gave Hem die der wet niet gingen aveGa naar voetnoot3). Nu verhorde dese tale Coninc Diederic van Ytale, 15[regelnummer] Die coninc vanden Oester Goten, Datmen dus wille verstoten Die Arriane van siere wet, Ende heefter hem jeghen gheset, Ende screef anden keyser Justine: 20[regelnummer] Hine ontbere hem sulker pine, Alse tonteerne die Arriane, Hi dade hem wel te verstane, Dat hi tlantscap van Ytale Ten swerde soude doen altemaleGa naar voetnoot4); 25[regelnummer] Ende sende anden paues Jan, Dat hi redene name hier vanGa naar voetnoot5), Die doe ziec was ende cranc; Nochtan moesti doen den ganc. Metten rade vander stede 30[regelnummer] Ende metten senaturen mede Tijdde hi daerwaert, wenende sere. Also dat quam die heilege here Bi CorintenGa naar voetnoot6) ane die vaert, Ende wart hem daer geleent een paert 35[regelnummer] Van enen hogen man up dien dach, Dat sijn wijf te ridene plach; So dat hi reet tes hi quam Daer hi een ander paert nam, Ende sendde dander sinen here; 40[regelnummer] Maer dat en wilde nemmermere Vorwaert meer de vrouwe dragen,
[pagina 370]
Al haddement al tsticken geslagen. Doe gaf ghene goede man Dat paert den paues Jan, 45[regelnummer] Ende bat hem sere dat hijt name, Want het dochte Gode bequame. XV milen buten der stede Van Constantinoble, met groter hoochede, Met crucen ende met groten lechte, 50[regelnummer] Was hi ontfaen wel te rechteGa naar voetnoot1), Die paues entie gesellen sijn. Selve die keyser Justijn Ontmoetene dor sine werde, Ende neech hem uptie erde. 55[regelnummer] Ende alse hi dor die porte leet, Ga naar margenoot+ Diemen daer ghuldijn heet, Bat ghinder een blent man dien, Entien gaf die paues sijn zien, Daer menech mensce toe gesach 60[regelnummer] Te Constantinobele up dien dach. Daer dede hem die keyser Justijn Altemale den wille sijn; Ende so met teldene ende met draveneGa naar voetnoot2), Dat hi quam tote Ravene 65[regelnummer] Toten coninc Diederike, Die dat benijdde dorperlike, Dat die keyser so groot ere Den paues hadde gedaen, den here. Daer dedi vaen den here groot 70[regelnummer] Ende dedene smaken shongers doot, Ende alle sine ghesellen mede. Symachus, die vander stede Van Rome patricius was, Ontlivedi, die goet oec was. 75[regelnummer] Boëtiuse dedi vermorden, Die met sinen sconen worden Die VII aerten hevet verscoentGa naar voetnoot3). Maer daer na saen wart hi gehoent, Want God gaf hem die ghadoot 80[regelnummer] Met tormente swaer ende groot. Een heilech man die sach dit an, Dat Symachus entie paues Jan Desen Diedericke grepen ane Ende worpene int vier van BarlebaneGa naar voetnoot4). 85[regelnummer] Dit wanic wel ende niet te scerne, Dat was Diederic vanden BerneGa naar voetnoot5).
Dorloghe van Clodoveus kinderen. XVIII. Alse die coninc van Orlieins,Ga naar margenoot+ Clodomiris, naer sijn gepeins, Sinen wille ende grote zonde Ghedaen hadde an Zeghemonde 5[regelnummer] Ende metten wive ende metten kinden, Alse ghijt moget hier voren vindenGa naar voetnoot6), Haddem toren ende ommare, Dat die broeder Gondemare Borgoenyen lant soude behouden. 10[regelnummer] Up hem wildi verbouden, Ende es met here up hem gevaren. Gondemaer en wildem niet ontfaren, Maer quam jegen hem te wighe. Daer vochten si met groten prighe, 15[regelnummer] Ende Clodomiris die bleef doot, Daer sijn lant an nam scade groot. Alse die Vranken dat versagen, Wilden si dat niet verdragen, Ende senden an GondemareGa naar voetnoot7), 20[regelnummer] Ende lietene nieweren hare no dare
[pagina 371]
Gherusten, eer hi was verdorven. In Borgoenyen hevet bestorven Jonc ende out, man ende wijf: Die Vranken namen hem allen tlijf. 25[regelnummer] Verwoest hebben si ende verbrant Altemale Borgoenyen lant; Ende alsijt al hebben ontheert, Sijn si in haer lant gekeert. Ga naar margenoot+ Clotaris, coninc van Sissoen, 30[regelnummer] Alse hi hevet verhort dit doen, Hevet hi sine weduwe genomenGa naar voetnoot1): So wel hevet soe hem becomen. Nochtan hadsoe bi haren man Clodomirise, daer sise ane wan, 35[regelnummer] III sonen, die met hare hilt Die oude coninginne Clothilt. In desen tiden, alse dit es, Diederic, die coninc van Mes, Ende sijn sone DiedebrechtGa naar voetnoot2), 40[regelnummer] Ende Clotaris mettem echt, Metten here van Vrankerike, Leden den Rijn vromelike, Ende willen in Doringen, tiden, Tlant winnen ende dorriden 45[regelnummer] Upten coninc Ermenfrijt. Die Doringers hadden tier tijt Putten gegraven upt velt, Daer men soude striden met gewelt, Entie verdect met zadenGa naar voetnoot3). 50[regelnummer] Dat quam den Fransoysen te scaden, Eer sijs worden wel gheware. Dit hadden si sere ommare, Dat si dus waren gehoent, Ende hebbens hem becroontGa naar voetnoot4), 55[regelnummer] Ende vochten dies te mere, Omme te wrekene dese onnere, Ende wonnen zeghe uptie Doringe. So sware slachtinge sonderlinge Was vanden Doringers daer, 60[regelnummer] Entie roke also swaer, Dat menegen brochte in node; Ende reden dor ghene dode Die Fransoyse oft scove warenGa naar voetnoot5). Doringen hebben si dorvaren
[pagina 372]
65[regelnummer] Ende gebernet ende gevaen Alle die lieden, sonder waen, Ende voerdense mettem tier tijt. Selve die coninc Ermenfrijt Die es nauwelike ontreden. 70[regelnummer] Die Fransoyse, die daer verstreden, Die sijn gekeert te lande waert. Aderic ende Bedechaert Hieten Ermenfrijts broedere tweeGa naar voetnoot1). Clotaris, die hem was ghevee, 75[regelnummer] Rovede int orloghe tier stonde Bedechaerds dochter RadegondeGa naar voetnoot2), Ende hiltse tsire coninghinnen. Niet lange en plach soe sire minnen, Maer heeft hare te Poytiers begeven 80[regelnummer] Ende leedde een heilech levenGa naar voetnoot3), Ende leide an Gode hare minne, Also dat soe staerf santinne. Diederic es daer weder comen Ende hevet up ghelede genomen 85[regelnummer] Ermenfride ende up vredeGa naar voetnoot4). Vanden mure vander stede, Daer hi mettem stoet ende sprac, Stac hine, dat hi den hals brac, Ga naar margenoot+ Ende daer naer dedi saen 90[regelnummer] Sine kindere mede verslaen.
Hoe Childebrecht die Wester Goten verwan. XIX. Ga naar margenoot+ Gyldebrecht, die te Parijs sat Coninc ende here indie stat, Die es in Alvernen gevaren. Daer quam them een met ere maren 5[regelnummer] Van siere zuster, die jonge Clothilt, Die Amelric te wive hilt, Die coninc vanden Wester Goten, Ende in Spaengen was verstotenGa naar voetnoot5), Datse hare man sere mesheltGa naar voetnoot6); 10[regelnummer] Want hi wilde met ghewelt, Dat soe ware Arriane, Ende daer soe plach ter kerken te gane, Dedise bewerpen met slike, Ende hi slouchse so dorperlike, 15[regelnummer] Dat hare dbloet ran uten monde. Dat sende soe ter selver stonde Te lijctekene in een cleet, Om dat den broeder ware leet, Ende bat hem van deser sake 20[regelnummer] Jammerlike omme wrake. Gyldebrecht wart vererret. Onlange hevet hi ghemerret, Hine versaemde here groot, Omme te wrekene dese noot, 25[regelnummer] Ende so henen te Spaenyen waert. Den wijch, dien hi hevet begaert, Haddi jegen Amelrike. Daer wart gevochten bitterlike; Maer die Fransoyse wordens te boven, 30[regelnummer] Entie andere weken ende scoven; Ende Amelrijc die coninc sochte Een scip, dat hi ontfaren mochte; Maer dat en quam hem niet te tijt. Up hem versaemde al die strijt, 35[regelnummer] So dat hi hoepte hem te ghesciene, In ene kerstine kerke tontfliene; Ende alse hi de vlucht daerwaert nam, Eer hi binnen der kerken quam, Quam een Fransoys uten here 40[regelnummer] Ende dorliepen met enen spere, Dat hi daer up die stede Also sinen ende dede. Gyldebrecht voer in Spaengen lant Die Goten woesten altehantGa naar voetnoot7),
[pagina 373]
45[regelnummer] Ende wan Toletten die stede, Daer hi wan grote rijchede, Ende nam siere zuster Clothilde, Alse diese daer niet laten en wilde, Ende voeredse weder ter vaert 50[regelnummer] Mettem te Vrankerike waert. Maer daer soe weder te lande trac, Quam haere an een ongemac, Dat so swaer was ende so groot, Dat soe inden woch bleef doot. 55[regelnummer] Haren lachame voerdemen vort Tote Parijs indie port, Ende wart in sente Pieters kerke, Ga naar margenoot+ Die scone was van dieren gewerke, Gegraven, daer die vader lach. 60[regelnummer] Gyldebrecht brochte uptien dach Tote Parijs indie stat Gheweldechlike groten scat Ende vele kerkelikere vate, Diere ende scone utermate, 65[regelnummer] Sonderlinge keelcten van kerke Van des wijs Salomoens gewerkeGa naar voetnoot1), Ende daertoe XV patenen Van groten gewerke, niet van clenen; XX fortsieren van finen goude, 70[regelnummer] Daermen in leide, alsemen woude, Der heilegher ewangelien bouke, Diere gewracht van hoeke toekeGa naar voetnoot2) Met sconen werke ende met renen, Beset met precieusen stenen. 75[regelnummer] Dese dinghe en wildi niet Datmen brake; maer hi hiet Datmense indie kerke soude geven, Daer si inden dienst Gods bleven.
Hoe ClodomirisGa naar voetnoot3) kindere waren vermort. XX. Ga naar margenoot+ Clothilt, die goede coninghinne, Die en wilde noit anders minne, Naer dat Clodoveus staerf; Maer soe plach nienechwaerf 5[regelnummer] Te Tours te vaerne ende te wesene, Ende daer te biddene ende te lesene, Ende selden was soe te Parijs. Ende dese goede vrouwe wijs Hilt up Clodomiris kinderGa naar voetnoot4), 10[regelnummer] Haers soens, die tgeluc minder Hadde jegen die Borgenyoene, Ende daer bleef alse een coninc coene. Eens es soe te Parijs comen, Ende Gildebrecht hevet vernomen, 15[regelnummer] Dat soe werdelike ende sochte Haers soens kindere, alsoe best mochte, Uphilt, ende ghewan des nijt; Want hi peinst: ‘Mijn moeder tijt Dese kindere, levet soe scone, 20[regelnummer] Te bringene noch ter coninc croneGa naar voetnoot5).’ Clotarise, coninc van Sissoen, So wilde hi dit te wetene doen, Ende seide: ‘Alsic reach beseffen, Onse moeder wille heffen 25[regelnummer] Onse broeder kindere van Orlieins. Nu sie wat du hier toe peins. Mi dinke, wi moetense doen ontliven, Of doen dat si clerken blivenGa naar voetnoot6), Ende wi trecken an ons te hant 30[regelnummer] Clodomiris, ons broeder, lant.’ Over een sijn sijs gedraghen Ende senden in valscher lagen Indie stede te Parijs Eenen edelen man, vroet ende wijs, 35[regelnummer] ArchadeuseGa naar voetnoot7), met losere trouwen, Ende seiden: ‘Segt dus onser vrouwen, Dat soe ons sende onse neven. Wi willen hem tconincrike geven.’ Clothilt was vro, ende hilt vor waer,Ga naar margenoot+ 40[regelnummer] Ende sendde hem die kindere daer.
[pagina 374]
Clotaris nam den outsten sone; Te hant was gedoot die ghone. Alse die jonge dat versiet, Te sijns oems voeten dat hi sciet, 45[regelnummer] Gyldebrechte, ende bidt ghenaden, Dat hi hem sta in staden. Den oem ontfaermets ende sprac met wene: ‘Broeder! laet mi desen allene. Ic geve di vor hem groten scat.’ 50[regelnummer] Clotaris die wart erre om dat Ende seide: ‘Doe van di dien, Of di sal dat selve ghescienGa naar voetnoot1). Twi maecstu also groot gescal? Du heves dit beraden al.’ 55[regelnummer] Gyldebrecht liet dat kint gaen, Ende Clotaris dodet saen. Die kindere lieten si daer ter steden, Ende sijn beede woch ghereden, Ende der kindere maghetoghen 60[regelnummer] Moesten dat selve ghedoghenGa naar voetnoot2). Alse doudermoeder dit vernam, Was soe droeve ende gram Ende nam die dode kinder. Met weene ende met zange ginder 65[regelnummer] Beghinghense papen ende clerke Te Parijs in sente Pieters kerke, Daer doudervader lach te waren. Doutste was van X jaren Ende hiet Tidewant vorwaer; 70[regelnummer] Die joncste hadde VII jaer Ende hiet Gonthaert bi namen. Haerre beeder moeder te samen Hiet Gondeuse, die hadde te wive Clotaris, die vanden live 75[regelnummer] Ghene jonghelinghe dede. Die derde broeder ontflo ter stede, Want hem vriende te hulpen quamen: Die hiet Clodealt bi namenGa naar voetnoot3); Die wart priester sijnt ende begeven, 80[regelnummer] Ende leedde sijnt een heilech leven. Alse dit dus ghesciet es, Staerf coninc Diederic van Mes, Alse hi XXIII jaer Coninc hadde ghewesen daer, 85[regelnummer] Ende sijn sone TydebrechtGa naar voetnoot4) Wart coninc vanden Vranken recht.
Van Clothilden miraclen. XXI. Hier na so ghevielt echt,Ga naar margenoot+ Dat die coninc Gyldebrecht Ende Clotaris, alst wel sceen, Droughen qualike over een, 5[regelnummer] So dat die coninc Tydebrecht Tooch dlant van Mes an hem recht, Ende was met Gyldebrechte tien tiden, Ende wilde metGa naar voetnoot5) upten oem striden. Alst Clotaris wart geware, 10[regelnummer] Wart hire omme in groten vare, Want hi sach wel [dat hi tfelt Niene mochte houden] met geweltGa naar voetnoot6),
[pagina 375]
Ga naar margenoot+ Ende es gheweken in een wout. Gode beclagedi sine scout, 15[regelnummer] Ende hevet hem also beraden, Dat hi hem sette an Gods genaden. Clothilt, doude coninginne, Alsoe verhorde dese omminne, Es soe tote Tours ghereden, 20[regelnummer] Eer si onderlinghe streden, Ende quam tsente Martijns grave. Nacht no dach en sciet soere ave Ende soe bat daer onsen Here, Dat hijs gehinge nemmermere, 25[regelnummer] Dat tusscen hem II geen wijch gevalle. Die II coningen quamen met allen Up Clotarise ghevaren, So dat sine met haren scaren Ten naesten daghe willen bestaen, 30[regelnummer] Ende hem ende al die sine verslaen. Des maergens, alsemen striden soude, Quam een reghen ende een coude, Met eenen swaren tempeeste, Blexeme ende donder, de meeste 35[regelnummer] Die ieman geloven mochte. Tenten ende pawelyoene ne dochte No loge ghene te sulker wereGa naar voetnoot1) Inder twijer coningen here. So sterc viel doe die haghel, 40[regelnummer] Dattere niemen en was so bagelGa naar voetnoot2), Hine lach ter erden ghevelt. Niemen was daer die behelt Iet boven den live dan de schiltGa naar voetnoot3); Maer die blexeme was so wilt, 45[regelnummer] Datter lettel waren so fiere, Hine waende bernen vanden viere. Haer orssen waren gesparset so verre Over III milenGa naar voetnoot4), dies waersi erre, Ende some so verre tien stonden, 50[regelnummer] Dat sise nemmermeer en vonden. Alsi dus ter neder laghen, Ontsagen si hem vander plaghen, Ende hem berau haer overmoet, Dat si haer vleesch ende haer bloet 55[regelnummer] Also souden slands verdriven Oft in eenen wighe ontliven. Up Clotharise, daer hi lach, Sone quam up ghenen dach Vanden wedere niet een twint. 60[regelnummer] Boden hebben si ghesint Naer Clotarise omme vrede Ende omme euwelijc zoendinc mede. Dat dede hi gerne ende waes blide. Dus so scieden si vanden stride, 65[regelnummer] Ende elkerlijc oec vanden drien Keerde te lande waert mettien.
Hoe die Fransoysen trocken in Spaenyen. XXII. Naer dit orloghe geviel echt,Ga naar margenoot+ Dat die coninc Gyldebrecht Ende Clotaris sijn broeder mede Met haerre grotre mogenthede 5[regelnummer] Te Spaengen setten hare vaert. Alt lant ontsach der Vranken swaert.Ga naar margenoot+ Dus verherijeden si Spaengen sere: Lieden so versloughen si mere Dan ic wel gheseggen can. 10[regelnummer] Daer naer so traken si an Voer eene stat, staerc ende fijn, Hiet Cesar Augusta in Latijn, Die si emmer wilden winnen. Die liede, diere waren binnen, 15[regelnummer] Hebben heileghe asscen ontfaen Ende haren aneghedaenGa naar voetnoot5), Ende daden hare ghebeden Ane Gode met omoedicheden. Sente Vintcens roc hadden si daer;
[pagina 376]
20[regelnummer] Dien drougen si omme dor den vaer Uptie muren vander stat. Ghene coningen saghen dat, Ende vingen eenen paysant, Ende hieten hem te hant, 25[regelnummer] Dat hi ghinghe binnen der stede, Ende seiden den coninc goeden vredeGa naar voetnoot1), Ende hi quame sonder vaer: Si wilden den bisscop spreken daer. Alse die bisscop horde dat wort, 30[regelnummer] Quam hi ghewillechlike vort Ende brochte sine prosente Den tween coningen inde tente. Gyldebrecht hevet gebeden Den bisscop daer vander steden, 35[regelnummer] Si lieten de stat ende sciedenre aveGa naar voetnoot2), Updat men hem daer gave Van sente Vintcens heilechdome: Hine wilde andere vrome. Die bisscop en was niet in dole, 40[regelnummer] Ende gaf hem sente Vintcens stole, Ende si scieden vander port Ende voeren weder ende vort, Die coningen, ende dwongen an haer hant Een groot deel van Spaenyen lant, 45[regelnummer] Ende keerden weder naer datte Met joien ende met groten scatte. Alse Gyldebrecht quam te Parijs, Dedi, alse een here wijs, In sente Vintcens eere ene kerke 50[regelnummer] Maken, ende daer in sette hi clerke, Daer hi die stole in heeft ghesent, Die wilen drouch sente Vincent. Daer naer bleef doot Clothilt Te Tours, want onse Here wilt, 55[regelnummer] Eene vrouwe vul van goeder daet, Bi wies bede, bi wies raet Vrankerike kerstijn waert, Alst hier voren wart gheopenbaert; Ende soe sciet vanden erdschen live 60[regelnummer] Int jaer ons Heren V^C L ende viveGa naar voetnoot3). Hare sonenGa naar voetnoot4), Clotaris ende Gyldebrecht, Hebbense woch gedreghen recht Te Parijs indie stede, Ende hebbense begraven mede 65[regelnummer] Te sente Pieters te dien tiden, Bi Clodoveus haers mans ziden,Ga naar margenoot+ Daer oec lach sente Genevieve, Die Gode dicken dede lieve. Daer na wart coninc Gyldebrecht 70[regelnummer] Quelende nader naturen recht; Ende alse hi lange ziec hadde gewesen, Staerf hi ende wart naer desen In sente Vintcentis kerke begraven, Die hem coste vele haven, 75[regelnummer] Buten der stede neven der Seine, Datmen nu heet tsente Germeine. Clotaris die nam in hant Sinen scat ende al sijn lant, Ende Clodomiris rike mede 80[regelnummer] Met Orlieins der goeder stede, Ende trike van Mes in Loreine, Ende was eenech here alleine; Want dandere sijn na haer leven Sonder hoir van zonen bleven.
Vanden keyser Justiniane. XXIII. Die jeesten vanden VrancschenGa naar margenoot+ Hebben mi een stic doen keren Vanden Roemscen heren doene. Justijn, die heilege keyser, de coene, 5[regelnummer] In wies tiden die here groot, Clodoveus, smaecte die doot,
[pagina 377]
Die hadde eere suster sone: Justiniaen so hiet die ghone. Alse Justijn mercte die oude, 10[regelnummer] Dat hi onlanghe leven soude, Sette hine in sijn keyserike, Dat hijt berechte mogendlike. Dus staerf Justijn. Na sine doot Wart keyser ende here groot 15[regelnummer] Sijn neve Justiniaen, Ende hevel de keysercrone ontfaen Int jaer Gods V^C XX ende achte, Ende regneerde met machte XXXVIII jaer met eeren, 20[regelnummer] Here boven vele heren, Alsic u sal doen verstaen Daer die jeesten anegaen. Ga naar margenoot+ Int ander jaer dat Justiniaen Die keysercrone hadde ontfaen, 25[regelnummer] So was sente Benedictus in groten levene, Die sine reghele rochte te gevene Den swarten moenken van sire orde. Die houden si noch van worde te worde Vaste in parkement bescreven: 30[regelnummer] God geve dat siere na moeten leven! Tier tijt voer hi te Monte Cassijn, Daer maecti den cloester sijn Ende daer dedi sinen ende. Die paues Gregorius, diet bekende, 35[regelnummer] Screef sine vite, voerwaer, Die ic setten sal hier naer. Ga naar margenoot+ Int selve jaer, ten selven stonden, So wart sente Anthonis vonden, Alst God maecte openbare, 40[regelnummer] Waer dat sijn gebeente ware. Ga naar margenoot+ Van danen, daer menne vant, Wart hi verheven altehant Ende te Alexanderien ghedraghen, Daert vele goeder lieden saghen. 45[regelnummer] In Justiniaens derde jaer So wart persecutie zwaer Vanden Wandelen in Affrike Uptie kerken ghemeenlike, Die vele heileger bisscoppe namen, 50[regelnummer] Ende sneden hem uut altesamen Die tongen uut haren mont, Die daer na worden ghesont Ende utermaten wel spraken. Menegen wonderde der saken. 55[regelnummer] Sulc van hem, seget Segebrecht, Verwaende hem ende wart stom echt; Ende Gregorius seghet mede, Datter sulc met wive mesdede, Die daer na nemmermeer en sprac, 60[regelnummer] Omme dat hi Gods gebot tebrac. In Justiniaens vierde jaer Gesciede eene plaghe swaer, Die hier voren staet bescreven, Hoe Clotaris sine neven, 65[regelnummer] Clodomiris kindere, verslouch, Ende dat rike an hem drouch, Sonder datter een ontranGa naar voetnoot1), Die sidert wart een heilech man, Alse ghi horen sult te waren, 70[regelnummer] Daermen sijn leven sal verclaren, Ende hoe God naer sine doot Dor hem dede miracle groot. Nu salic u vanden pauesen scriven.Ga naar margenoot+ Die paues Jan, daer wi af bliven 75[regelnummer] Die redene lieten hier boven, Ende dien alle heileghe loven, DienGa naar voetnoot2) de coninc Diederic sterven dede Tote Ravene indie stede, Ende bleef also van hongre doot: 80[regelnummer] Naer hem so wart here groot Felix, van gebornessen Sabijn, Ende sijn vader hiet Constantijn. Dese sette ende woude, Datmen die zieke olyen soude. 85[regelnummer] Na Felixse wart met groter ere Bonefasius paues ende here, Gheboren van Rome uten gronde, Ghewonnen van enen Zegemonde, Eenen portre vander stede. 90[regelnummer] Dese ordineerde mede,
[pagina 378]
Datmen soude vanden clerken Die leeke sceden binnen der kerken, Die wile datmen Gode teeren Soude doen den dienst ons Heren. 95[regelnummer] Daer na quam dander Jan: Prejectus hiet hi diene wan, Van Rome was hi uter port. Dese verwiet in sine wort AnthemiseGa naar voetnoot1) ende sine paertije, 100[regelnummer] Omme sine quade heresie, Ga naar margenoot+ Die te Constantinoble was patriaerke. Omme sijn ongelove staerke Was die keyser Justiniaen Al onwettenlike gegaen. 105[regelnummer] Agapytus die quam na Janne. Van Rome geboren waren dese manne, Deen naden andren, beede te gader. Dese Agapytus, der kerken vader, Sette up alle Zondaghen 110[regelnummer] Processie ende crucen draghen. Ga naar margenoot+ In sinen tiden was in Ytale Over die Oester Goten also wale Coninc TiedaetGa naar voetnoot2) ende here groot; Ga naar margenoot+ Want coninc Diederic was doot, 115[regelnummer] Die mi dinct, naer mijn lesen, Dat Diederic vanden Berne mochte wesenGa naar voetnoot3) Daer na wart coninc siere zuster soneGa naar voetnoot4): Amalswint so hiet siGa naar voetnoot5) die ghone, Ende hi hiet AtelricGa naar voetnoot6) bi namen, 120[regelnummer] Die regneerde beede tsamen Up Oester Goten ende up Ytale. Dese regneerde, weetmen wale, Naer sinen oem Diederic VIII jaer. Ga naar margenoot+ Doe hi staerf, quam daer naer 125[regelnummer] Amelswind ende deelde hareGa naar voetnoot7), Om dat hi met hare coninc ware. Twee jaer regneerden si te samen. Doe begonstem Tiedaet scamen, Dat hi bi eens wijfs rade 130[regelnummer] Die lande berechten dade, Ende hevet Amelswinde verdreven Ende daer naer genomen tleven, Daer soe baedde in een bat, Ende regneerde naer dat. 135[regelnummer] Twee jaer haddi voer desen Coninc met hare ghewesen.
Vanden paues Agapytus. XXIIII. Int seste jaer gesciede dat,Ga naar margenoot+ Dat Justiniaen besat Den stoel vanden keyserike. Tiedaet ontsach hem sekerlike 5[regelnummer] Des keysers overmoet groot Omme vrouwen Amelswinden doot, Ende hevet den paues gebeden, Dat hi bespreken ende bevreden Soude des keysers overmoet, 10[regelnummer] Ende hi voereGa naar voetnoot8) metter spoet Te Constantynoble indie stat. Die paues Agapytus doet dat. Hi voer te Constantinoble saen, Daer hi met eren was ontfaen. 15[regelnummer] Daer hevet hi ghedisputeert Metten keyser ende gheweert Die pointe vanden gelove ons Heren, Ende wilde den keyser bekeren; Want vele vanden Grieken waren,
[pagina 379]
20[regelnummer] Die dat wilden openbaren Ende over recht gelove lijen, Dat Jhesus, die sone Marien, Niet en ware mensche ende GodGa naar voetnoot1). Ga naar margenoot+ Want Nestorius, die sot, 25[regelnummer] Die patriaerc daer was wilen, Hadde gepredect in sijn ghilen, Dat der Mageden sone reene Een puur mensce ware alleene; EutycesGa naar voetnoot2), een abt mede 30[regelnummer] Van Constantinoble die stede, Die seide in sine valsce scrifture, Dat ware al eene nature Die menscheit entie godlichede In onsen Here Jhesuse mede. 35[regelnummer] In dit ghelove hevet versien Die paues desen JustienGa naar voetnoot3), Ende hi predecte hem openbare, Dat Jhesus Cristus onse Here ware God ende mensce nader scrifturen, 40[regelnummer] In eenen persone II naturen. Doe dat disputeeren stont staerke, Quam Anthemius, die patriaerke, Die te voren was verwaten, Om dat hi niet en wilde laten 45[regelnummer] Dese ongelove, ende disputeerde Jegen den paues, die hem weerde. Daer horde die paues in sijn lijen, Dat hi lach in heresien. Nochtoe stont die vriendscap aves 50[regelnummer] Tusscen den keyser enten paues, So dat die keyser sprac aldus Anden paues Agapitus: ‘Of du lijes dies wi ghien, Of het moet also ghescien, 55[regelnummer] Dat ic di sal doen versenden In vremden lande in ellendenGa naar voetnoot4).’ Agapytus die paues antworde Blidelike, alse hi dit horde: ‘Ic sondich mensce, ic wille sien 60[regelnummer] Over eenen kerstinen Justien, Ende mi dinct, alsic can verstaen, Dat si DyoclesiaenGa naar voetnoot5). Maer, keyser, ic verstont wel vorwaer Dijn dreghen, die mi geven vaerGa naar voetnoot6). 65[regelnummer] Voer waer seggict di vort an: Dune best gheen kerstijn man; Want dijn bisscop niet en wiste II naturen in Jhesum Criste,’ Anthemius was daer gehaelt. 70[regelnummer] Daer was gevraget ende getaelt. Noint en lijedi openbare, Dat Jhesus God ende mensce wareGa naar voetnoot7). Agapytus verwanne tien stonden, Daer hem die kerstine omme goeds jondenGa naar voetnoot8); 75[regelnummer] Entie keyser Justinien Omoedelike hem nadien Vorden paues viel daer weder, Ende neech hem toten voeten nederGa naar voetnoot9). Anthemius wart daer ontset,
[pagina 380]
80[regelnummer] Ende een, die gelovede bet, Was in sine stede brocht, Dien de paues hevet gesocht. Niet langhe daer na so bleef doot Ga naar margenoot+ Agapytus, die here groot, 85[regelnummer] Ende [was] gheleit in een lodijn vat Ende brocht te Rome indie stat. Maer eer hi staerf haddi ghedaghet So lange daer, dat hi bejaghet Den coninc Tiedaet hadde sinen vrede 90[regelnummer] Vander groter dorperhede, Die hi Amalswinden dede, Diene verhief ter hoger stede.
Van Justiniaens dogheden. XXV. Ga naar margenoot+ Na Tiedade, coninc van Ytale Ende vanden Oester Goten also wale, Die na Amelswinden doot Ne waer een jaer was here groot, 5[regelnummer] So wart coninc Heldepaet, Een tyran fel ende quaet. Een jaer regneerdi altemale Up dOester Goten ende up Ytale; Die wart verslegen in enen onvrede 10[regelnummer] Om sine grote dorperhede. Doe nam Evarius die crone, Diese drouch een jaer te lone, Entie wart versleghen medeGa naar voetnoot1). Daer na coesmen in sine stede 15[regelnummer] Totyla, den quaden tyrant, Die X jaer regneerde int lant, Dat u dystorie tellen sal Hier na naer de waerheit al. Ga naar margenoot+ Dese keyser JustinienGa naar voetnoot2), 20[regelnummer] In wies tiden dat dede gescien Onse Here menech wonder, Was goet kerstijn vort besonder, Sidert dattene Agapitus Die paues bekeerde aldus: 25[regelnummer] Hi minde clergie ende recht. Van hem vintmen lesende echt, Dat hi alder keysere loye, Die in Rome met groter joye Voer sinen tijt hadden gewesen, 30[regelnummer] Altemale dede utelesen, Ende deedse met groter feesten Beede in Coden ende in JeestenGa naar voetnoot3) Setten, daer si souden staen Ende nemmermeer tegaen. 35[regelnummer] Wetten, die onnutte waren, Dedi afdoen sonder sparen, Ende dede nieuwe wette maken, Die nuttelijc waren ter sakenGa naar voetnoot4). Dese vant dat Roemsche rikeGa naar margenoot+ 40[regelnummer] Gedestruweert so jammerlike; Want Affrike hadden onscone Ghenomen der Roemscher crone Die Wandelen, diet besaten Fellike ende met ommaten, 45[regelnummer] Die Rome beroveden die stat Ende namen volc, goet ende scat, Also alse hier te voren staet. Asyen verwerdemGa naar voetnoot5) met overdaet Die Persiene met haerre partije; 50[regelnummer] Die Arabiene ende van Surie, Armenie met anderen landen,Ga naar margenoot+ Afreden den Romeinen met scanden. Europen maectem tongoede Die Goten met overmoede. 55[regelnummer] Justinien sette sine steden Ende sijn lant sere in vreden. Hem selven genougede ondersouken Wijsheit, die lach in bouken;
[pagina 381]
Maer hi coos enen ridder mare, 60[regelnummer] Die gheheeten was Bellizare, Die wijs was ende wel geraect. Dien hevet hi patricius gemaect, Ende beval hem dat hi vechte Uptie vianden voer trechte, 65[regelnummer] Die trike van Rome quetsten sere. Ga naar margenoot+ Bellizarius die here Trac upt lant van Persi, Ende es comen also bi, Dat hise met wighe bestont, 70[regelnummer] Daer hi geslegen heeft ende gewont Een groot ongetellet diet; Ende oec, eer hi danen sciet, Hevet hise also ghehaetGa naar voetnoot1), Dat si lieten hare overdaet 75[regelnummer] Ende weken den Roemschen rike, Dat si lange mogendlike Met crachte hadden wederstaen Ende grote scade dicke ghedaenGa naar voetnoot2). Ga naar margenoot+ Hier naer voer mogendelike 80[regelnummer] Bellizarius in Affrike Uptie felle Wandelen striden, Die tlant hadden in langen tiden BesetenGa naar voetnoot3) met haerre ghewelt, Alse u hier voren es gheteltGa naar voetnoot4), 85[regelnummer] Hoe GensericGa naar voetnoot5) Affrike wan, Ende was den lande een fel man Ende regneerde XLV jaerGa naar voetnoot6). Honoricus, sijn sone, daer naer VIII jaer, die de kerke scende 90[regelnummer] Entie bisscoppeGa naar voetnoot7) versende, Also hier te voren staet. Daer na regneerde een quaet, Gontamont, in Affrike IX jaer sere onhoveschelike. 95[regelnummer] Sijn broeder TrasamontGa naar voetnoot8) daer naer Was coninc XXVI jaer. Doe Hilderic VIII jaer naden vader, Die dat paepscap altegader, Die Genseric hadde verdreven, 100[regelnummer] Hare lande dede weder gheven, Eer hi crone wilde ontfaen. VIII jaer regneerdi, sonder waen; Doe slougene doot Ghildemere, Ende was V jaer na hem here.
Bellizarius orloghe uptie Wandelen. XXVI. Bellizarius die es comenGa naar voetnoot9)Ga naar margenoot+ In Affrike ende heeft raet genomen, Hoe hi die Wandelen best besta; Want hi hoepte wel, hoe soet gha, 5[regelnummer] Mochti alleene Cartago winnen, Dat wel ghemannet was van binnenGa naar margenoot+ Ende ghewapent ende so vast, Dat hi nontsaghe ghenen gast, Ende hi die Wandelen wel bestrede, 10[regelnummer] Hen ware of hem tfolc ontrede. Also dat God liet ghescien, Dat die Wandelen onversien Waren te houdene die stat, Alse die niet en waenden dat, 15[regelnummer] Dat die patrijsGa naar voetnoot10) Bellizare Nemmermeer so coene en ware, Dat hi Kartago ghenake. Bellizaris vant ene sakeGa naar voetnoot11), Dattem es ten besten comen, 20[regelnummer] Ende hevet bespiet ende vernomen, Dat die dorpers bi nachte quamen
[pagina 382]
Met vele waghenen te samen Ende voeren ten porten in, Diesmen ne wachte meer no min; 25[regelnummer] Want si orborlijc dingen brochten, Dies die porters niet en mochten Ontberen binnen der stat. Bellizarius mercte dat, Ende es snachts met comen stille, 30[regelnummer] Mettem die hi hebben wille In alsulker orbaren, Metten waghenen gevarenGa naar voetnoot1), Ende hevet die vaste stede Kaertago gewonnen daer mede, 35[regelnummer] Entie porten so beset, Dat sijn here al onghelet In comen mochte tallen straten. Daer ghingen si jagen tallen gaten Ghene Wandelen ende slaen. 40[regelnummer] Clene menechte mochter ontgaen, Diemen beliep metten swerde, Sine bleven up die erde Liggende ongecleet of doot. Menege dorperhede groot, 45[regelnummer] Die si der heileger kerken daden, Ende te vernoye ende te scaden Den keyserliken Roemscen rike, Moesten si ontgelden smertelike. Gylimeer es cume ontreden, 50[regelnummer] Daer die Romeine so sere streden, Die der Wandelen coninc was. Sine felheit, alsict las, Was so groot, dat hi en spaerde Vader no moeder dor gene waerde, 55[regelnummer] No niemen en was die hem bestont, Hoe groot hi was, hoe namecont, Wie hi was, lude of stille, Dedi iet jegen sinen wille. Nu es hi met groter pine 60[regelnummer] Cume ontreden ende somGa naar voetnoot2) die sine. Maer Bellizaris volgede naer, Ende hine lietene hier no daer Nieweren rusten in Affrike. Die imborlinge gemeenlike, 65[regelnummer] Die swaerlike te haren scaden Hadden gheweest sere verladenGa naar margenoot+ Vanden Wandelen, waren hem fel, Ende stercten mede also wel Die Romeine harde sere, 70[regelnummer] Ende al omme der Wandele onnere, So dat Gillemeer wart verdreven Entie Wandelen, diere bleven, In eene ute vaste wostineGa naar voetnoot3). Daer besatene entie sine 75[regelnummer] Bellizarius harde saen, Dat hi nieweren en conste ontgaen, Ende maectene met hongre so mat, Dat Gillimeer tere hoger tijt bat Bi eenen bode Bellizare, 80[regelnummer] Dat hi doch sijns so genadich ware, Dat hi hem sende tsiere noot Eene haerpe ende een broot: Dat broot, om dat hi eten woude, Die haerpe, om dat hi clagen soude 85[regelnummer] Naer sine lants tonge met zanghe Der aventuren felle gangheGa naar voetnoot4). Bellizarius ontfaermde sijns Ende senddem broot ende wijns Ghenouch tetene teenen male; 90[regelnummer] Ende daer naer, sonder wedertale, Gaf hem Gillemeer gevaen Met alden sinen, sonder waen. Dat vanden Wandelen bleef te live, Kindere, manne ende wive, 95[regelnummer] Waren in Poelyen lant gheset
[pagina 383]
Ende in eighijndoeme besletGa naar voetnoot1). Bellizarius voerde Gillimere Tote Constantinobele tsinen here, Den keyser Justinien. 100[regelnummer] Maer dan mochte niet gescien, Dat hi den keyser nyghen woude; Maer hi sprac voer jonge ende oude: ‘Al eist idel idelheitGa naar voetnoot2), Daer die werelt met omme gheit!’ 105[regelnummer] Dus swaer ende dus jammerlike Wart verdoemt der Wandelen rike, Alsi meer dan XC jaer Hadden geregneert, voerwaer, In dat lant van Affrike 110[regelnummer] Alse fel volc dorperlike. Dus verloren si altesamen Die mogentheit metter namen, Dat si nemmeer te haren baten Lant wonnen noch besaten.
Van Totylen ende andere dinghe. XXVII. Ga naar margenoot+ Naer desen sonderlingen zeghe Voer Bellizarius enweghe Striden uptie Oester Goten, Die met haren staerken roten 5[regelnummer] Hadden beseten al Ytale, Ende daertoe mede also wale Vele pinen daden den rike, Sijnt dat van Berne DiederikeGa naar voetnoot3). Keyser Zenoen altemale 10[regelnummer] Beval tlantscap van Ytale. Maer eer ic u dat bescheede,Ga naar margenoot+ Hoe grote pine ende hoe leede Bellizarius den Goten dede, Eer so willic die waerhede 15[regelnummer] Besceden van Justiniens jare. Int jaer Gods, dits openbare,Ga naar margenoot+ V hondert XXX ende achte Wart over dOoster Goten met crachte Ende over tlantscap van Ytale 20[regelnummer] Coninc ende here also wale Totyla, diemen heet MaldewilleGa naar voetnoot4), Die menege scade ende onwille Den lantscap dede van Ytale, Dat hi ane hem trac altemale. 25[regelnummer] Dese tyrant, hebben wi verstaen, Was een ongelovech Arriaen, Ende was zwaer der heileger kerken Ende doodde papen ende clerken. Sente Benedictus seide desen 30[regelnummer] Vele dingen, alse wi lesen, Die hem te ghesciene waren, Ende hiet hem Rome sparen, Omme dat hi wel wiste dat, Dat hi winnen soude die stat 35[regelnummer] Omme die sonde, diemen dede Tote Rome indie stede. Want na den paues AgapytusGa naar voetnoot5)Ga naar margenoot+ Wart paues een, hiet Silverius, Vanden lande van Caeps geboren. 40[regelnummer] Want Hormisda, die hier te voren Paues te Rome hadde ghewesen, Die was die vader van desen.
[pagina 384]
