Logo DBNL
Spieghel historiael. Deel 2. Partie II en III (1863)

Spieghel historiael. Deel 2. Partie II en III

(1863)–Jacob van Maerlant, Philip Utenbroecke, Lodewijk van Velthem–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

III partie. III boek.

Hoe Archadius ende Honorius keyser worden1) I.

 
+ Alse Theodosius was bleven,
 
Alst hier voren es bescreven,
 
+ Ontfingen dat Roemsche rike
 
Sine twee kinderen mogendelike.
5
Archadius die wart bekent
 
Keyser in al Orient:
 
Dats van Grieken ende van Tessale,
 
Ende van Azien altemale.
 
Honorius hilt mogendelike
10
Beede Europen ende Affrike.
 
Rufijn was van Orient
 
Meester maerscalc al bekent
 
Onder Honoriuse2) in de zale;
 
Sider verbuerde hijt altemale.
15
In Afferike hadde beset,
 
Omme tlant te dwingen te bet,
 
Honorius, dien hi tlant liet,
 
Eenen grave, die Gilde hiet.
 
Dese twee broederen sekerlike
20
Ontfingen tRoemsce keyserike
 
Int jaer ons Heren, wet vorwaer,
 
Twee min dan CCCC jaer,
 
Ende regneerden, alse wijt vernamen,
 
XIII jaer beede te samen.
25
In derre twier keysers tiden
 
Gheviel sulc orlogen ende striden,
 
Alsic u hier bescriven sal.
 
Ghilde, dien Honorius beval
 
Affrike te berechtene,
30
Settem jegen recht te vechtene,
 
Ende settem mede oec indien,
 
Dat hi sinen here wilde ontien
 
Affrike jegen sinen eet,
 
Want hi Theodosiuse doot weet,
35
Alse een ongetrouwe, een fel.
 
Maer sijn broeder Massayel3)
 
Ne wils niet metten broeder bliven,
 
Noch sinen rechten here verdriven,
 
Maer ontfoer hem saen ginder,
40
Ende liet hem sine II kinder,
 
Ende es gevaren in Ytale.
 
Ghilde vernemet altemale,
 
Dattem sijn broeder heeft begeven
 
Ende sine kindere daer sijn bleven,
45
Ende slouch die jongelinge doot
 
Inden torne moede groot.
 
Honorius heeft dit verstaen,
 
Ende sendde sijn here saen
 
In Affrike, ende beval
50
Massayele sijn here al,
 
Die gerne bestont sulke sake
 
Omme siere kinder wrake,
 
Ende sochte den broeder int lant,
 
Alse sinen dootslegen viant.
55
Daer hi henen metten here trac,
 
Gheviel hem dat hi sach ende sprac
 
Hermiten, moenken in enen woude,
 
Die honger, hitte ende groet coude
 
Daer dogeden om ons Heren minne.
60
Hem bat hi met nerensten zinne,
 
Dat si mettem wilden varen
 
Ende hem met haerre beden bewaren.
 
+ Ten lesten ghebat hi hem dat1).
 
Selve vaste hi ende bat
65
Onsen Here mettem tsine mede,
 
Ende bejagede met siere bede
 
Ende bider heileger kinder doget,
 
Dattene God so hevet verhoget,
 
Dat hi wan ter selver tijt
70
Sonder vechten zeghe ende strijt,
 
Ende wrake siere kinder vort
 
Sonder lose quade mort.

Vanden verradere Ghilden. II.

 
+ Ghilde hadde dorloghe sienc:
 
Onder Romeine ende Barberiene
 
Haddi LXX dusent man.
 
Die broeder sochtene nochtan
5
Met V dusent man alleene,
 
Over heide, struuc ende steene.
 
Up eene riviere quaemsi te samen,
 
Die Ardalioen hiet bi namen2).
 
Nu was die toeganc daer so ynge,
10
Dat Massayel ontsach de dinge,
 
Ende hadde gerne achtergetrect,
 
Alse die liever te vechten mect
 
Upt slichte velt, mocht hem gescien;
 
Maer die nacht quam up mettien,
15
Dat hijs niet en conde vulbringen.
 
Hi ende sijn volc slapen gingen,
 
Ende hevet sente Ambrosius versien
 
Snachts in sinen slaep mettien,
 
Die nychtinge was doot te voren3).
20
Hi sach waer die here vercoren
 
Eenen stoc indie hant drouch;
 
Uptie erde stac hi ende slouch,
 
Ende wijsdem waer hi woude
 
Dat hi zeghe vechten soude.
25
- ‘Hier, hier!’ sprac hi driewaerf.
 
Massayel, dient wel bedaerf,
 
Peinsde wat bediede dat,
 
Ende peinsde dat hi hem die stat
 
Wisede waer hi vechten soude,
30
Waert dat hi zege winnen woude;
 
Ende dat hi driewaerf seide mede:
 
‘Hier!’ dat meende daer ter stede
 
Te vechtene upten derden dach.
 
Dus bat hi Gode ende lach
35
Met sinen moenken in sijn gebet
 
Toten derden daghe ende let,
 
Ende wart sinen viant jegen,
 
Diene al omme hadde belegen.
 
Die ghene die in den vorwijch waren,
40
Alsi up hem quamen gevaren,
 
Alse hise gemoete inden dale,
 
Sprac hi hem an vriendelike tale;
 
Maer die vaenedragere quam voren
 
Ende sprac overdaet ende toren,
45
Ende trac te wighe indie liede;
 
Maer niemen vanden andren diede,
 
No van ridderen, no van knechten,
 
Ne hadden herte omme vechten.
 
Mettien Massayel daer slouch
50
Hem die die baniere drouch,+
 
Omme sine tale onwerde,
 
In den aerm metten zwerde,
 
So dat hem daerm ontsanc sciere,
 
Ende liet sinken die baniere.
55
Dandere scaren, die achter quamen,
 
Alsi saghen ende vernamen
 
Den vaen ter neder vallen,
 
Waenden si dat al met allen
 
Die vordste scare ware upgegeven,
60
Ende omme te behoudene haer leven
 
Gaven si hem up, die leven wilden,
 
Ende staken tscerpe up vanden scilden1),
 
Ende quamen alle sonder fel
 
Inder genaden Massayel;
65
Entie Barbariene, die daer waren
 
Met haren scilden inder scaren,
 
Waren alle ondaen van vare,
 
Ende vloen nu hare, nu dare.
 
Gylde quam in sulker vrucht,
70
Dat hi hem sette ter vlucht
 
Ende viel in een scip dapperlike,
 
Omme te rumene Afferike;
 
Maer dat en halp hem niet een twint,
 
Want hem was jeghen die wint
75
So ongier ende oec so scaerp,
 
Dat hine weder ant lant waerp,
 
Ende hi oec te ghere stonde
 
Afferike niet gherumen en conde,
 
Dat hi van steden te steden vlo.
80
Doch mesfielt hem also,
 
Dat hi ane die selve vaert
 
Met eenen stroppe verworget waert.

Hoe Archadius verraders storven. III.

 
+ Massayel bi derre sake
 
Ghewan an sinen broeder wrake,
 
Ende vergat ons Heren ghave,
 
Die hem sijns viants dus halp ave,
5
Ende verhief hem int gheval;
 
Want hi vergat der moenke al,
 
Die hem holpen metter hede,
 
Dat hi quam te diere hoochede,
 
Ende dedem pine ende verdriet.
10
Oec en spaerde hi die kerke niet,
 
Ende wart dorfier in sine wort.
 
Hier omme so wart hi vermort,
 
Omme datmen bi desen leere,
 
Dat God maect den aermen here,
15
Ende werptene neder onder voet
 
Weltijt so hijs niet ghemoet.
 
Dus stont in Honorius rike,
 
[Die] Gallen, Ytale ende Affrike
 
Ende tRoemsche rike hilt in Westen.
20
Sijn broeder Archadius hilt de vesten
 
Van Grieken ende van Orient.
 
Die hadde Rufijn ghesent
 
Met ridderscape indier bederven,
 
Die pijnde hoe hi mochte ontherven
25
Den keyser ende here bliven;
 
Maer hine mochts niet vuldriven,
 
Want die ridders jonc ende out+
 
Warens haren here hout.
 
Ende alstem also gesciede,
30
Dat Rufijn ende sine liede
 
Te Constantinoble binnen quam,
 
Ende dat Archadius vernam,
 
Quam hi ter porten hem teeren,
 
Omme te willecomene die heren.
35
Teersten dat si den keyser saghen,
 
Ne wilden si hem niet clagen,
 
Dat ridderscap, over Rufine,
 
Noch oec wroegen stillekine,
 
Dat hi den keyser was onhout;
40
Maer si sloughene met gewout,
 
Ende wrakent, daer hi toesach,
 
Voer sine ogen up dien dach2).
 
Alse dus Rufijn was verslegen,
 
Settem een ander daer jegen,
45
Die bi namen hiet Gainas,
 
Ende meester gemaket was
 
Van keyser Archadius here,
 
Hoe hi ghevonde sonder were
 
Den keyser ende hine ontlive,
50
Ende hi selve keyser blive;
 
Doch datmen die dinc vernam,
 
Eer hi des te hovede quam,
 
Ende was up hem geproevet claer:
 
Doe was hi onthovet daer.
55
Naer sine doot niet harde lanc
 
So quam met eenen here stranc
 
Van Cyten coninc Roylus
 
Upten keyser Archadius,
 
Alse diene te verdrivene mect,
60
Ende es over die riviere ghetrect,
 
Die Hyster bi namen heet,
 
Ende es een aerm, alsemen weet,
 
Die uter Dunouwen coemt,
 
Entiemen in Latijn so noemt.
65
Die quam met ongetelden here
 
Ende dorreet alsonder werc
 
Tracien ende aergeret al,
 
Beede up berch ende int dal,
 
Dat van Grieken es een deel1).
70
Mettien viel hi al gheel
 
Met sinen here voer die stede
 
Te Constantenoble, ende dede
 
Sine here logieren daer up dat
 
Te winne die keyserlike stat.
75
Archadius ende sijn volc mede
 
Setten ane Gode hare bede,
 
Dat hi die slat moete quiten
 
Van den ongebuerden Syten,
 
Ende God heeftene daer gehort,
80
Ende sendde ghinder vor die port
 
Onder die Syten een ongeweder,
 
Dat hare lijtsen vielen neder,
 
Ende blexeme ende donder so groot,
 
Dat die Syten slouch te doot
85
Ende verbrande ghene here
 
Enten coninc sonder were2).
 