An desen sendde die keyserinne TheodosiaGa naar voetnoot1) met fieren zinne, 45[regelnummer] Dat Anthemius die patriaerkeGa naar voetnoot2) Weder in sinen stoel ghestaerke Te Constantinoble indie stede, Dien omme sine ongelovechede Die paues Agapitus hadde verdreven, 50[regelnummer] Alse hier te voren es gescreven. Silverius ontseide dat; Dies nam menne te Rome in de stat Ende dedene versenden Tote Ponthen in ellendenGa naar voetnoot3), 55[regelnummer] Daer hi sinen ende dede. Ga naar margenoot+ Na hem wart paues indie stedeGa naar voetnoot4) Vigilius, van Rome geboren. Van desen wi seggen horen, Dat hi der keyserinnen screef 60[regelnummer] Ende ghemaecte datmen verdreef Silveriuse sinen voersate, Daer hi ane dede ommate; Ende hi belovede, updat men woude, Dat hi weder roupen soude 65[regelnummer] Anthemiuse, die was verdreven, Worde hi paues daer verheven. Ende alse hi paues gecoren was, Vermaenden die keyserinneGa naar voetnoot5) das, Dat hi haren patriaerke 70[regelnummer] In sinen stoel weder gestaerke. Ga naar margenoot+ Dies en wildi niet gehingen, Want sijn zin was in andren dingen Dan hi hadde geweest te voren. Dies hadde die keyserinne toren, 75[regelnummer] Theodosia, met haren lieden, Ende dedene van Rome onbieden, Dat menne brochte met gewelt. In een scip men vaste helt, Entie Romeine quamen naer 80[regelnummer] Ende worpen na hem daer Modere, stoc ende steeneGa naar voetnoot6), Ende seiden alle ghemeene: ‘Nemmermeer gescie diGa naar voetnoot7) wel! Du waers den Romeinen so fel; 85[regelnummer] Hongher ende grote noot Moete di volgen entie doot!’ Alse hi te Constantenoble es comen, Hevet men groten raet genomen Achter een wel twee jaer, 90[regelnummer] Omme weder te settene daer AnthemiuseGa naar voetnoot8) in sinen dingen. Die paues en wilds niet gehingen, Ende seide: ‘Mi dinct in minen zinne, Dat Theodosia, die keyserinne, 95[regelnummer] Noch die keyser Justiniaen Niet en hebben mi bestaen, Maer die keyser Dyoclesiaen Ende Lotyna, sonder waen, Sijn heidijn wijf, dinket mi wesenGa naar voetnoot9). 100[regelnummer] Doet dat ghi wilt met mi na desen: Ic smake dat ic hebbe verbuertGa naar voetnoot10).’ Mettien een, dies niet en duert, PlatteneGa naar voetnoot11) ende sprac hem dus an: ‘Wetstut niet, mordadich man! 105[regelnummer] Wien du geves dese antworde? Du waers die ghene die versmorde Den paues Silveriuse, ende de gone Die dodes der weduwen sone.’ Vigilius die wart vervaert 110[regelnummer] Ende vlo ter kerken waert Ende hilt hem anden outaer; Maer hi wart genomen daer
[pagina 385]
Met eenen reepe om de kele, Ende ghesleept met lieden vele 115[regelnummer] Al toter nacht achter de stedeGa naar voetnoot1), Ende daer na gekaerkert mede, Daermen gaf te siere noot Een lettel waters ende broot. Sine clerken ende sijn covent 120[regelnummer] Dat wart al te male gesentGa naar voetnoot2) In verren lande, in vremden steden, In swaerre pinen, in onvreden.
Van Totylen ende andre dinge. XXVIII. Ga naar margenoot+ Met rechte verginct aldus Metten paues Vigilius; Want hi met felre gierechede Bejagede des paues stede. 5[regelnummer] Dies dedi penetencie zwaer Ende dankets Gode al openbaer, Dat hijt hier also becochte, Ga naar margenoot+ Die quaetheit die hi wrochte; Ende wart ten lesten stonden 10[regelnummer] In zalegen ende vonden. Te desen tiden gheviel mede Te Constantenobele in de stede, Biden keyser Justiniaen, Dat hi versamen dede saen 15[regelnummer] Alle die bisscoppen, die hi mochte. Daer vulquam mensGa naar voetnoot3) ende vulbrochte Jegen die valsche ongeloven, Die Marien wilden roven Haerre moederlikere eere, 20[regelnummer] Dat haer Sone, onse Here, Mensche ende niet God ware alleeneGa naar voetnoot4). Dat wart geproevet daer gemene Bider scrifturen openbare, Dat hi God ende mensche ware, 25[regelnummer] Ende mense Gods moeder soude noemen. Daer hordemen alle de gene verdoemen, Die houden wilden hare paertije Jegen die moeder Gods Marie. Tien tiden was vanden OesterGa naar margenoot+ 30[regelnummer] Totila int rike gestoten, Die al in Ytalen wilde winnen. In sinen tiden, alse wijt kinnen, Naer des outs Benedictus doot, Die van heilecheden was groot, 35[regelnummer] Was een heilech man, alsemen siet, Die jonge Benedictus hiet, Die moenc sat in siere celle. Die coninc Totila, die felle, Haddene utermaten leet, 40[regelnummer] Omme dat hine heilech weet, Ende dede maken altehant Om sine celle groten brant, Om hem te gevene sulke doot; Maer dat en scaedem clene no groot. 45[regelnummer] Doe dede hine daer ute trecken, Ende wille om ander sterven mecken. Enen oven dedi gloyen heet, Ende daer inne doen gereet; Daer was hi in nacht ende dach. 50[regelnummer] Des anders dages, daermen toesach, Quam hi uut ongescaet bede Van sinen live, van sinen clede. In Justiniaens XIIIIste jaer Ghesciede menech tekijn swaer 55[regelnummer] In Gallen, daert menech sach: Upten hoghen Paschedach So was die comete ghesien; Die hemel dochte bernen nadien; Het droop uten zwerke bloet, 60[regelnummer] Dat menech mercte, die was vroet; Ende sterfte ende evel swaer So gesciede vele daer naer. Ten naesten jare daer mede Te Constantynoble in die stede 65[regelnummer] Wart die sterfte also groot,
[pagina 386]
Datmen sette dor dien noot Onser Vrouwen feeste ter LichtmesseGa naar voetnoot1), Ga naar margenoot+ Omme dat soe soude gedinkenesse Hebben der stat, ende verjagen 70[regelnummer] Die sonderlinge sware plagen; Ende soe hevet die plage verdreven. Dus es die feeste staende bleven.
Dat grote orloghe tusschen Arture ende Morderette. XXIX. Ga naar margenoot+ In Justiniaens XIIIIde jaerGa naar voetnoot2) Gesciede dat orloge swaer Tusscen Arture ende Morderet; Want, also alst es geset 5[regelnummer] Indie jeeste vanden Bertoenen, DoeGa naar voetnoot3) Artuur met menegen coenen Vechten voer up die Romeine, Beval hi alt lant ghemeine Mordrette, siere zuster soneGa naar voetnoot4). 10[regelnummer] Mordret dede alse die ghone Die mordadich van herten was, Ende verjonde den oem das, Dat hem sine dinc so quam te vromen, Ende hevet hem sijn wijf genomen, 15[regelnummer] Die GontymaraGa naar voetnoot5). heet in Latijn. Hi ontboot indie hulpe sijn Die Sassen, dat si weder quamen, Die sijn oem hadde altesamen Ute Bartaengen lant gesleghen. 20[regelnummer] Mettem heefti crone gedreghen Gheweldechlike ende jegen recht. Hier af rees een groot gevecht; Want Artuur hadde met eren groot Ghesleghen Luciuse doot, 25[regelnummer] Die tRoemsche here hadde up hem bracht, Ende hevet te winnene gehacht Rome die stat up keyser Lyoene, Ende quam, alse een prince coene, Toten berghe toe getoghen, 30[regelnummer] Om te lidene Monju den hoghenGa naar voetnoot6). Mettien es hem comen mare, Hoe dat in Bartaengen ware Sijn neve coninc met gewelt, Ende hoe hi tlant heeft an hem geselt. 35[regelnummer] Om dese mare wart hi gram. Met groter mogentheit hi quam Ghetrocken dor tlant van Gallen, Om dat te wrekene met allen, Ende beval Keyen sinen drussate, 40[regelnummer] Dat hi int lant van Gallen sate, Want hi was hertoge tAngiersGa naar voetnoot7), Ende hi hem rovens wachte ende viers. Dit was eer dic Vrancsce heren Tlant besaten met eeren; 45[regelnummer] Dit was eer die Fransoysen quamen Ende si tlant in handen namenGa naar voetnoot8). Selve es hi over gevaren
[pagina 387]
Up Bertaengen met sinen scaren, Artuur, die edel lantshere. 50[regelnummer] Ten upgange vachtmen sere, Daer si tlant van Bertaengen sochten; Want Mordreit ende de sine brochten Menegen werachtegen man. Ga naar margenoot+ Tyleke die wijch began 55[regelnummer] Entie stont tote indie nacht. Waluweyn was met alre cracht Jegen den broeder metten oem, Alse die wel sach ende nam goem, Dat die broeder was in tonrecht. 60[regelnummer] Bidi staerf hi int gevecht Metten oemGa naar voetnoot1), dies hadde rouwe. Oint so was hi hem getrouwe Dorentore in al sijn leven; Dies en wildijs niet begeven, 65[regelnummer] Hine toghet in sijns levens ende. Mordreit viel indie schende; Want die oem wan met gewelde Dien upganc daer vanden velde, Al waest grootlike tsire scaden; 70[regelnummer] Want swaerlike haddene verraden Mordreit sijn neve metten Sassen, Die hem an waren gewassen. Waluwein bleef doot aldus, Die in Latijn heet WalganusGa naar voetnoot2), 75[regelnummer] Ende menech edel man tier stede, Kerstijn ende heidijn mede.
Morderets doot ende Arturs ende. XXX. Ga naar margenoot+ Gontymara die coninghinneGa naar voetnoot3) Hort dies mare ende werts in inne, Dat haer man es inden lande. Beede die vreese entie scande 5[regelnummer] Ghingen hare so na van desen, Dat soe met Mordrette hadde gewesen, Dat soe hare nonne begaf Ende stont deser werelt af. Artuur wart des lants gemeneGa naar voetnoot4); 10[regelnummer] Ende al haddi gheweest alleene, Daer omme sone waert niet bleven, Hine hadde verloren tleven, Ofte hine hadde den neve begaen, Die hem den lachter hadde gedaen, 15[regelnummer] Die hem hadde sijn wijf genomen Ende sine crone tsiere onvromen. Tusschen hem tween stont overwaer Torloge meer dan XXX jaer, Dat si dicken te meneger tijt 20[regelnummer] Vochten menegen swaren strijtGa naar margenoot+ Ende verloren volx een wonder, Ende Mordreit bleef emmer tonder. Int ende dochtem wesen scande, Dat hine dreef van lande te lande, 25[regelnummer] Dat hi gerusten niet en conde, Ende wilds up eene stonde Al aventuren, lijf ende ziele. Waert dat hem aldaer mesfiele, So ware altemale ghehent 30[regelnummer] Leven ende parlement; Behildi tlijf daer metter hant, So ware sijn Bartaenyelant. Alt volc dat hi geleesten mochte DochGa naar voetnoot5) hi teenen hope brochte, 35[regelnummer] Beede Sassen ende PoytevineGa naar voetnoot6), Dat waren meest al Sarrasine, Ende quam te Salesberie upt velt,Ga naar margenoot+ Treckende met groter gewelt, Alse jegen den oem te stridene daer. 40[regelnummer] So groot wijch noch also swaer,
[pagina 388]
Wanic over waerheit wel, Dat in Bertaenyen nie ghevel; Want die oem brochter jegen Menegen overcoenen deghen, 45[regelnummer] Die ghewillich was int gevecht, Want hem dochte si hadden recht; Ende dander vochten sonder hopen, Alse die liever wilden vercopen Dat si daer brochten, dan ghevenGa naar voetnoot1). 50[regelnummer] Dies lieter menech man sijn leven, So dat cume in eenege zide Edel man in genen stride Houden mochte dat lijf gesont. Mordreit bleef daer doot ter stont, 55[regelnummer] Ende van al dien van siere scaren Mochter cume een ontfaren, Ridder, diemen rekenen mochte. Artuur verloes oec so onsochte, Dat meerre deel bleef al verloren 60[regelnummer] Van sinen edelen uutvercoren; Ende selve ontfinc hi daer ter stonde Indien strijt eene dootwonde; Ende in [een] eylant naer desen Ga naar margenoot+ Wart hi gevoert omme genesenGa naar voetnoot2), 65[regelnummer] Int jaer ons Heren, in vants nemmee, V^c XL ende jaren twee. Anders en vintmen cleene no groot Bescreven van siere doot; Want men nie sijnt vernamGa naar voetnoot3), 70[regelnummer] Waerwaert dat hi henen quam. Ende omme dat Merlijn hadde vorseit, Dat harde grote twivelicheit Van sinen stervene soude wesen, Sone vintmen nemmee van desenGa naar voetnoot4). 75[regelnummer] Bartaengen entie liede sine Beval hi eenen Constantine, Die was siere zuster sone. Crone so ontfinc die ghone Van Bartaengen dat goede lant; 80[regelnummer] Maer nie sidert men en vant Artuurs gelike van stouten levene Ende in mildeliken ghevene, Vromeghere nochte bet ghemoet, Ende daertoe was hi kerstijn goet. 85[regelnummer] Constantijn behilt dlant ghinderGa naar voetnoot5) Ende slouch doot II Mordreits kinder, Ende verdreef dInghelsche Sassen, Die int lant waren gewassen. Nie sidert en waren die Bertoene 90[regelnummer] Also moghende in haren doene, Alsi te voren hadden ghewesen; Ende oec suldi horen naer desen, Hoese dIngelsche verdreven Ende heren des rikes bleven.
Hoe Totyla Rome wan. XXXI. In Justiniaens XVste jaerGa naar margenoot+ So gesciede eene sterfte zwaer Te Constantinoble indie port. Omme die boete van dier mort 5[regelnummer] Was onser Vrouwen feeste geset, Also alsoe in doude wet Haren Sone inden tempel drouch, Daer doude Symoen omme louch. Noch heeten wi die gedinkenesse 10[regelnummer] Onser Vrouwen Lichtmesse. Ende alse die feeste was vuldaen,Ga naar margenoot+ Was die sterfte al vergaenGa naar voetnoot6). In desen tiden gheviel dat,Ga naar margenoot+ Dat die coninc Totyla besat 15[regelnummer] Rome met sinen Oester Goten, Ende hadde die stat also besloten, Dat die moeder hare kinder Van hongre wilden eten ginder. Die vlouke entie sware scaden,
[pagina 389]
20[regelnummer] Die si den paues Vigilius daden, Die es comen up die stede. Totyla wan die stat mede Ende dede die ondoen hoghe, So dat elc man keren moghe, 25[regelnummer] Omme dat die liede souden vlien; Ende wien soet mochte gescien Dat hi indie kerke quame, Dat men sijn leven niet en nameGa naar voetnoot1) Een stic was hi indie stat, 30[regelnummer] Daer hi goedertierlike in sat Ende en was oec niet te fel; Dies waentmen de waerheit wel, Dattem gedochte sulker wort, Alse hi te voren hadde gehort 35[regelnummer] Van sente Benedictus mondeGa naar voetnoot2). Daer na over eene stonde, Ga naar margenoot+ In Justiniaens XVIIde jaer, So wan Totyla daer naer PrencenGa naar voetnoot3), die vaste stat, 40[regelnummer] Daer Herculiaen in bisscop sat. VII jaer met haren roten Lagenre voren die Oester Goten; Entie grave vanden hereGa naar voetnoot4), Alse die stat was in sire were, 45[regelnummer] Ontboot hi Totila, wat hi woude Datmen metten bisscop soude Doen ende metten andren lieden. Totyla dede hem ghebieden, Dat hi den bisscop in dien tiden 50[regelnummer] Eenen rieme uut dade sniden Vander nollen toten hielen saenGa naar voetnoot5) Ende dade hem dan sijn hooft afslaen, Ende men alt ander volc ontlive, Manne, kindere ende wive. 55[regelnummer] Den bisscop ledemen ten mure Ende onthovedene tier ure, Ende sneet hem doe uut sinen velle Eenen rieme; daer na de felle Dedene werpen buten der stat. 60[regelnummer] Iemene ontfaermde dat, Die hem thovet leide an den hals; Ende een kindekijn als ende als, Dat daer gedoot was metten swerde, Leidi te samen indie erde, 65[regelnummer] Buten der vesten daer de gracht ginc. Daer na Totyla die coninc, Alse XL dagen waren leden, Ontboot die porters vander steden, Die selve diere te live bleven, 70[regelnummer] Dat si keerden: hi wildem geven Hare stat in goeden vreden.Ga naar margenoot+ Dus quamer vele weder ter steden, Die teersten ontscuulden, daer si mochten; So dat si haren bisscop sochten, 75[regelnummer] Waer dat hi begraven laghe, Ende vondene inden XLsten daghe: Dat kint, dat daer met hem lach, Verrot, vul wormen up dien dach; Den bisscop vonden si ghesont, 80[regelnummer] Vul withedenGa naar voetnoot6), oft hi up die stont Te hant begraven hadde gewesen. Nochtan wonders mee van desen; Want thovet was anden hals So verheelt weder als ende als, 85[regelnummer] Datmen nieweren daer ter stede Tekijn en vant van gere snede. Doe sine upten rugge besagen, Daer hem die rieme was uutgedragen, Vonden sine aldaer ghesont 90[regelnummer] Ende al sijn lijf al ongewont.
Dorloghe tusscen den Lumbaerden enten Gepyden. XXXII. In Justiniaens XVIIIden jaereGa naar margenoot+
[pagina 390]
Staerf die heilege man, de mare, Van Riemen die goede sente Remijs, Dien noch al Vrancrike geeft prijs. 5[regelnummer] Ga naar margenoot+ In sinen XXsten jare bleef doot Totyla, die here groot Coninc over die Oester Goten was. Na hem wart coninc TeyasGa naar voetnoot1): II jaer was hijt ende nemmere. 10[regelnummer] Ga naar margenoot+ In jaer dat Totyla staerf, de here, Wart orloghe groot ende zwaer, Ende ghedeech te wighe daer naer, Tusscen die Gepyden entie Lumbaerde. AlbuijnGa naar voetnoot2), die coninc waerde 15[regelnummer] Vanden Lumbaerden, quam tier stont Upten coninc Cunimont Vanden Gepyden, ende droegen over een, Om dat scade te groot sceen Te aventuurne so groot here, 20[regelnummer] Dat elc coninc na sinen gere Nemen soude LX man, Ende selve mede striden dan. Wie soes daer te boven bleve, Datmen hem die ghewelt geve 25[regelnummer] Euwelike an beeden siden. Up dese vorworde gingen si striden, Ende Albuijn verslouch tier stont Der Gepyden coninc Kunimont, Ende maecte van sinen herssenebene 30[regelnummer] Eenen nap, daer hi selve alleene Ute dranc vort al sijn leven. Siere dochter heefti verheven Teenen wive; entie Lumbaerde Die dwongen met haren zwaerde 35[regelnummer] Die Gepyden alle gemeenlikeGa naar voetnoot3). Dus endde der Gepyden rike, Daer die Romeinen hier te voren Af hadden menegen swaren toren. Int XXIIIsteGa naar voetnoot4) jaer dat JustiniaenGa naar margenoot+ 40[regelnummer] Die keysercrone hadde ontfaen, So drouch een vliederboem rosinen, Dat groot wonder dochte scinen. In Justiniaens XXVste jaer Was paues, lesen wi vor waer, 45[regelnummer] In Rome naer Vigilius Een Romein, hiet PelagiusGa naar voetnoot5), Ende sijn vader hiet Johan. Men teech desen ende leide an, Dat hi hadde verworven, 50[regelnummer] Dat Vigilius was verdorven, Ende hi leide die hant ten cruce ons Heren Enter ewangelien Gode teeren, Ende swoer dat hijs onsculdich was. Dese gaf uut ende ghehingede das,Ga naar margenoot+ 55[regelnummer] Dat men met werliken gerechte Uptie ongeloveghe vechteGa naar voetnoot6). In Justiniaens XXVIIste jaerGa naar margenoot+ Staerf Clothilt, weetmen vor waer, Dies hier voren gewagen waert. 60[regelnummer] Ten naesten jare staerf sente Medaert, Die van Dornyke ende van Noyoen Bisscop heilech was in sijn doen. Daer hi up sinen ende lach, Was ondaen, daermen toesach, 65[regelnummer] Die hemel, ende het was so claer Voer hem langhe al openbaerGa naar voetnoot7). Clotaris, coninc van Vrankerike,
[pagina 391]
DedeGa naar voetnoot1) draghen werdelike Sinen lachame te Sissoen, 70[regelnummer] Aldaer hi hiet maken doen Up hem eene diere kerke, Scone van sonderlingen gewerke.
Bellizaris orloge up die Oester Goten. XXXIII. Ga naar margenoot+ Alse Justiniaen die hereGa naar voetnoot2) XXXII jaer ende mere Dat Roemsche rike hadde berecht, So rees een nieuwe ghevecht 5[regelnummer] Uptie felle Oester Goten; Want Bellizaris, die verstoten Die Wandelen hadde uut Affrike, Ghereedde hem geweldelike Te comene int lant van Ytale 10[regelnummer] Met menegen man, gewapijnt wale, Om te verdrivene dOester Goten, Die met haren fellen roten Den rike vele pinen daden Enter kerken vele scaden. 15[regelnummer] Hi voer over in cortere wile Van Affrike int lant van Cycile. Van danen es hi te Napels comen; Aldaer hevet hi vernomen, Dat vele Goten waren daer binnen. 20[regelnummer] Die porters ne wilden niet kinnen; Want vele Goten daer binnen waren, Die si gherne souden sparen Ende houdenGa naar voetnoot3) voer Bellizare. Hier omme balch hi also zware, 25[regelnummer] Dat hi die stat bestont met nyde Ga naar margenoot+ Ende wanse in corten tide; Ende alse die sine binnen waren, Doe en wildi niemene sparen, No Gote noch inborlinc; 30[regelnummer] Ende dat noch was swaerre dinc, Jonc ende out, man ende wijf, Al moest daer laten sijn lijf; Kerken, cloestre vander stede, Waren al berovet mede. 35[regelnummer] Van danen es hi te Rome comen, Ende alsene die Goten hebben vernomen, Hebben si nachts de porten ondaen Ende vloen te Ravene waert saen. Die patricius Bellizare 40[regelnummer] Offerde sente Pietre daere Een ghuldijn cruce, wouch C pont, Dat vanden Wandelen quam ter stont. Te Ravene trac hi met gewelde: Daer quamen die Goten te velde 45[regelnummer] Ende worden van hem verslegen, Haer coninc gevaen ende gedregen Te Constanlinobele gevaen Den keyser Justiniaen. Tier tijt endde ende tier stede 50[regelnummer] Der Oester Goten mogenthede, Dat in Ytale hadde gestaen LVII jaer, sonder waen.
Ene miracle van onser Vrouwen. XXXIIII. Het gesciede in desen tiden,Ga naar margenoot+ Die wi hier overliden, Dat int lant van Orient Eens Joden kint was wel bekent 5[regelnummer] Met kerstinen kinderen, ende ginc Ter kerken mede ende ontfinc Met sinen ghespelen onversien Den lachame Gods mettien. So dat sijn vader vernam 10[regelnummer] Ende wart dies harde gram, Ende hevet enen oven geheetGa naar voetnoot4), Om te wrekene sijn leet. Die moeder hadt gerne benomen; Maer eer soere toe mochte comen, 15[regelnummer] So was dat kint mids inden brant. Ende alse die moeder die vlamme vant Uten monde verre slaenGa naar voetnoot5),
[pagina 392]
Scoredsoe haer huve saenGa naar voetnoot1), Ende liep met widen hareGa naar voetnoot2) 20[regelnummer] Achter straten harentare, Ende maecte ter selver stont Den kerstinen haren rouwe cont. Die kerstine comen, daer si mogen, Ende hebben dat vier uutgetogen, 25[regelnummer] Ende vonden tkint vro ende gesont, Dies menegen wonderde tier stont. Gode loveden si alle gader, Ende namen den bosen vader Ende worpene inden oven, 30[regelnummer] Ende wart verbernt al te stoveGa naar voetnoot3). Dit sagen si onversaget. Den kinde hebben si gevraget, Ga naar margenoot+ Wie dat hem stont in staden, Daert inden brant lach verladen. 35[regelnummer] Het sprac: ‘Die vrouwe, die ic sach ginder, Daer ic was ende andere kinder, Daer ic ontfinc dat brodekijn wit, Soe bescermede mi, wet dit, Met haren mantele inden brant.’ 40[regelnummer] Hier bi wistemen te hant, Dat hem Maria stont in staden, Daert inden brant lach verladen. Dat kint wart kerstijn daer naer Ende was int ghelove claer, 45[regelnummer] Ende sijn moeder ontfinc mede Vray gelove ende kerstijnhede; Ende oec biden selven bispele So bekeerden hem liede vele.
Van Theophilus. XXXV. Ga naar margenoot+ Het gheviel ten selven stonden, Dat Theofilus, die in zonden Alte zwaer ghevallen was, Bi onser Vrouwen bede ghenas. 5[regelnummer] Dese Theophilus was wilen ere In eene kerke een groot here, Int lant dat CylicienGa naar voetnoot4) heet, In vele dogeden ghereet, Ende een wel gheminnet man mede; 10[regelnummer] So dat die bisscop staerf vander stede, Ende wart te bisscoppe daer genomen, Maer hine wilder niet toe comen. Hi seide: hi ware onwert der ere, Daer te sine bisscop ende here. 15[regelnummer] Men cons hem verbidden niet, Also dat mens hem verliet Ende men eenen anderen nam. Ende alse die bisscop tsire stat quam, Rieden hem sulke bi onwette, 20[regelnummer] Dat hi Theophiluse ontsette Ende eenen andren gave sijn ambacht. Dit dedi saen, hi hads de macht. Theophilus die wart omblide Ende viel hier omme in nyde; 25[regelnummer] Entie duvel lach hem anGa naar voetnoot5), Alse hi ontset sach den man, So dat hi sochte nygromanciene, Om te winnene bi sduvels engiene Erdersche eere, mocht so comen. 30[regelnummer] Eenen Jode heefti vernomen, Die metten duvel ommeginc Ende menegen daer mede vinc. An dien leidi sine bede, Dat hi sijns hadde ontfarmechede. 35[regelnummer] Die Jode antworde: ‘Nu zie: Ter naester nacht so comme te mie. Ic sal di te minen meester bringen. Hi sal wel sien te dinen dingen.’ Snachts leeddine teere stede. 40[regelnummer] - ‘Wat dattu sies of hors mede,’ Sprac hi, ‘en wes niet vervaert; Ne mac geen tekijn, hoe soet vaertGa naar voetnoot6),
[pagina 393]
Wat so du vernemes ter stat.’ Ga naar margenoot+ Theophilus gelovede dat. 45[regelnummer] Daer togede hem die toverare Eene ghecleedde witte scare, Met vele kersen daer ter stat. Indie middelt haer meester zat. Die Jode heeftene gheleet 50[regelnummer] In gheent quade covent gereet. Die meester duvel seide dan: ‘Twi brincstu ons desen man?’ Die Jode began weder spreken: ‘Sijn bisscop heeftene versteken, 55[regelnummer] Ende hi souct troest ane u.’ Hi sprac: ‘Salickene troesten nu, Ende hi sinen God es onderdaenGa naar voetnoot1)? Nochtan, wille hi ons angaen, Wi sullen hem ghehelpen das, 60[regelnummer] Dat hi meerre here si dan hi was, Ende hi sal boven den bisscop wesen.’ Theophilus antworde na desen, Dat hi wille doen gereet So wat saken dat hi hem heet, 65[regelnummer] Ende custe sine voete te hant. Doe sprac ten Juede de viant: ‘LaetGa naar voetnoot2) Marien ende haren sone, Want ic haetse beede die gone; Ende doe mi seker met brieve 70[regelnummer] Te doene vort al mine lieve, Ende hi mi danne niet ontfaert: Ende ic doe vort dat hi begaert.’ Theophilus hevet Gods versaect, Ende daer af enen brief gemaect 75[regelnummer] Ende met sinen vingerline Ghezeghelt omme vast te sine; Ende es weder danen gegaen, Vroe ende blide, sonder waen. Ten naesten daghe die bisscop quam, 80[regelnummer] Ende tgoet, dat hi hem teersten nam, Gaf hi Theophiluse weder, Ende dander wart gesteken neder, Ende clagedeGa naar voetnoot3), dat hi sulke persone, Sonder redene ende onscone, 85[regelnummer] Ontset hadde om der lieder sprake. Theophilus wart bi derre sake So groot here in corten daghen, Dattene alle dandere ontsaghen.
Hoe hi den duvel ontginc. XXXVI. Alse Theophilus hadde gewesenGa naar margenoot+ Eene corte wile in desen, God onse Here, diene gewrachte Ende siere eerster doget gedachte, 5[regelnummer] Ne wildene niet laten gescent, Ende hevet hem kennesse gesent, Dat hi hem selven dus sprac anGa naar voetnoot4): ‘Waer salic henen, onsalich man? Noint was mensche verwoeder; 10[regelnummer] Ic hebbe Gods ende siere Moeder Gheloochent ende van mi verdreven, Ende hebbe mi den duvel upgegeven, Ende met brieve doen bekinnen. Wie mach den chaerter weder winnenGa naar voetnoot5)?’ 15[regelnummer] Doe sprac hi dit met tranen heet:Ga naar margenoot+ ‘Al eist so, dat ic Gode weet Vander maget Marien geboren, Die ic geloochent hebbe te voren, Nochtanne salic te hare tiden 20[regelnummer] Ende hare met beden anestriden, Dat soe mi in staden sta.’ Te haerre kerken ginc hi daer na, Ende bat vaste met crachte. XL daghe ende XL nachte 25[regelnummer] Lach hi in vasten ende in beden Voer hare kerke daer ter steden. Naer dese bede, na desen rouwe,
[pagina 394]
Quam hem snachts an onse Vrouwe Ende seide: ‘Mensce! an Gode lije, 30[regelnummer] Dien ic selve drouch, Marie, Ende dies du buten best gegaen. God sal dine trane ontfaen. Dies nam hi vleesch van minen live, Om te berechtene die keytive.’ 35[regelnummer] Doe warp hi tanscijn ter aerde, Ende riep wenende ende mesbaerde: ‘Ic groete u, glorien Vrouwe! Ende aneroupe u in minen rouwe! Ende dese bedinghe draghet 40[regelnummer] Vor hem ende verbit mi, Maget!’ Onse Vrouwe belovedem dat, Ende sciet van hem daer ter stat. Theophilus bleef inde bede III daghe vaste uptie stede, 45[regelnummer] Ende onse Vrouwe vertogede haer echt, Met bliden ansichte, alst es recht, Ende seide: ‘Gods man, sonder waen, God hevet dine trane ontfaen Dor minen wille, omdat ics bat, 50[regelnummer] Blivestu toter doot in dat, Dattu belooft heefs minen SoneGa naar voetnoot1).’ - ‘Vrouwe!’ sprac hi, ‘ic blive in tgone; Maer ic biddu, Maget reine! Alre ontfaermecheit fonteine! 55[regelnummer] Dattu mi hebben does den brief, Daer ic in, als een valsch dief, Dijns loochende, ende oec dijn Kint; Want dats dat mine ziele bint.’ In desen nerenste, in dese bede, 60[regelnummer] Bleef hi echt drie daghe mede. Doe quam Maria dor sine lieve Voer hem aldaer metten brieve, Ende leidene up hem daer hi lach. Hi wart in wake; doe hine sach, 65[regelnummer] Was hi vro, dans gene sage. Ten alrenaesten Sondaghe Es hi indie kerke gegaen, Daer hi den bisscop wiste staen Metten lieden, alsemen pleget. 70[regelnummer] Alse dewangelie was geseget, Es hi te sinen voeten gevallen, Ende telde sine aventure van allen, Hoe hi wart des duvels man, Ende hoe bi genaden gewan 75[regelnummer] Bi onser Vrouwen ontfaermechede.Ga naar margenoot+ Oec dedi lesen daer ter stede Den brief van sire groter ontrouwen. Alt volc benedijede onser Vrouwen. Theophilus lach ter erden neder. 80[regelnummer] Die bisscop hieten upstaen weder, Ende hiet dat hi den brief verbrande, Dien hi gegeven hadde den viande. Dit dedi, daer toesach de portGa naar voetnoot2). Die bisscop dede die messe vort 85[regelnummer] Ende monegede Theophiluse daerGa naar voetnoot3). Doe wart sijn anscijn also claer, Alse oft die zonne ware. Daer benedijedemen openbare Onser Vrouwen ende haren Sone. 90[regelnummer] Theophilus bleef na tgone III daghe ter stede, daer hi lach Ende hi onser Vrouwen sach, Ende daer naer hi orlof nam An sijn geselscap datter quam; 95[regelnummer] Want hire sinen ende dede, Ende wart begraven daer ter stede, Aldaerne bi haerre genaden Onse Vrouwe hevet beraden.
Ene miracle vanden cruce. XXXVII. Tien tiden dat JustiniaenGa naar margenoot+ Dat keyserike hadde ontfaen, Gesciede van enen valscen Jode, Eenen vulen, eenen rode, 5[regelnummer] Dat hi in eene kerke quam Ende hi dievelike nam Een cruce, dat naer onsen Here Ghesneden was dor sine ere, Ende hevet gewont ende geslagen 10[regelnummer] Ende diefelike thuus gedragen,
[pagina 395]
Om dat hijt verbernen woude. Ende alse hijt ontect, also houde Vint hi hem selven al bebloet. Hem wonderets in sinen moet, 15[regelnummer] Ende hevet heimelic wech gesteken. Dese mare began uutbreken, Entie kerstine die vonden Die bloetsporen tien stonden, Daer si hem volgeden achter voet. 20[regelnummer] Doch vonden si dbeelde al bebloet, Ende nament met groter werdichede; Den Juede steenden si uptie stede. Tien selven tiden es gevallen In dat lantscap oec van Gallen, 25[regelnummer] Dat een berch lach uptie Rone, Die lange hadde geluut onsconeGa naar voetnoot1). Ten lesten scordi, alsement sach, Van enen berge daer hi an lach. Beede met husen ende met kerken, 30[regelnummer] Met leeken lieden ende met clerken Ende met vele dingen met allen Es hi indie Rone gevallen. In desen tiden sekerlike Was een groet orloge in Vrancrike; 35[regelnummer] Want Clotaris hadde enen sone, Ga naar margenoot+ Euarius so hiet die ghoneGa naar voetnoot2), Die hem jegen den vader sette Ende verorlogedene bi onwette, Ende dede scade der RoemscerGa naar voetnoot3) crone. 40[regelnummer] Sider quam hire af te lone. Mettem was menech prince hoge, Van cleene Bertaengen die hertoge Tonebius was met hem medeGa naar voetnoot4). Alse die vader engenen vrede 45[regelnummer] Ne conste anden sone gecrighen, Moest hine bestaen met wigheGa naar voetnoot5)., Ende nam mettem dat Vrancsce here. Die hertoge bleef doot inde were, Ende sijn sone wart gevaen. 50[regelnummer] Daer namene die vader saen, Hem ende sijn wijf ende sine kinder, Ende verbarnse te pulvere ginder. In Justiniaens XXXVIIsteGa naar voetnoot6) jaerGa naar margenoot+ Was in heilecheiden claer 55[regelnummer] Die coninghinne Radegont, Die Clotaris ene stont Hadde teere coninghinnen; Want, alsic u dede bekinnen,Ga naar margenoot+ Doe die Fransoyse wonnen Doringen, 60[regelnummer] Doe ghevielt hem dat si vingen Sconinx BerdcharisGa naar voetnoot7) dochter daer, Die Hermenfrijts zuster was vorwaerGa naar voetnoot8), Ende was die scone Radegont. Die dede Clotaris ene stont 65[regelnummer] Int lant van Vermendoys uphouden, Te nemene, alsoe quame ter ouden, Ende daer na haeldise te Sissoen. Daer dedi sine feeste doen Ende maectere af sine coninghinne 70[regelnummer] Jegen den wille van haren sinne. Doch al hadde soe eenen man, Ne sciet soe niet af nochtan Soene drouch naest der huut ene hare, Ende ginc gecleet int openbare 75[regelnummer] Alse hare wel betamelijc was, Al en wiste haer man niet das.
[pagina 396]
Wat dat soe hare mochte ontbreken, Hevet soe den aermen toegesteken Enten cloestren enten kerken 80[regelnummer] Enten anderen goeden werken. Snachts ontginc soe haren man Ende lach in hare bedinge dan Up ene hare, dat hare de huut Al vercout was uut ende uutGa naar voetnoot1), 85[regelnummer] Ende verdroucht goelike nochtan Dat scelden van haren man. Ga naar margenoot+ Alse die coninc hadde gevaen Lieden, die hadden mesdaen, Ende mense dan soude ontliven, 90[regelnummer] Den rouwe, diemen hare dan sach driven, Eer soese haren man ontbat, Men conde niet vulscriven dat. Tote Pruem in ArdenneGa naar voetnoot2) Dede onse Here en kenneGa naar voetnoot3), 95[regelnummer] Dat soe wert was groter ere; Ga naar margenoot+ Want snachts riepen up hare sere Lieden, diere lagen ghevaen, Ende onse Here die brac saen Hare bande dor hare bede, 100[regelnummer] Ende worden dus verloest daer mede. Doe ghewan soe an haren man, Dat soe hare soude begeven dan.
Van sente Radegonden. XXXVIII. Ga naar margenoot+ Nochtoe levede sente Medaert, Ende soe te hant darewaert Tote Noyoen in corter wilen. Soe bat, dat hise soude wilenGa naar voetnoot4). 5[regelnummer] Hare chierheit groot ende claer Liet soe daer upten outaer, Ende hevet nonnen abijt ontfaen. Niet lange daer na, sonder waen,Ga naar margenoot+ Bejagede soe met haerre bede, 10[regelnummer] Dat soe te Poytiers indie stede Mettes coninx bede stichte Eenen cloesterGa naar voetnoot5), daer scone gichte Sidert saen toe was gegeven, Daer soe leedde heilech leven, 15[regelnummer] Ende versaemdere vele vrouwen, Die Gode dienden daer met trouwen, Ende was daer sijnt abdesse. Sidert bi quader verranesse Wildse Clotaris weder halen 20[regelnummer] Ende over sijn wijf betalenGa naar voetnoot6). Hier omme bat soe onsen Here, Dat hijt gedoghe nemmermere; Ende alle die ghene, die dat rieden, Storven ghalinge vanden lieden; 25[regelnummer] Want hem haer geweide uutscoot Ten fondemente ende bleven dootGa naar voetnoot7). Doe wart Clotaris selve vervaert, Ende sendde te hant darewaert Sente Germaine van Parijs, 30[regelnummer] Dat hi den pays make in alre wijs, Die te hare voer ende bat genaden Des coninx van sulken mesdaden. Hi lietse vort vrilike leven,
[pagina 397]
Ende soe hevet hem vergeven 35[regelnummer] Ende was utermaten vro, Dat soe der werelt dus ontflo, Ende bleef vort in vreden daer In heileghen levene ende in swaer. Ga naar margenoot+ Hoe nauwe dat soe hare sake 40[regelnummer] Sette buten allen gemake, Dat ware te seggene te lanc; Hoe gerne soe spise ende dranc Ende cledere den aermen gaf, Daer ware te vele te telne af; 45[regelnummer] Hoe ghewillichlike soe diende Gode ende al sine vriende, Dat en can niemen gegronden. Ga naar margenoot+ Het gheviel hare teenen stonden, Dat men hare een wijf toebrochte, 50[regelnummer] Diemen cume getrecken mochte Vanden viant, diese besatGa naar voetnoot1), Ende node quam tier stat, Ga naar margenoot+ Daer die coninghinne was. Alsoe wart gheware das, 55[regelnummer] Warp soe dat wijf onder voete, Ende tart met goeder moete Den wive up hare kele. Waest in nerenste oft in spele, Die duvel moeste beneden duere 60[regelnummer] Ende laten Gods creatuereGa naar voetnoot2). Eens sat soe in hare cluse Ende horde weenen achter huse, Ende soe vragede wat daer ware. Doe so brochtmen hare mare, 65[regelnummer] Datter doot ware der zuster ene, Die jonc ware ende harde clene. Soe bat datmen hare brochte Den doden, somen eerst mochte, Heimelike in hare celle. 70[regelnummer] Soe bat Gode, die brac de helle, Voer die zuster daer ter stont, Ende soe wart te hant ghesont. Soe staerf upten XVIIIden dach,Ga naar margenoot+ Die in Oegstmaende gelach, 75[regelnummer] Ende een bailliu was daer bi, Die gevangene ende onvri Liede in eenen kaerker helt. Die ghecreech van haerre gewelt, Dat hi lach tier selver stont 80[regelnummer] Indie kele sere ongesont, Alse diere sine doot an kendeGa naar voetnoot3). Uptie wile, dat soe ende, Soe quam te hem, alse hem dochte, Ende makede hem sijn evel sochte, 85[regelnummer] Ende hiet dat hi dor hare saen Die gevangene liete gaen. Ende alse hi hem vant genesen, Ne dorste hijs niet laten wesen.