Dus waren die heidine ghescent,+
 
Ende dus hevet God troest gesent+
 
Den keyser, omme dat hi hem helt
90
Getrouwelike an die Gods gewelt,
 
Ende hi gheboot oec na den vader
 
Die mamerien alle gader
 
Entie afgoden te brekene mede
 
In elc lant, in elke stede.
95
Hier laten wi vanden keyseren bliven,
 
Ende sullen noch meer van hem scriven
 
Hier naer, alst tijt es ende stonde.
 
Nu sullen wijs u geven conde,
 
Wie waren die heilege liede,
100
Die, alse dese dinc gesciede,
 
Berechten die heileghe kerke
 
Met leringen, met goeden gewerke.

Van sente Janne Goudijnmont. IIII.

 
In des selves keysers tiden,+
 
Daer wi die jeesten af overliden,
 
So was sente Jan Guldijnmont,
 
Diemen also hiet tier stont
5
Omme dat hi sprac also scone,
 
Bet dan iemen onder skeysers crone.
 
Dese was van Antyochen geboren,
 
Ente bisscoppe gecoren
 
Te Constantinoble indie port.
10
So scone waren sine wort,
 
Datse niemene versconen en conde;
 
Maer sijn begripen was ene wonde
 
Dullen riesen die clerken hieten
 
Enter clerken leven lieten3);
15
Want hi proevede openbare,+
 
Dat die pape onwerdich ware,
 
Dat men hem voer eneghen here
 
Soude biden priester doen eere,
 
Die niet also wilde leven,
20
Alse vander kerken es uutgegeven1).
 
+ So reine was hi vanden live
 
Ende so onsculdich van allen wive,
 
Dat hi al ontsinnet dochte
 
Welken tijt dat hi weten mochte,
25
Dat enech man dede dorper dinc,
 
Die der crunen aneginc.
 
Ende omme dat hi hem daer bi
 
Dies int herte kende vri,
 
Was hi elken man te zwaer,
30
Die den vrouwen ginc te naer.
 
Te scaerp dochti in desen dingen,
 
So dat hi den jongelinghen
 
Hoverdich hiet wesen ende fier;
 
Want dor2) zwert ne geen no vier,
35
Noch dattere af mochte comen naer,
 
Sone liet hi te sprekene waer.
 
+ Alse hi bisscop was verheven,
 
Hilt hi hem in een fier leven,
 
Also dat sulken dochte das
40
Fierre dan betame was;
 
Want hi vele clerke ontsette,
 
Die hem niet en hilden bi wette,
 
Want hise wilde maken vroet.
 
+ Dies seiden si dat hi ware verwoet,
45
Ende haettene allegader,
 
Ende hildene niet alse over vader,
 
Ende hier mede ende om andere saken
 
Quetsten sine in achterspraken,
 
Ende seiden dat hem ware
50
Alrehande volc ommare;
 
Want hi met niemene eten woude,
 
No ghedogen dat iemen soude
 
Eten te sinen male3),
 
Ende dit was eene ware tale.
55
Doch wat so men van hem sprac,
 
Altoos omme gene dinc hi brac
 
Sijn heileghe leven min no mere,
 
Ende hine spaerde vrouwe no here,
 
No ghenen edelinc in dien daghen,
60
Hoe hoghe dat hi was van maghen:
 
Want Eutropius des keysers raet
 
Die dede den keyser doen quaet,
 
Eene wet maken jegen die clerke:
 
So wie so vlo indie kerke,
65
Dat menne danen met gewoude,
 
Waer hi mesdadich, trecken soude.
 
Niet langhe daer na so gesciede,
 
Dat Eutropius onder ander liede
 
Indie kerke vlo dore vaer,
70
Want die keyser was hem zwaer.
 
Daer hi biden outare lach,
 
Ende tgheent sente Jan versach,
 
Maecti van hem een sermoen
 
Ende begrepene in dit doen;
75
Want hi maken dede die wet,
 
Diene vinc in hare net.
 
Oec hietene die keyser daer vaen
 
Ende sijn hovet aveslaen4).
 
Dese Jan bekeerde vele liede
80
Vanden heidijnschen diede,
 
Ende gaf ghelt omme sulke sake,
 
Datmen die mamerien brake.
 
Hi bekeerde vele Arriane,
 
Ende vele Syten brochti ane,
85
Dat si dat heidijnscap ontgingen
 
Ende kerstijnheit ontfingen.

Van sinen miraclen mee. V.