Clotaris doot van Vrancrike. XXXIX. Clotaris, deser vrouwen man,Ga naar margenoot+ EndeGa naar voetnoot4) an hare geen kint en wan, Coninc van Vrankerike, Soude varen blidelike 5[regelnummer] Jaghen wilt met sinen honden Bi Conpiengen tien stonden. Aldaer quam hem an tier stede Een ongemac, een vreselijc rede. Daer wart hi bracht bet vort 10[regelnummer] Te Conpiengen in de port, In sijn coninclijc pallays. Des reden en wart geen pays,
[pagina 398]
So dat hi ghevoelde ende sach, Dattem quam sijn sterfdach, 15[regelnummer] Ende hi riep, aldaer hi lach: ‘Owi leider! owi! owach! Merket wat coningeGa naar voetnoot1) het si, Hoe gheweldich ende hoe vri, Die dus grote coninge ontlivet!’ 20[regelnummer] In desen mesbare hi doot blivet, Doe hi L jaer, lettel mere, Hadde geweest ter werelt here. Sine IIII sonen sijn daer comen Ga naar margenoot+ Ende hebben den vader genomen, 25[regelnummer] Ende voerdene te Sissoen, Alsi te rechte souden doen, Ende groevene in sente Medaerts kerke, Die cierlijc nu es van gewerke. Ga naar margenoot+ Gontram ende KaribrechtGa naar voetnoot2), 30[regelnummer] Cylpric ende Segebrecht, Dus hieten sine IIII kinder. Cylpric voer danen ghinder, Aldaer hi wiste teere stat Datmen hilt sijns vaders scat, 35[regelnummer] Ende namene metter vaert, Ende so ten Fransoysen waert, Die hi ane hem trac met gelde. Parijs besat hi met ghewelde Ende trac an hem dat recht, 40[regelnummer] Dat sijn oem hilt, Gyldebrecht. Maer dan mochte niet lange wesen; Want hem volgeden naer desen Alle drie die broederen naer Ende verdrevene van daer, 45[regelnummer] Beede met vrienden ende met magen. Alse die Fransoysen dat versagen, Hebben si teenen payse gesproken Ende hebben dien twist tebroken, Ende scieden tusscen hem vieren 50[regelnummer] Haer rike bi manieren, Ende was ghedeelt bi sulker wijs, Dat Karibrecht besat Parijs Ende sijns oems Gyldebrechts rike; Cylpric mede dies ghelike 55[regelnummer] Die wart coninc van Sissoen, Ende trac tlant naer sijn doen, Dat sijn vader teerst besat; Seghebrecht sette inde stat Sinen stoel te Riemen mede, 60[regelnummer] Ende besat Mets die stede, Oustrike, dat nu heet Loreine, Ende daertoe Neustre gemeineGa naar voetnoot3), Ende es gheleghen upten Rijn, Dat wilenGa naar voetnoot4) Diederic, de oem sijn, 65[regelnummer] Besat, alst hem te deele quam; Maer die heileghe Gontram Drouch tOrliens die crone, Ende hadde alt lant te lone,
[pagina 399]
Dat Clodomiris sijn oem besat, 70[regelnummer] Borgoengen ende menege stat. Dor des coninx Gontrams ere Dede dicken onse Here Menege miracle groot In sijn leven ende naer sine doot, 75[regelnummer] Alse tOrlieins wel es bescreven, Daer hi heilechlike es verheven.
Justiniaens des keysers doot. XL. Ga naar margenoot+ In desen tiden, alse wi verstaen, Was die keyser Justiniaen Overhorich der heileger kerke Ende niet vray in sine gewerke, 5[regelnummer] Ende God gheseldene omme dat, Want hi al versnodelt satGa naar voetnoot1). Ga naar margenoot+ Doe ontboot hi enen goeden man, Daer vele wijsheden was an, Die gheheten was JustijnGa naar voetnoot2). 10[regelnummer] Selve dedi sinen fijn, Alse hi XXXVIII jaer Ende VII maende harde naer Berecht hadde tkeyserrike. Ga naar margenoot+ Sulke seggen dat waerlike, 15[regelnummer] Dat dese selve Justiniaen Maecte selve, sonder waen, Die grote sonderlinge kerke Vanden sonderlingen gewerke, Die te Constantynobele staet; 20[regelnummer] Maer ic wanc, si seggen quaet; Want het seget dystorie fijn, Datse die grote Constantijn Maecte in sente Sophien ere: Niet also, min no mere, 25[regelnummer] Dat die Sophie een wijf was; Maer, dies wet die waerheit das, Dat sophie in Griexe wort, Alsemen in Latijn ontbinden hort, So ludet aldus sekerlike: 30[regelnummer] ‘Des Vaders vroetscap van hemelrike.’ Dus staet die monster, na rechte lere, In Jhesus Cristus ons Heren ere, Ende diere andre dinc af tellen, Hets al dolinge datse quellenGa naar voetnoot3). 35[regelnummer] Hets waer, also wi verstaen, Dese selve Justiniaen Die sette indie diere kerke Bede clergessen ende clerke, Die dienen souden onsen Here 40[regelnummer] Ende singhen dor siere ere, Bede bi nachte ende bi daghe, Also alse die tijt gelaghe; Ende om datter waren so vele, Dat ginc buten allen spele, 45[regelnummer] Seidemen daer af geen getal; Ende hier omme waentmen al, Dat hi den groten tempel stichte, Dies niet es tgelovene lichte. Justijn, hebben wi verstaen,Ga naar margenoot+ 50[regelnummer] Hevet tkeyserrike ontfaen Int jaer Gods, na ware lesse, V^C LX ende oec sesse, Ende was here XII jaer. Goet keyser was hi, dats waerGa naar voetnoot4);Ga naar margenoot+ 55[regelnummer] Desen heetmen den jongen Justijn.
[pagina 400]
Ga naar margenoot+ Het gheviel inden tiden sijn, Dat te Rome patrisius was Een hiet Naerces, daer ic af las Meneghe doghet ende ere, 60[regelnummer] Bidi hi was vromech sere Ende van levene kerstijn goet, Goedertiere ende welgemoet Jegen daerme ende gemate. Uutgerne so dede hi bate 65[regelnummer] Te makene kerke in meneger stede. In wakene ende in sijn gebede Ga naar margenoot+ So was hi een nerenst man, So dat hi vele meer verwan Sine viande met siere bede, 70[regelnummer] Dan hi metten wapenen dede. Alse dese hadde uut Ytale DOester Goten alle te male Ghesuvert ende verdreven, Datter en geen in was bleven, 75[regelnummer] Wart hem sine grote pine Metten nydeghen venine Vanden Romeinen gheloentGa naar voetnoot1); Want si hebben hem becroont Anden keyser, den jongen Justijn, 80[regelnummer] Ende seiden: het ware beter sijn Den Oester Goten onderdaenGa naar voetnoot2), Dan Narces, die hem, sonder waen, Swaerlikere afbreect sijn geltGa naar voetnoot3) Met siere dorperliker gewelt, 85[regelnummer] Dan hem noit die Goten daden. Om dit wart Justijn beraden, Want hi hem Naerses ontsach, Dat hi sende up dien dach Daer enen bailliu, hiet Longijn, 90[regelnummer] Die soude in Ytale sijn Ende bliven in Naerses stede. Hier af quam dorsware onvrede.
Hoe die Lumbarde Ytale wonnen. XLI. Sophie oec, die keyserinne,Ga naar margenoot+ Ontboet Naerses grote onminne Ende daertoe grote onwerdichede; Want soe an hem screef oec mede, 5[regelnummer] Dat hi te Constantynoble quame Ende hi onder handen name Spinnen, spoelen ende weven; Want hem betaemde bet sulc leven Metten diernen, metten wiven, 10[regelnummer] Dan hi lande soude bedrivenGa naar voetnoot4). Narses die slouch thovet neder Ende ontboot der vrouwen weder: Behildem God een stic sijn leven, Hi soude haer sulc een webbe upgeven, 15[regelnummer] Dat soet nemmermeer gesponne, Hoe vele waerps soe gewonne, No vulwevede no vulmaectGa naar voetnoot5). Narses was wijs ende wel geraect,
[pagina 401]
Ende trac te Napels waert, 20[regelnummer] Droeve ende een deel vervaert Van sire vrouwen overmoet, Die hem onverschult dit doet. Nu was hi van groter waerde Ende bekent onder die Lumbaerde, 25[regelnummer] Die Pannonien doe besaten Ende waren ontsien utermaten Ende vruchtelijc den Roemscen rike, Sidert dat si mogendelike Besaten der Gepyden lant, 30[regelnummer] Doe Albuijn slouch metter hant Haren coninc doot, ende dranc Vort meer al sijn leven lanc Uut sinen hovede, alse ghijt horen Ga naar margenoot+ Mocht indie jeeste hier te vorenGa naar voetnoot1). 35[regelnummer] Dese coninc Albuijn Was Narses vrient, goet ende fijn. Dies heefti, al en waest niet scone, Dus ontboden in Pannone: ‘Ghi Lumbaerden! lust u dies, 40[regelnummer] Dat ghi verliest der werelt kiesGa naar voetnoot2), Dat es trike van Ytale, Ic wilt u gheven altemale. Laet die loetsen, laet die keeten, Daer ghi in wonen moet ende beeten 45[regelnummer] Int aerme lant van Pannone. Neemt die borgen, die zale scone, Die pallaysen entie steden Van Ytale al ongestreden, Daer beede taruwe ende wijn 50[regelnummer] In vertert niet en mach sijn.’ Albuijn hevet dit vernomen, Ende hevet die Hunen gedaen comen Met sinen uutvercornen neven, Ende hevet hem Pannonien gegeven, 55[regelnummer] Ende metter macht vanden Lumbaerden Voer hi henen siere vaerde Over int lant van Ytale, Int jaer Gods, weetmen wale, V^C LX ende achte. 60[regelnummer] Meilane wan hi met crachte, Also groot was sijn gheval, Ende Ytale wel naer al Lichtelike, alse met enen drome, Sonder Ravene ende Rome. 65[regelnummer] Ende omme hem ende sine paertije Heet Ytale nu Lumbaerdie, Omme dat wonnen die Lumbaerde, Die van volke van cranker waerde Te aldus grotre eeren quamen. 70[regelnummer] Menegen dat si tleven namen, Eer si bedwongen die liede. Maer eer dese plaghe gesciede, Dat Albuijn Ytalen wan, Sach anden hemel menech man, 75[regelnummer] Hoe dat ridders sere vochten Indie lucht, die vierijn dochtenGa naar voetnoot3). Men sachse striden ende bloeden, Riden, jagen ende verwoeden; Ende het meende, waent men vorwaer, 80[regelnummer] Der lieder bloet, dat saen daer naer Ghestuert was inne Lumbardie Van Albuijn ende sine partie.
Der Lumbaerden zeden. XLII. Nochtoe waren die Lumbaerde,Ga naar margenoot+ Die tlant wonnen metten swaerde,
[pagina 402]
Heidijn, ende lange daer naer; Doch over ene stont, dats waer, 5[regelnummer] Ghevielt dat si hem daden dopen. Doch en wilden si niet ontlopen Haren heidijnschen geboden, Sine hilden hem metten afgoden, Ende anebeden bome mede, 10[regelnummer] Ga naar margenoot+ Die si vercoren in sulkere stede; Ende Vipera, dat quade serpent, Was mettem over god bekent, Ende maecten hem ene gelike Van goude scone ende rikeGa naar voetnoot1). 15[regelnummer] Doch worden si over lanc bekentGa naar voetnoot2); Want een bisscop van Bonevent, Hiet BarbatusGa naar voetnoot3), tracse daer af. So vele exempele hi hem gaf, Dat hi den boem heeft gevelt, 20[regelnummer] Daer hem al dat volc an helt, Ende dat ghuldine serpent Heefti tebroken ende gescent, Ende maecter enen kelct af, Dien hi ten dienst ons Heren gaf. 25[regelnummer] Doe scoeren hem die Lumbaerde van achter, Dattem nu soude dinken lachter, Den nolleGa naar voetnoot4) toten halse neder. Voren lieten sijt wassen weder, Haer haer, dats vremde dinc, 30[regelnummer] Dattem toten tanden ginc. Clederen drougen si so wide, Hanghende an elke zide, Alst gestade moenke waren, Inder manieren, inder gebaren, 35[regelnummer] Alse nu some Vriesen plegen, Die hem in haer cledere ontwegenGa naar voetnoot5). Dit waren der Lumbaerden zeden, Die met overmoedicheden, Alse ghi hebt gehort de tale, 40[regelnummer] Wonnen dlantscap van Ytale. In desen tiden, meerre ende minder,Ga naar margenoot+ Die IIII broederen, Clotaris kinder, Cylpric ende Karibrecht, Sente Gontram ende Segebrecht, 45[regelnummer] Staende elc in sinen rike, Regneerden mogendelike. Van Parijs coninc Karibrecht Dede huwelijc niet na recht; Want hi nam wijf ongeboren, 50[regelnummer] Hiet Ingelberge, alse wijt horen; Die croende hi tere coninginne, Om dat hi an hare leide minne. Dese hadde II camerieren, Scone ende van goeder manieren, 55[regelnummer] Die waren eens aerms mans kinder; Maer scoenre gene wistmen ginder. Monfrijd was geheten deene, Entie andere MartoveneGa naar voetnoot6); So dat die coninc leide minne 60[regelnummer] An hem II met allen zinne; So dat die dinc so verre quam, Dat die coninginne vernam, Ende hevet die zustre gepijnt bede Met utermaten groten lede, 65[regelnummer] Ende dede haren vader mede Pine ende grote onwerdichede; So dats die coninc Karibrecht Niet langer en wilde dogen recht, Ende verstiet met erren zinne 70[regelnummer] Omme dat van hem die coninginne,Ga naar margenoot+ Ende nam die joncste terre tijt, Die bi namen hiet Monfrijt,
[pagina 403]
Ende daer na nam hi Martovenen. Dan liet hi dor tale van ghenen, 75[regelnummer] No om hare ongeborlichede, Noch oec om ne ghenen onsede. Om dese dinc so dedene dan Sente Germaen inden ban, Die bisscop doe was te Parijs. 80[regelnummer] Nochtan in ne ghere wijs Sone wildise niet begeven, Hine hildse al haer leven. Maer Martovene wart ongesont Ende bleef doot in corter stont; 85[regelnummer] Want God wilt, alst sceen wel claer. Ende oec cortelike daer naer Staerf die coninc Karibrecht, Ende was begraven na sijn recht Te Blaves indie stedeGa naar voetnoot1) 90[regelnummer] Hogelike naer coninx zede.
Van coninc Cylprics kinderen. XLIII. Ga naar margenoot+ Cylpric, coninc van Sissoen, Die en wilde niet anders doen, Dan, daer hi scone joncfrouwe vant, Hoe dat soe was geboren int lant, 5[regelnummer] Dat hise nam te wive. Dus haddire, wanic, meer dan vive; Ga naar margenoot+ Doch so haddere ene die ere, Die was geheten AudomereGa naar voetnoot2): Dat was de rechte coninginne. 10[regelnummer] Nochtan so lach sine minne An ene sine amie tier stont, Die was gehelen Vredegont, Ende was van bi Atrecht geboren Van aermen lieden, als wijt horen, 15[regelnummer] Van Cambecont, van dorpers alGa naar voetnoot3). Dese hadde dmeeste gheval Metten coninc Cylperike. Sint was soe vrouwe vanden rike. Die scoenste waest die leven mochte; 20[regelnummer] Maer so fel in haer gedochte, Noch die bet conste maken mort, So hevet men selden gehort. Gontram, coninc van OrlieinsGa naar voetnoot4),Ga naar margenoot+ Die en sette niet sijn gepeins 25[regelnummer] Noch sinen zin omme wijf, Maer hi leedde suver lijf; Want ic en hebbe niet verstaen, Dat hi met wive ie wart bevaen; Want hi staerf al sonder kint. 30[regelnummer] Ende Gode, dien hi heeft gemint, Dien beval hi, alse de vroede, Hoir te sine van sinen goede. Segebrecht, die coninc rike,Ga naar margenoot+ Besat tlant van Oesterike. 35[regelnummer] Alse hi mare hevet verhort, Datmer om sprac onscone wort, Dat sine broedere huwelic daden An onnedele wijf, onberaden, Hevet hi in Spaenyen ghesentGa naar margenoot+ 40[regelnummer] Groten scat ende groot prosent Anden coninc Atanaghilt, Die te dien tiden trike hilt Vanden Wester Goten in Spaengen lant, Also alse hi te rade vant, 45[regelnummer] Ende hevet hem sire dochter gebeden; Want hi hadde vele wijsheden Van hare gehort ende scoenheit groet. Oec was wel der vriendscap noot; Want Clodoveus hadde met allen 50[regelnummer] Die Goten gejaget ute Gallen, Die sijn oudervader was, Ende Gyldebrecht sijn oem na das, Ende dacrtoe Clotaris sijn vader, Hadden in Spaengen bede te gader 55[regelnummer] Om haerre zuster uptie Goten
[pagina 404]
Vele scaden gedaen met haren rotenGa naar voetnoot1). Atanagilt die warts te rade, Dat hi thuwelijc gerne dade, Ende hevet hem die joncfrouwe gesent, 60[regelnummer] Daer menech sint was bi gescent, Die Brunilt bi namen hiet: Scoenre wijf en wistmen niet. Ende Segebrecht pijnedse wel tontfane, Ende om dat soe was Arriane 65[regelnummer] Ende in ongelove belopen, Deedse die coninc dopen Ende deedse instruweren bet In die kerstine wet, Ende namse teere coninghinneGa naar voetnoot2). 70[regelnummer] Cylpric die wart dies in inne, Dat sijn broeder dus hoge huwede; Sijn huwelijc hi vernuwede, Al haddi vele wive te voren. Haerre zuster haddi vercoren, 75[regelnummer] Ende heeftere na in Spaengen gesent, Die hiet bi namen Galsuwint; Ende screef, up datmense hem gave, Hi stonde der ander wive aveGa naar voetnoot3). Atanaghilt sendese hem mede. 80[regelnummer] Die joncfrouwe hi dopen dede Ende namse teenen wive. Sint was soe van heilegen live.
Van Vredegonds scalchede. XLIIII. Ga naar margenoot+ Galsuwint die coninginne Was een stic met groter minne Met coninc Cylpricke haren man; Maer Vredegont die lach haer an, 5[regelnummer] Sine amie, dat scalke wijf, Ende tormentedse sonder blijf, So datmen dicken daer ter steden In sceldene was ende in onvreden. Doe sprac Galsuwint de coninginne 10[regelnummer] An Chilprike met droeven zinne, Dat soe gedogen niet en conde Die pijnlijchede van Vredegonde, Ende bat haren man dat, Dat hi hare scoenheit ende scat, 15[regelnummer] Die si met hare brochte int lant, Wedergave in haer hant,Ga naar margenoot+ Ende scheldese quite algader: Soe wilde keren te haren vader. Doch die coninc met scoenre tale 20[regelnummer] Ontgaf hare dit altemale Met smekene, so hi best condeGa naar voetnoot4). Maer die mort van VredegondeGa naar voetnoot5), Die niemene gegronden mochte, Visierde nauwe ende sochte, 25[regelnummer] Hoe soe haers willen vulquame, Ende wachte des coninx grame; So dat soene eens sach gram onsachte, Ende bracht daertoe, dat hi bi nachte Galsuinden in haer bedde vermorde, 30[regelnummer] Ende al bi Vredegonds worde; Ende God togede miracle groot Te haren grave na hare doot. Om dese mort gewies groet strijt Tusscen die gebroedere tier tijt, 35[regelnummer] So dat sine wilden verdriven, Want hi sijn wijf wilde ontliven; So dat harde cume bleef, Datmenne slands niene verdreef. Cylperic hiltem vorwart mere 40[regelnummer] Andie coninginne Audomere, Daer hi III sonen ane wan: Tydebrecht hiet de outste man,
[pagina 405]
Meruvinc hiet doutste daer naer, Ende Clodoveus, dit was waerGa naar voetnoot1). 45[regelnummer] Vredegont, dient sere wachGa naar voetnoot2), Dat die coninc bi hare lach, Peinsde nauwe ende dochte, Hoe soe dit tebreken mochte Ende haerre vrouwen also honen, 50[regelnummer] Dat soe gelosede der cronen. So dat die coninc Segebrecht Uptie Sassen stichte gevecht, Entie coninc Cylpric voer mede Orlogen dor des broeders bede. 55[regelnummer] Die coninginne Audomere Die bleef thuus beswaert sere Van kinde, daer soe af gelach, Tien tiden dat Cilpric plach Des orloges upten broederGa naar voetnoot3). 60[regelnummer] Vredegont sprac an de moeder, Der coninginnen van Sissoen, Ende seide: ‘Vrouwe, doet kerstijn doen Uwe dochter, hoe so mense nome, Alse u here wedercome 65[regelnummer] Vanden orloghe, dat hise ontfa Te blideliker, hoe dat ghaGa naar voetnoot4).’ Dit nam die coninginne vor goet. Mettien soe ontbieden doet Eenen bisscop te dopene tkint; 70[regelnummer] Ende alsemen ginder niet en vint Dat kint te heffene geen wijfGa naar voetnoot5), Riet Vredegont, dat valsce lijf, Der coninginnen, dat soet hieve, Soe dader an den coninc lieve, 75[regelnummer] Ende si dadet al onbedochten. Hier binnen hebben zege gevochtenGa naar margenoot+ Die Fransoysen uptie Sassen, Ende keerden te haren gassenGa naar voetnoot6) Blidelike elc in sijn lant. 80[regelnummer] Vredegont die quam te hant Jegen den coninc gelopen of, Ende seide: ‘Here, Gode lof, Dat ghi hebt van uwen vianden Sege gevochten nu te handen! 85[regelnummer] Ghi hebt eene dochter, here, een kint, Die es gheheeten Hildesint, Die hevet mijn vrouwe geheven: Dus es soe u gevadere blevenGa naar voetnoot7). Bi wien slaepti dan, here?’ 90[regelnummer] Die coninc sprac: ‘Es Audomere Mijn gevadere, ende ic dan Niet te rechte mach sijn haer man, Liggic te nacht met di wale.’ Alse Cylpric quam inde zale, 95[regelnummer] Heeftene die coninginne gegroet Ende met haerre dochter gemoet. Doe sprac die coninc: ‘Ghi hebt mesdaen Met simpelheden, sonder waen. Ghi hieft mire dochter, ende bi desen 100[regelnummer] Ne mogedi mijn wijf niet wesen.’ Hare entie dochter hi begaf In ene abdie bet afGa naar voetnoot8),
[pagina 406]
Ende gavere grote rijcheit mede. Den bisscop, die tkint kerstijn dede, 105[regelnummer] Dien heefti slands verdreven. Vredegonde heefti verheven Tere wettachtegere coninginne, Daer vele ondogeden lach inne.
Van Albuijns doot. XLV. Ga naar margenoot+ In keyser Justijns VIIIde jaer So staerf Albuijn vorwaer, Coninc over die Lumbaerde, Deerste die met sinen swaerde 5[regelnummer] Ytalen wan ter Lumbaerden behouf, Die swartGa naar voetnoot1) was ende van leden grouf. Dese, alsic hier voren seide, Die was die ter neder leide Der Gepyden conincrike, 10[regelnummer] Ende slouch doot vromelike Kunimonde haren here, Ende dranc al vorwaert mere Uut sinen hovede, daer hi sat. Doch nam hi sire dochter na dat, 15[regelnummer] Ende nu sat hi ende dranc met hare, Ende sprac dus al openbare: ‘Nem ende drinc met dinen vaderGa naar voetnoot2).’ Hare verkeerde de zin algaderGa naar voetnoot3), Ende bejagede anden sciltknecht, 20[regelnummer] Dat hi sinen here doodde recht, Daer hi in sijn bedde lach. VI jaer haddi up dien dach Coninc geweest in Ytale. Na hem wart coninc van altemale 25[regelnummer] Een, hiet ClebGa naar voetnoot4), over de Lumbaerde, Een stout man ende een goet ten swaerde, Ga naar margenoot+ Die regneerde in Lumbaerdie II jaer over die paertie. Naer den paues Pelagius,Ga naar margenoot+ 30[regelnummer] Die hem purgierde van Vigilius, Dat hi onsculdich was der dootGa naar voetnoot5), So wart paues ende here groot Jan die derde van dier namen. Geboren was hi altesamen 35[regelnummer] Van Rome, des en twifelt niet. Anastasius sijn vader hiet. Dese vernuwede die kerchove, Daer die maerteleren van love Wilen waren begraven. 40[regelnummer] Oec so leidi vele haven An eene kerke, die here, Ghesticht in sente Phillips ere Ende in sente Jacobs ere mede, Ende staerf in groter heilechede. 45[regelnummer] Te Rome so wart paues daer naerGa naar margenoot+ In Justijns Xde jaer Benedictus, die oec mede Van Rome was uter stede. Sijn vader hiet BonefaesGa naar voetnoot6). 50[regelnummer] Dese was paues sonder solaes;Ga naar margenoot+ Want die quade Lumbaerde Die verwoesten metten swaerde In sinen tiden naer al Ytale, Ende honger verdaerf tlant also wale 55[regelnummer] Ende grote sterfte met gemeene. In desen rouwe, in desen weene So staerf die paues; want de plage Corten, wanic, sine daghe. Atanaghilt staerf indien dagen,Ga naar margenoot+ 60[regelnummer] Die de crone hadde gedragen In Spaengen XXII jaer Over die Wester Goten vorwaer. Lewegilt wart coninc, sijn sone: XVI jaer regneerde die ghoneGa naar voetnoot7). 65[regelnummer] Die keyser Justijn die qualGa naar margenoot+
[pagina 407]
Lange an sine voeten alGa naar voetnoot1), Ende sach wel in sinen tiden, Dat hi no striden no riden Mochte om te berechten sijn lant. 70[regelnummer] Eenen grave nam hi bider hant, Die Tyberius hiet bi namen. Daer die heren sagen altesamen, So coes hine teenen sone daer Ende maectene bi wette claer, 75[regelnummer] Dat hi sijn hoir wesen soude. Dese Tyberius, also houde Alse hi te keysere was gecoren, Dedi bringen, alse wijt horen, Ute Egypten corens genouch 80[regelnummer] Rome der stat, die ongevouch Van hongere hadde sere grootGa naar voetnoot2); Want vele Romeine dor de noot Ghingen den Lumbaerden in hant: Sine conden niet gehouden tlant. 85[regelnummer] Dese Tyberius, na dat Justijn Hadde gedaen den ende sijn, Ga naar margenoot+ Ontfinc hi die crone met eeren, Ende dat was int jaer ons Heren V^C LXX ende achteGa naar voetnoot3), 90[regelnummer] Ende hi regneerde met machte VI jaer inden keyserrike Ga naar margenoot+ Wel ende oec kerstijnlike, Alse Justijn dede sijn voersate, Die sinen tijt in meerre bate 95[regelnummer] Gheleden hadde, dan hi leet, Maer dat sijn wijf verweet Den patricius Naerses, Alst hier voren bescreven es. Want sidert dat hine verstac, 100[regelnummer] Naectem orloghe ende ongemac; Want men ginc up hem striden Ende vechten in allen ziden. Ga naar margenoot+ Tyberius, die na hem quam, Was goet man, alsict vernam, 105[regelnummer] Ghemint van papen ende clerken. Dies maecti weder vele kerken In Constantynoble, die met allen Ghebroken waren ende gevallen. Dese here, dese keyser vri, 110[regelnummer] Voer int lant van Persi, Omme dat alte vele scaden Den Roemscen rike hadde beraden, Ende verslouchse ende verwan Ende ontlivede menegen man, 115[regelnummer] Ende verherijede ende verbrande Hare steden ende hare lande. Van danen brochti enen roof, Dats cume iemen heeft geloof, Ende olyfanten so geladen 120[regelnummer] Met vele dierre gewaden Ende met so overgroten scatte, Dat men mochte wanen datte, Dat merre mede versaden mochte Een grondeloes gierech gedochteGa naar voetnoot4).
Dorloge tusscen den Vrancscen coningen. XLVI. Int eerste jaer van Tyberius rikeGa naar margenoot+ Worden orlogende vreselike Segebrecht, coninc van Oest Vranken, Ende Cylpric, diene wilde cranken, 5[regelnummer] Sijn broeder, coninc van Sissoen; Ende dat quam vele om selc doen, Dat haer broeder Karibrecht, Die de crone naer sijn recht Te Parijs drouch, was bleven doot, 10[regelnummer] Ende hine liet hoir clene no groet: Sone consten si niet vriendelike Wel ghedeelen sijn rike; Maer elc wilde dat beste deel Of dat lantscap al gheelGa naar voetnoot5).
[pagina 408]
15[regelnummer] Ga naar margenoot+ Cylpric sendde sinen sonc, TydebrechtGa naar voetnoot1) so hiet de ghone, Over der Loren met menegen man, Die Segebrechte, sinen oem, afwan Tours ende Poitiers ende ander steden. 20[regelnummer] Hem quam met groter mogentede Te ghemoete altehant Ga naar margenoot+ Die hertoghe GondebantGa naar voetnoot2), Die van coninc Segebrechte Tlantscap hilt te rechte. 25[regelnummer] Daer wart strijt ende groete mort Tote Poytiers bider port, Ende Tydebrecht die wan den strijt; Also dat daer ter selver tijt Gondebant die hertoge ontflo, 30[regelnummer] Die des verlies was onvro, Want hi verloes vele int ghevecht. Van danen so voer Tydebrecht Te Lymoge met sinen here, Ende dede vele van sinen ghere 35[regelnummer] Te CauresGa naar voetnoot3) ende daer ommetrent; Want hi gewoest heeft ende gescent Cloestren, godshusen ende kerken; Papen slouch hi metten clerken, Ende hiet die nonnen ontheren, 40[regelnummer] Daer hi verloes vele bi siere eren. Cylpric die coninc, sijn vader, Versaemde sijn volc algader En es in sijns broeders lant gevaren, Ende verherijede sonder sparen 45[regelnummer] Sijns broeders lant al toten Rine. Coninc Zegebrecht entie sine Hebben hem gheset ter were, Ende versaemde een groot here, Ende quam teenen wige na tgone 50[regelnummer] Up Cylpricke ende sinen sone. Daer bleef doot in dat gevecht Cylprics sone Tydebrecht, Ende Segebrecht behilt dat velt. Cylpric vlo met ghewelt 55[regelnummer] Met sinen wive Vredegonde Ende sine kindere in corter stonde Tote Dorneke uptie Scelt. Daer veste hi hem met gewelt, Alse sijn lijf tontdragene daer, 60[regelnummer] Want hi sijns broeders hadde vaer. Seghebrecht ontfinc de steden Boven Parijs al met vreden, Ende deedse hem hulde sweren, Dat si hem niet en souden deren, 65[regelnummer] Tote Ruem indie statGa naar voetnoot4), Die tien tiden in Neustren sat, Dat sidert hiet Normendie; Ende keerde met sire paertie Tote Parijs inde stede, 70[regelnummer] Daermenne ontfinc in goeden vrede. Dit orloghe ende desen strijt,Ga naar margenoot+ Desen mort ende desen nijt Maecten vele twee coninginnen. Men mochte geene scoenre kinnen, 75[regelnummer] Hebbeliker no bet geraectGa naar voetnoot5), No van live so vulmaect, No mordadegere van rade: Dies quamer af grote scade. Dat was Brunilt, Segebrechts wijf, 80[regelnummer] Daer menech omme verloes sijn lijf, Ende Cylprics wijf Vredegont, Die alle mordaet wel was cont,Ga naar margenoot+ Alse ghi sult horen in corter tijt, Daermen die jeeste overlijt.
Coninc Segebrechts doot vor Dorneke. XLVII. Alse die Fransoysen dat vernamen,Ga naar margenoot+ Dat die broedere vochten tsamen Ende coninc Cylpric was verdreven, Hebben si Segebrechte verheven 5[regelnummer] Ende ghecoren teenen here; Want si haetten Cylpricke sere Omme doverdaet, die Tydebrecht,
[pagina 409]
Sijn sonc, hem dede jegen recht. Some met monde ende met brieven 10[regelnummer] Over coninc sinc verhieven. Doe versaemde Segebrecht Grote menechte mettem echt, Ende hiet dat si in corten daghen Te Dorneke indie stat belaghen 15[regelnummer] Sinen broeder ende so versien, Dat hi hem niet en moge ontflien: Hi soudem comen teenen ontsettc Met groten here sonder lette. Nochtoe levede van Parijs 20[regelnummer] Sente Germaen, die bisscop wijs, Een heilech man ende sere goet, Ende maecte dies Segebrechte vroet: - ‘Segebrecht,’ seit hi, ‘vant mi verstaen: Vaersture ende du wilt verslaen 25[regelnummer] Dinen broeder, daer hi leghet, So seggic di, dat God dat seghet, Wiltu dit gepeins uutgeven, Het cost di dijns selves leven; Maer wiltune niet ontliven, 30[regelnummer] Die zeghe sal met di bliven. God sal di bruwen ende scinken Na diere boser herten dinkenGa naar voetnoot1).’ Seghebrecht en gaf niet een ort Omme algader dese wort; 35[regelnummer] Maer hevet sijn ghetelt geslegen Voer Dorneke ende so beleghen Den broeder, al wildi ontflien, Dat hem niet en mochte gescien. Die mordadeghe Vredegont, 40[regelnummer] Dien vele scalcheden was cont, Die hare beleghen sach inde port, Soe peinsde eene nieuwe mort, Also dat soe daer uter stede Tharen rade daer comen dede 45[regelnummer] Twee jongelinghen welgeboren, Ende sette hem goeden wijn voren Ende maketse van dranke sat, Ende seide: ‘Nu vaert uter stat Toten coninc Seghebrecht, 50[regelnummer] Ende gelaet u also recht, Of ghine wilt te here kiesen, Ende ons die stede doen verliesenGa naar voetnoot2), Ende steectene doot. Mogedi ontgaen, Ic make u heren, sonder waen; 55[regelnummer] Eist oec dat ghi blivet doot, Ic wille setten rente groot Euwelike voer uwe ziele,Ga naar margenoot+ Waert dat u also mesfieleGa naar voetnoot3).’ Die jongelinge en waren niet out, 60[regelnummer] Sat van wine ende stout, Ende sijn uter stat gestreken. Sonder vele talen spreken Quamen si in Segebrechts tenten; Alse of si wilden parlementen, 65[regelnummer] Ghelieten si hem beede tsamen; Ende teerst si anden coninc quamen, Staken sine al dore met kniven. Segebrecht die moester bliven: Eenen screi gaf hi ende viel doot. 70[regelnummer] Haer negeen oec daer ontscoot, Sine moesten beede te samen Daer sterven, die hem tleven namen, Daer lettel omme gaf Vredegont, Omme dat daer ter selver stont 75[regelnummer] Seghebrecht die coninc bleef, Diese uten lande verdreef. Coninc Cylpric en wiste niet,
[pagina 410]
Dat die dinc dus was gesciet; Want hi inden monster lach 80[regelnummer] Vor onser Vrouwen up dien dach Om sijns broeders overmoet. Mettien hi die mare verstoet Van Vredegonde der coninginne, Daer hem af verlichte de zinne, 85[regelnummer] Dat sijn broeder doot bleven ware Mids onder sijns selves scare.
Van Cylpricke ende Brunilden. XLVIII. Ga naar margenoot+ Cylpric trac ute te hant. There, dat hi buten vant, Swoer hem sonder striden hulde; Want si wisten buten sire sculde 5[regelnummer] Den coninc Segebrechte doot. Ende alse hi dus quam uter noot, Ne hevet hijs vergheten niet, Dat hi onser Vrouwen behiet, Hine eerde te Dorneke haer kerke 10[regelnummer] Ende goedde euwelike de clerke, So dat mens sidert alle jare Ende noch heden wert geware, Voer hem ende vor sijns broeders doot, Die daer bleef met mesfalle groet. 15[regelnummer] Doch en grouf hine niet daer; Maer dedene voeren, vorwaer, Tote Lambers teere ander stede, Aldaer hine graven dedeGa naar voetnoot1). Brunilt, coninc Segebrechts wijf, 20[regelnummer] Bi wies rade dat hi sijn lijf Eer tijtGa naar voetnoot2) verliep jegen den broeder, Die bleef eene droeve moeder Met haren kindren, diere bleven. Soene weet in wat gelate leven. 25[regelnummer] Maer Gondebant die hertoge, Die ontsloop uten orlogheGa naar voetnoot3), Die nam bi nachte Hildebrechte, Den outsten sone, die met rechte Hoir was van sijns vaders rike: 30[regelnummer] Daer met vlo hi in Oesterike,Ga naar margenoot+ Dat nu ten tiden heet Loreine, Daer Mets af es hooftstat gemeine. Daer ontboot hi tfolc te samen. Edele ende ghemate quamen 35[regelnummer] Ende hebbene coninc daer verheven, Ende hem alsulc lant gegeven Alse sijn vader daer besat, Ende daden hem manscap na dat. Cylpric es te Parijs comen 40[regelnummer] Ende hevet Brunilden daer genomen Ende leidse te Ruem indie statGa naar voetnoot4). Oec nam hi al haren scat, Dies soe vele hadde daer ter stede. Hare dochtre nam hi mede 45[regelnummer] Ende sendese te Meaus gevaen: Dus sijn hare dingen vergaen. Cylpric hadde eenen sone,Ga naar margenoot+ Meruvinc hiet die ghone. Met here sende hine over Lore, 50[regelnummer] Omme te dwingene, of hi verhore Of hem iemene ware onhout. Dese voer woch met ghewout Ende liet dat hem die vader hietGa naar voetnoot5); Want hem de domme minne riet, 55[regelnummer] Die hi leide met allen zinnen An Brunilden der coninghinnen, Sijns oems weduwe, die scone was sere. Hier af quam grote onnere. Te Ruem es hi te hare comen 60[regelnummer] Ende heeftse te wive genomen. Cylpric verhorde die mare, Dat sijn sone gehuwet ware Jeghen redenc ende jeghen wetGa naar voetnoot6).
[pagina 411]
Gram wart hi ende lettel hi let, 65[regelnummer] Hine vaert te Ruem te hant, Daer hi den sone ende Brunilden vant. Alsi des coninx coemste vernamen, Vloen si woch beede te samen In sente Martijns kerke daer, 70[regelnummer] Alse die ghene die hadden vaer, Datse die coninc sceden soude, Alse hi sekerlike woude. Die coninc die en conse niet wale Uutghebringhen met ghere tale. 75[regelnummer] Die kerke en wildi niet breken, Ende zwoer hem enen eet met trekenGa naar voetnoot1) Ende sprac: ‘Eist dat wille onse Here, Ic en scede u nemmermere.’ Met desen worde sijn si saen 80[regelnummer] Beede uter kerken gegaen, Entie coninc ontfincse bede Goedertierlike ghereede, Ende es oec mettem gheseten Beede festeren ende eten. 85[regelnummer] Maer Vredegont die coninginne, Die oint haette met fellen zinne Brunilden, ende soe haer weder, Brac al dese vriendscap neder; Want soe hare dies ontsach, 90[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dat Meruvinc up ghenen dach Hare te machtech wesen soude; Want hi was vander meester oude, Ende getrouwetGa naar voetnoot2) sone met eren Der coninginnen Audomeren; 95[regelnummer] Ende bracht so verre anden coninc, Datmen thuwelijc tusscenginc Ende mense sciet met alre wet; Ende Meruvinc die was gheset Vanden vader, woude of en woude, 100[regelnummer] Dat hi priester werden soude, Ende oec in een eylant gesent, Daer hi in was al ombekent, Omme te levene na moenke wise, Wie dat love ofte mesprise.
Van Cylprics aventuren. XLIX. In desen tiden, des sijn wi wijs,Ga naar margenoot+ Staerf sente Germaen van Parijs, Die seide ten coninc Zegebrechte Hier te voren inden ghevechte: 5[regelnummer] Wildi sijns broeders vermiden, Hi vochte zeghe in allen tiden; Ende wildi sinen broeder slaen, Het soudem an sijn leven gaenGa naar voetnoot3). Ende alse die selve Germaen 10[regelnummer] Sinen ende hadde gedaen, Begroevene papen ende clerke Buten in sente Vintsens kerke, Dat nu te sente Germaens heet, Also alsement te Parijs weet. 15[regelnummer] Doe dese dinc dus was vergaen, Hildebrecht die hadde verstaen, Die coninc was in Oesterike, Dat sijn moeder dus mogendelike In Vrankerike bedwongen sat. 20[regelnummer] Sinen oem Cylpricke hi bat, Dat hi dor hem so vele doen wilde, Dat hi hem siere moeder Brunilde Laten wilde quite ende vri. Cylpric doet gerne, ende bidi 25[regelnummer] Keerde Brunilt te haren sone. Maer emmer was soe de ghone, Die tusscen Cylpricke ende haer kint Werringe sayede oint sint. Banderside Vredegont 30[regelnummer] Porde mede toe in alre stont; So dat Vredegont vort an Cylpricke riet haren man, Dat hi tfolc van sinen rike Bescatte sere ende zwaerlike,
[pagina 412]
35[regelnummer] Ende hise te swaerre dienste sette Dan si te voren stonden bi wetteGa naar voetnoot1). Vredegont die coninginne Brochte eerst den coninc hier inne. Hier omme was menech man int lant, 40[regelnummer] Die liet stede ende stoel te hant Ende voer aventure souken In menech lant, in vele houken. Vele weduwen, vele weesen, Die waren in swaerre vreesen 45[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ende riepen genade ende wrake Ane Gode omme dese sake. Cylpric viel indien stonden In evele, in ongesonden; Maer daer na, doe hem bet waert, 50[regelnummer] Worden sine kindere beswaert Ende worden quelende tier stontGa naar voetnoot2). Doe wart droeve Vredegont, Want dat hare kindre quolen; Doe sprac soe al onverholen 55[regelnummer] An den coninc ende versuchte, Om dat soe hare der plagen duchte Ende soe hare der zonden ontsachGa naar voetnoot3): ‘God, die alle dinc vermach, Hevet ons gespaert lange stonde 60[regelnummer] In meneger dorperliker zonde. Dicken hevet hi ons teblouwen Met evele ende met andren rouwen, Ende wine betren ons clene no groet. Nu sijn onse kindere doot. 65[regelnummer] Wi mogen jammerlike vreesen, De tranen der weduwen enter weesen Dat si gecort hebben haer lijf. Wat sal ons goet? wi sijn keytijf! Hets al vul, scure, scrinen, kelre: 70[regelnummer] Wie sal dit hebben ende voerent elreGa naar voetnoot4)? Wies saelt sijn, alst es gespaert? Dat wi liefst hadden ende waert Ende ons meest stont inden moet, Dats al verloren! wat sal dit goet? 75[regelnummer] Nu, here, weret bi minen rade, Ende dien wi hebben gedaen scade, Lact ons hem haer goet keren, Ende afdoen oec, Gode teeren, Die scattinge entie quade brieve, 80[regelnummer] Ende verbernense dor ons Heren lieveGa naar voetnoot5); Al sijn ons dic kindere ontstorven, Dat wi niet en bliven verdorven Inden euweliken torment.’ Dese dinc wart aldus gehent. 85[regelnummer] Cylpric brac ende hevet ontset Ende verbrant die quade wet Entie brieve ende alle de dinge, Die boerden ter reimeringeGa naar voetnoot6). Nochtan bleven hem II sonen doot, 90[regelnummer] Dies hi hadde rouwe groot.
Sente Gregorius begin. L. Vanden Fransoysen laten wi bliven,Ga naar margenoot+ Wi sulre wel hier na af scriven, Ende sullen onse ystorie keren Ten keyseren enten Roemscen heren 5[regelnummer] Enten pauesen vander stede, Ende scriven hare aventure mede. In Tyberius vierde jaer, Die keyser was, leestmen vor waer, So wart te Rome paues gecoren 10[regelnummer] Na Benedictus, diet was te voren, Pelagius met wille te samen: Die ander waest van dier namenGa naar voetnoot7).
[pagina 413]
Eer dese paues was gecoren, Ga naar margenoot+ So plachmen langen stont te voren, 15[regelnummer] Dat alse die kerke enen paues coos, Datmen te Constantinobele altoes Anden keyser screef, of hi woude, Dat hi den paues loven soude; Ende so ontboot hi sine lieve 20[regelnummer] Ende sinen wille met sinen brieve, Ende lovedene, eermeime wijede Ofte alse paues benedijede. Maer nu was metten Lumbaerden Rome beseten met hovaerden, 25[regelnummer] Ende Tyberius en conde Die stat ontsetten niet tier stonde. Dus wart deerste paues int hof Ghewijet sonder skeysers lofGa naar voetnoot1). Dese ordineerde indie lesse 30[regelnummer] Drie prefacien ende sesse.Ga naar voetnoot2). Ga naar margenoot+ Doe paues was dese Pelagius, Doe was clerc Gregorius, Die na hem paues was vander port, Eens senaturs sone, alsemen hort, 35[regelnummer] Rike ende edel, alsemen hort. Sijn grote erve brochti vort Te gevene dore onsen Here; Want hi maecte dor sine ere VI cloestren in Cycile, 40[regelnummer] Ende in Rome ter selver wile Maecti eenen cloester medeGa naar voetnoot3), Daer hi hem moenc in cleden dede. Sijn ander goet gaf hi den aermen. Ga naar margenoot+ Eens quam dingel an hem caermen, 45[regelnummer] Alse een mensche al openbare, Ende clagede, dat hi tebroken ware Uptie zee ende al verloren, Ende seide: ‘Omdat wi van di horen, Dattu sijs van herten milde, 50[regelnummer] Alse tote eenen vredescilde Comen wi te di, dor dine goede, Dat di ontfaerme onser armoede.’ Gregorius riep sinen drussate Ende seide: ‘Doe hem karitate. 55[regelnummer] Ghef hem dattu heves daer.’ Die knape gaf hem VI dGa naar voetnoot4) swaer. Dander echter Gregoriuse bit: - ‘Ay! here,’ sprac hi, ‘wat sal mi dit? Ic hadde alleene up di troost. 60[regelnummer] Van derenGa naar voetnoot5) blivic onverloest, Of ghi mi aldus versteect.’ Mettien hi echt ten drussate spreect Ende seide: ‘Es hier nu iet bleven?’ Hi seide: ‘Neent, dat men mach geven, 65[regelnummer] Dan een selverijn plateel.’ - ‘Ghef den aermen,’ sprac hi, ‘geheel.’ Dus ginc dingel siere straten Met Gregorius karitaten. In desen tiden voeren de LumbardenGa naar margenoot+ 70[regelnummer] Up Vrankerike met haren swaerden Ende wonnen ende verloren, Alse ten orloge moet behoren; Maer tlant lieten si ongewonnen, Alse diet ghemeestren niet en connenGa naar voetnoot6).Ga naar margenoot+ 75[regelnummer] In desen tiden so quam mede In Vlaenderen in eene stede, Die bi namen Berghene heet, Sente Winnoc, alsemen weet, Ute grote Bartaengen, danen hi was, 80[regelnummer] Ende verdiende an Gode das, Dat hi wart heilech, ende God dede Dor hem menege miracle mede. Die sine vite wille lesen, Daer vint hi scone dinc van desenGa naar voetnoot7).
[pagina 414]
85[regelnummer] In desen tiden quamen mede Te Bordeaus indie stede Die wulven, ende en scaden twint No weder manne, wijf no kint; Maer si verbeten ende aten 90[regelnummer] Al die honde achter straten.
Hoe hi dInghelsche beweende. LI. Ga naar margenoot+ Het gheviel in desen tiden, Dat dese Gregorius soude liden, Daer hier voren af bleef de tale, Te Rome, daermen altemale 5[regelnummer] Uptie maerct hilt comanscepe. Doe waerre overcomen met scepe Kinder ute Bartaengen grootGa naar voetnoot1), Van scoonheden sonder genoot, Die ghinder met andren ware 10[regelnummer] Te cope saten teere schare. Die sach hi claer ende wit gehuut, Van hare so scone, dat ginc al uut, Want hem inder herten dochte, Dat niet scoenres wesen mochte 15[regelnummer] Inder menscelikere nature. Daer vragede hi ter selver ure, Wanen sulke kinder quamen, Ende men seidem: altesamen Van grote Bartaengen, daer manne ende wive 20[regelnummer] Meest waren van so sconen live. Doe vragedi, ofte selke barenGa naar voetnoot2) Heidijn ofte kerstijn waren, Ende men seidem: ‘Heidijn, here.’ Doe versuchte hi diepe ende sere 25[regelnummer] Ende sprac: ‘Wachaermen, keytive! Dat liede van so sconen live Die meester vander deemsterhedenGa naar voetnoot3) Besit met siere mogentheden, Ende dat so edele gedane 30[regelnummer] Binnen niet en hevet ane Die hope van hemelrikeGa naar voetnoot4) !’ Doe vragedi echt nerenstelike, Hoemen tvolc hiete bi namen. Men seide: ‘Ingelsce altesamen.’ 35[regelnummer] - ‘Met rechte,’ sprac hi, ‘heeten si so. So scone anscijn ende so vro Sijn schuldich wel sekerlike Met ingelen tsine in hemelrike. - Die jegenode, daer si uut quamen,’ 40[regelnummer] Sprac hi, ‘hoe heet soe bi namen?’ - ‘Deyra,’ antwordemen hem doe - ‘Met rechte,’ seit hi, ‘heet soe alsoe. Men salse vander gramscap kerenGa naar margenoot+ Ende bringhense ter genaden ons HerenGa naar voetnoot5).’ 45[regelnummer] Doe sprac hi: ‘Hoes die here genant, Die daer coninc es int lant?’ - ‘Ella,’ antworde die coepman. - ‘Dat luut,’ sprac Gregorius daer an, ‘Den lof Gods, diemen noch sal 50[regelnummer] Singen inden lande over alGa naar voetnoot6).’ Nu es Gregorius ten paues gegaen, Ende bejagede ane hem saen, Dat men den Ingelschen te hant, Die wonen in Bartaenyen lant, 55[regelnummer] Predicaren senden soude. Oec seidi, dat hi mede woude, Updat den paues bequame ware, Porren, updat merre vareGa naar voetnoot7).
[pagina 415]
Teerst hevet hem die paues ontseit; 60[regelnummer] Maer so vaste hi hem aneleit, Dat hi ontfinc sine bede. Met harde groter heimelichede Hevet hi benedictie ontfaen, Ende es also henen gegaen; 65[regelnummer] Ga naar margenoot+ Want hadt geweten de stat, Soene hadde niet gehinget dat. Ende teersten dat de port vernam, Al Rome vorden paues quam, In III paertijen, screien, weenen, 70[regelnummer] Alse of sine souden steenen, Dat hine woch hadde gesent, Ende seiden: die stat ware gescent. Die paues was vroGa naar voetnoot1) nader talen, Dat hine weder dede halen. 75[regelnummer] Dus es sijn wille ghevuerstGa naar voetnoot2); Want hine hadde niet geduerst Iet doen weder des paues wille. Te Rome keerdi droeve ende stille; Maer doe hi paues was selve daer naer, 80[regelnummer] Vulbrachti sinen wille daer.
Hoe coninc Lewigilt sinen sone vermorde. LII. Ga naar margenoot+ In Tyberius seste jaer Regneerde in Spaengen, vor waer, Lewighilt over die Wester Goten, Die nochtoe met haren roten 5[regelnummer] Waren ongelovege Arriane, Ende sendeGa naar voetnoot3) den Fransoysen ane Om de dochter coninx Segebrecht, Die vor Dorneke int gevecht Vermort was, alst staet hier voren. 10[regelnummer] Sire dochter haddi vercoren Te ghevene sinen sone Ermengilde, Alse die edelijc huwen wildeGa naar voetnoot4). Die vrouwe was kerstijn goet Ende hevet haren man bevroet, 15[regelnummer] Dat soene tgelove dede lijen Ende brochtene uter bucgerienGa naar voetnoot5) Ingont was der vrouwen name. Dit was Leandere bequame, Die bisscop was in Ispalis, 20[regelnummer] Dat nu groot Sibille isGa naar voetnoot6). Alse die vader dit bekende, Togede hi den sone met genende,Ga naar margenoot+ Dat hi hem weder keren soude Ter wet, die hi selve houden woude. 25[regelnummer] Die sone sprac: ‘Mijns lijfs mi rove; Maer ic en late niet tware gelove, Dat ic eens hebbe bekent, Om tesen live tsine gescent.’ Die vader nam hem tconincrike 30[regelnummer] Ende al sijn goet gemeenlike, Ende slotene in enen karker ingeGa naar voetnoot7); Maer niet en dieden dese dinge. Up enen Paschenacht sendi saen Eenen bisscop Arriaen 35[regelnummer] Ten kerkere, dat hine monegen soudeGa naar voetnoot8); Maer Ermenghilt die en woude Om svaders hulde, om genen pant, Ghemonecht wesen van sire hant. Die bisscop sette hem ten kereGa naar voetnoot9).
[pagina 416]
40[regelnummer] Sijn vader, die felle here, Dede in sinen prisoene den sone Sijn lijf nemen omme tgone. Maer God vertogede na sine doot Van hem vele miracle groot: 45[regelnummer] Dies was sijn vader droeve te waren, Als hi de waerheit horde vander maren, Dat hi den sone hadde doot. Doch en was niet also groot Sinen rouwe van Ermenghilde, 50[regelnummer] Dat hi hem iet betren wilde. Maer alse hi ziec was in sinen ende, Om den bisscop Leander hi sende, Dien hi dicken hadde te voren Torment gedaen ende toren, 55[regelnummer] Ende seide: hine dorstem niet beheten, Omme dat sijn volc soude weten, Want hise te sere ontsach; Doch beghiede hi, daer hi lach, Dat hare gelove ware quaet, 60[regelnummer] Ende kerstijnlijc gelove staet An dat die Roemsche kerke ghietGa naar voetnoot1). Den bisscop bat hi ende riet, Dat hi wilde leren mede Sinen sone Ricarede, 65[regelnummer] Alse hi dede Ermenghilde. Doe staerf hi, wildi of en wilde. Ricareit, na des vaders doot, Die en hilt hem clene no groot Na des vaders heresie. 70[regelnummer] Sidert brochti al die partije Vanden Wester Goten, dat si lieten Dongelove ende kerstijn hieten. Vort suldi horen bedieden Some vanden heilegen lieden, 75[regelnummer] Die in deser keysere tiden Consten die werelt doreliden.
Van sente Benedictuse. LIII. Ga naar margenoot+ Benedictus, die grote here, Die de reghele entie lere Den swerten moenken heeft gelaten, Was een heilech man utermaten 5[regelnummer] Ende geboren uut Ytale.Ga naar margenoot+ Te Montecassijn, weetmen wale, Maecti eerst sine abdie. Nochtan, eer hi der moenke paertije Ane hem trac, sat hi verholen, 10[regelnummer] In eere roetsen gat verstolen, III jaer ombekent ghemeene, Sonder van eenen moenc alleene, Die hem met ere linen broot Met eenen clocsine neder bootGa naar voetnoot2). 15[regelnummer] Maer die viant balch hem utermaten Omme des moencs karitaten, Dat hi den man voedde in dat ghat, Ende brac dat clocsijn omme dat. Dies en liet hi niet sine weldaet, 20[regelnummer] Die m[...]c, omme den viant quaet. Up eenen Paschen es gesciet, Dat onse Here weten liet Enen pape van hem in deser wise. Hi seide: ‘Du maecs dine spise, 25[regelnummer] Ende mijn knecht in ghenen ghate Hevet hongher meer dan mateGa naar voetnoot3).’ Die pape es te hem geclommen Pijnlike bi paden crommen, Ende seide: ‘Vrient, nem ende bekent 30[regelnummer] Dat di God hevet ghesent. Hets Paschen heden: ens geen recht, Dattu vasts, ons Heren knecht.’ Hem quam al ghinder inden zin Een wijf, die hi int begin 35[regelnummer] Daer te voren hadde gesien, Dat hi der kintsceit moeste plienGa naar voetnoot4); Entie duvel quam hem ane In eere merlen gedaneGa naar voetnoot5), Ende vlooch dicken vor sine ogen. 40[regelnummer] Sine grote lust begonsti togen, So dat hi woch wilde ende begeven
[pagina 417]
Altemale sijn heilechGa naar voetnoot1) leven, Ende hem ane die werelt keren. Maer God en lietene niet onteren; 45[regelnummer] Want hi dornen bi hem sach: Snachts spranc hire in ende lach, Ende keerden weder ende vort. Sijn lijf wart daer also gescort, Dat die smerte dien quaden wille 50[regelnummer] Al neder dede leggen stille; Noch oec nemmermeer daer naer Ne quam hem coringe swaer. Ga naar margenoot+ Een abt staerf daer int lant, Ende alt covent quam altehant 55[regelnummer] Ende bat hem, dat hi haer abt ware. Node dedijt, doch daer nare Liet hijs hem ten lesten gehingen. Ende alse hise wilde dwingen Te houdene dat die regele hiet, 60[regelnummer] Ne wilden sijs gehingen niet, Ende scincten hem venijn Ende sendent hem na die zeden sijnGa naar voetnoot2). Doe scorde dat glasijn vat, Alse of een steen viele up dat. 65[regelnummer] Ga naar margenoot+ Doe nam hi orlof entie sine Ende keerde weder ter wostine, Daer hi in groten dogeden wies, So dat hi maecte naer dies XII cloestren, daer menech quam, 70[regelnummer] Die sine reghele anenam. So heilech was hi, dat hi mochte Weten der lieder ghedochte.
Vanden selven. LIIII. Ga naar margenoot+ Van sinen cloester cume ene mile Waren nonnen ter selver wile, Onder hem II joncfrouwen wel geboren, Die met haerre talen toren, 5[regelnummer] Die hem diendeGa naar voetnoot3), dicke daden, So dat die ghene wart beraden, Dat hijt Benedictus vort brochte. Doe scalt hise beede onsochte Ende sprac: ‘Hout uwen mont met ledeGa naar voetnoot4), 10[regelnummer] Oft ic doe inden ban u bede.’ In een gedreech sprac hi so; Maer sine achtens niet een stro, Die nonnen, cleene no groot, Ende bleven cortelijc daer na doot, 15[regelnummer] Ende men groufse inder kerken. Vort, alse die papen ente clerken Messe songen, entie dyaken Met rechte geboot sine saken: ‘Die inden ban es, ga uter duere!’ 20[regelnummer] Sach ene joncfrouwe daer ter ure, Die de nonnen hadde upgevoetGa naar voetnoot5) Ende vor hem in bedingen stoet, Dat si rumden haer graf Ende gingen buten staen bet af. 25[regelnummer] Die vrouwe te Benedictuse ginc Ende ontdecte hem dese dinc, Ende vragede raets met wene groot. Doe seidi: ‘Nu nem dit broot Ende offeret hier vor hem dan, 30[regelnummer] Sine bliven nemmeer inden ban.’ Die vrouwe deet, ende na dien dach Bleef elc liggende daer soe lach. Eens quam honger groet int lant,Ga naar margenoot+ Ende wat so Benedictus vant, 35[regelnummer] Hiet hi den aermen geven daer. Die kelderwaerder hadde vaer, Dat den broederen niet was bleven,
[pagina 418]
Ende en wilde tgene niet geven. Dies balch hem die heilege man, 40[regelnummer] Ende hiet datmen name dan Alle die olye entie vate, Ende mense worpe uptie strate, Dat daer ghene dinc mede Bleve van overhorichedeGa naar voetnoot1). 45[regelnummer] Men warp gheent vat upte stene, Maer en quetste groet no cleneGa naar voetnoot2). Doe hiet hij dat ment uphieve Ende ment gave dor Gods lieve. Sine moenke hi te samen dede 50[regelnummer] Ende scout de broedersGa naar voetnoot3) mede, Ende hiet dat si alle Gode baden, Ga naar margenoot+ Dat hi hem dade ghenaden. Na haer ghebede, up die stat, So wart daer een ydel vat 55[regelnummer] Al vul olyen vonden, Dat God gaf ten selven stonden. Menech ander wonder groot So dede hi vor sine doot, Ga naar margenoot+ Ende staerf, naer onsen waen, 60[regelnummer] Doe keyser was Justiniaen, Upten XXIsten dach Die indie maent van Maerte lach. Ga naar margenoot+ Int selve jaer, scrijft Elynant, Dat Benedictus staerf, alse hijt vant, 65[regelnummer] Senddi over berch in Gallen Sinen moenc Maurus, die met allen Sine moenke gebrachte Toter porten, ende custene sachte, Ende seindene ende gaf hem mede 70[regelnummer] Sine reghele aldaer ter stede, Ende daertoe sijns broeds gewichte, Ende een vat groet genouch lichte, Haers wijns mate, min no mere, Ende bevaelne onsen HereGa naar voetnoot4). 75[regelnummer] Maurus es te sente Mauricius comenGa naar voetnoot5). Daer heefti enen blenden vernomen, Die XI jaer antierde die kerkeGa naar voetnoot6), Ende hadde geleert an die clerke Van toehorne altemale 80[regelnummer] Sine ghetiden harde wale. Dien gaf hi aldaer sijn sien Ende hietene bliven daer na dien. Eenen doden jonghelinc Verwecti naer dese dinc. 85[regelnummer] Alse hi tAutsure quam, Biden Heilegen Geest hi vernam Sijns heren Benedictus doot, Ende sine ziele met vrouden groot Varen inden hogen trone
[pagina 419]
90[regelnummer] Ter euweliker bliscap scone. Ga naar margenoot+ Dese Maurus die ghenas Een kint, dat al cropel was Ende stom, ende gaf hem vort Beede gesonde ende wort. 95[regelnummer] Vele moenken sekerlike Maecti in Vranckerike. Sente Moer heetene de Walen. Te Parijs daer machmen halen Al noch paerdoen, daer hi leghet 100[regelnummer] Ende daer menne te eerne pleghet.
Van sente Medaerde ende sente Gyldarde. LV. Ga naar margenoot+ In desen tiden waren heilech ende waert Sente Medaert ende sente GyldaertGa naar voetnoot1), Die gedregen waren te samen Ende up enen dach ter werelt quamen, 5[regelnummer] Ende up enen dach ghewijt Ende bisscoppe ghebenedijt; Want te Ruem was bisscop sente Gyldaert, Ende te Noyoen sente Medaert; Ende beede storven up enen dach, 10[regelnummer] Daer miracle groot ane lach. Ga naar margenoot+ Tesen tiden waren also wale Ga naar margenoot+ IIII heileghe heren in Ytale: Een out man, die hiet Sabijn, Die van ouden die ogen sijn 15[regelnummer] Hadde verloren ende was blent, Ende over vray prophete bekent, Dien Totyla, die quade tyrant, Eere dede, alse hine vant. Dese was bisscop vulmaect in saken. 20[regelnummer] Dien wilde sijn archidiaken Vergeven met fellen venine, Omme naer hem bisscop tsine. Dit wiste die blende here, Ende voerseidem no min no mere 25[regelnummer] Naer sine doot bisscop tsine, Ende dranc tfenijn alsonder pine; Ende dertsche dyaken es doot gevallen, Alse oft hi tfenijn dronke met allenGa naar voetnoot2). Cassius was des anders name, 30[regelnummer] Ende was een bisscop goet ende bequame, Ende vorden coninc Totilen genas Eenen die beseten was. Dies dedem vortmeer groot ere Totyla, die grote here. 35[regelnummer] Fulgentius was de derde genant. Dien vinc Totyla, die viant, Ende dedene in enen paerke staen, Dat hi nieweren mochte ontgaenGa naar voetnoot3), Entie zonne sceen up hem heet, 40[regelnummer] Die hem pine dede ende leet, Ende reghene ende donderslaghen. DOester Goten, die des plagen Dat si den bisscop inden ringe Wachten, dat hi niet nontginge, 45[regelnummer] Worden so utermaten nat, Dat si en consten gedoghen datGa naar voetnoot4);
[pagina 420]
Maer binnen den ringe sone es met allen Een dropel waters niet gevallen. Vortmeer dede hem eere daer na 50[regelnummer] Die felle coninc Totyla. CreboniusGa naar voetnoot1) so hiet die vierde, Die des bisscops name verchierde. Dien hadde Totyla ghevaen Ende waerpene vor enen bere saen. 55[regelnummer] Die viel te hant met goeder moete Ende lecte des bisscops voeteGa naar voetnoot2). Hier omme eerdene dOester Goten Ende Totyla met sinen roten.
Van sente Brandane. LVI. Ga naar margenoot+ Te desen tiden was sente Brandaen: Van Yrlant, alse wi verstaen, Was hi geboren in dat begin Dat tkerstijndoem eerst quam in. 5[regelnummer] Die predecte ende hadde jongers mede In Yrlant, in Scollant, in meneger stede. Ga naar margenoot+ Van desen leestmen over waer, Dat hi indie zee voer VII jaer, Om dat hi wilde vinden ende zien 10[regelnummer] Deylanden, die de bouken plien Te hetene Fortunaet bi namen, Ga naar margenoot+ Met vele sire jongers te samen. Ga naar margenoot+ Indie vaert vant hi groet wonder, Dat goet te horne ware besonder, 15[regelnummer] Maer dat die jeesten te min dogen, Alsere vele in schijnt gelogen: Bidi scheetmen die dinc hier uutGa naar voetnoot3). Met desen was sente MachuutGa naar voetnoot4),Ga naar margenoot+ Sijn jongre ende sijn moenc waert 20[regelnummer] Ende sijn geselle indie vaert, Die was ute Bertaengen geboren, Ende quam hier over, alswijt horen, Te Sentes wonen in Aquitane, Dat nu geheeten es, ic wane, 25[regelnummer] GasscoengenGa naar voetnoot5); ende sijn goede leven Es in Latine wel bescreven. Sente Brandaen doepte desen Ende hietene goet ende heilech wesen. Eens drouch hi vier in sinen scoot,Ga naar margenoot+ 30[regelnummer] Dat sijn cleet bleef sonder noot, Entie inghel ons Heren echt Die ontstac selve sijn lechtGa naar voetnoot6). Doc begherde sente Machuut Een wilder lant, dat lage bet uutGa naar voetnoot7), 35[regelnummer] Ende horde seggen dat een lant, Dat Yma ware ghenant, Indie zee verre laghe dane, Ende hem die soetheit laghe ane Vanden erdschen paradiseGa naar voetnoot8). 40[regelnummer] Hi ende sijn meester Brandaen de wise Ghereeden een scip, horen wi tellen, Met XCV gbesellen, Die beghevene moenken waren, Ende ghinghen heenen varen 45[regelnummer] Oest, West, Zuut ende Nort, Ende vernamenre niet af een wort; Ende alsi teylant niet en vonden,
[pagina 421]
Keerden si thuus in langen stonden. Ende alsi thuus quamen, de Bertoene 50[regelnummer] Coren in haren doene Machute teenen bisscoppe daer Om menege miracle claer, Die hi dede ende hadde gedaen, Eer hi die ere hadde ontfaen. 55[regelnummer] Ga naar margenoot+ Alse Machuut eene stont Sijn bisscopdoem, dattem was cont, Berecht hadde scone ende wel, Echt in siere herten vel, Dat hi dat eylant wilde soeken, 60[regelnummer] Daermen af lase in bouken, Daer dinghelen te sine plagen, Ende wilt vinden ende bejagen. Sijn scip ghereeddi daer ane, Ende nam sinen meester Brandane, 65[regelnummer] Ende met menegen heilegen man, Ende vinc echt die sorge anGa naar voetnoot1) Vele jare, hebben wi verstaen, Hebben si in dese vaert gedaen; So dat si in een eylant quamen, 70[regelnummer] Daer si een graf saen vernamen So groot, dat elc twifelen mochte, Ga naar margenoot+ Oft dat enegen mensche dochteGa naar voetnoot2). So dat si alle Machute baden, Omdat si hem dies beraden, 75[regelnummer] Ende Brandaen sijn meester mede, Dattem God dade hare bede, Die si Gode bidden woudenGa naar voetnoot3), Dat hi ghenen mensche soude Up doen staen vander doot. 80[regelnummer] Machuut sprac: ‘Dits mi te groet.’ Maer dander badens hem so sere, Dat hi ter beden viel, die here, Ende bat Gode in groten weene, Dat hi dade hare bede gemene. 85[regelnummer] Ende alse hi endde sine ghebede, Stont die ruese up vander stede, So groot, so lanc, dat elken dochte, Dats niemene geloven en mochte. Men vragede, wie hi hadde gewesen 90[regelnummer] Ende wat hi gelovede vor desen. Doe seidi den name sijn: ‘Een rese wasic ende hiet MuldewijnGa naar voetnoot4). Heidijn wasic ende was ghescent Daer omme inden helschen torment. 95[regelnummer] Nu bem ic uter quader stede Verloest bi Machuuts bede. Jhesus Cristus, die Gods Sone, Dats die ware God; die ghone Diene cruusten sijn ghescent 100[regelnummer] In C waerven meerren torment.’ Ende want hi gelovet ende mect, Dat hi met Gode dus es verwect, So bidt hi datmenne kerstijn doe, Dat hi Gode behore toe.
Vanden gygant, dien sente Machuut verwecte. LVII. Die bisscop heeftene geleertGa naar margenoot+ Ende an onseGa naar voetnoot5) ghelove bekeert, Ende doepten daer ter stede In deere der Drievoudichede. 5[regelnummer] Doe vrageden si hem, want hem lange stont Die zee hadde ghewesen cont,
[pagina 422]
Of hem iet ware bekant Yma, dat soete lant. - ‘Wilen,’ seiti, ‘hier te voren, 10[regelnummer] Doe ic die zee hadde vercoren Ende ic wandelde dor die vloede, Doe saghic Yma dat goede: Dats dbeste lant ende tscoenste mede, Datmen vint in enegere stede. 15[regelnummer] Maer dats cort ende lanc: Men vintere ne genen ingancGa naar voetnoot1). Ic wanics niet en was waert, Want ic mi hilt an heidijn aertaGa naar voetnoot2).’ Die bisscop Machuut hem bat, 20[regelnummer] Dat hi name daer ter stat Haren cabel ende trocse dare, Daer hi waende dat teylant ware. Doe ginc hi henen dor die vloet Ende tooch tscip also te voet, 25[regelnummer] Oft hise gebringen mochte Toten eylande, datmen sochte. Ga naar margenoot+ Maer hem quam een storem jegen, Diese niet en liet gheweghen Daer si wilden sijn, die herenGa naar voetnoot3), 30[regelnummer] Ende moesten ten lande keren, Daer verweet was die gygant. Daer bleven si een stic int lant, Entie grote man verstaerf, Ende si groevene anderwaerf, 35[regelnummer] Ende bevalen Gode die ziele Enten ingele sente Michiele. Ga naar margenoot+ Die hope verloren si tien stonden, Dat si tlant niet en vonden, Ende wilden te lande keren. 40[regelnummer] Henen voeren si Gode terenGa naar voetnoot4), So dat quam een Paschedach; Doe versagen si waer lach Een cleene eylant, daer wilden si toe, Omme datmen daer messe doe. 45[regelnummer] Messe songen si overluut, Brandaen entie bisscop Machuut; Ende alse hi ter stillen quamGa naar voetnoot5). Al gheent geselscap vernam, Dattem verroerde geent lant. 50[regelnummer] Doe worden si geware te hant, Dat een visch ware, een levende dier. Want hi groot was ende onghier, Waren si vervaert ende verbolghen, Ende waenden alle sijn verswolgen. 55[regelnummer] Maer Machuut, al riepen si sere, Hilts hem vaste an onsen Here, Onthier ende messe was gedaen. Doe trooste hi die broedere saen; Maer si liepen te scepe waert, 60[regelnummer] Alse die sere waren vervaert. Doe viel Machuut in sine gebede, Ende bejagede dat God dede Den visch so langhe liggen daer, Dat al te scepe was sonder vaer; 65[regelnummer] Ende hi ginc met sachten gange Ten scepe na dandere lange.
Vanden selven Machute. LVIII. Up eenen Pascheavont ghevel,Ga naar margenoot+ Dat sente Machuut also wel Eenen doden hevet verwect, Daer menre met ten grave trect. 5[regelnummer] Hi stont up vander doot Ende clagede sinen dorst dorgroot, Ende bat om eenen toge van wine; Maer daer en plach geen te sine. Machuut sach een stenijn vat, 10[regelnummer] Ende hiet hem bringen dat Vul waters, ende hi seinet daer: Daer wart dwater goet wijn claer, Ende dat vat, dat stenijn was,
[pagina 423]
Wart ter selver stont gelas. 15[regelnummer] Aldaer hi ginc weder ende vort Predeken ons Heren wort In Bartaengen, dat Ingelant heet, Sach hi driven rouwe ende leet Enen zwijnherde ende jammer groot. 20[regelnummer] Ga naar margenoot+ Hem was eene soch doot, Die hi hadde geworpen daer, Omme dat soe was den corne swaerGa naar voetnoot1), Ende hare waren IIII verkine blevenGa naar voetnoot2), Die van hongere lieten tleven. 25[regelnummer] Sinen here ontsach die knecht. Doe quamer sente Machuut recht, Ende stac hare in dore den staf, Daer hi hare tleven mede gafGa naar voetnoot3). Dese miracle ende menege mede 30[regelnummer] Leestmen dat sente Machuut dede. Ga naar margenoot+ In sinen tiden was BailotGa naar voetnoot4) Here, die gherne dede dor God Ende hilt Machute in eren groot. Maer talre eersten dat hi was doot, 35[regelnummer] Die in grote Bartaengen saten Waerre vele, die utermaten Machute daden grote scade. Dies so wart hi des te rade, Dat hi met sinen moenken thant 40[regelnummer] Henen rumde goelike tlant, Ende quam over uut grote Bartaengen Int lant van Acquitaengen, Int lant van SentesGa naar voetnoot5), daer men hem dede Eere ende menege hoveschede. 45[regelnummer] Daer wart hem een ezel gegheven, Dien hevet hi also gedreven, Dat hi hout drouch uten woude, Datmen ter kokenen bernen soude; So dattene een wulf verbeet. 50[regelnummer] Dat was sente Machute leet, Ende dede den wulf te hem comen, Ende hiet dat hi hevet genomen Thout, dat die ezel dragen soude, Dat hijt draghe uten woude. 55[regelnummer] Die wulf wart daer toe bedreven, Dat hi diende al sijn leven. Dit hebben wi vonden bescreven Van des goets Machuuts leven.
Van sente Columbane ende sente Samsoene. LIX. In keyser Justijns eerste jaer,Ga naar margenoot+ Vinden wi lesende vor waer, Dat sente Columbaen van Yrlant In Bartaengen wart becant, 5[regelnummer] Dat Ingelant nu heet bi namen. Hi ende sine ghesellen quamen Hier over int lant van Gallen, Daer si Gods wort spraken met allen, Die horen wilden dwort ons Heren. 10[regelnummer] Doe ontfinghene met eren Seghebrecht, die coninc rike, Die Bourgoenyen ende Oesterike Hilt alse een here groot, Ende sint bleef vor Dorneke doot, 15[regelnummer] Ende gaf hem bosch, lant ende weide, Daer hi ende sine moenken beide Mochten hacken ende winnen. Enen cloester si daer beginnen. Aldaer liet hi sijn covent 20[regelnummer] Ende ginc souken al ommetrent, Waer hi schulen mochte alleene.Ga naar margenoot+ Doe vant hi in eenen steene Een hol van eenen wilden bere. Dien jaghedi woch sonder were, 25[regelnummer] Ende zat in hermitagen daer, Gode biddende met herten claer. Daer dedi uut eenen maerberstene Springen eene fonteine reene.
[pagina 424]
An hem quam volc van al omtrent, 30[regelnummer] So dat hi hadde een groot covent. Doe ginc hi soeken indie wostine, Waer hi entie moenken sine Alrebest woenden tien stonden, So dat hi hevet van erden vonden 35[regelnummer] Eenen tevalnen casteel, Dat wilen stacrc was ende gheel, Dat Luxovium in Latijn heetGa naar voetnoot1); Daer vant hi fonteinen heet Ende stenine ymagen, die theidene diet 40[regelnummer] Hare gode wesen hiet. Daer maecti eene abdie Ende van moenken ene grote paertije. Ga naar margenoot+ Sijn jongere was sente Galle, Die vorbaerste boven dandre alle. 45[regelnummer] Bi hem dede God sint in Sassen Een covent van moenken wassen. Noch es die cloester ten daghe heden Een huus van grotre werdichedenGa naar voetnoot2). Dese dinc ende ander mede 50[regelnummer] Leestmen dat sente Columbaen dede; Ende voerseide meneghe dinc, Die so ende anders niene verghinc, Alsemen hier naer sal vertellen Van hem ende van sinen ghesellen. 55[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ten selven tiden, alsict vernam, Was sente Sampsoen, die wilen quam Ute grote Bartaenyen int cleene, Dien wi houden int ghemeene Den heilechsten, diemen doe vant. 60[regelnummer] Sente Machuut, die grote zant, Was sijn maech ende van sinen lande. Dese Sampsoen, alsict becande,Ga naar margenoot+ Quam eens gaende inden woude. Daer hi ende een ander liden soude, 65[regelnummer] Hordi een wilt duvels wijfGa naar voetnoot3). Sijn gheselle wart so keytijf, Dat hi vlo van groten vare, Ende dat wilde wijf hem nare, Ende gaf hem sulc enen stoot, 70[regelnummer] Dat soene daer liet over dootGa naar voetnoot4). Mettien heefti dat wijf versien Snellike lopen ende vlien, Grijs alse eene oude queneGa naar voetnoot5), Dor dat wout lopende hene. 75[regelnummer] Hi volgede na aldaer hi vant Sinen geselle liggende int sant, Die cume levende bliven mochte. Doe riep hi na dwijf onsochte: ‘Bi Jhesum Cristum hetic di, 80[regelnummer] Dattu staes ende ontbeits mi!’ Soe bleef staende, alse mit hiet,Ga naar margenoot+ Bevende, inde hant eenen spiet:Ga naar margenoot+
[pagina 425]
Dien liet soe sinken uptie erde. Hi sprac: ‘Wie bestu, quade onwerde?’ 85[regelnummer] - ‘Ic bem,’ sprac soe, ‘eene TheomacaGa naar voetnoot1).’ (Dat luut in Dietsch harde na Alse die ghene die Gode orloghen). ‘Ic ende die gheneGa naar voetnoot2), daer wi moghen, Hebben oint gescaet uwen luden. 90[regelnummer] Nu en leeftre inden daghe huden Niemene meer dan ic alleene In allen desen woude ghemeene. Ic hadde zustre tweewaerf viere Ende eene moedere onghiereGa naar voetnoot3). 95[regelnummer] Hier wasic eenen man ghegheven, Ende alse hi verloos sijn leven, Sone mochtic noit henen danGa naar voetnoot4).’ Doe seide die heileghe man: ‘Mochtstu den man sijn lijf geven, 100[regelnummer] Dien du geraect hebs an sijn leven, Oft om dine ziele sorghenGa naar voetnoot5)?’ - ‘Neen ic,’ seitsoe, ‘al soude men mi worgen Noch ic en mach mi betren niet Nemmermeer, wat mijns gesciet; 105[regelnummer] Want van kinde tote heden Hebbic ghelevet met quaetheden.’ Doe antworde die heileghe man: ‘Gode, onsen Here, so biddic dan, Sijnt dattu best so quaet een wijf, 110[regelnummer] Dattu hier enden moets dijn lijf.’ Ter slinker ziden waert soe spranc Ende viel doot eer iet lanc; Ende vort maecte hi ghesont Sinen gheselle in corter stont. 115[regelnummer] Dit hebbic hier bidi gheset,Ga naar margenoot+ Omme dat ic wane te bet Dat ghelijc es waer te sine, DanGa naar voetnoot6) vanden savage Merline Ende van anderen toveressen, 120[regelnummer] Daermen af leest in Artuurs lessen Ende in anderen bouken mede, Die loghene mingen metter waerhede.
Van heilegen lieden ende sente Amante. LX. Dese miracle ende andere medeGa naar margenoot+ Leestmen dat sente Sampsoen dede; Ende was eerst moenc ende abt daer naer, Ende daer naer leeddi leven swaer 5[regelnummer] In hermitagen ende in holen: Sint was hi erdschbisscop te DolenGa naar voetnoot7).Ga naar margenoot+ In clene Bartaengen nam hi ende,Ga naar margenoot+ Daerne dinghel ons Heren sende. Dese Sampsoen leerde EtbineGa naar margenoot+ 10[regelnummer] Ende trakene vander werelt pine Ter clergien in goet leven. Sijnt hevet hi hem moenc begeven In enen cloester, wi lesent dus, Daer priester was WingnaliusGa naar voetnoot8), 15[regelnummer] Ende Etbin was sijn dyaken. Eens souden si hem beede maken
[pagina 426]
Messe spreken buten der abdien; Ga naar margenoot+ Ende alsi quamen, in ere stijenGa naar voetnoot1) Vonden si eenen maladen man, 20[regelnummer] Daer vele einselijcheden was an. Hi lach ende bat up die aerde. Si vrageden, hoe hi so gebaerde. Hi seide: ‘Ie hebbe siecheit vele, Maer het gaet mi uten spele. 25[regelnummer] Mi spi bestopt mijn nesegaten Met vulecheden so utermaten, Men helpe mi heden up desen dach, Ic wane ic niet langer leven mach.’ Indie middelt namene Etbijn; 30[regelnummer] Die priester taste den nese sijn, Alse dien te makene claer. Die malade maecte mesbaer Ende seide: ‘Her oude, doet u hant dane! Wildi mi helpen, buget hier ane, 35[regelnummer] Ende neemt mijn nese in uwen mont, Ende zuget mi uut in deger stontGa naar voetnoot2).’ Wingnalius viel uptie knien, Alse die wille helpen dien; Ende alse hi sinen nese zooch, 40[regelnummer] Enen steen hi daer ute tooch, Die hem viel inden mont, Precieus ende diere tiere stont. Mettien hebsi den zieken verlorenGa naar voetnoot3), Ende sien beede ende horen, 45[regelnummer] Dat Jhesus Cristus es, onse Here, Die hem dies belovede sere. Noch hevetmen den selven steen: Dies ghelike en es negheen. In keyser Justijns vijfte jaerGa naar margenoot+ 50[regelnummer] Staerf sente Vedast, vorwaer, Deerste bisscop van Atracht, Die van Toel daer was bracht. Int seste jaer, alse wijt horen,Ga naar margenoot+ Was sente Amant geboren, 55[regelnummer] Die Vlaendren bekeerde ende Ghent de stede Van heidijnscap ten kerstijnhede. Dese was uut Aquitaenge geboren, Dat wi Gasscoenyen noemen horen, Ende was clusenere te Tours, 60[regelnummer] Daer hi den live dede clene succoers; Ende moenc was hi langen stont, Als ons sine jeeste maket cont. Sidert wart hi te MaestrechtGa naar margenoot+ Bisscop ende hevet berecht 65[regelnummer] Den stoel daer met groter eren, Alse sine jeeste hier na sal leren.
[pagina 427]