 
Enen ongelovegen man gevel,+
 
Dat hi wart gelovende wel
 
Bi sente Janne Goudijnmonde;
 
So dat hi cume bekeren conde
5
Sijn wijf, omme dat hi gerne woude,
 
Dat soe mettem bliven soude
 
In gherechten huweleke.
 
So dat gheviel in eere weke,
 
Dat soe ginc met haren man
10
Toten selven sente Jan,
 
Updat soe van siere hant name
 
Met haren man Gods lichame.
 
Doch drouch soe donreine sacrament,
 
Daer soe hare eerst an hadde bekent,
15
Dat haer pape hadde belesen,
 
Doe soe ongelovech hadde gewesen,
 
+ Met hare ende gaeft haren joncwive1).
 
Aldaer ontfinc die keytive
 
Gods lachame van sente Janne,
20
Ende gebaerde also nochtanne
 
Dat soene nutte, maer dats bleven:
 
Soe heeftene haren joncwive gegeven,
 
Ende nam dat broot vermalendijt,
 
Dat haer pape hadde ghewijt;
25
Ende alsoet stac in haren mont,
 
Wart een steen ter selver stont.
 
Mettien so viel soe aldare
 
Te sente Jans voeten van vare,
 
Ende seide van worde te worde
30
Hare zonde ende hare morde,
 
Ende togede oec ghenen steen,
 
Dien sach an menech een.
 
Dien leidemen wel ende hilten daer
 
Langen tijt ende menech jaer.
35
+ Dese Jan, alsic seide ere,
 
Diene spaerde vrouwe no here,
 
Keyser nochte keyserinne,
 
Bisscop no clerc dor gene minne,
 
Hine begreepse sere ende sware,
40
Mesdaden si iet openbare.
 
Hier omme hieten si desen
 
Een sere fel bisscop wesen,
 
Ende worden hem gehat van zinne
 
Eudoxia die keyserinne
45
Entie bisscoppe entie clerke,
 
Ende wart gesteken uut sire kerke.
 
Maer die gemeente vanden lieden,
 
Die dat algader wederrieden,
 
Want sine kenden heilech ende goet,
50
Dreven so groot overmoet,
 
Dat menne weder, wien leet of lief,
 
In sine kerke met eren verhief.
 
Doch sinen zin noch sinen zede,
 
Noch sine grote omoedichede2)
55
Ne liet hi altoes wiken niet,
 
So datmen anderwaerven verstiet
 
Te Constantynoble uter stede.
 
Maer altehant onse Here dede
 
Miraclen so groot van erdbeven,
60
Dat si waenden laten tleven.
 
Doe seiden die vander stat,
 
Dattem onse Here dede dat,
 
Omme dat si om sine rechtechede
 
Den bisscop staken uter stede,
65
Ende hebbene weder gehaelt met eren
 
Beede die mindere metten heren.
 
Sente Epiphanius, deylege man,+
 
Die was jegen hem nochtan,
 
Die bisscop was van Salaminen3),
70
Beede met rade ende met pinen.
 
Ende alse hi tfolc hem sach so hout
 
Ende om hem driven ongedout,
 
Ghinc hi te scepe metter vaert,
 
Ende wilde thuus te Cypren waert,
75
Ende ontboot Janne uptie stat:
 
‘Ic hope sekerlike dat,
 
Dattu geen bisscop sterven en sout.’+
 
Jan, die in sine herte was bout,
 
Ontboot hem weder altehant:
80
‘Ic hope dattu in dijn lant
 
Nemmermeer en keres niet.’
 
Ende beede die dinghe sijn gesciet;
 
Want Epyphanius staerf in de vaert,
 
Daer hi voer te Cypren waert;
85
Ende Jan wart derdewaerf verdreven,
 
Ende leedde in ellenden sijn leven,
 
Daer sidert omme in corten dagen
 
Te Constantynoble gesciede plagen.
 
+ Dese Jan maecte vele bouke,
90
Daer ic somege bloemen af souke.
 
Na dien dat ic tgelove kinne,
 
Dit es doget ende cracht van zinne,
 
Voer Gode reckelic te gevroedene,
 
Ende vordie werelt hem te hoedene.
95
Dits een goet dat geen man,
 
Diet hevet, verliesen can;
 
Ghesonde1), scat ende mogenthede,
 
Dat beneemt siecheit ende onvrede.
 
Die rike waent datmen priset,
100
Alsemenne metten vingre wiset,
 
Dat dat si eere ende lof.
 
Neent niet, dat doet al of,
 
Hets al lieghen ende smeeken:
 
Dat si nyghen ende streeken,
105
Dats algader omme dat goet.
 
Wiltu hier af wesen vroet,
 
Mac di aerm ende proef dan,
 
Of di iemen lachtren can.
 
Die di meest prijsden, sullen di scuwen
110
Ende dinen lachter met vernuwen.
 
+ Alse een van sinen viant hort
 
Seggen enegerande wort,
 
Eist eerachtech, sone wil hi niet
 
Gheloven dattem es gesciet;
115
Eist quaet, so moet wesen waer.
 
Dus sijn die ogen selden claer,
 
Die verdonkert sijn van binnen
 
Of met nide, of met minnen.
 
In wille niet dat enech man
120
An hem selven geproeven can,
 
Dat hi vaste minne draghet
 
In hemelrike, wat elc man vraget;
 
Want alse eenen die minne trect,
 
Al aerbeit ennes niet gemect.
125
Al dat ons zwaer es, waer ons clene,
 
Hadden wi vasten wille alleene;
 
Want die Gode met herten mint,
 
Allen aerbeit, diemen vint,
 
Al quame hi an hem met gewout,
130
Die minne Gods maket al cout2).
 
Hets groot verlies, datmen wel seget+
 
Ende men niet der doget pleghet.
 
Dat prisic een heilech leven:
 
Weldoen ende alse zondaren beven.
135
En weet niemen ende men leret node,
 
Wat goede het es genoegen Gode.
 
Hine sochte nemmer der werelt lof,+
 
Die de vrome3) wiste hier of.
 
Gheloeft mi dies, ennes ghene doget
140
So cleene, die ghi verliesen moghet
 
Voer Gode ten joncsten stonden;
 
Want hi sal onse zonden
 
So scaerpelike trecken vort,
 
Dat no weder gepeins noch wort
145
Sal daer mogen achterbliven:
 
So dorren wi coenlike scriven,
 
Dat hi die cleene weldaden al
 
Groot ende hoghe merken sal.
 
Hets swaerre pine ende meerre berste,
150
Dat anscijn van Jhesum Kerste
 
Te verliesene ten joncsten daghe,
 
Dan es al die helsche plaghe.

Van sente Donate. VI.

 
Wi vinden lesende aldus:+
 
Tien tiden dat Archadius
 
Ende Honorius keyseren waren,
 
Dat doe ghinghen vele maren
5
Up enen bisscop, hiet Donaet,
 
Die was van wel groter weldaet.
 
Een drake so was in sinen tiden,
 
Die man no beeste en liet liden
 
In eenen weghe daer hi lach;
10
Alse beesten leden, daert menich sach,
 
Die verslant hi ende beet.
 
So dat die bisscop daer leet,
 
Daer lach dat onreine dier,
 
Entie beeste ongier
15
Gapede up hem tien stonden,
 
Alse diene gerne hadde verslonden.
 
Donaet seinde hem tier stont
 
Ende spuwede den drake inden mont,
 
Ende hi viel up die stede doot.
20
Die viant hi was so groot,
 
Dattene XVI ossen met gewelt
 
Cume geslepen consten upt velt,
 
Daer hi te pulvere was verbrant;
 
Want hi anders al dat lant
25
Ontreint hadde met quader lucht,
 
Dies die liede hadden vrucht.
 
Tien selven tiden, hebwi verstaen,
 
Was oec mede sente Epyphaen
 
Bisscop te Cypers in Salamine1),
30
Die sente Janne dede pine,
 
Die gheheten es Ghuldijnmont,
 
Alsic hier voren maecte cont2).
 
Te sinen grave brinctmen gebonden
 
Vele lieden noch tesen stonden,
35
Die den viant hebben in,
 
Ende si comen in haren zin.
 
Van herten was hi so milde,
 
Dat hi al tsine geven wilde.
 
Men gaf hem dicken gelt ende scat,
40
Ende altemale gaf hi dat
 
Den aermen, nu daer, nu hier.
 
Dies balch hem sijn tresorier,
 
Want hi vruchte dat de kerke
 
Niet ne soude hebben, no de clerke3).+
45
Nu quam een ten tresoriere
 
Met enen zac vul penninge sciere,
 
Ende gaf hem tgene ende voer dane,
 
Noch en liet niet te verstane,
 
Wie hi ware of wanen hi quam.
50
Wie so dese dinc vernam,
 
Hilt dit over miracle groot,
 
Dat God daer sende tsire noot.
 
Noch een wonder geviel hem mede:
 
Hi quam ridende teere stede,
55
Daer aerme waren ende wilden honen4).
 
Deen geselle ginc bidden ende cronen,
 
Ende dander maectem den doden5).
 
Die biddere bat te sinen noden
 
Epiphaniuse6), daer hi leet,
60
Dat hi hem gave gelt of cleet,
 
Daer hine mede brochte ter aerde;
 
Dies bat hi sere ende mesbaerde.
 
Die bisscop quam weder ter stede
 
Ende dede vore hem sine bede,
65
Dattem God moeste beraden
 
Beede ruste ende genaden,
 
Ende hi gaf hem van sinen goude,
 
Daer hine mede graven soude,
 
Ende troostene ende sprac mede:
70
‘Vrient! laet dine serichede:
 
Men mach met screiene, sonder waen,
 
Niemen doen vander doot upstaen.
 
Die doot en machmen scuwen niet.’
 
Alse Epiphanius danen sciet,
75
Gaet dander sinen geselle steken7)
 
Ende begonstem dus anspreken:
 
‘Stant up, wi sullen met dire pine
 
Heden vro sijn inden wine.’
 
Om niet hi nopede ende trac,
80
Want dander nemmermeer wort en sprac.
 
Als hine doot siet, loept hi saen
 
Naden bisscop Epyphaen.
 