Ga naar margenoot+ Dese bekeerde sente Baven, Enen grave rike van haven, Die grave was up Aspengouwe, 70[regelnummer] Die rovere was ende ongetrouwe Ende alle sine dage hadde gewesen, Ende sidert heilech wart na desen, Ende hem sijnt te Ghent begaf Ende stont der sonden af, 75[regelnummer] Ende vray moenc bleef toter doot, Alst sidert wart der werelt bloot. Ga naar margenoot+ Dese Amant met Gods gewelt Ga naar margenoot+ Maecte III cloestren up die Scelt. Noch staen te Ghent die twee, 80[regelnummer] Ende die derde dats, min no mee, Daermen nu begraven weet, Dat Sente-Amands in Pevele heetGa naar voetnoot1). Te Ghent inden tor Blandijn, Daer Mercurius hadde gesijn 85[regelnummer] Langhe over god geheert, Dien heefti verdreven ende ontheertGa naar voetnoot2). Eenen verhanghenen keytijf Dien gaf hi metter bede tlijf, Ende bleef in heilegen doene doot, 90[regelnummer] Al dogedi menege smerte groot. Andere heileghe lieden meer, Dan ic seide no nu noch eer, Waren vele in desen tiden; Maer nu moetic overliden 95[regelnummer] Die dinghen met corten worden. Die alle die redene, diere toe horden, Vulbringen wilde, het ware te lanc: Dies so cortic minen ganc. Dies meer wille, does ondersouc: 100[regelnummer] Ic beginne den sevenden bouc.	margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 1. † margenoot+ Fol. 155. d. voetnoot1) Vs. 14-20. Vinc. favebat hereticis et persequebatur catholicos. margenoot+ Vinc. O. voetnoot2) T.w. ‘Hij was niet, hetzij heer of knecht,’ d.i. ‘er was niemand, hetzij heer of knecht, wien enz,’ De gissing van Dr. Jonckbloet, Nalezing bl. 39, of men welligt zou moeten lezen: Het ne was no here ofte knecht, is onnoodig, en zou in elk geval de verandering van ofte in nochte vereischen. Doch de lezing is best in orde: so - ofte, voor het gewone so - so, hetzij - of, komt ook elders voor. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 1. voetnoot1) Vs. 53-128. Verg. Lekensp. B. II. c. 48. vs. 475-496. voetnoot2) Vinc. Ex qua causa separatus est clerus et divisus est et senatus, alii cum Simacho, alii cum Laurentio. voetnoot3) D.i. ‘zoodat zij de zaak aan eene scheidsregterlijke uitspraak verbleven.’ Man, de gewone term voor scheidsregter, arbiter. Vinc. Et facta contentione hoc constituerunt partes, ut cet. margenoot+ Fol. 155. e. voetnoot4) D.i. ‘die de meeste aanhangers (aan zijne zijde) had.’ Vinc. ubi pars maxima cognosceretur. voetnoot5) Vinc. constituit Laurentium in Micerinam civitatem episcopum intuitu misericordie. En straks weder: Laurentius Micerinus. Toch moet bij Maerlant Nucerne, en bij Vinc. Nucerinus worden gelezen; want de bedoelde stad was Nuceria, thans Nocera geheeten. voetnoot6) Vinc. subornaverunt testes falsos. voetnoot7) Vinc. ceperunt agere, ut visitatorem daret rex sedis apostolice. voetnoot8) Vinc. Tunc rex dedit Petrum, Altine civitatis episcopum, quod canones prohibebant. voetnoot9) Ook bij Vinc. 115, doch in den Lekensp. t.a. pl. vs. 492 wordt het getal op 220 begroot. voetnoot1) Vinc. damnatur Petrus, Altinensis episcopus, invasor sedis apostolice, et Laurentius Micerinus, quod vivo Simacho episcopo pervaserunt sedem cius. margenoot+ Fol. 155. f. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 2. voetnoot2) Vinc. Multa quoque opera preclara in urbe Roma fecit in ecclesiis extruendis, illustrandis et decorandis. voetnoot3) Vinc. Quem hymnum Thelesforus, septimus a Petro papa, nocte natali Domini ad missas, a se in ipsa nocte institutas, cantari instituit, et in eo ad angelorum verba que sequuntur adiecit. - In vs. 38 heeft het Hs. Ende die dit. In vs. 35 is de naam van paus Telesphorus in Celestforius verknoeid. Even onjuist wordt hij in den Lekensp. B. II. c. 44. vs. 149 Cellephorus genoemd. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 3. ± voetnoot4) Hs. Transemont. Verg. bl. 58, aant.Ga naar voetnoot5) Vinc. Trasamundus. voetnoot5) Vinc. erga quos Simachus papa manum sue liberalitatis benivole exercuit. voetnoot5) Vinc. erga quos Simachus papa manum sue liberalitatis benivole exercuit. margenoot+ Fol. 156. a. voetnoot1) Vinc. ignito iaculo celitus veniente visibiliter combustus est. - In vs. 66 heeft het Hs. spiet, niet spriet, als in de oude uitgave. voetnoot2) Vinc. male distinguens Trinitatem. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 4. voetnoot3) Vinc. Gundeugus. De naam was Gundioc. voetnoot4) Vinc. Gondobaudus, Godegisilus, Hilpericus et Godomarus. - De drie eerste namen zijn juist, de vierde heette Gundemar, gelijk Maerlant te regt heeft. Gondobaudus d.i. Gundebald, wordt door Maerlant altijd Gondebant genoemd, ook in het rijm. voetnoot5) Vinc. Trona. margenoot+ Vinc. O. voetnoot6) Zie het vorige Boek, c. 48. vs. 35-45. margenoot+ Fol. 156. b. voetnoot7) Hs. Cansulaer. De zin is: ‘hij zond hem kostbare en schoone geschenken, den consulairen naam en dien van Augustus.’ Bij Gregor. Turon. L. II. c. 38: ab Anastasio imperatore codicillos de consulatu accepit. En straks: et ab ea die tanquam Consul et Augustus est vocitatus. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 4. m. † margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 4.m. margenoot+ Fol. 156. c. voetnoot1) D.i Als zij, even als vs. 11 en 23. Hs. Also. voetnoot2) Hs. teenen. Vinc. Post hoc illa ingressa cubiculum suum misit ancillam suam, vocare pauperem illum. - In vs. 30 man te schrappen, blijkens het metrum. voetnoot1) Vinc. Non est, inquit, rectum Christianam feminam pagano nubere. - Men zou kerstinen in vs. 57 kunnen verdedigen, door ghenen kerstinen zamen te voegen, en den zin aldus te verstaan: ‘Eene Christen vrouw moet volstrekt niet in gemeenschap treden met een man, die geen Christen is (met een niet-Christen).’ Doch eenvoudiger is het zeker, kerstinen voor eene schrijffout te nemen, en door heidinen te vervangen. voetnoot2) Hs. daghe. Vinc. Anno insecuto. margenoot+ Fol. 156. d. voetnoot3) Het verhaal bij Maerlant (vs. 73-89) is niet duidelijk, doordat de dichter niet heeft doen uitkomen, dat Clovis Clothilde als zijne bruid deed opeischen (omdat zij zijnen ring had aangenomen). Alles wordt helder door de vergelijking van Vinc. Anno insecuto misit rex legatarium ad Gondobaudum pro sponsa Lotilde. Audiens hoc Gondobaudus ait: Renuncia domino tuo, quia frustra mendacium locutus est, sponsam se habere neptem meam. Burgundiones consiliarii eius, metuentes valde iram Lodonei, dato consilio, requisitis omnibus thesauris regis, invenerunt annulum Lodonei inscriptione et imagine signatum. margenoot+ Vinc. B. XXII c. 5. voetnoot4) D.i. in het leven riep. Over de elliptische uitdrukking gebieden, voor gebieden te levene, zie Dr. Jonckbloet op Walewein, D. II. bl. 292 vlg. voetnoot1) Vinc. sanguinem eorum Dominus vindicet. margenoot+ Fol. 156. e. voetnoot2) Hs. dats waer. Vinc. Unum restat, quod difficile petis: ut deos meos relinquam. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 5. m. voetnoot3) D.i. ‘het greep hem aan, maakte indruk op hem.’ Vinc. alleen: Obaudiens Gondobaudus. voetnoot4) Vinc. (dedit) partem maximam ex thesauro suo supellectilique neptis sue. - Maerlant wijzigt hier in zooverre het berigt van Vinc., dat hij al dekleinoodiën aan Clothilde doet teruggeven, volgens het Nederlandsche gebruik, waarbij het lijfgoed enz. der moeder altijd in zijn geheel aan de dochters kwam. Verg. Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 249. voetnoot1) Vinc. Baptizatus autem puer, in ipsis albis de hac vita transivit. Unde rex contristatus ait: Si nomine deorum meorum dedicatus fuisset, utique vixisset. - Men zal derhalve, voor gheboren, in vs. 34 ghedopet moeten lezen. De vermelding daarvan mag voor den zamenhang niet ontbreken. Men lette vooral op het woordje oec in vs. 49, waaruit blijkt dat hetzelfde insgelijks van den eersten zoon was gemeld. margenoot+ Fol. 156. f. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 6. margenoot+ Vinc B. XXII. c. 6. m. margenoot+ Fol. 157. a. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 9. † margenoot+ Vinc. B. XXII. c. m. margenoot+ Fol. 157. b. voetnoot1) Vinc. Velis divinitus depictis adumbrantur platee. De woorden zijn ontleend aan Gregor. Turon. L. II. c. 31, doch het fraaije divinitus is daar niet te vinden. voetnoot2) Vinc. Mitis depone colla, Sicamber! Adora quod incendisti, incende quod adorasti. (Verbeterd naar Gregor. Turon. l. 1.). voetnoot3) Vinc. Cumque non adesset qui crisma afferre debuerat, ecce, subito columba, celitus elapsa, ampullam cum crismate rostro detulit, de quo pontifex regem in baptismo linivit. - Bij Gregor. Turon. komt dit berigt (vs. 79-92) niet voor. Vinc. ontleende het, naar zijne eigene opgave: Ex gestis sancti Remigii. margenoot+ Fol 157. c. voetnoot4) Vinc. de exercitu eius plus quam tria milia virorum baptizantur. - Ontleend aan Gregor. Turon. l. 1. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 7. voetnoot1) Vinc. episcopum Genebaudum constituit. voetnoot2) Vinc. Genebaudus, parum attendens virtutem hominis contra peccatum, uxorem suam clam causa instruendi frequenter ad se venire permisit. voetnoot3) Vinc. crebre frequentationes et blanda colloquia animum episcopi ad peccatum traxerunt. voetnoot4) Vinc. Qui confusus remandavit dicens: Puer generatus est in latrocinio: volo ut Latro vocetur. margenoot+ Fol. 157. d. voetnoot5) Vinc. At ne suspicio inde procederet, uxorem suam sicut prius ad se venire permisit. voetnoot6) Vinc. eam Vulpeculam nominavit. voetnoot7) Vinc. Tandem in se reversus episcopus. voetnoot8) Vinc. vix poterat ei Genebaudus quod fecerat pre lachrymis enarrare. voetnoot1) Vinc. sicut celura tibi apertum est, ita et ostium patebit tibi. Et statim, salvo sigillo et cera, apertum est. voetnoot2) Het Hs. heeft: Lamij, sijn sone van sinen live. Doch de naam was Latro. Verg. bl. 355, aant.Ga naar voetnoot4) Vinc. Cui filius eius Latro successit. - De verbetering van live in wive wordt door het voorgaande verhaal blijkbaar vereischt, en reeds door het rijm aangewezen. voetnoot4) D.i. ‘wien (te genezen) aan Benedictus mislukt was.’ Vinc. quem beatus Benedictus curare non potuit. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 8. ± voetnoot3) Vinc, in episcopatu LXXIIII. margenoot+ Fol. 157. e. voetnoot4) D.i. ‘wien (te genezen) aan Benedictus mislukt was.’ Vinc. quem beatus Benedictus curare non potuit. voetnoot5) De zin eischt hier eene omzetting: de gedachte is al te scheef. Alles komt in orde, als men eerst vs. 7 en 8, en daarna vs. 5 en 6 leest. De inhoud van vs. 7 en 8 komt bij Vinc. niet voor. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 9. ± margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 10. ± voetnoot6) Vinc. Invenit autem inter domorum murorumque fragmenta antique ruinas ecclesie. Quod dum videns suspiraret, ecce subito ex ruinosis speluncis ursus prosilivit. - In vs. 25 heeft het Hs. tevaelne, eene onjuiste schrijfwijze: de zuivere vorm is tevalne. voetnoot7) Vinc. visa est columna clarissime lucis a culmine domus, in qua iacebat, usque ad summum celi. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 11. ± voetnoot8) Vinc. Leonardus. voetnoot1) Vinc. cum fratre suo Liphavdo. voetnoot2) Vinc. Accidit ... ut rex cum suis iuvenibus more solito in illo nemore venaretur, et regina, que cum ipso causa delectandi perrexerat, partu periclitans moreretur. Dum ergo morienti medici subvenire non possent, cet. margenoot+ Fol. 157. f. voetnoot3) Vinc. de edita prole et liberata coniuge. voetnoot4) Vinc. locum ipsum Nobiliacum propter regem nobilem, qui locum dederat, appellavit. - Nobiliacum, bij Maerlant Nobles genoemd, later onder den naam van Saint-Léonard-le-Noblac bekend. voetnoot5) Aldus te regt in het Hs., niet was, als in de oude uitg. Waes is de zamentrekking van was des. voetnoot6) Vinc. tantam contulit Deus ei gratiam, ut ubicumque aliquis nomen eius in carcere vel in vinculis invocasset, statim solutus et liber ad eum veniens suas ei cathenas et compedes presentaret. voetnoot7) Eene der moeilijkste plaatsen van den Sp. Hist. Vs. 88-92 luiden bij Vinc. Huiusmodi plures cum eo in perpetuum remanebant, et qui male aliena rapuerant, iam de suo labore etiam alios sustentabant. - Zoowel Dr. Jonckbloet, Nalezing bl. 40, als Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 262, verbinden aren in vs. 90 met het volgende die zonden, stellen het met arnen gelijk, en vatten den zin aldus op: ‘die boete voor hunne zonden wilden doen.’ Die uitlegging is echter noch met den vorm, noch met de beteekenis des woords overeen te brengen, en vs. 92 blijft dan nog geheel onverstaanbaar. Arnen, aernen of arenen, waarvan in 't Mnl. een twintig voorbeelden bekend zijn, luidt altijd zóó en niet anders: het laat den vorm aren evenmin toe, als b.v. vertoornen den vorm vertoren zou toelaten. Verg. Ohd. arnôn, Mhd. arnen, Ags. earnjan, Eng. to earn, en het goth. subst. asans, oogst, Mhd. erne, Nhd. ernte, bij Kil. Arne, Erne. De beteekenis was oogsten, vooral overdragtelijk de (kwade) vruchten zijner daden inoogsten, er voor boeten. Maar dat is geheel iets anders dan boete doen. De misdadigers, die tot Leonard kwamen, mogten wenschen voor hanne zonden boete te doen, zij konden niet verlangen er voor te boeten, de slechte gevolgen er van te ondervinden. Aren nu is een geheel ander woord dan arnen: het is Ohd. aran, Mhd. aren, Lat. arare, in 't Mnl. ook eren geheeten, en beteekent ploegen, het land bebouwen. Zie Kil. en Lekensp. gloss. De zin schijnt dus te zijn: ‘zij bleven bij Leonard en wilden als landbouwers arbeiden,’ beantwoordende aan de suo labore van Vinc. Achter aren behoort dan eene punt te staan, en in het volgende moet eene erge corruptie schuilen, hetzij door het wegvallen van twee of meer verzen, hetzij door verminking of verknoeijing van den tekst. Het is niet wel mogelijk, bij eene zoo bedorvene plaats, die den zin van Vinc. volstrekt niet wedergeeft, door kritiek de hand des dichters te herstellen. Wilde men eene gissing wagen, men zou b.v. aldus kunnen verbeteren: Die met hem bleven ende wilden aren. Die mieden, die si hadden ontfaen, Worden in goeden ende gedaen. D.i. ‘zij bleven bij den heilige en wilden als landbouwers werken. Het loon, dat zij ontvingen, werd tot een goed einde besteed.’ Zoo heeft men althans zuivere taal, en den zin van Vinc. behoorlijk uitgedrukt. Doch met zekerheid laat zich niets beslissen. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 12. ± voetnoot1) Vinc. visionem quasi somnium parvipendens de sancti imperio nihil fecit. voetnoot2) Misschien heeft Maerlant bedoeld: ‘hij liet zijne keten aan (een beeld van) den heilige vastmaken, om zich zoo doende met hem in aanraking te stellen en zijne hulp deelachtig te worden.’ Het blijft dan echter de vraag, of daar in de gevangenis een beeld van den heiligen Leonard te vinden was; en zeker zou het eene nog al vrije vertaling zijn der woorden van Vinc. In Britannia similiter quidam tenebatur, sed tamen sanctum Leonardum ut sibi succurreret continue precabatur. Unde ipse sanctus in medio carcere statim affuit, et palam custodibus cet. - Mag men aannemen, dat Maerlant die woorden getrouw heeft vertaald - en dat zal wel het waarschijnlijkst zijn -, dan ligt het voor de hand, het vreemdluidende vs. 126 aldus te verbeteren: Die liet sine bedinghe an hem gaen. d.i. ‘rigtte tot hem zijn gebed.’ Dat den afschrijver, voor bedinghe, het woord ketene ontviel, dat in ditzelfde hoofdstuk een paar malen voorkomt, zou zeker niet vreemd zijn. Misschien mag men zelfs het ww. slaen wel behouden, dat in 't Mnl. bijna aan keeren, rigten beantwoordt. Verg. Lekensp. gloss. Gelijk men het oog op iemand slaat, zoo kan men ook eene bede aan hem slaan, d.i. tot hem rigten. margenoot+ Fol. 158. a. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 13. voetnoot1) Vinc. Tunc rex in directum proiecit a se bipennem suam. voetnoot2) Hs. sente Pieters ere, blijkbaar eene schrijffout door ontijdige herinnering van vs. 19. Vinc. precepit rex pro reverentia sancti Martini, ut nihil aliud nisi herbam presumerent accipere ad eorum equos sustentandos. - Het epitheton vri past dan ook beter op St. Maarten, die ridder was, dan op den apostel Petrus. voetnoot3) Vinc. ad beati Martini basilicam. margenoot+ Fol. 158. b. voetnoot4) Vinc. Cum venisset autem rex ad fluvium Vicennam cum exercitu suo, in quo loco eum vadare deberet, non inveniebat. voetnoot5) Vinc. cerva mire magnitudinis. voetnoot6) Vinc. super ipsa tentoria. voetnoot1) Vinc. in campo Vagladinse. - De tegenwoordige naam is Vouillé. margenoot+ Fol. 158. c. margenoot+ Vinc. O. voetnoot2) De regeringsjaren van Alaric II en Amalaric zijn hier evenzoo opgegeven als in B. I. c. 22. vs. 38 en 51. Ten onregte evenwel. De eerste regeerde van 484 tot 507, de tweede van 511 tot 531. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 13. f. voetnoot3) D.i. ‘van de kerkmeesters, die het in bewaring hielden’. Vinc. Equum vero, quem antea ad ipsam ecclesiam transmiserat, recipere voluit ab illis matriculariis. - Over de matricularii (vanwaar het Fr. marguillier) en hunne verschillende verrigtingen, zie Du Cange (ed. Henschel), T. IV. p. 323. voetnoot4) Hs. die, in strijd met het Mnl. taaleigen. margenoot+ Fol. 158. d. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 14. i. voetnoot5) Vinc. et cum eo gener eius Boëcius. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 15. ± voetnoot1) Vinc. Nullum bonum est, quod non pulchrius elucescat, si plurimorum notitia comprobetur. voetnoot2) Vinc. Hoc in se obtinet proprium munus amicitia, ut nolit habere solitarias cogitationes. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 16. ± voetnoot3) Vinc. Mors hominum felix, que se nee dulcibus annis Ingerit, et mestis sepe vocata venit. voetnoot4) Vinc. Quid me felicem totiens iactastis, amici? Qui cecidit, stabili non erat ille gradu. voetnoot5) Vinc. Hoe conscientie libertas habet, pro tuendo iure spreta a me potentium semper offensio. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 17. margenoot+ Fol. 158. e. voetnoot6) Vinc. Non quod ante oculos situm est sufficit intueri. voetnoot7) Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 271, wil hij vs. 66, en weder bij vs. 69, eene nieuwe spreuk beginnen. Uit Vinc. blijkt, dat van vs. 63 tot 74 de redenering doorloopt. voetnoot8) Vinc. perexigua sunt, que fortunatissimis summam beatitudinis detrahunt. voetnoot9) Vinc. Paucis minimisque natura contenta est, cuius satietatem si superfluis urgere velis, aut iniocundum quod infuderis fiet aut noxium. voetnoot10) Vinc. In omni adversitate fortune infelicissimum infortunii genus est, fuisse felicem. Quam multis amaritudinibus humane felicitatis respersa est dulcedo, que etsi fruenti iocunda videatur, tamen quo minus, cum velit, abeat, retineri non potest. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 17. f. voetnoot1) Vinc. Divitie magis effundendo quam coacervando nitent. - In vs. 2 heeft het Hs. diese hevet. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 18. ± voetnoot2) Vinc. si vie huius callem vacuus viator intrasses, coram latrone cantares. voetnoot3) Aldus het Hs., niet Gheven, als in de oude uitg. Vinc. collata improbis dignitas non modo non efficit dignos, sed prodit potius et ostentat indignos. margenoot+ Fol. 158. f. voetnoot4) Vinc. involvit humile pariter et celsum caput. voetnoot5) Vinc. Omnia fortune bona ad improbissimum quemque uberiora perveniunt. - Houder, houdere, is de comparativus van het adv. houde, en beteekent dus liever. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 19. ± voetnoot6) Vinc. Pecuniam ne congerere conaberis, at ne eripies hahenti. voetnoot7) Vinc. Qui falso predicantur, suis ipsi necesse est laudibus erubescant. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 20. f. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 15. i. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 21. margenoot+ Fol. 159. a. voetnoot1) Vinc. ad montem, quem castrum Nanconis vocant, pervenit. - Doch de ware lezing is Nantonis: verg. de Acta Sanctorum d. 11 Febr., p. 550, en vooral p. 546, n. 12 en 15. voetnoot2) Lees: alse sijt conden. Vinc. heeft alleen: in cuius vertice erat oratorium, in quo duo presbiteri Deo serviebant. - Maerlant heeft zeker bedoeld, dat de twee priesters zich zoo goed mogelijk onderhielden met de karige vruchten van hunnen veldarbeid. voetnoot3) Vinc. Huius festum recolitur III Idus Februarii.- Sille is de oude naam van Februarij. Zie P. I. B. ii c. 41. vs. 37, en verg. Dr. Jonckbloet, Nalezing bl. 41, en Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 277 vlg. Doch Maerlant vergist zich door den derden dag van het begin dier maand, dus d. 3 Febr., te noemen; terwijl Vinc., en te regt, den 11^den Febr. opgeeft. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 22. ± margenoot+ Fol. 159. b. voetnoot1) Aldus het Hs. De afschrijver herhaalde bij vergissing het vorige vers. Maerlant kan b.v. Geschreven hebben: Ende vanden hem te menegen kere. Vinc. Sepius etiam visitabatur ab angelis. voetnoot2) Vinc. Refectio eius erat panis hordeaceus et aqua; frequenter tamen divinis dapibus pascebatur ab angelis. Vinc. signo crucis super eos expresso et eulogiarum ex panis fragmine benedictione largita, sanitatem intulit. voetnoot3) Vinc. signo crucis super eos expresso et eulogiarum ex panis fragmine benedictione largita, sanitatem intulit. voetnoot4) Vinc. raonachis suis VI Kal. Iunii hora nona diei se de mundo transiturum indicavit. - Men zal òf uutgange òf uutgaende moeten lezen. Beide zijn even goed. Verg. boven, vs. 66, en straks c. 14. vs. 50. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 23. ± voetnoot5) Vinc. sanctus Melanius, qui regi familiaris erat. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 24. f. margenoot+ Fol. 159. c. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 26. ± voetnoot6) Vinc. Sigismundus. voetnoot1) Vinc. filium suum Sigericum. voetnoot2) Vinc. Huius festum recolitur III Kal. Maii, d.i. den voorlaatsten dag van April. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 26. i. voetnoot3) Hs. Ende hi al. margenoot+ Vinc. O. voetnoot4) Maerlant stelt den aanvang der 30-jarige regering van Clovis in het jaar 485 (verg. B. V. c. 48. vs. 47), en dus nu zijnen dood in 515. Aan beide zijden vergiste hij zich 4 jaren. Clovis regeerde van 481 tot 511. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 34. i. margenoot+ Fol. 159. d. voetnoot5) Hs. Loreine, doch Lotharingen komt hier niet te pas. Natuurlijk is Toreine bedoeld, want Maine en Touraine maakten inderdaad deel uit van het gebied van Clodomir. Meine ende Toreine worden ook elders bij Maerlant genoemd (P. I. B. i. c. 27. vs. 31). margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 26. i. † voetnoot6) In c. 18. vs. 39 juister Diedebrecht. Vinc. Theobertum. Gregor. Turon. L. III. c. 1: Theodobertum. voetnoot7) Lees Amelrike, want Clothilde, de dochter van Clovis, huwde aan Amalaric, die zijnen vader Alaric als koning der Westgothen was opgevolgd. Zie Gregor. Turon. l.l. Bij Vinc. heet hij te regt Amalaricus. Verg. ook straks, c. 19. vs. 6. In vs. 12 moet dan ook, voor sinen broeder, gelezen worden sinen vader. Maar nog eene derde fout schuilt in deze verzen. De naam Pavye in vs. 11 is geheel ongepast. Alaric's gebied heeft zich nooit tot Pavia uitgestrekt. Maar hetgeen Clovis in den slag bij Vouillé op hem en zijnen zoon veroverde, was Aquitanië, waarvan Toulouse en Poitiers hoofdplaatsen waren. Maerlant heeft dus òf Poitiers geschreven, òf liever nog Poitau, het land van Poitou. Verg. P. I. B. i. c. 27. vs. 32. margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Verg. boven, c. 10, vooral vs. 79-101. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 26. m. voetnoot2) Vinc. rogavit filios suos, ut iniuriam eius indignantes patris et matris sue mortem vindicarent. - Verg. c. 3. vs. 7-14, en c. 5. vs. 28-34. voetnoot3) Vinc. Tunc temporis edificavit Sigismundus rex monasterium sanctorum martyrum Agaunetisium in Burgundia sancti Mauricii cum sociis, sex milium DCVI martyrum. - In vs. 32 heeft het Hs. de heren. margenoot+ Fol. 159. e. voetnoot4) Hs. wiven. Om toch vooral het rijm zuiver te houden, ontzag de afschrijver zich niet, den H. Sigismund van veelwijverij te betichten! Vinc. Interfecit autem ipsum et uxorem eius et filios. - Verg. ook vs. 50. voetnoot5) Hs. Hadde om, doch hadde staat in het volgende vers uitgedrukt. In de oude uitgave heeft men de fout trachten te herstellen, door het tweede hadde in harde te veranderen; doch dat woord komt hier volstrekt niet te pas. Alles is in orde, als men het eerste Hadde laat wegvallen. voetnoot6) Zie c. 14. vs. 41-50. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 27. † voetnoot1) Vs. 1-5. Vinc. Hormisda Romane ecclesie quinquagesimus presidet. margenoot+ Vinc. O. voetnoot2) Volgens den Lekensp. B. II. c. 48. vs. 520, was het gewigt 1040 pond. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 27. i. voetnoot3) Vinc. portantes epistolas confortatorias fidei et contestationes secretas numero XIX et textum libelli. voetnoot4) Vinc. voluit itaque legatos per remunerationem corrumpere. margenoot+ Fol. 159. f. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 29. ± voetnoot5) Hs. Entie boden, die sonder waen. voetnoot6) Vinc. virgo Dei Brigida. voetnoot1) In het Hs., met omkeering der geslachten: Haer moeder ende hare vader. voetnoot2) Om vs. 94-96 wel te verstaan, behoort men het verhaal te kennen, dat Vinc. hier mededeelt, en waarop Maerlant doelt. Het luidt aldus: Cum a matre sua transmissa esset, ut de vaccarum lacte butyrum congregaret et ad pondus redderet, sicut alie puelle in illis regionibus facere solebant, hec iam tunc hospitalis virgo, magis volens obedire Deo quam hominibus, et pauperibus et hospitibus tam lac quam butyrum largiter distribuere cepit. Et cum tempus advenisset ut omnes redderent fructum vaccarum, cooperatrices eius monstraverunt opera sua. Ventum est ad Brigidam, ut redderet opus suum. Que pavida non habens quid redderet, quia totum pauperibus erogaverat, timore matris pavida se totum convertens ad Dominum, cucurrit ad orationem, quam Dominus exaudivit, et mox post orationem super omnes cooperatrices suas opus suum in butyro amplius abundans matri assignavit. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 30. ± margenoot+ Fol. 160. a. voetnoot3) Hs. vant. Vinc. ad episcopum sanctissimum ... perrexit, qui pallium album et vestem candidam super ipsius venerabile caput imposuit. Que coram Deo et episcopo ad altare genua humiliter flectens et suam virginalem coronam Domino offerens, cet. Verg. Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 288. voetnoot4) Vinc. Aliquando convocavit messores et operarios in messem suam, et facta est dies illa nebulosa et pluvialis valde per circuitum in totam provinciam, sed in messem eius gutta non cecidit. voetnoot5) Vinc. Cum suas oves aliquando pasceret in campestri et herboso loco, nimia pluviarum inundatione facta humectis vestibus domum rediit. Et cum radius solaris per foramina domus intrinsecus intraret, illa umbram obtusa oculorum acie arborem fuisse transversam et fixam putans, desuper suam vestem complutam posuit, et ita tamquam in arbore grandi et firma in ipso tenui solari radio pependit. Pertse in vs. 116, Fr. perche, bij Kil. ‘Peertse, pertica, sudes,’ hier zooveel als een droogstok. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 31. ± voetnoot1) D.i. Men en. De zin is: ‘tenzij men hem gave enz.’ Vinc. Noluit rex, nisi ei vulpes similis restitueretur. margenoot+ Fol. 160. b. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 33. ± voetnoot2) Vs. 1-5. Vinc. Post Hormisdam Iohannes cathedram apostolicam tenere meruit. voetnoot3) Vinc. ecclesias Arrianorum, quas Iustinus volebat Catholicis dare. voetnoot4) Vinc. alioquin ipse Theodoricus omnem Italiam gladio daret. voetnoot5) D.i. ‘dat hij als afgezant rekenschap hiervan vragen zou.’ Vinc. Miserat autem eum Theodoricus in legatione ad Instinum, cet. voetnoot6) Hs. vrij onverstaanbaar: Bi tormente! Het woordje daer in vs. 34 toont duidelijk, dat te voren een plaatsnaam genoemd was. De verbetering blijkt ontwijfelbaar uit de woorden van Vinc. Et cum in Corinthi partes iam venisset, necesse ei fuit, ut in itinere ad sedendum ei equus requiri debuisset. voetnoot1) Vinc. Susceptus est .... cum cereis et lampadibus et crucibus. margenoot+ Fol. 160. c. voetnoot2) D.i. ‘En hij keerde in aller ijl terug.’ Vinc. Impetratis igitur ... pro quibus ierat, Ravennam remeavit. - Over de weglating van gaen, zie de Toevoegsels en Verbeteringen, op P. III. B. vii. c. 4. VS. 34. voetnoot3) Vinc. qui dialecticam et arithmeticam atque musicam suo sermone nobilitaverat, et alios libellos elegantissime composuerat. voetnoot4) Hs. barbane; doch blijkbaar bedoelt Maerlant het ‘vier van Barlebane,’ het helsche vuur, door hem zoo genoemd naar het helsche spook of den boozen geest Barlebaen, wiens naam oudtijds met dien van den Duivel gelijkgesteld werd. Zie Proeve van Mnl. Taalzuiv. bl. 10-13 en de daar aang. pll. Vinc. visus est ... in ollam Vulcani esse detrusus. - In den Lekensp. B. II. c. 48. vs. 538, wordt, bij de vermelding van dit zelfde visioen, eenvoudig gezegd dat de ziel van Theodoric ‘in die helle’ werd geworpen. voetnoot5) Diederic van Bern, de bekende naamsverwisseling in de oude Duitsche heldensage, voor Theodoric van Verona. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 34. i. voetnoot6) Zie c. 15. vs. 36-61. voetnoot7) Dr, Halbertsma, Aantt. bl. 294, wil here in den tekst ingeschoven hebben, en dus lezen: Ende senden here an G. Indien er sprake was van de overgeblevene Frankische koningen, die een leger tegen G. afzonden, zou men die gissing kunnen aannemen, ofschoon op zich zelve de ellips van here zoo gewaagd niet zou zijn. Maar er is hier sprake van het leger zelf, van de Frankische soldaten van Clodomir, die, verbitterd over het sneuvelen van hunnen vorst, den vijand tot het uiterste vervolgden. Vinc. Quod videntes Franci, nimio dolore et ira commoti, Godomarum persequentes exterminant. - Het Frankische leger nu kon kwalijk een leger zenden, het handelde zelf. Blijkbaar is het geheele senden hier ongepast. Maerlant zal wel geschreven hebben: Ende streden an Gondemare. Anstriden is hier het ware woord. Wat de constructie betreft: streden án G. voor streden G. an, die woordvoeging is zeer gewoon. Zoo, met dit zelfde ww., bij Stoke, B. VII. vs. 738: ‘ende streden áne thuus.’ margenoot+ Fol. 160. d. voetnoot1) T.w. de weduwe van Clodomir. Vinc. Lotharius, hec audiens, uxorem fratris sui accepit in coniugium. voetnoot2) Vinc. Theobertus. Verg. bl. 365, aant. ⁶⁾. voetnoot3) Vinc. fossatos fecerunt sub dolo [l. subdole], desuper cooperientes eos cespitibus. - Zade kan kwalijk voor zode staan. De Friesche vorm van dat woord, het is waar, luidt satha, sada (Richthofen, bl. 1001); doch in het Vlaamsch van Maerlant past geen andere vorm dan zode. Dr. Jonckbloet, Nalezing bl. 43, stelt voor zoden te lezen, en dan het volgende vers aldus te veranderen: ‘Dies quaemsi in node.’ Maar er is geene verandering noodig: de lezing van den tekst is in orde. Men heeft te veel aan het cespites van Vinc. gehecht, dat Maerlant juist niet letterlijk door zoden behoefde te vertalen, maar even goed door iets soortgelijks wedergeven kon. Hij gebruikt daartoe zade, het meerv. van zaet, dat niet alleen voor semen gold, maar ook voor bezaaid land, zaaiveld: zie Benecke, Mhd. Wörterb. II². bl. 27. De zin is derhalve: zij bedekten de putten met zaden, d.i. met bezaaide aardlagen, met aarde waarin zij zaad hadden uitgestrooid, opdat het opschietende gewas de putten des te beter zou bedekken. voetnoot4) Vinc. indignati sunt valde. voetnoot5) Vinc. tantaque cedes ibi fuit de Thoringis, ut ipse fluvius ex eorum cadaveribus repletus [l. repleretur et] Franci super eos tanquam per pontem transirent, et conculcabant eos. - Verg. Gregor. Turon. L. III. c. 7. m. Met roke in vs. 60 kan niets anders bedoeld zijn dan de reuk of stank der gevallen lijken. Doch misschien heeft Maerlant riote geschreven, d.i. opschudding, rumoer, krijgsgewoel. Zie Roquefort, D. II. bl. 486, en Diez (2^e uitg.), D. II. bl. 402. Men leest het o.a. in Lancelot, IV. vs. 4161, Rijmler. v. Vlaand. vs. 1410, 1471, 7888. voetnoot1) Vinc. Baldericus et Berecharius. - Bij Gregor. Turon. L. III. c. 4: Badericus en Bertharius. - De echte namen waren Balderic en Bertharius. voetnoot2) Vinc. Redegundem, Berecharii regis filiam, ... secum adduxit. voetnoot3) Vinc. Sed illa post tempus modicum relicto maritali thoro intra Pictavensem urbem vestem suscepit religiosam. voetnoot4) Vinc. data fide Hermenfrido regi. - De uitdrukking vrede ende geleide leest men ook in den Reinaert, vs. 3440 (bij Jonckbloet vs. 3420). margenoot+ Fol. 160. e. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 35. voetnoot5) D.i. ‘die naar Spanje was teruggedrongent.’ t.w. wiens gebied, na het verlies van Aquitanië in den slag bij Vouillé, nu tot Spanje beperkt was. Verg. c. 10. vs. 99-104 en c. 15. vs. 8-14. voetnoot6) Vinc. innotuit ei quanta mala Amalaricus fecisset. voetnoot7) D.i. ‘om de Gothen uit te plunderen.’ Woesten gold niet alleen van landen, steden enz., maar ook van personen. Zie Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 299. Vinc. devastata Hispania, Toletum urbem ingressus, cet. margenoot+ Fol. 160. f. voetnoot1) Vinc. de vasis Salomonis preciosissimis sexaginta calices. voetnoot2) Hs. Die gewracht van hoe toeke. Verg. Proeve van Mnl. Taalzuiv. bl. 161 vlg. Vs. 69-74 bij Vinc. XX capsas euangeliorum ex auro purissimo gemmario opere celatas et pulcre ornatas. - De zin is derhalve, dat de fortsieren (kistjes) ‘van hoek tot hoek, van den eenen hoek tot den anderen, kostelijk gearbeid waren met schoon en zuiver kunstwerk.’ voetnoot3) Hs. Clodoveus. Zoo ook in de lijst der hoofdstukken (bl. 35), waar de fout onze aandacht ontsnapte. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 36. voetnoot4) Vinc. filios autem filii sui Lodomiris, ut dictum est, nutriebat. voetnoot5) Vinc. cogitans quod eos reges facere vellet. voetnoot6) Vinc. aut tondeamus eos aut interficiamus. voetnoot7) Vinc. Archadium. - In vs. 36 heeft het Hs. seide. margenoot+ Fol. 161. a. voetnoot1) Vinc. Aut eiice eum a te, aut certe pro eo morieris. voetnoot2) Vinc. pueros nutricios eorum similiter iugulavit. - Maghetoghe d.i. opvoeder, gouverneur, Mhd. magezoge, bij Kil., in onjuisten vorm: ‘Maeghd-toghe, paedagogus.’ Verg. P. I. B. iv. c. 4. vs. 25. Over de pueri nutritii, zie Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 304, en Du Cange (ed. Henschel), T. IV. p. 664 b. voetnoot3) De namen der moeder en der zonen worden hier bij Vinc. niet genoemd, maar waren reeds vroeger in c. 34 vermeld, naar de opgave bij Gregor. Turon. L. III. c. 6. De moeder heet bij Vinc. Gundeuga, bij Gregor. Guntheuca. De drie zonen heetten Theodoaldus, Guntharius en Clodoaldus. voetnoot4) In c. 18; vs. 39 juister Diedebrecht. Verg. bl. 365, aant.Ga naar voetnoot6). Vinc. Theodobertus. voetnoot6) In het Hs. ontbreekt blijkbaar een regel. Er staat alleen: Want hi sach wel met gewelt. Dr. Jonckbloet, Nalezing bl. 44, vulde aldus aan: Dat hi niene mochte houden tfelt. Te regt, wat den zin betreft; doch de juistheid van uitdrukking eischte de afdeeling in twee halve verzen, op de wijze als in den tekst door ons geschied is. De gissing van Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 305, die aldus aanvult: Hi haer here ne tegenhelt, strijdt met het Mnl. taaleigen: tegenhouden, om slechts dit ééne te noemen, was destijds nog niet bekend. Vinc. videns quod eorum exercitui resistere non posset. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 37. † voetnoot5) Aldus te regt in het Hs. In de oude uitgave verkeerdelijk niet. Vs. 1-8 bij Vinc. Post hec Hildebertus et Theodobertus commoventes exercitum contra Lotharium ire disponunt. voetnoot6) In het Hs. ontbreekt blijkbaar een regel. Er staat alleen: Want hi sach wel met gewelt. Dr. Jonckbloet, Nalezing bl. 44, vulde aldus aan: Dat hi niene mochte houden tfelt. Te regt, wat den zin betreft; doch de juistheid van uitdrukking eischte de afdeeling in twee halve verzen, op de wijze als in den tekst door ons geschied is. De gissing van Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 305, die aldus aanvult: Hi haer here ne tegenhelt, strijdt met het Mnl. taaleigen: tegenhouden, om slechts dit ééne te noemen, was destijds nog niet bekend. Vinc. videns quod eorum exercitui resistere non posset. margenoot+ Fol. 161. b. voetnoot1) Vinc. orta est tempestas magna, tentoria disrumpens. - Loge leest men evenzoo P. I. B. v. c. 36. vs. 45. Verg. de aant. aldaar. voetnoot2) Bagel d.i. behagel, sterk, stout, vermetel. Verg. R.d. Lorr. gloss., Van den Lev. o.H. gloss., Hor. Belg. T.V. p. 106 vlg., enz. voetnoot3) Vinc. Illi vero prostrati, in terram conrruentes, cesi grandinibus validissimis et graviter verberati corruunt; nullum eis tegimen remansit nisi solus clipeus. voetnoot4) Vinc. equi eorum ita dispersi sunt, ut vix in vigesimo stadio reperirentur. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 38. margenoot+ Fol. 161. c. voetnoot5) Vinc. Populus autem, qui ibidem obsessus tenebatur, indutus ciliciis, asperso capiti cinere, cet. voetnoot1) In den tekst wordt hier een koning van Saragossa verzonnen, waarvan bij Vinc. niets voorkomt. Maar wel denkelijk zal het een lapsus calami van den afschrijver zijn: Maerlant zal wel bisscop geschreven hebben. Verg. vs. 28 en 29. Vinc. Quod hi reges videntes, apprehenso uno rustico de civitate, dixerunt: Vade, dic episcopo civitatis, ut cum fiducia veniat ad nos nihil dubitans. voetnoot2) De zin is: ‘hij bad den bisschop, (verklarende dat) zij bereid waren het beleg op te breken, mits men hem eenige reliquie van den H. Vincens gave.’ Bij Vinc. alleen: Hildebertus quoque postulavit ab episcopo, sibi dari reliquias beati Vincentii martyris. voetnoot3) Voor L zal men XL moeten lezen. Clothilde overleed in 545. voetnoot4) Hs. Haer sone. Vinc. sepulta est a filiis suis. margenoot+ Fol. 161. d. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 50. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 54. i. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 59. margenoot+ Fol. 161. e. voetnoot1) Naar ons spraakgebruik zou dit juist het tegenovergestelde beteekenen van hetgeen Maerlant, naar Mnl. taaleigen, bedoelde. Men versta: ‘Behalve dat er één ontkwam,’ t.w. Clodoald: verg. c. 20. vs. 76-80. margenoot+ Vinc. O. voetnoot2) Hs. Die. Verg. c. 17. vs. 64-71. voetnoot1) Hs. Anthonise. Doch verg. c. 24. vs. 42 vlg. margenoot+ Fol. 161. f. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 61. voetnoot2) Vinc. Theodatus. margenoot+ Vinc. O. voetnoot3) Verg. bl. 370, aant.Ga naar voetnoot5). voetnoot5) Dit si, dat in de oude uitg. ontbreekt, was in het Hs. eerst overgeslagen, doch is met eene kleinere letter ingelascht. Te regt, want het woord mag niet ontbreken; de naam zou anders op den zoon slaan, niet op de moeder, gelijk de bedoeling is. De tegenstelling van hi in vs. 119 wijst dit nog duidelijker aan. voetnoot4) Hier vergist Maerlant zich. Hij had moeten schrijven: siere dochter sone, gelijk hij te regt schreef in B. I. c. 23. vs. 38. Amalaswinth, de moeder van Athalaric, was de dochter van Theodoric. Dat het werkelijk eene vergissing van den dichter, en niet van den afschrijver is, blijkt uit vs. 123, waar Theodoric, die de grootvader van Athalaric was, zijn oom genoemd wordt. voetnoot5) Dit si, dat in de oude uitg. ontbreekt, was in het Hs. eerst overgeslagen, doch is met eene kleinere letter ingelascht. Te regt, want het woord mag niet ontbreken; de naam zou anders op den zoon slaan, niet op de moeder, gelijk de bedoeling is. De tegenstelling van hi in vs. 119 wijst dit nog duidelijker aan. voetnoot6) Hs. Altelric. De naam was Athalaric. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 61. voetnoot7) Hier moet een paar verzen ontbreken, of Maerlant zou zich al zeer onduidelijk hebben uitgedrukt, door hier niet eens den naam van Theodatus te noemen. De zin moet zijn: ‘Amalaswinth nam Theodatus als deelgenoot in de regering aan.’ Vinc. Theodatus ... reginam Amalsuindam, que secum eum in regnum asciverat, exiliavit. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 61. voetnoot8) Hs. voer, doch het Imp. Conj. wordt vereischt. De zin is: ‘dat hij zoude gaan.’ voetnoot1) Vinc. responsum reddidit de domino Jhesu Christo Deo et homine: hoe est, de duabus naturis in uno Christo. margenoot+ Fol. 162. a. voetnoot2) Hs. Eñ tyces, alsof de naam Tyces luidde. Bij Vinc. wordt de naam in dit verhaal niet genoemd; maar wel bij Paulus Diac, Hist. Misc. L. XVI. c. 4. De bekende heresiarch, die hier bedoeld wordt, hectte Eutyches. Verg. bl. 297, aant.Ga naar voetnoot2). voetnoot2) Hs. Eñ tyces, alsof de naam Tyces luidde. Bij Vinc. wordt de naam in dit verhaal niet genoemd; maar wel bij Paulus Diac, Hist. Misc. L. XVI. c. 4. De bekende heresiarch, die hier bedoeld wordt, hectte Eutyches. Verg. bl. 297, aant. voetnoot3) Lees hier en in vs. 60: Justinien, gelijk in vs. 75 en later meermalen te regt gelezen wordt. voetnoot4) Vinc. Aut consenti nobis, aut exilio te deportari faciam. voetnoot5) Vinc. Ego quidem peccator ad Iustinianum imperatorem Christianissimum desideravi venire, nunc autem Diocletianum inveni. voetnoot6) Vinc. discussione patefacta nunquam confiteri voluit duas naturas in uno domino nostro Jhesu Christo. voetnoot7) Vinc. discussione patefacta nunquam confiteri voluit duas naturas in uno domino nostro Jhesu Christo. voetnoot8) Vinc. et glorificatus est ab omnibus Christianis. voetnoot9) Vinc. Tunc imperator, gaudio repletus, humiliavit se sedi apostolice et adoravit beatissimum Agapitum. - Men kan misschien (met Dr. Jonckbloet, Nalezing bl. 45, en Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 315) volstaan met in vs. 76 hem in hi te veranderen; doch de zin is dan zeker nog niet gelukkig uitgedrukt: hi is eigenlijk overbodig, en het bloote hi viel vor den paues, voor hij viel voor hem neder, is - voor 't minst genomen - ongewoon. Het vermoeden laat zich naauwelijks onderdrukken, dat welligt Maerlant geschreven heeft: Omoedelijcte hem nadien Vor den paeus stoel daer weder, enz. Zoo heeft men zuivere taal, en zoo zijn de woorden van Vinc. letterlijk wedergegeven. margenoot+ Fol. 162. b. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 67. i. voetnoot1) Vs. 1-12. Vinc. Anno Iustiniani IX Eldepado perempto Erarius Ostrogothis regnat anno I. - De beide hier genoemde koningen waren Ildibad en Eraric. Verg. bl. 64, aant.Ga naar voetnoot4) enGa naar voetnoot5). voetnoot4) Vs. 26-38. Vinc. libros Romanorum legum in uno volumine, quod Iustinianum vocatur, abbreviavit. voetnoot5) D.i. verwerden hem (weerden van hem af, onttrokken aan zijne heerschappij), als in vs. 58 maectem voor maecten hem. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 50. i. † voetnoot2) Vs. 19-78. Verg. het breedvoerige verhaal bij Paulus Diac., Hist. Misc. L. XVI. c. 1 sqq. voetnoot3) T.w. in den Codex en de Digesta. voetnoot4) Vs. 26-38. Vinc. libros Romanorum legum in uno volumine, quod Iustinianum vocatur, abbreviavit. margenoot+ Vinc. O. voetnoot5) D.i. verwerden hem (weerden van hem af, onttrokken aan zijne heerschappij), als in vs. 58 maectem voor maecten hem. margenoot+ Fol. 162. c. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 50. i. † voetnoot1) Ghehaet geeft hier geen zin. Men leze ghemaet, van maten, bedwingen, ten onder brengen, waarover zie Roman der Lorr. gloss., enz. voetnoot2) Vs. 66-78. Vinc. Hic Persas ab irruptionibus in partes Romanorum per Bilisarium repressit. margenoot+ Vinc. O. voetnoot3) Hs. besate. voetnoot4) Zie P. III. B. i. c. 18. voetnoot5) Hs. weder Gonseric, en vs. 99 Gonserijc. Verg. bl. 58, aant.Ga naar voetnoot3), enz. voetnoot3) Hs. besate. voetnoot6) T.a. pl. leest men juister XLVIII. Genseric regeerde van 428 tot 477. voetnoot7) Hs. Enten bisscop. Doch zie B. V. c. 38 en 40. voetnoot8) Hs. Transamont. Verg. bl. 58, aant.Ga naar voetnoot5). voetnoot5) Hs. weder Gonseric, en vs. 99 Gonserijc. Verg. bl. 58, aant.Ga naar voetnoot3), enz. voetnoot3) Hs. besate. Ga naar voetnoot3) voetnoot9) Vs. 1-114. Verg. het breedvoerige verhaal bij Paulus Diac. l. 1. c. 5 sqq. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 162. d. voetnoot10) D.i. patricius. Zie c. 25. vs. 62. Hs. paertrijs. voetnoot11) Vs. 18-34. Dit verhaal komt te dezer plaatse bij Vinc. niet voor; maar in B. XVII. c. 9. f., bij de naamlijst der Wandaalsche koningen, leest men bij hem: (Bilisarius) noctu cum plaustris rusticorum urbem introeuntibus ingressus Carthaginem cepit. - Verg. Paulus Diac. l. 1. c. 6. voetnoot1) Deze verzen zijn noch door Dr. Jonckbloet, Nalezing bl. 45, noch door Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 321, juist opgevat. Men vereenige met comen (d.i. medegekomen) met gevaren, want de zin is: ‘Hij is 's nachts in stilte, met diegenen die hij bij zulk eene onderneming bij zich wenschte, met de wagens mede komen rijden.’ voetnoot2) Aldus volkomen duidelijk in het Hs. (s̅o), niet so, als in de oude uitgave, noch soer, gelijk Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 322, beweert. margenoot+ Fol. 162. e. voetnoot3) Verg. Paulus Diac. l. 1. L. XVI. c. 9: (Gelimeres) quem Bilisarius persequutus in Papua monte in novissimis Numidiae circumclusit. voetnoot4) In het verhaal bij Paulus Diac. l. 1. verzoekt hij ook nog om eene spons, ‘propter oculos non lotos, ac per hoc laesos, quatenus hos sinceros spongia reddat.’ voetnoot1) D.i. ‘in slavernij gebonden.’ Besletten, waarmede de uitleggers tot dusverre geen weg wisten, beteekent binden, kluisteren, de vrije beweging belemmeren. In B. VIII van deze Partie, c. 14. vs. 22, leest men: metten afgoden beslet, d.i. in afgoderij gekluisterd of verstrikt, en het adj. ombeslet voor onverbonden, onbelemmerd, vrij, gebruikte Maerlant in P. I. B. vii. c. 66. vs. 42. Nog in de 17^e eeuw was het woord in dien zin bekend. Eene breedere verklaring volgt eerlang in den Taalgids. voetnoot2) Hs. edelheit. Doch verg. Paulus Diac. l. 1. c. 11: Cumque Gelimer in Hippodromum pervenisset, et tam Imperatorem supra tribunal sedentem, quam ex utraque parte vulgus adstans vidisset, non quiescebat clamans: ‘Vanitas vanitatum! omnia vanitas!’ Pertingentem autem eum iuxta Imperatoris tribunal, purpura eius ablata, pronum cadere et adorare coëgerunt Imperatorem. margenoot+ Vinc. O. voetnoot3) Verg. bl. 370, aant.Ga naar voetnoot5). voetnoot5) Vs. 37-55. Verg. Paulus Diac. l. 1. L. XVI. c. 16, en Lekensp. B II. c. 48. vs. 573-582. margenoot+ Fol. 162. f. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 67. i. † voetnoot4) Vs. 16-36. Vinc. Totila, qui etiam Halduilla, regnat annis XI. Qui mox Italiam invasit, et a sancto Benedicto ventura sibi audit. - Noch bij Vinc. noch bij Maerlant is de oorspronkelijke naam van Totila juist opgegeven. De ware naam is Baduilla. Zie Paulus Diac. l. 1. L. XVI. c. 18: Dehinc Badwillam, qui et Totila dicebatur, sibi in regnum praeficiunt. Verg. Förstemann, Altdeutsches Namenbuch, D.I. kol. 197 vlg. voetnoot5) Vs. 37-55. Verg. Paulus Diac. l. 1. L. XVI. c. 16, en Lekensp. B II. c. 48. vs. 573-582. margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) De naam was Theodora. Zoo hebben ook Paulus Diac. en de Lekensp. t.a. pl. voetnoot2) Men vergelijke vs. 69 vlg. en leze ook hier: Dat hi Anthemius den patriaerke enz. Zie c 24. vs. 41-48 en vs. 69-82. voetnoot3) Bij Paulus Diac. l. 1.: ad Pontiam insulam. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 75. † voetnoot4) Vs. 56-122. Verg. Lekensp. t.a. pl. vs. 585-606. voetnoot5) Hs. Vermaende die keyserinnen. margenoot+ Fol. 163. a. voetnoot6) Vinc. populus Romanus iactat post eum lapides, fustes et cacabos. - De cacabi, oude ketels of potten, die de Romeinen als een teeken van verachting den paus nawierpen, zijn door Maerlant in het meer nationale slijk veranderd. Verg. Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 327. voetnoot7) Hs. gesciedi, in één woord: een volstrekt onverdedigbare vorm. voetnoot8) Hs. Anthoniuse. Verg. bl. 378, aant.Ga naar voetnoot1). voetnoot1) De naam was Theodora. Zoo hebben ook Paulus Diac. en de Lekensp. t.a. pl. voetnoot9) Vinc. Ut video, non me fecerunt venire ad se Iustinianus et Theodora, sed Diocletianus et Litoria voetnoot10) Vinc. Facite quod vultis: digna factis recipio voetnoot11) Vinc. quidam dedit ei alapam. voetnoot1) Vinc. missus est funis in collo eius, et tractus est per totam civitatem usque ad vesperam. voetnoot2) Hs. gescent, dat op zich zelven een goeden zin geeft; doch gesent beantwoordt beter aan het Latijn. Vinc. Clerus autem Romanus, qui cum eo erat, missus est in exilium cet. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 163. b. voetnoot3) Hs. vulquamens, in één woord: eene ongeoorloofde zamentrekking. voetnoot4) Alleene, d.i. al ene, staat hier, gelijk elders meermalen, in den zin van gelijkelijk, tevens. De bedoeling is: ‘dat Christus mensch en niet tevens God was.’ margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 73. i. † voetnoot1) Vinc. statuta est solen nitas purification is beate Marie. margenoot+ Fol. 163. c. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 74. † voetnoot2) Vs. 1-76. Verg. Godfried v.M. L. X. c. 13 f. en L. XI. c. 1. voetnoot3) Hs. Hoe, blijkbaar eene verschrijving. voetnoot4) Verg. B. V. c. 51. vs. 71 vlg. voetnoot5) Verg. bl. 335, aant.Ga naar voetnoot5). voetnoot5) Verg. bl. 335, aant. voetnoot6) D.i. de Alpen. Zie D. I, bl. 31, aant.Ga naar voetnoot2). voetnoot2) Vs. 1-76. Verg. Godfried v.M. L. X. c. 13 f. en L. XI. c. 1. voetnoot7) Godfried v.M.l. 1.: dimisso Hoelo, duce Armoricanorum, cum exercitu Galliarum, ut partes illas pacificaret. - Hoezeer Maerlant een vijand was van de Walsche logendichters, blijkt toch ook hier weder, hoe hij onder hunnen invloed stond, door het ontijdig te pas brengen van ‘Keye, den drossate.’ Bij Godfried v.M.L. IX. c. 11 was wel gezegd, dat Artur aan Keye de provincie Anjou opdroeg (‘largitus est ... Caio dapifero Andegavensium provinciam’), doch aan 't slot van B.X was reeds de dood en begrafenis van dezen ‘Andegavensium dux’ verhaald, dien Maerlant nu weder, in plaats van Hoelus, den hertog van Bretagne, doet optreden. voetnoot8) De aanmerking in vs. 43-46 komt noch bij Vinc. noch bij Godfried v.M. voor. Zij zegt eigenlijk tweemaal hetzelfde, en heeft veel van een proefje, hoe men een chronologisch glosseem op twee verschillende wijzen zou kunnen uitdrukken. Heeft Maerlant die woorden zelf geschreven, dan leveren zij een klein staaltje, hoe bij hem de historische kritiek flaauw begint door te schemeren. Hoe toch kon hij die gebeurtenissen in Gallië rijmen met de Fransche kronieken, die daarvan niets vermeldden? Hij redt zich dan maar uit den brand door het voorgevallene te plaatsen in den tijd vóór dat de Frankische heeren het land bezaten: vrij onhandig evenwel, want zoo even (vs. 1) had hij zelf, naar aanleiding der volgorde van het verhaal bij Vinc., deze gebeurtenissen in het 14^e jaar der regering van Justinianus gesteld. margenoot+ Fol. 163. d. voetnoot1) D.i. ‘aan de zijde zijns ooms.’ voetnoot2) Bij Godfried v.M. wordt hij nu eens Walgainus, dan Gualgainus genoemd. margenoot+ Vinc. O. voetnoot3) Vs. 1-8. Verg. Godfried v.M.L. XI. c. 1 f. voetnoot4) Vs. 9-66. Verg. Godfried v.M.l. 1. c. 2. Doch van den langen strijd van 30 jaren tusschen Artur en zijnen neef wordt daar niets gevonden. Het verhaal van Godfried duidt eerder aan, dat de straks door Maerlant vermelde tweede slag onmiddellijk na den eersten werd geleverd. margenoot+ Fol. 163. e. voetnoot5) Doch moet waarschijnlijk met den vorigen regel verbonden worden, even als wij maar op dezelfde wijze gebruiken: ‘Al het volk, dat hij maar bijeenbrengen kon.’ voetnoot6) D.i. Picten. Zie bl. 54, aant.Ga naar voetnoot1). Met Sarrasine in vs. 36 worden in 't algemeen heidenen bedoeld. Godfried v.M.l. 1. c. 1: Associaverat quoque sibi Scotos, Pictos, Hibernienses, et quoscunque callebat habuisse avunculum suum odio. Erant autem omnes numero quasi octoginta milia, tam Paganorum quam Christianorum. voetnoot1) D.i. ‘aan de zijde zijns ooms.’ margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 74. f. † voetnoot1) D.i. ‘als die liever hun leven duur wilden verkoopen, dan het zoo maar ten beste te geven.’ Verg. bl. 301, aant. D.i. ‘als die liever hun leven duur wilden verkoopen, dan het zoo maar ten beste te geven.’ Verg. bl. 301, aant.Ga naar voetnoot1). voetnoot1) D.i. ‘als die liever hun leven duur wilden verkoopen, dan het zoo maar ten beste te geven.’ Verg. bl. 301, aant. D.i. ‘als die liever hun leven duur wilden verkoopen, dan het zoo maar ten beste te geven.’ Verg. bl. 301, aant. margenoot+ Fol. 163. f. voetnoot2) Godfried v.M.l. 1. c. 2: ad sananda vulnera sua in insulam Avallonis advectus. voetnoot3) Hs. benam. voetnoot4) Vs. 37-74. Vinc. in ultimo prelio ... letaliter vulneratus (fuit) et in insulam quandam ad sanandum deportatus, relicto regni successore cognato suo Constantino. Ipse vero Arthurus iuxta Merlini vaticinium dubium habuit exitum, quia utrum vivat an mortuus fuerit, nemini certum existimatur esse. voetnoot5) Vs. 85-88. Verg. Godfried v.M.l. 1. c. 3 en 4. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 73. i. margenoot+ Fol. 164. a. voetnoot6) Hetzelfde was reeds verhaald in c. 28. vs. 63-72. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 75. f. † voetnoot1) Vinc. tota nocte fecit buccina clangi, ut totus populus fugeret vel per ecclesias se celaret, ne interficeretur. voetnoot2) Vinc. mansuefactus, ut creditur, sancti Benedicti monitis. - Verg. c. 27. vs. 29-36. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 76. voetnoot3) Aldus beeft het Hs., doch men leze Perucen, want de bedoelde stad is Perusia, thans Perugia. Vinc. Herculanus, Perusinus episcopus. voetnoot4) Vinc. comes, qui eidem exercitui preërat. voetnoot5) Vinc. Episcopo prius a vertice usque ad calcaneum corrigiam tolle, et tunc caput eius amputa. - Over nolle, d.i. de kruin, zie D. I. bl 381, aant.Ga naar voetnoot3). voetnoot3) Aldus beeft het Hs., doch men leze Perucen, want de bedoelde stad is Perusia, thans Perugia. Vinc. Herculanus, Perusinus episcopus. margenoot+ Fol. 164. b. voetnoot6) D.i. geheel blank. Vinc. corpus vero episcopi, ac si die eodem esset sepultum. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 77. margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Hs. Reyas. Doch verg. P. III. B.i. c. 23. vs. 50. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 77. i. † voetnoot2) Aldus duidelijk in het Hs., niet Alowijn, als in de oude uitg. In vs. 27 heeft het Hs. Aluijn. voetnoot3) Het verhaal omtrent den strijd luidt geheel anders bij Vinc.: Anno eiusdem XX, conserto prelio inter Chunimundum, regem Gepidarum, et Albuinum, regem Longobardorum, corruerunt utrinque LX milia eorum. Ubi Albuinus Chunimundum peremit et ex testa capitis eius poculum sibi ad bibendum fecit, filiamque eius captivam uxorem sibi accepit. - Ook bij Paulus Diaconus, De Gestis Longob. L. I. c. 27 is van een strijd van 60 man van wederzijden niets te vinden. Maerlant schijnt bij Vinc. certaverunt utrinque LX milites eorum, of iets dergelijks, gelezen te hebben. voetnoot4) Hs. XIIIste. Vinc. Anno eiusdem XXII Agericus, Virdunensis episcopus, claruit. Anno sequenti arboris, que dicitur sambucus, flores, grana et fructus, in flores, grana et fructus vitis transformantur. margenoot+ Fol. 164. c. voetnoot5) Hs. Pelagilius. Vs. 43-47. Vinc. Anno eiusdem XXV Pelagius Romane ecclesie LVIII presidet. margenoot+ Vinc. O. voetnoot6) D.i. ‘dat het wereldlijk geregt over ongeloof en ketterij zou vonnissen.’ Verg. Lekensp. B. II. c. 48. vs. 622-628. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 77. m. voetnoot7) Vinc. In cuius transitu celum apertum est et divina ante eum micuerunt luminaria spatio duarum horarum. voetnoot1) Hs. Dedene, doch straks volgt de ace. sinen lachame. margenoot+ Vinc. O. voetnoot2) Vs. 1-52. Verg. Paulus Diac., Hist. Misc. L. XVI. c. 17, en Jornandes, c. 60. voetnoot3) D.i. behouden, beschermen. Ten onregte heeft men houden hier als hoeden opgevat: de spelling met ou komt in dit woord hij Maerlant nooit voor. margenoot+ Fol. 164. d. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 78. voetnoot4) Aldus het Hs., niet gereet, als in de oude uitg. Vinc. a patre suo proiectus in fornacem ardentem. voetnoot5) Vinc. cum vidisset incendia ab ore fornacis patulo huc illucque respergi. voetnoot1) Vinc. ornatum capitis ad terram proiecit. voetnoot2) Aldus het Hs., in de oude uitg. willekeurig gemoderniseerd in: met wilden hare. Doch met widen hare, met wijduiteengerukt, loshangend haar, was de klassieke term voor crinibus passis of diffusa cesarie, zoo als Vinc. hier heeft. voetnoot3) Hs. te stoven, de grammatica opgeofferd aan het rijm Verg. Dr. Jonckbloet, Mnl. Epische Versbouw, bl. 169. margenoot+ Fol. 164. e. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 69. voetnoot4) Hs. Cycilien. Vinc. in una civitate Ciliciorum. - Theophilus woonde te Adana in Cilicië. voetnoot5) Vinc. callidus hostis et invidus immittens ei vicedominatus zelum et ambitionis emulationem. voetnoot6) Vinc. Signum quoque crucis nullo modo tibi imponas. margenoot+ Fol. 164. f. voetnoot1) Vinc. Quale adiutorium dabo homini servienti Deo suo? voetnoot2) Men versta in den derden persoon: hi late, even als straks in vs. 69 doe. Vinc. Abneget filium Marie et ipsam, quia odio mihi sunt, et firmet scripto se per omnia utrumque abnegare: et post hec quecumque voluerit a me impetrabit. voetnoot3) Namelijk: de bisschop. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 70. voetnoot4) Vinc. dedit ei penitentiam. Nam in se reversus, sobrietate recepta, cepit affligi in his que gesserat, et se ipsum acriter arguere. voetnoot5) Vinc. feci me servum diaboli per cyrographum nephande cautionis. Quis, putas, poterit illam abstrahere de manu vastatoris? margenoot+ Fol. 165. a. voetnoot1) Vinc. si tamen usque ad mortem perseveraveris in his, que filio meo me teste promisisti. margenoot+ Fol. 165. b. voetnoot2) Vinc. in conspectu omnium. voetnoot3) Vinc. Cumque percepisset Theophilus sacre communionis mysterium. - Over monegen, zie Huyd. op Stoke, D. III. bl. 143 vlg. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 92. voetnoot1) Vinc. mons super Rhodanum fluvium multis diebus dans mugitum, cet. margenoot+ Fol. 165. c. voetnoot2) Bij Vinc. wordt hij Chramnus genoemd, en te regt: verg. Gregor. Turon. L. IV. c. 3 en 16 vlgg. voetnoot3) Lees: Vrancscer. Vinc. diu contra se rebellantem et multa mala in regno suo facientem. voetnoot4) Vinc. ei eiusque auxiliario, duci Britonum Chonobro, bello occurrit. - Bij Gregor. Turon. L. IV. c. 20: cum Conoobro, Britannorum comite. voetnoot5) Hs. met wighen. Verg. bl. 392, aant. Lees: Vrancscer. Vinc. diu contra se rebellantem et multa mala in regno suo facientem. voetnoot6) Lees XXXste. Vinc. Anno Iustiniani XXX Radegundis regina, uxor quondam Lotharii regis, mutata veste claruit sanctitatis nobilitate. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 78. f. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 79. voetnoot7) Vinc. patre rege Berechario. - Doch de naam was Bertharius. Zie bl. 372, aant.Ga naar voetnoot1). voetnoot1) Vinc. mons super Rhodanum fluvium multis diebus dans mugitum, cet. voetnoot8) Radegunde, de dochter van Bertharius, was niet de zuster, maar de oomzegster van Hermenfried, want deze was de broeder van haren vader Bertharius. Zie boven, c. 18. vs. 72-77, en verg. Gregor. Turon. L. III. c. 4. Men behoort derhalve, voor zuster, te lezen broeder, en het pron. die niet op dochter, maar op Berdcharis te laten slaan: ‘de dochter van Bertharius, die de broeder van Hermenfried was.’ Denkelijk heeft de afschrijver het pron. die verkeerdelijk met dochter in verband gebragt, en daarom opzettelijk broeder in zuster veranderd, meenende aldus eene blijkbare fout te verbeteren, terwijl hij integendeel zelf door zijne vergissing den tekst in de war hielp. voetnoot1) Vinc. ut solo calens spiritu iaceret gelu penetrata, tota carne premortua. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 80. ± voetnoot2) Vinc. in Perumia villa. T.w. te Prum. voetnoot3) D.i. ‘maakte God bekend.’ De uitdrukking en kenne is gevormd uit het subst. kenne en de oude praep. en, de verzwakking van in, die ter vorming van adverbiale spreekwijzen diende en ook in en weghe, en trouwen, en Saterdaghe enz. wordt aangetroffen. En kenne doen, in kennis doen, staat dus gelijk met bekend maken. Over en in zamengestelde bijwoorden, zie Grimm, D. Gramm. II. 759, III. 145, 154 vlg. margenoot+ Fol. 165. d. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 80. f. voetnoot4) D.i. met de wijle, den gewijden sluijer, omhangen en alzoo tot non maken. Vinc. supplicat instanter, ut ipsam mutata veste Domino consecraret. - Verg. Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 355. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 85. ± voetnoot5) Vinc. monasterium sibi per ordinationem precelsi regis Lotharii construxit. - In vs. 11, voor bede, misschien te lezen gebode of geheete. Men heeft meermalen beweerd dat bede ook gebod beteekende, doch het bewijs is men schuldig gebleven. voetnoot6) D.i. als zijne vrouw opeischen (reclameren). Zie betalen in denzelfden zin, P. IV. B.i. c. 42. vs. 17. Het is afgeleid van tale, aanspraak in regten, vanwaar ook aentale en aentalen in gelijke opvatting. Vinc. ut suam reginam acciperet. voetnoot7) Vinc. Sicut enim Arrius, qui contra fidem catholicam certans omnia intestina sua in secessum deposuit, ita et istis evenit. - Galinghe, eene afleiding van het adj. ga, snel, spoedig, is haastig, schielijk. Kil. ‘Gaychlick oft gayelick sterven, subito mori.’ Verg. het bekende gadoot. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 86. ± margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 90. i. ± voetnoot1) D.i. ‘van wege of uit hoofde van den boozen geest, met wien zij bezeten was.’ Vinc. Mulier quedam dum inimici invasione graviter laboraret, et vix ad sanctam potuissent rebellem hostem adducere, cet. margenoot+ Fol. 165. e. voetnoot2) Vinc. Cui sancta plena fide cum calcasset in cervice, fluxu ventris egressus est. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 91. voetnoot3) Vinc. Per somnium tribunus fisci, cognomento Demolemus, die quo sanctissima migravit de seculo, dum suffocationis languore totus deficeret, videbatur ei quod sancta in vicum eius dignabiliter accessisset, cet. - Het verhaal van Vinc. is zeker door Maerlant niet sierlijk vertaald; doch de afschrijver schijnt het nog bedorven te hebben. Voor Dat in vs. 79 zal men Daer moeten lezen, en dan achter vs. 81 eene dubbelpunt zetten. De zin is dan: ‘daar hij aan eene keelziekte in doodsgevaar lag, verkreeg hij door hare magt: (dat) zij tot hem kwam, enz.’ margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 92. f. voetnoot4) D.i., naar Mnl. spraakgebruik: die of ende die. Over de relatieve kracht van ende, zie bl. 281, aant. ⁷⁾, en bl. 282, aant. ⁵⁾. voetnoot1) Eene latere hand heeft in coninge de e willen uitkrabben, doch zeer ten onregte. Coninge is hier de genit. plur., afhangende van wat. De uitdrukking wat coninge (quid regum), beantwoordende aan ons wat voor een koning, wat koning, welk een koning, was oud en echt Duitsch, reeds in het Gothisch zeer gewoon (hva laune, hva taikne, hva vaurde, wat voor een loon, - teeken, - woord). Zie de voorbeelden in Schulze's Glossar, bl. 147 b., en verg. Grimm, D. Gramm. D. IV. bl. 451. Vinc. Qualis est iste rex celestis, qui tam magnos reges sic interfecisse dignoscitur.! margenoot+ Fol. 165. f. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 117. voetnoot2) Vs. 29-70. Verg. Gregor. Turon. L. IV. c. 22, wiens berigt hier door Vinc. is overgenomen. voetnoot3) Neustrië behoorde, volgens de deeling, niet tot het gebied van Sigebrecht, maar tot dat van Chilperic. Later echter heeft Sigebrecht het op zijnen broeder veroverd. Verg. c. 46. vs. 41-70. Het kan zijn dat Maerlant, daarop doelende, hem het land bij voorbaat heeft toegekend. Doch misschien is de tekst niet in orde, en moet voor Neustre een andere naam gelezen worden. Het ligt dan voor de hand te vermoeden, dat ook in het overtollige gemeine eene fout schuilt, en dat Maerlant welligt geschreven heeft: Ende daertoe Vranken ende Germeine, hetgeen juist strookt met de ligging aan den Rijn (vs. 63), en met de geschiedenis overeenkomt; want Oustrike of Austrasië omvatte, behalve Lotharingen, ook Frankenland en Zwaben (d.i. Alemannia of Germania). In c. 14. vs. 75 had Maerlant evenzoo gezegd, dat Diederic, Sigebrecht's oom, de heerschappij verkreeg Van Vrankelande ende Germane. Het schijnt in elk geval billijker, door deze eenvoudige tekstverbetering de orde te herstellen, dan (met Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 363) de verwarring ‘alleen te verklaren uit de geografie van vader Maerlant.’ voetnoot4) Hs. willic. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 101. voetnoot1) Vinc. Iustinianus Augustus, dum a divinis mandatis aurem cordis avertit, iusto Dei iudicio amentiam incurrit. - Doch dit berigt van Vinc. is onjuist en berust op eene verwarring. Niet Justinianus was het, maar zijn opvolger Justinus II, die op 't laatst van zijn leven krankzinnig werd. margenoot+ Fol. 166. a. voetnoot2) Na dit vers schijnen een paar regels te ontbreken, waarvan de inhoud moet geweest zijn, dat hij aan dezen Justinus het beleid der regering opdroeg. Vinc. Unde accersito Iustino, viro christianissimo, curopalatem (verg. Du Cange, ed. Henschel, T. II. p. 705) eum constituit et ei totius curam imperii delegavit. Quod cum fecisset, decessit cet. margenoot+ Vinc. O. voetnoot3) D.i. beuzelen. Kil. ‘Quelen, Flandr. quedelen, garrire.’ Van queden, Goth. qithan, zeggen, spreken, nog over in het Eng. Imperf. quoth, kwam het frequent. quedelen en het intens. quellen, voor babbelen, beuzelen, het eerste ook van het zingen (kweelen) der vogels gebruikt. - Voor datse te lezen dat si. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 101. f. voetnoot4) Als Maerlant niet in c. 45. vs. 90-93 deze lofspraak herhaald had, zou men geneigd zijn hier, voor Goet, liever Quaet te lezen; want een loffelijk epitheton past kwalijk op Justinus II, den wreedaardigen wellusteling. Denkelijk heeft onze dichter den keizer uit goed vertrouwen onnadenkend geprezen, misleid door de woorden vir christianissimus, zoo als Vinc. hem noemt; doch die niets meer beteekenen, dan dat hij zuiver Catholiek en geen Ariaan was. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 101. i. † margenoot+ Fol. 166. b. voetnoot1) Vinc. pro magnis beneficiis magnam invidiam pertulit a Romanis. voetnoot2) Hs. Den Oester Goten sonder waen, eene verschrijving door prolepsis uit het volgende vers ligt te verklaren. Vinc. quia melius erat Romanis Gothis fervere [l. servire] quam Grecis, ubi Narses eunuchus imperat et pro sua libidine dominatur. voetnoot3) Sijn gelt kan niet anders dan op Justinus slaan; maar de bedoeling moet wezen, dat Narses aan hen, aan de Romeinen, meer geld afperste dan ooit de Gothen gedaan hadden. Men leze derhalve: haer gelt. - Swaerlikere: aldus het Hs., niet Swaerlike, als in de oude uitgave. margenoot+ Vinc. B. XXII c. 101. m. † voetnoot4) Vs. 1-10. Vinc. Sed et augusta Sophia hanc Narseti mandavit contumeliam, ut Constantinopolim remearet ct cum puellis suis in geneteo [l. gyneceo] feminarum lanarum pensa divideret. voetnoot5) Vinc. Ad que verba Narses dicitur respondisse: talem se ei telam orditurum, [quam], quamdiu viveret, nunquam deponeret. - Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 369, uitgaande van eene onjuiste opvatting van den zin, beweert dat de weversterm waerp de inslag, en niet de schering is, ofschoon alle woordenboeken die hij aanhaalt (Kiliaen, Plantijn, de Teuthonista en de Gemma Vocabulorum), tegen hem getuigen. Dezelfde dwaling vindt men ook bij Graff, D. I. kol. 1039. Doch de beteekenis van waerp, werp of werpte kan niet twijfelachtig zijn: het woord is in alle Germaansche talen te vinden, altijd in den zin van de ketting of schering, Lat. stamen. Verg. Oud-Noordsch varp, Angels. vearp, Ohd. warf, waraf, Mhd. warf; en nog heden is die beteekenis in het Hoogd. werft en Eng. warp bekend. Wil men voor 't Mnl. afdoende bewijzen, men zie de beslissende plaatsen in Belg. Mus. D. IV. bl. 76 en Ruusbroec's Boec v.d. Gheest.Tabern. D. I. bl. 161 en vooral bl. 63 vlg., waar o.a. werpte en inslach tegenover elkander gesteld worden. De bedoeling van Maerlant is deze: ‘hij zou haar zulk eene taak te weven bezorgen (zooveel werk verschaffen), dat zij die nimmer zou afweven, hoeveel schering zij ook had,’ d.i. ‘hoe lang ook de ketting ware, die zij opzette, altijd zou die te kort schieten voor de taak, die hij haar te weven zou geven.’ margenoot+ Fol. 166. c. voetnoot1) Verg. c. 32. vs. 10-38. voetnoot2) ‘Lust het u de keur der aarde, het rijk van Italiën, te verliezen?’ Aldus Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 370. Men zou dan achter vs. 40 een vraagteeken moeten zetten, en verliezen nemen in den zin van missen, ontberen, of wel niet verkrijgen; doch die opvatting laat het woord niet toe. De Longobarden konden Italië niet verliezen: zij bezaten het nog niet. Wel denkelijk zal men, voor verliest, moeten lezen verwerft (verlieft: verw'ft). ‘Hebt gij lust Italië, het puik der aarde, te verwerven, ik zal het in uwe magt stellen:’ ziedaar zeker den meest gepasten zin. Vs. 18-50 bij Vinc. alleen: Et Neapolim secedens Longobardis mandavit, ut pauperrima Pannonie rura, que incolebant, desererent, et ad Italie fertile solum possidendum confluerent. voetnoot3) Vinc. ignee acies apparuerunt in celo. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 166. d. voetnoot1) Verg. de Vita S. Barbati, episcopi Beneventani, in de Acta Sanctorum d. 19 Febr., p. 139 sqq.: His vero diebus, quamvis sacri baptismatis unda Longobardi abluerentur, tamen priscum gentilitatis ritum tenentes, sive bestiali mente degebant, bestiae simulachro, quae vulgo Vipera nominatur, flectebant colla.... Quin etiam non longe a Beneventi moenibus devotissime sacrilegam colebant arborem, cet. voetnoot2) D.i. ‘Doch eindelijk werden zij tot kennis en beschaving gebragt.’ Bekent, het tegendeel van onbekent, d.i. onwetend, dom, dwaas, waarover zie bl. 267, aant.Ga naar voetnoot3) en bl. 304, aant.Ga naar voetnoot5). voetnoot3) Hs. Barlarius. Doch verg. aant.Ga naar voetnoot1). voetnoot1) Verg. de Vita S. Barbati, episcopi Beneventani, in de Acta Sanctorum d. 19 Febr., p. 139 sqq.: His vero diebus, quamvis sacri baptismatis unda Longobardi abluerentur, tamen priscum gentilitatis ritum tenentes, sive bestiali mente degebant, bestiae simulachro, quae vulgo Vipera nominatur, flectebant colla.... Quin etiam non longe a Beneventi moenibus devotissime sacrilegam colebant arborem, cet.. Ga naar voetnoot1) voetnoot5) D.i. ‘die in hunne kleederen van het gewone gebruik afwijken,’ Kil.: ‘Ontweghen, deviare, recedere a via recta.’ - Verg. Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 374 vlg. voetnoot3) Hs. Barlarius. Doch verg. aant.Ga naar voetnoot1). voetnoot1) Verg. de Vita S. Barbati, episcopi Beneventani, in de Acta Sanctorum d. 19 Febr., p. 139 sqq.: His vero diebus, quamvis sacri baptismatis unda Longobardi abluerentur, tamen priscum gentilitatis ritum tenentes, sive bestiali mente degebant, bestiae simulachro, quae vulgo Vipera nominatur, flectebant colla.... Quin etiam non longe a Beneventi moenibus devotissime sacrilegam colebant arborem, cet.. voetnoot4) D.i. de kruin. Verg. D. I. bl. 381, aant. Hs. Barlarius. Doch verg. aant. Verg. de Vita S. Barbati, episcopi Beneventani, in de Acta Sanctorum d. 19 Febr., p. 139 sqq.: His vero diebus, quamvis sacri baptismatis unda Longobardi abluerentur, tamen priscum gentilitatis ritum tenentes, sive bestiali mente degebant, bestiae simulachro, quae vulgo Vipera nominatur, flectebant colla.... Quin etiam non longe a Beneventi moenibus devotissime sacrilegam colebant arborem, cet.. voetnoot5) D.i. ‘die in hunne kleederen van het gewone gebruik afwijken,’ Kil.: ‘Ontweghen, deviare, recedere a via recta.’ - Verg. Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 374 vlg. margenoot+ Vinc. B. XXII c. 117. m. † voetnoot6) Hs. Mortovene, doch in vs. 73 en 83 schrijft Maerlant Martovene. Vinc. nomen senioris Macovena, et nomen iunioris Meroflidis. - Bij Gregor. Turon. L. IV. c. 26 heeten zij Marcovefa en Merofledis. margenoot+ Fol. 166. e. voetnoot1) Vinc. in Blavia castello. margenoot+ Vinc. B. XXII c. 117. f. † margenoot+ Vinc. B. XXII c. 118. m. voetnoot2) Zoo steeds in het Hs., in plaats van Audovere. Vinc. Audovera. Zoo ook Gregor. Turon. L. IV. c. 28. voetnoot3) Vinc. Ipsa quoque versuta Fredegundis ex familia infima fuit: de villa sancti Vedasti, que vocatur Babancurt. voetnoot4) Het hier omtrent Gontram vermelde komt bij Vinc. niet voor. Bij Gregor. Turon. luidt het verhaal geheel anders. Daar toch heeft Gontram, even als zijne broeders, verscheidene vrouwen en kinderen; doch later, na al zijne kinderen verloren te hebben, staat hij zijn rijk af aan zijnen neef Childebrecht, den zoon van Sigebrecht. Zie L. IV. c. 25 en L. V. c. 17. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. XXII c. 117. f. margenoot+ Fol. 166. f. voetnoot1) Verg. boven, c. 19 en 22. voetnoot2) Vinc. Quam in uxorem acceptam, quia Arriane legi fuit subiecta, precepit baptizari. voetnoot3) Vs. 70-78. Vinc. Quod videns Hilpericus rex, cum iam plures haberet uxores, sororem ipsius Brunichildis, nomine Galsuindam, petiit, promittens per legatos, alias uxores se dimissurum. - In vs. 76 heeft het Hs. Galsumint, en evenzoo c. 44. vs. 1 en 9. margenoot+ Vinc. B. XXII c. 118. † margenoot+ Fol. 167. a. voetnoot4) Vinc. Sed ipse eam verbis mollibus blandiebatur. voetnoot5) Mort, in het Mnl. zeer gewoon voor schanddaad, schandaal in het algemeen, staat hier overdragtelijk, op een persoon toegepast. Die mort van Vr. is eene omschrijvende uitdrukking voor: de moorddadige, de snoode Vr. Thans zou men op gelijke wijze zeggen: ‘het schandaal van eene Vr.’ Zoo worden ook genie, talent, vernuft, ondeugd enz. als persoonsbenamingen gebezigd. - Vinc. Per consilium itaque pessimum Fredegundis cet. voetnoot1) Vinc. Habebat tunc Hilpericus tres filios de Audovera regina sua, sc. Theodobertum, Meroveum et Lodoneum [l. Lodoveum]. voetnoot2) D.i. ‘die het zeer drukte, smartte.’ Over weghen, zie Brief aan Dr. Jonckbloet, bl. 38, Huyd. op Stoke, D. II. bl. 21, enz. voetnoot3) Lees: metten broeder. Vinc. Cum igitur Hilpericus rex in hostem pergeret cum Sigiberto fratre suo contra Saxones, Audovera regina domi gravida remansit et filiam peperit. voetnoot4) Vinc. Cui Fredegundis consilium dedit ut eam cito faceret baptizari, quatenus rex de prelio rediens filiam baptizatam gratanter respiceret. voetnoot5) Vinc. cum non esset matrona que puellam susciperet. margenoot+ Fol. 167. b. voetnoot6) Te haren gassen, hetzelfde als haerre straten, huns weegs, van gasse, straat. Zie Minnenloep, gloss. op Gas, en verg. Belg. Mus. D. IX. bl. 186. voetnoot7) Vinc. domina mea regina est commater tua de filia tua Hildesinde. - Gevadere, elders door Maerlant als manlijk gebezigd, voor den compater of doopheffer (zie P. IV. B. ii. c. 84. vs. 81, Leven van S. Franc. vs. 81, 8424), wordt hier vrouwelijk genomen, voor de commater of doophefster, Hoogd. die gevatterinn. Zoo ook Lippijn, vs. 148, 156, en elders. Het woord laat beide opvattingen toe. Tot regt verstand van het verhaal, waarom Audovera, nu zij het kind van Chilperic ten doop geheven had, niet meer zijne bedgenoote wezen mogt, denke men aan de bepaling der Lex Longobard. (L. III. tit. 8. § 5), aldus luidende: ‘Nullus praesumat commatrem suam ducere uxorem.’ voetnoot8) Vinc. Rogavitque eam sacrum velamen induere cum ipsa filia sua. margenoot+ Vinc. B. XXII e. 126. voetnoot1) Dat Alboin zwart zou geweest zijn, is van elders niet bekend. Vinc. meldt er niets van. Maar Paulus Diac., De Gestis Longob. L. II. c. 28, zegt van hem: Fuit autem statura procerus, et ad bella peragenda toto corpore coaptatus. - Men zal derhalve starc moeten lezen. voetnoot2) Vinc. Bibe cum patre tuo. voetnoot3) Vinc. illa femineo furore accensa, cet. voetnoot4) Verg. bl. 323, aant.Ga naar voetnoot4). voetnoot4) Vinc. Athanagildo rege Wisigothorum mortuo Lenvigildus cum fratre suo Leuna [l. Liuva], et post solus, annis regnat XVI. - In B. I. c. 22. vs. 77 werd zijne regering op XLVI jaren gesteld, en zoo heeft daar ook de gedrukte tekst van Vinc. Ten onregte evenwel: er behoort XVI gelezen te worden. Leuvigild regeerde met zijnen broeder Liuva van 569 tot 572, en daarna alleen tot 586. margenoot+ Fol. 167. c. margenoot+ Vinc. O. voetnoot5) Verg. c. 32. vs. 43-53. margenoot+ Vinc. B. XXII e. 126. m. voetnoot6) Vs. 45-49. Vinc. Anno Iustini decimo Benedictus Romane ecclesie LX presidet. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. XXII c. 126. m. voetnoot7) Vinc. Athanagildo rege Wisigothorum mortuo Lenvigildus cum fratre suo Leuna [l. Liuva], et post solus, annis regnat XVI. - In B. I. c. 22. vs. 77 werd zijne regering op XLVI jaren gesteld, en zoo heeft daar ook de gedrukte tekst van Vinc. Ten onregte evenwel: er behoort XVI gelezen te worden. Leuvigild regeerde met zijnen broeder Liuva van 569 tot 572, en daarna alleen tot 586. margenoot+ Vinc. B. XXII c. 127. voetnoot1) Vinc. pedibus cepit infirmari. voetnoot2) Vinc. Hic missa ab Egypto frumenti copia Romam liberat ab inedia. margenoot+ Fol. 167. d. voetnoot3) Bij Vinc. verkeerdelijk: anno Domini DLXXVII. Het bij Maerlant opgegeven jaartal is het juiste. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. XXII c. 127. m. voetnoot4) Vinc. tantam molem prede cum elephantis multis adduxit, ut humane cupiditati crederetur posse sufficere. margenoot+ Vinc. B. XXII c. 127. f. † voetnoot5) Vs. 1-14. Vinc. Sigibertus rex fratri suo Hilperico pugna congreditur. margenoot+ Vinc. B. XXII c. 128. † voetnoot1) Vinc. Theodebertus. - Verg. bl. 374, aant.Ga naar voetnoot4). voetnoot4) D.i. ‘tot aan Rouen toe.’ Vinc. Sigibertus vero civitates illas, que ultra Parisios sunt posite, usque ad Rodomagum accepit. margenoot+ Fol. 167. e. voetnoot2) Vinc. contra Gundobaldum ducem pugnavit. voetnoot3) Vinc. Lemovicium Cadurcinumque abiens, d.i. naar Limoges en Cahors. voetnoot4) D.i. ‘tot aan Rouen toe.’ Vinc. Sigibertus vero civitates illas, que ultra Parisios sunt posite, usque ad Rodomagum accepit. margenoot+ Vinc. O. voetnoot5) In het Hs. stond eerst gemaect, doch later is van de m de ecrste en laatste poot uitgekrabd, en de middelste tot r gevormd. Geraect is blijkbaar de ware lezing. margenoot+ Fol. 167. f. margenoot+ Vinc. B. XXII c. 129. † voetnoot1) Vs. 23-32. Vinc. Si abieris et fratrem tuum interficere nolucris, vivus et victor inde redibis; sin autem aliud cogitaveris, morieris. Sicut enim Dominus per Salomonem alt: Foveam quam fratri tuo parabis, cades in eam. (Verbeterd naar Gregor. Turon. L. IV. c. 51). - De zin van vs. 27 moet zijn: ‘Indien gij deze gedachte van u laat uitgaan, d.i. zoo gezind zijt en zoo handelt.’ Doch de uitdrukking is vreemd, en de juistheid van den gedachtengang laat veel te wenschen over; na het voorgaande is vs. 27 eigenlijk geheel overtollig. Een veel beteren zin verkrijgt men door vs. 27 en 28 om te zetten en, met een paar kleine veranderingen, aldus te lezen: So seggic di, dat God dat seghet: Het cost di dijns selves leven. Maer wiltu dit gepeins upgeven Ende wiltune niet ontliven, Die zeghe sal met di bliven. voetnoot2) Vinc. assimulate ut eum supra nos regem elevare debeatis. margenoot+ Fol. 168. a. voetnoot3) Vinc. Si autem corrueritis, ego pro vobis elemosynas multas per loca sanctorum tribuam. margenoot+ Vinc. B. XXII c. 129. f. † voetnoot1) Vs. 1-18. Vinc. Tunc Hilpericus rex, de Thornaco egressus, Sigibertum fratrem suum apud Lambras vicum sepelivit. voetnoot2) Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 394, stelt eer tijt ten onregte gelijk met ons eertijds, en verklaart het door voorheen. Doch het geldt hier eene zaak, die onlangs, onmiddellijk te voren, gebeurd was. Eer staat hier, naar oud spraakgebruik, als voorzetsel, waarover zie Dr. Halbertsma zelven, a.w. bl. 423. De bedoeling is: vóór den tijd, eer (het) tijd (was), dus ontijdig, in jeugdigen leeftijd. Sigebert werd vermoord toen hij 40 jaren oud was. Zie Gregor. Turon. L. IV. c. 51. voetnoot3) Zie c. 46. vs. 15-31. margenoot+ Fol. 168. b. voetnoot4) Vinc. apud Rodomagensem urbem eam in exilium intrusit. margenoot+ Vinc. B. XXII c. 130. † voetnoot5) Vinc. relicta ordinatione patris. voetnoot6) Vinc. Hoc autem sciens Hilpericus, sc. quod contra fes et legem canonicam uxorem patrui sui accepisset. voetnoot1) Vinc. Rex vero illos ingenio inde eiicere non valens, iuravit eis dolose. margenoot+ Fol. 168. c. voetnoot2) Aldus te regt in het Hs., niet getrouwer, als in de oude uitg. Een getrouwet sone is een zoon, in wettig huwelijk verwekt. Zie b.v. de oorkonde van 1412 bij Mr. A.A.J. Meylink, Gesch. enz. van Delfland, in de Bijlagen bl. 17, waar een getrouwt kynt tegenover bastaert kinderen gesteld wordt. De bedoeling is dus, dat Meroveus de oudste en tevens de wettige zoon was van koningin Audovera, Chilperic's wettige gemalin. margenoot+ Vinc. B. XXII c. 130. m. † voetnoot3) Zie c. 47. vs. 19-32. voetnoot1) Vinc. Hilpericus igitur rex descriptiones novas et graves per consilium Fredegundis in omni regno suo fieri iussit. margenoot+ Fol. 168. d. voetnoot2) Vinc. filii eius graviter egrotaverunt. voetnoot3) Hs., bij verschrijving, der zonden duchte. Het rijm en de zin beide eischen ontsach. Verg. Clignett, Bijdr. bl. 239 vlg. voetnoot4) Vinc. Ecce auri et argenti immensa pondera; cellaria et horrea plena redundant; et nescimus cui congregamus ea. voetnoot5) Vinc. descriptiones novas, quas iniuste et nequiter fecimus, iube igne cremari. voetnoot6) Vinc. Tunc rex corde compunctus tradidit omnes descriptiones iniquas igni comburendas. margenoot+ Vinc. B. XXII c. 132. † voetnoot7) Vs. 7-12. Vinc. Anno Tiberii IIII Pelagius Romane ecclesie LXI presidet. - Wat vs. 11 betreft, het rijmwoord te samen gebruikt Maerlant ook elders, in soortgelijke gevallen, als eene bloote bevestiging of versterking (verg. c. 45. vs. 34, enz.). Door met wille - indien de lezing zuiver is - schijnt hij aan te duiden, dat de keuze vrijwillig geschiedde en goedkeuring vond. margenoot+ Fol. 168. e. voetnoot1) Vs. 13-28. Vinc. Hic obsidentibus Romam Longobardis ordinatur absque iussione principis. - Verg. Paulus Diac., De Gestis Longob. L. III. c. 20, en Lekensp. B. II. c. 48. vs. 668-672. voetnoot2) Vinc. Hic decrevit quotidianam sacramentorum prefationem ad missas IX tantummodo prefationibus secundum antiquum Romanorum ordinem esse commutandam. margenoot+ Vinc. B. XXII c. 81. i. † voetnoot3) Vinc. qui VI monasteriis in Sicilia fundatis, et VII Rome in domo sua, cet. - Men vatte VII niet als septem, maar als septimo op. In de Acta Sanctorum, d. 12 Mart. p. 131: sex denique in Sicilia monasteria construens ....., septimum vero intra urbis huius muros instituit. margenoot+ Vinc. O. voetnoot4) D.i. zes penningen. Verg. bl. 329, aant.Ga naar voetnoot2), enz. voetnoot2) Vinc. Hic decrevit quotidianam sacramentorum prefationem ad missas IX tantummodo prefationibus secundum antiquum Romanorum ordinem esse commutandam. voetnoot5) Hs. Vanderen. - Van deren ligt het naast voor de hand. Doch misschien schreef Maerlant: Van anderen. margenoot+ Vinc. B. XXII c. 132. f. † voetnoot6) Vs. 69-74. Vinc. Duces Longobardorum Gallias aggrediuntur, et vario bellandi genere nunc Longobardi inter se colliduntur. margenoot+ Fol. 168. f. voetnoot7) Vs. 75-84. Vinc. Eo tempore Wimiocus Brito veniens de Britannia sanctitate claret in Gallia. - Doch men leze Winnocus, t.w. St. Winoc, naar wien het oude Bergen gewoonlijk St. Winoxbergen heet. margenoot+ Vinc. B. XXII c. 133. voetnoot1) T.w. uit Groot-Britannië. voetnoot2) D.i. kinderen. Verg. Dr. Jonckbloet, Nalezing bl. 49. Over het meer gewone moederbaren, zie Huyd. op Stoke, D. III. bl. 113, Clignett, voorr. v.d. Teuth. bl. xxxvii, gloss, op Limborch, enz. Vinc. utrum in eadem insula Christiani essent, an paganorum erroribus implicati. voetnoot3) T.w. de Booze. Vinc. tenebrarum Auctor. voetnoot4) Vinc. tantaque frontis specie gens grata mentem ab internis gaudiis vacuam gestat. margenoot+ Fol. 169. a. voetnoot5) Vinc. At ille: Bene, inquit, Deiri, de ira eruti, et ad misericordiam Christi vocati. voetnoot6) Bij Vinc., en dus ook bij Maerlant, is de toespeling op den naam Ella (of eigenlijk Aella) niet duidelijk. Vinc. heeft: At ille, alludens ad nomen, ait: Laudem Dei creatoris illis in partibus oportet cantari. - Doch het hoofdwoord Alleluia, waardoor de zin eerst verstaanbaar wordt, bleef in de pen, als blijkt uit Beda, Hist. Eccl. L. II. c. 1, bij wien ditzelfde verhaal gelijkluidend voorkomt. Daar heet het: At ille, alludens ad nomen, ait: Alleluia! Laudem Dei cet. voetnoot7) Aldus het Hs., niet varen, als in de oude uitgave. Vinc. asserens et se ipsum in hoc opus, Domino cooperante, perficiendum paratum esse, si tamen eidem apostolico pape hoc fieri complaceret. margenoot+ Vinc. B. XXII c. 134. ± voetnoot1) Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 402, wil vroet lezen, zoodat de zin zij: ‘De paus was na die taal zoo slim, dat hij hem terug haalde.’ Doch er is geene verandering noodig. De bedoeling is: ‘de paus (die noode zijne toestemming had gegeven) was blijde, verheugde zich daarover, zoodat hij hem terug deed halen.’ Vinc. His autem vocibus horribiliter permotus pontifex, populumque vehementissime metuens, post eum summa cum festinatione legationem, ut quantocius Romam rediret, cum interdictione direxit. voetnoot2) Vinc. Talique ordine interim dilato sue devotionis effectu, cet. margenoot+ Vinc. B. XXII c. 135. ± voetnoot3) Hs. senden. In vs. 5: ongelove. voetnoot4) Vinc. Hildeberti regis soror Ingundis Herminigildo Leuuigildi, Hispanorum regis, filio nupsit. voetnoot5) Vinc. Herminigildus vero predicatione Leandri, Hispalensis episcopi, et adhortatione sue coniugis ab Arriana heresi, qua pater suus languebat, ad Catholicam conversus est fidem. - Over bucgerie, d.i. ketterij, zie bl. 69, aant.Ga naar voetnoot4). voetnoot4) Vinc. Hildeberti regis soror Ingundis Herminigildo Leuuigildi, Hispanorum regis, filio nupsit. voetnoot6) Verg. bl. 58, aant.Ga naar voetnoot2). voetnoot2) Vinc. Talique ordine interim dilato sue devotionis effectu, cet. margenoot+ Fol. 169. b. voetnoot7) Aldus te regt in het Hs. De oude uitg. maakte er een ongehoord subst. karkeringe van, dat dan nog ten overvloede manlijk zal wezen! Vinc. arta eum custodia concludens, collum manusque eius ferro ligavit. voetnoot8) Vinc. ut ex eius manu sacrilege consecrationis communionem perciperet. - Verg. bl. 394, aant.Ga naar voetnoot3). voetnoot3) Hs. senden. In vs. 5: ongelove. voetnoot9) Vinc. Ad se itaque reverso episcopo. voetnoot1) Vinc. Nam quia vera esset fides Catholica, agnovit, sed gentis sue timore perterritus pervenire ad hanc non meruit. margenoot+ Vinc. B. XXII c. 54. i. margenoot+ Fol. 169. c. voetnoot2) Vinc. ei panem longissimo funi ligatum cum tintinnabulo porrigebat. voetnoot3) Vinc. Tu tibi delicias preparas, et servus meus in illo loco fame cruciatur. voetnoot4) Vinc. Ibidem quodam die feminam quandam, quam aliquando viderat, cogitare cepit. voetnoot5) Vinc. in specie merule volitans. voetnoot1) Aldus moet blijkbaar gelezen worden. Hs. elgch. margenoot+ Vinc.B. XXII. c. 55. ± voetnoot2) Vinc. venenum in vino recumbenti obtulerunt. - De zin kan zijn: ‘en lieten het hem brengen, gelijk hij gewoon was (dat men hem zijnen drank bragt).’ Doch het is niet onwaarschijnlijk, dat hier eene verwarring is ingeslopen. Vóór vs. 63 althans schijnen een paar verzen uitgevallen. Vinc. gaat aldus voort: Sed Benedictus extensa manu signo crucis quasi iacto lapide vitrum fregit. - De vermelding van deze omstandigheid, dat hij het teeken des kruises maakte, mag vooral niet ontbreken. Misschien had Maerlant geschreven op deze of dergelijke wijze: Ende scincten hem venijn Ende gavent hem in sinen wijn. Benedictus met gelove fijn Seinde hem na die zeden sijn. Zoo althans heeft men een zuiveren zin, en geheel aan Vinc. beantwoordende. margenoot+ Fol. 169. d. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 57. voetnoot3) Hs. dienden. Vinc. que illum, qui eis serviebat, quotidie contumeliis provocabant. voetnoot4) Vinc. Corrigite linguam vestram. voetnoot5) Vinc. nutrix earum. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 58. ± voetnoot1) Vs. 33-44 bij Vinc. Quodam tempore fames magna totam provinciam fatigabat, et sanctus ita omnia, que habere poterat, distribuit, quod nihil in monasterio preter modicum olei in vitreo vase remansit, quod cuidam petenti protinus dari iussit. Sed cum cellarius non dedisset, timens ne nihil fratribus remaneret, iratus vir Dei iussit aliis ut hoc ipsum vas vitreum cum oleo per fenestram proiicerent, ne quid in cella per inobedientiam remaneret. - Het is duidelijk, dat tusschen vs. 35 en 36 eenige verzen zijn uitgevallen: de inhoud van het cursief gedrukte Latijn mag voor den zamenhang niet ontbreken. Het woordje tgene in vs. 38, dat nu nergens op slaat, bewijst dan ook genoeg, dat er iets vooraf is gegaan, dat den afschrijver in de pen bleef. In vs. 41 zal waarschijnlijk moeten gelezen worden: Alle die olye metten vate. voetnoot2) Vinc. Proiectum itaque super saxa ita cecidit suaviter, ac si mansuete locatum fuisset. voetnoot3) Lees: den broeder, t.w. den kelderwaarder. Vinc. monachum illum increpans. margenoot+ Fol. 169. e. margenoot+ Vinc. O margenoot+ Vinc. B XXII. e 67. ± voetnoot4) Vs. 63-74 bij Vinc. Eodem anno, quo mortuus est sanctus Benedictus, misit ipse beatum Maurum in Gallias ad edificandum monasterium ..... cum IIII monachis, Fausto cet., dicens ad eos: Presentior vobis ero carnis onere deposito, vestrique per Dei gratiam cooperator assiduus existam. Et hec dicens, ait Faustus, dans osculum nobis prosecutus est nos cum omni congregatione usque ad portam monasterii. Et rursus osculans nos, et benedietione super nos tradita, dedit sancto Mauro librum regule, quam ipse sanctus manu sua scripserat, et pondus libre panis et ereum vasculum, eminam vini capiens. - Emina of hemina, bij Du Cange (ed. Henschel), T. III. p. 643: ‘Hemina, in Regula S. Benedicti, cap. 40, est certa vini mensura, quam monachis sufficere per diem existimavit,’ cet. voetnoot5) Vinc. cum ecclesiam sanetorum martyrum Mauri sociorumque eius ingressi essemus. - Doch men leze Mauritii, als bij Maerlant, want blijkbaar is de kerk van den heiligen Mauritius bedoeld, die onder Maximianus met zijne gezellen den marteldood onderging. voetnoot6) Vinc. XI annis ecclesiam illam frequentaverat. - Antieren, hantieren, hier in den zin van Er. hanter. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 68. f. ± margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 62. ± voetnoot1) Hs. hier en in vs. 7: Gydaert, doch in het opschrift is de naam geschreven als bij Vinc., wiens woorden aldus luiden: Fratres quoque uterini, uno et eodem die nati et pontifices consecrati, Medardus ad titulum Noviomensem, Gildardus ad Rothomagensem. - Gewoonlijk wordt deze heilige bisschop van Rouen St. Godard geheeten, doch ook in het Martyrologium Usuardi (d. 8 Iunii) heet hij Gildardus. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 66. ± margenoot+ Fol. 169. f. voetnoot2) Vs. 20-28. Vinc. Hunc Sabinum archidiaconus eius veneno extinguere molitus est. Et cum unum ex pueris corrupisset, ille poculum veneni edenti obtulit. Cui sanctus: Bibe tu quod mihi bibendum prebes. Qui tremefactus cum vellet bibere, prohibuit sanctus dicens: Non bibas. Da mihi, ego bibam. Sed vade, dic ei, qui illud tibi dedit: Ecce ego venenum bibo, sed tu episcopus non eris. Facto igitur signo crucis, episcopus bibit venenum securus, et eadem hora archidiaconus in loco ubi erat mortuus est, ac si per os episcopi ad eius viscera venenum pervenisset. - In vs. 26 heeft het Hs. trac in plaats van dranc, dat èn door den zin, èn door het bibit van Vinc., als de ware lezing wordt aangewezen. Trecken zelf laat de beteekenis van drinken niet toe, die Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 409, er aan toekent. voetnoot3) Vinc. episcopum uno in loco stare preceperunt, eique in terra circulum designaverunt, ultra quem pedem tendere non auderet. voetnoot4) Vinc. Cumque vir Dei sole nimio estuaret, ab eisdem Gothis circumdatus et circuli designatione inclusus, repente coruscus et tonitruus et tanta vis pluvie erupit, ut hi, qui eum custodiebant, immensitatem pluvie ferre non possent. - Het is blijkbaar, dat vs. 39-41 niet in orde zijn, noch aan het Latijn beantwoorden. Door ‘een gewoon anacoluthon in de constructie’ (gelijk Dr. Halbertsma wil, Aantt. bl. 410) is de zin niet te redden. De regen en de donderbui waren niet eene nieuwe plaag, waaraan Fulgentius, buiten en behalve den zonnebrand, was blootgesteld, maar juist het middel om hem uit dien nood te verlossen. Buiten twijfel zijn tusschen vs. 40 en 41 een paar regels uitgevallen. Maerlant heeft zeker ongeveer aldus geschreven: Entie zonne sceen up hem heet, Die hem pine dede ende leet. Doe quam daer vanden hemele neder Blexeme fel ende ongeweder Ende reghene ende donderslaghen. voetnoot1) Lees, met Vinc. Cerbonius. voetnoot2) Vinc. statim sue feritatis oblitus, deflexa cervice et summisso capite, cepit lambsre pedes eius. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 81. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 93. margenoot+ Fol. 170. a. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 81. i. voetnoot3) Vinc. Huins autem peregrinationis historiam propter apocripha quedam deliramenta, que in ea videntur contineri, penitus ab opere isto resecavi. voetnoot4) Vinc. Machutes, qui et Maclovius. - Thans meest bekend onder den naam van Saint Maclou of Saint Malo. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 93. m. ± voetnoot5) Vinc. transivit ad Gallias, et sub Leuncio, Sanctonum episcopo, multo tempore virtutibus claruit. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 96. + voetnoot6) Tot regt verstand van het hier bedoelde mirakel, dat Maerlant met een paar woorden afdoet, is het noodig het breedere verhaal bij Vinc. te kennen. Men vindt het naverteld bij Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 411. voetnoot7) Vinc. remotiorem locum sibi querere desiderans. voetnoot8) Vinc. que paradisi deliciarum similitudinem habere dicebatur. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 97. voetnoot1) Vinc. cum sacro quondam magistro suo Brendano aliisque viris sanctis aggressus est navigare. margenoot+ Fol. 170. b. voetnoot2) Vinc. mirantibus omnibus, si humana statura tantum spatium videretur occupatum. voetnoot3) Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 412, zegt, ‘dat deze parenthesis er bij hangt als eene lamme vlerk.’ Doch de schuld ligt niet aan Maerlant, maar aan den kopiïst. Blijkbaar is in vs. 76 en 77 de tekst bedorven en daardoor de zin in verwarring geraakt. Het Latijn wijst den weg tot verbetering duidelijk aan. Vinc. heeft: Tunc beatum Machutem, cui nihil apud Deum impossibile fore credebant, sanctus Brendanus cum omnibus fratribus deposcebat, ut corpus illud quodcunque tumulatum oratione sua suscitaretur. - Men leze en interpungere derhalve den zin aldus: So dat si alle Machute baden (Omdat si hem dies beraden, Ende Brandaen sijn meester mede, Dattem God dade sine bede), Dat hi Gode bidden woude, enz. De zin is: ‘zij baden den H. Machuut - omdat zij (en Brandaen ook) van oordeel waren, dat God zijn gebed zou verhoeren - dat hij God bidden wilde’ enz. voetnoot4) Vinc. gigantem se, nomine Milduinum, et idolatram fuisse respondit. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 97. m. voetnoot5) Dr. Jonckbloet en Dr. Halbertsma willen onsen lezen; doch de acc. wordt vereischt, even als men in het Latijn zegt: ad nostram fidem convertit. voetnoot1) Vinc. Introitus autem, inquit, in ea nullus mihi apparuit. voetnoot2) Vinc. Credo, inquit, equidem me indignum, utpote gentilem, talia intrare non meruisse menia. margenoot+ Fol. 170. c. voetnoot3) Vinc. oborta tempestate contraria, cum non valerent illuc progredi, cet. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 98. ± voetnoot4) Hs. theren. De bedoeling is blijkbaar: ‘Gode ter eer,’ hetzij dan om op het naderende Paaschfeest aan land de mis te kunnen vieren, hetzij om Gods wil te eerbiedigen, die niet gedoogde dat zij het begeerde eiland zouden vinden. voetnoot5) Vinc. perventum est missali ordine usque ad orationem dominicam. - Over stille, zie bl. 270, aant.Ga naar voetnoot4). voetnoot4) Hs. theren. De bedoeling is blijkbaar: ‘Gode ter eer,’ hetzij dan om op het naderende Paaschfeest aan land de mis te kunnen vieren, hetzij om Gods wil te eerbiedigen, die niet gedoogde dat zij het begeerde eiland zouden vinden. margenoot+ Vinc B. XXII. c. 99. ± margenoot+ Fol. 170. d. voetnoot1) Vinc. invenit quendam subulcum moerentem non modice pro quadam porca, quam iactu lapidis interemerat, eo quod messes importuna voratrix sepissime irrumpebat. voetnoot2) Vinc. Cui incumbebant septem suilli fetus. - De kopiïst schijnt, voor VII, bij vergissing IIII te hebben geschreven. voetnoot3) Vinc. posuit cuspidem baculi sui in aure scrofe, et statim rediviva effecta prebuit uber fomentum lactis fetibus suis. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 100. ± voetnoot4) Lees Hailot. Vinc. Post mortem Halioloth, ducis Britannie. - De naam wordt gewoonlijk Hoël geschreven. voetnoot5) Vinc. Sanctonice urbis pagum provincie Aquitanie cum cenobitis expetiit. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 102. ± margenoot+ Fol. 170. e. voetnoot1) Hs. Luxonium. Vinc. querens in eadem heremo potiorem locum, quo monasterium construeret, invenit castrum olim fuisse munitissimum, nomine Luxovium. - Luxovium is de ware vorm van den naam: thans heet de plaats Luxeuil. Wat vs. 34 betreft, het is duidelijk dat de woorden van erden geen zin geven en bedorven moeten zijn. Misschien schreef Maerlant: van ouden, dat dan met tevalnen vereenigd gedacht moet worden: ‘een van ouderdom vervallen kasteel.’ Dergelijke constructies, hoe strijdig ook met ons hedendaagsch gebruik, waren oudtijds niet ongewoon: het vertalen uit het Latijn gaf er aanleiding toe. Het woord olim bij Vinc. schijnt voor onze verbetering te pleiten. margenoot+ Vinc. O. voetnoot2) Deze aanmerking is van onzen dichter; Vinc. spreekt niet van St. Gallus. Maerlant kan geen ander klooster bedoeld hebben dan de wijdberoemde stichting in Zwitserland, die naar haren grondvester St. Gallus, den leerling van St. Columbanus, het klooster van St. Gallen heet. De vermelding, dat het klooster in Sassen gelegen was, moet dan eene vergissing zijn, misschien veroorzaakt door de onbepaaldheid van het begrip, dat men destijds veelal aan den naam Sassen hechtte. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 105. ± margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 109. i. ± voetnoot3) Vinc. dirissimam audierunt vocem a quadam persona horribili valde, ad dexteram partem iuxta illos terribiliter strepitantem. voetnoot4) Van den slag, door de heks aan den jongen diaken, Samson's metgezel, toegebragt, maakt Vinc. niet regtstreeks melding. Het blijkt echter uit de woorden, die hij later gebruikt: quem percussisti. Zie de volgende bladz., aant.Ga naar voetnoot5). Evenzoo de levensbeschrijver van den H. Samson in de Acta Sanctorum d. 28 Iulii, p. 580, wiens verhaal met dat van Vinc. grootendeels woordelijk overeenstemt. Vinc. heeft hier alleen: diaconus expavescens et pallens equum, quem manu tenuerat, cito dimittens et pallium suum iactans, in velocem fugam se dedit. - En later: (sanctus) fugientem et persequentem fiducialiter secutus, fratrem seminecem repperit. voetnoot5) Vine. vidit Theomatam hirsutam canutamque, iam vetulam , crisulatam , venalem [i.e. venabulum. Verg. vs. 82] in manu sua tenentem. voetnoot5) Vinc. vidit Theomatam hirsutam canutamque, iam vetulam, crisulatam, venalem [i.e. venabulum. Verg. vs. 82] in manu sua tenentem. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 110. ± margenoot+ Fol. 170. f. voetnoot1) Hs. Theodomaca. Vinc.Theomata sum. - De verklaring van het woord wordt bij Vinc. niet gegeven, doch de vorm der laatste syllabe is bij Maerlant de ware, want natuurlijk is een Latijnsch femininum van het Gr. ϑεομάχοζ bedoeld. In de Acta Sanctorum l.l.: Theomacha. voetnoot2) Die ghene laat zich grammatisch bezwaarlijk in verband brengen noch met de overige Theomachae, in het vorige vers begrepen, noch met die welke eerst in vs. 93 vlg. genoemd worden. Doch ghene is hier zeker eene verschrijving, daar het woord den afschrijver nog uit het vorige vers voor den geest stond. Maerlant zal wel die mine geschreven hebben: ‘ik en de mijnen hebben altijd, zooveel wij konden, den uwen kwaad gedaan.’ Vinc., na de woorden in de vorige aant. genoemd: cuius gentes (d.i. wier geslacht) usque huc vobis prevaricatrices extiterunt. voetnoot3) Vinc. habeo enim VIII sorores et matrem, que non hic sunt, sed in ulteriori silva degunt. voetnoot4) Vinc. Ego autem marito in hac heremo tradita sum, eoque iam mortuo secedere de hac silva non possum. voetnoot5) Vinc. Nunquid potes fratrem, quem percussisti, redivivum reddere, vel certe solicitari de profectu anime tue? margenoot+ Vinc. O. voetnoot6) Hs. weder Dat, doch het verband eischt Dan. In vs. 116 zal te geschrapt moeten worden. De zin althans is blijkbaar deze: ‘omdat ik meer geloof dat het waarschijnlijk is, dan wat er geboekt staat van Merlijn en anderen.’ margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 111. ± voetnoot7) Bij Vinc.B. XXII. c.105: Sanson, Dolensis archiepiscopus. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 112. ± margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 113. ± margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 114. ± voetnoot8) Vinc. Wingualocus. - Volgens de Bollandisten is deze Wingualocus of Winwalocus, de metgezel van den H. Etbinus, niet dezelfde als de H. abt Winwalocus of Winwaloeus, wiens feest op d. 3 Maart valt, en in wiens levensbeschrijvingen het hier verhaalde mirakel dan ook niet voorkomt. Zie de Acta Sanctorum d. 3 Mart. p. 248. margenoot+ Fol. 171. a. voetnoot1) Dit stijen heeft aan de vroegere uitleggers veel moeite gebaard. Door onjuiste interpunctie (‘alsi quamen in ere stijen,’) vereenigde men het woord met quamen, in plaats van met vonden, en zocht in stijen nu eens een Friesche stins of een kerkgebouw, dan weder een weg of een gehuchtje! En dat alles in plaats van een varkenskot, want dat - en niets anders - beteekent het. Stijen of styen is de verbogen naamval van stye of stie, in alle Germaansche telen hekend als een stal voor klein vee, eene kooi of kot voor schapen of varkens, veelal van een zwijnenstal of varkenskot gezegd. Verg. Ohd. stîga (Graff, D. VI. kol. 624 vlg.), Mhd. stîge, stîe (Ziemann, bl. 431), Angels, stîge (Ettmüller, bl. 741); en nog heden kent IJslandsch en Zweedsch in dien zin stia, Deensch sti, Noord-Friesch stei, stài, Eng. sty, hogsty. Kil. ‘Swijn-stije, vetus, Hara, porcile.’ De bedoeling van Maerlant is derhalve: ‘toen zij op weg waren, vonden zij in een varkenskot eenen melaatsche.’ Vinc. heeft: Quadam igitur die dum irent, invenerunt leprosum in messe iacentem. - Het kan zijn dat in die woorden in messe eene corruptie schuilt. In de Acta Sanctorum is het niet na te zien: het feest van den H. Etbinus valt op d. 19 Oct., en de Acta zijn nog maar tot 17 Oct. uitgegeven. Andere bronnen, waarin hetzelfde verhaal moet voorkomen, hebben wij niet ter inzage kunnen bekomen, t.w. het leven van Etbinus, door Surius beschreven, de Acta Sanctorum ordinis S. Benedicti van Mabillon, en J. Capgrave, Legenda Sanctorum Angliae. Doch in het korte verhaal bij Trithemius, De viris illustribus ordinis S. Benedicti, L. III. c. 44 (Opera pia et spiritualia, Mogunt. 1605, p. 73), leest men: cum ille leprosum, de quo diximus, in messe ore mundandum susciperet. - Hoe onduidelijk die woorden ook zijn, de uitdrukking in messe stemt met Vinc. overeen. Is er mede bedoeld, dat de melaatsche in het gemaaide koren lag, en heeft Maerlant hem op eigen gezag in een varkenskot laten liggen? Hoe het zij, omtrent de verklaring van stie kan geen redelijke twijfel bestaan. voetnoot2) Vinc. Noli, senior, manibus nares capere, quia dolor non permittit; sed si dolorem meum leviare volueris, necesse est ut in ore tuo nares meas miseris et ita traxeris. voetnoot3) Vinc. Cumque Dominum vellent tenere manibus, elevavit se nubibus. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 118. f. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 119. ± margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 120. ± margenoot+ Vinc. B. XXIV. c. 6. ± margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 171. b. voetnoot1) Verg. Leven v.S. Amand, D. II. vs. 1886 vlgg. voetnoot2) Verg. Leven v.S. Amand, D. I. vs. 3418-3591.