Wenende bat hi genade,
 
Dat hi den bisscop1) upstaen dade.
85
Epyphanius troeste den anderen
 
Ende hietene danen weder wanderen:
 
Hine verwecte den doden niet.
 
Dats, wanic, bidi gesciet,
 
Om dat ons Here niet en woude
90
Datmen met hem spotten soude.

Van sente Martijns doot. VII.

 
+ Inden tiden dat zalichlike
 
Berechten tRoemsce keyserike
 
Archadius ende Honorius,
 
Die kindere Theodosius,
5
In haren vijften jare bleef doot
 
Sente Martijn, die here groot.
 
Sine doot ende sine vite mede
 
Bescreef met groter wijshede
 
Severus Sulpicius.
10
Van sire doot seget hi aldus:
 
Martijn wiste ende kende
 
Lange te voren sinen ende,
 
+ Ende seide sinen jongren mede
 
Sine doot, sinen langen vrede;
15
Also dat hi heeft bekent,
 
Dat in sijn bisdoem een covent
 
In eene kerke was in werren2):
 
Daer waert wil hi sonder merren
 
Ende daer maken pays ende vrede,
20
Ende staerf3) in sulke zalichede.
 
Hine liet sijn porren niet bidi,
 
Al was hem sijn sterven bi.
 
Hi voer henen in gere stede
 
Ende vele siere jongren mede.
25
Daer hi trac bi ere riviere,
 
Sach hi vogelen van dier maniere,
 
Dat si doken int water neder,
 
Ende doe quamen si up weder
 
Ende brochten up visscen tien stonden,
30
Die si gierlike verslonden.
 
- ‘Dit es,’ sprac hi daer te handen,
 
‘Eene ghelike van vianden4);
 
Want si laghen ende vaen
 
Die dulle vissce ende eten saen;
35
Noch sine connen hem so geladen,
 
Dat si haren buuc versaden.’
 
Mettien heet hi alle die scaren5)
 
Metten worden die machtech waren6),
 
Dat si dat water begaven,
40
Ende si henen gingen scaven
 
In woesten lande ende in droghen,
 
Om dat God daer wilde toghen,
 
Dat hi den vogelen mochte gebieden,
 
Die den viant dreef uten lieden.
45
Alle die vogelen te samen
 
Orlof andie riviere namen,
 
Ende so ten drogen lande saen,
 
Daerse Martijn henen hiet gaen;
 
Dies daer menech hadde wonder,
50
Diet anesach besonder,
 
[Dat sine cracht was so groet,
 
Dat hi den vogelen gheboet7).]
 
Martijn quam te gere stede,
 
Ende maecte daer den vrede
55
Ende brocht al in goeden staet.
 
Nu hiet ghene stat Condaet1),
 
Daer hem anequam die doot.
 
Daer hi hadde wille groot
 
Thuus2), so quam hem de rede
60
Ende hem faelgierden alle de lede.
 
Sine jongren riep hi al
 
Ende seide, dat hi saen sterven sal.
 
Doe wordsi wenende alle gader
 
Ende seiden3): ‘Wien4) laetti ons, vader?
65
Waeromme wildi ons begeven?
 
Wie sal ons helpen na dijn leven?
 
Alse du onse herde best doot,
 
Wie sal ons helpen uter noot?
 
Wi weten wel, die herte dine
70
Begert met Gode te sine;
 
Maer dijn loen en mindert niet,
 
Al worde dijn lijf gelinget iet.’
 
Doe wart hi beroert daer mede,
 
Alse een die vul der ontfarmechede
75
+ Altoos vloyede in onsen Here,
 
Ende sprac aldus wenende sere:
 
‘Here God! lieve Here mijn!
 
Oft ic noch den volke dijn
 
Nutte bem ende orbare,
80
Hoe so els die sake vare,
 
Der pinen willic niet ontflien;
 
Maer dijn wille moet ghescien.
 
Behoet, Here! ende verborghe
 
Die ghene daer ic voren sorghe5).’
85
Dits een onverwonnen man,
 
Dien de doot vervaren en can
 
Noch die aerbeit oec verladen,
 
Ende settet al in Gods genaden.
 
Al lach hi ziec dus inden rede,
90
Dies te min hi niet en dede
 
Sine weldaet, niet te min
 
Altoos bat hi Gode in sinen zin.
 
Sijn edel bedde was openbare
 
Asschen, ghemul ende eene hare6).
95
Sine jongren hem sere baden,
 
Dat hi dogede dor genaden
 
So vele, datmen stro drouch
 
Een lettel onder hem ende niet genouch7).
 
- ‘Neen,’ sprac hi, ‘dan betamet niet,
100
Dat den kerstijn dat gesciet
 
Dat hi sterve dan in messe8).
 
Ic mesdoe selve ende messe,
 
Willict in andren exemplen togen9).’
 
Met handen beede ende met ogen
105
Lach hi te hemele waert al meest.
 
Sinen onverwonnenen gheest
 
Wildi van bedingen niet ontladen;
 
Ende alse hem die papen baden,
 
Dat hi hem ter ziden kere,
110
Omme hem te rustene te mere:
 
- ‘Neen,’ sprac hi, ‘broederen! laet gescien,
 
Laet mi meer te hemele sien
 
Dan neder ter erden waert,
 
Dat die gheest, daer hi begaert,
115
Vrilike te Gode tide.’
 
Doe sach hi neven siere zide
 
Den duvel staen harde naer,
 
Ende hi1) seide: ‘Wat doestu daer?
 
Bloedeghe beeste! dune vinds2) an mi
120
Niet dat te mesgripene si:
 
Abrams scoot sal mi ontfaen.’
 
Mettien liet hi den gheest uutgaen.
 
Dat seiden si die stonden daer,
 
Dat sijn anscijn wart so claer,
125
Alse oft hi openbare
 
Vander doot verresen ware,
 
Ende al sijn lijf al bloot
 
Sonder smette clene of groot.

Hoet Severijn van Coelne wiste. VIII.

 
+ Te desen tiden sente Severijn3)
 
Was te Coelne upten Rijn
 
Bisscop, ende was een heilech man.
 
Up enen Zonnacht4) so waest dan
5
Te mattijntide dat Martijn staerf.
 
Severijn quam ter selver waerf+
 
Te mattinen, ende ginc na sine zeden
 
Visenteren die heilege steden.
 
Ter selver tijt hordi scone
10
Die inglen singen inden tronc,
 
Daer5) sente Martijn dede sinen ende.
 
Sinen coerbisscop riep hi gehende6),
 
Ende vragede oft hi den zanc
 
Horde enter ingle geclanc.
15
Dander seide: ‘Neen ic, here!’
 
Doe seidi: ‘Nu pijndi sere,
 
Hore nauwe ende stant up dinen staf.’
 
Hi rechte7) den hals ende oren hi gaf,
 
Maer cleene no groet en hordi das:
20
Ic wane hijs cume werdich was
 
Te horne sulken soeten zanc.
 
Ter erden vielen si eer iet lanc
 
Beede te samene, ende baden
 
Gode dor sine genaden,
25
Dat hi dat horen moeste mede.
 
Doe stonden si up daer ter stede,
 
Ende dede vragen den archidiaken:
 
‘Sech, horedstu noch enege saken?’
 
- ‘Jaic,’ sprac hi, ‘ene scare,
30
Rechts oft inden hemel ware;
 
Maer ic en weet niet wat si.’
 
- ‘Ic segt di,’ sprac hi, ‘hore na mi:
 
Die bisscop van Tours, Martijn, mijn here,
 
Die es nu doot8) min no mere,
35
Ende dinglen voerne inden trone
 
Met zange utermaten scone.
 
Entie duvel metten sinen
 
Quam hem an ende wilden pinen
 
Hem te houdene; maer hine mach
40
Ane hem niet vinden dattem toelach.
 
Hier omme was hi hem te verre:
 
Dus sciet hi danen confuus ende erre1).’
 
Inden selven tiden mede
 
Was te Meilane in die stede
45
Sente Ambrosis, die dit sach
 
Upten selven Zondach,
 
Dat ic hier nu sal tellen.
 
Hi stont met sinen gescllen
 
In sine kerke ende seide messe.
50
Hi, die lesen soude die lesse,
 
Plach dat hi niet wech ginc,
 
Eer dat hem wijsde die dinc
 
Te anevane die heilege man2).
 
Upten outaer leende hi dan,
55
Sente Ambrosius, vor hem allen,
 
Endc es in enen slaep gevallen.
 
Hem en dorste niemen wecken
 
Noch oec biden clede trecken;
 
Maer elc beidde ende sach,
60
Tote dat naer was middach.
 
Doe spraken si an hem daer hi staet,
 
Ende seiden: ‘Here! die tijt gaet.
 
Heet datmen lese dit geles;
 
Want dit volc al moede es,
65
Dat nu ontbeit hier vort.’
 
Ambrosius hem saen antwort+
 
Ende seide: ‘Nu hout dinen moet3):
 
Dit slapen was mi harde goet;
 
Want God hevet mi besonder
70
Ghetoget miracle ende wonder.
 
Wet dat ic den broeder mijn,
 
Dats van Tours sente Martijn,
 
Die te nacht versciet vor dage,
 
Graven halp alsonder saghe,
75
Ende mi gebrac een capiteel,
 
Dat ic niet vullas geheel,
 
Want4) ghi mi wecket also saen.’
 
Met wondere worden si bevaen,
 
Ende mercten5) tijt, dach ende ure,
80
Ende vonden waer die aventure,
 
Dat hi6) des dages was, sonder waen,
 
Daer Martijn was ter erden gedaen;
 
Nochtan saghen indie kerke
 
Sinen lachame tfolc entie clerke.

Wat Severus sach van sire doot. IX.

 
Severus Sulpicius7)+
 
Die screeffer af mede aldus
 
Tote sinen vrient Aurelioen8).
 
Hi seget: ‘Mi quam een visioen
5
Te voren, alse sente Martijn staerf.
 