Vorige Volgende

III partie. VI boek.

Hier beghint die seste bouc. Hoe Anastasius keyser wart. I.

Vanden paues Symacus. II.

Van Clothilden ende Clodoveus. III.

Hoe Clodoveus Clotilden nam. IIII.

Hoe Clothilt haren man castyde. V.

Van Clodoveus kinderen. VI.

Hoe Clodoveus dAelmannen verwan. VII.

Hoe hi die kerke eerde na toepsel. VIII.

Van sente Ledenaerde. IX.

Clodoveus strijt up[tie] Wester Goten. X.Ga naar margenoot+

Boëtius bloemen. XI.

Vanden selven ende sine doot. XII.

Clodoveus siechede. XIII.

Gondebands ende Clodoveus doot. XIIII.

Van Clodoveus IIII kinderen. XV.

Anastasius doot, ende van sente Briden. XVI.

Vanden goeden paues Jan. XVII.

Dorloghe van Clodoveus kinderen. XVIII.

Hoe Childebrecht die Wester Goten verwan. XIX.

Hoe ClodomirisGa naar voetnoot3) kindere waren vermort. XX.

Van Clothilden miraclen. XXI.

Hoe die Fransoysen trocken in Spaenyen. XXII.

Vanden keyser Justiniane. XXIII.

Vanden paues Agapytus. XXIIII.

Van Justiniaens dogheden. XXV.

Bellizarius orloghe uptie Wandelen. XXVI.

Van Totylen ende andere dinghe. XXVII.

Van Totylen ende andre dinge. XXVIII.

Dat grote orloghe tusschen Arture ende Morderette. XXIX.

Morderets doot ende Arturs ende. XXX.

Hoe Totyla Rome wan. XXXI.

Dorloghe tusscen den Lumbaerden enten Gepyden. XXXII.

Bellizaris orloge up die Oester Goten. XXXIII.

Ene miracle van onser Vrouwen. XXXIIII.

Van Theophilus. XXXV.

Hoe hi den duvel ontginc. XXXVI.

Ene miracle vanden cruce. XXXVII.

Van sente Radegonden. XXXVIII.

Clotaris doot van Vrancrike. XXXIX.

Justiniaens des keysers doot. XL.

Hoe die Lumbarde Ytale wonnen. XLI.

Der Lumbaerden zeden. XLII.

Van coninc Cylprics kinderen. XLIII.

Van Vredegonds scalchede. XLIIII.

Van Albuijns doot. XLV.

Dorloge tusscen den Vrancscen coningen. XLVI.

Coninc Segebrechts doot vor Dorneke. XLVII.

Van Cylpricke ende Brunilden. XLVIII.

Van Cylprics aventuren. XLIX.

Sente Gregorius begin. L.

Hoe hi dInghelsche beweende. LI.

Hoe coninc Lewigilt sinen sone vermorde. LII.

Van sente Benedictuse. LIII.

Vanden selven. LIIII.

Van sente Medaerde ende sente Gyldarde. LV.

Van sente Brandane. LVI.

Vanden gygant, dien sente Machuut verwecte. LVII.

Vanden selven Machute. LVIII.

Van sente Columbane ende sente Samsoene. LIX.

Van heilegen lieden ende sente Amante. LX.

Hier beghint die seste bouc.
Hoe Anastasius keyser wart. I.