Ic hadde geweent, alse mi bedaerf,
 
Om mine zonden; maer anden dage
 
Na mijn weenen, na mine claghe,
 
Es mi een winken anecomen1),
10
Alst dicken wilen doet hem somen,
 
Ende so sie ic vor mi staen
 
Sente Martijne selve saen,
 
Met cleederen wit ende diere.
 
Sijn anscijn geleec den viere2),
15
Sijn ogen alse sterren claer
 
Ende puerperijn sijn haer,
 
Dat ickene cume anesien mochte;
 
Doch kendickene, als mi dochte.
 
Hi loech up mi met soeten monde,
20
In sine hant haddi tier stonde
 
Enen bouc inden selven abite,
 
Dien ic3) screef van siere vite.
 
Ic neech ende custe sine knien,
 
Ende, also alse wi noch plien,
25
Hebbic sine benedixie gebeden,
 
Ende hi leide ter selver steden
 
Sijn hant up mijn hovet sochte.
 
Alsi sine4) wort vulbrochte,
 
Die ter zeiningen bestaen,
30
Saghic in sine ogen saen,
 
Ende in mochte5) niet werden sat
 
Up hem te siene te diere stat.
 
Mettien upwaert indie lucht
 
Ontfoer hi mi met groter vlucht
35
Inden hemel, ende daer na eer iet lanc
 
Saghic upvaren den selven ganc
 
Sinen jongre van levene groot,
 
Die mede niewinge was doot.
 
Doe wildic volgen, ic aerm ries,
40
Ende wilde mi bewinden dies.
 
In wake wardic6) omme dit doen.+
 
Dus wardic vro om dit visioen;
 
Maer daer quam inder wilen
 
Een jongelinc, die sonder ghilen
45
Ons seide met goeden moede7),
 
Dat doot ware Martijn de goede,
 
Ende dat twee moenken te8) Tours quamen,
 
Die de mare brochten te samen,
 
Doe ginc mi die rouwe ane,
50
Ende mi ontfielen oec die trane,
 
Ende al noch, vrient, sonder waen,
 
En willic ghenen troost ontfaen.
 
Dies willic, alse vrient getrouwe,
 
Dattu deels an minen rouwe;
55
Nochtan wetic wel albloot,
 
Dattu en heves geens wenens noot;
 
Want hi de werelt hevet verwonnen
 
Ende gecroent sit boven der sonnen;
 
Nochtan canic mi in ghenen dingen
60
Van weennene9) iet bedwinghen.
 
Hem biddic altoos met genende,
 
Dat hi mi sine benedixie sende
 
Omme onse aerme zondaren.’
 
Sente Martijn was out van jaren,
65
Alse hi staerf, LXXXI jaer.
 
Bisscop haddi gesijn voerwaer
 
XXI1) jaer met eren,
 
Ende staerf int jaer ons Heren,
 
Alsemen screef, gelovets mie,
70
CCCC jaer ende daertoe drie.

Hoe sente Ambrosis die zieke genas. X.

 
+ Int jaer na sente Martijns doot
 
Staerf Ambrosis, die here groet,
 
Die bisscop was te Meilane,
 
Entie jegen die Arriane
5
In Ytale hilt groot gevecht
 
Om der heileger kerken recht;
 
+ Ende hem dede menege pine
 
Die quade keyserinne Justine,
 
Omme dat soe Arriane was.
10
Sine vite, alsict las,
 
Bescreef sente Paulijn,
 
Daer vele dingen af bescreven sijn
 
Inden bouke hier te voren.
 
+ Dese bekeerde, alse wijt horen,
15
Sente Augustine, die hadde gewesen
 
Te voren bucgere2), alse wi lesen;
 
Daer die kerke af hevet heden
 
Vele leringen in vele steden:
 
Sijn leven was al dogeden vul.
20
+ Dese Ambrosis, wie so was dul,
 
Wildi horen sinen raet,
 
Hi maectene goet, al was hi quaet.
 
Die metten viant was beseten,
 
Quam hi te hem, hi deets hem vergeten
25
Den viant ende verdrevene al,
 
Alsic u hier naer tellen sal.
 
Het was een man die Probus hiet,
 
Hem dede die viant groot verdriet;
 
Want hi tormente sijn kint.
30
Sente Ambrosise heeft hijt ghesint,+
 
Ende wanneer het quam te Meilane,
 
Sone quam hem niet die viant ane;
 
Ende alst dan quam buter stat,
 
Voer hem die viant in sijn vat;
35
So dat de viant wart besworen,
 
Twi hi den kinde dade toren,
 
Alst buten Meilanen ware.
 
Doe seidi al openbare,
 
Dat hi Ambrosiuse ontsaghe,
40
Ende hi bidi te vliene plaghe
 
Alst kint ware te Meilane,
 
Ende hi hem weder dan quam ane
 
Alst quame buten der stede.
 
Een ander kint was daer mede+
45
Beseten vanden viant,
 
Daer sente Ambrosis up leide de hant
 
Ende verdreef den viant dane.
 
Daerna cortelike quam hem ane
 
Een evel, ende dat kint bleef doot.
50
Die moeder naemt up haren scoot,
 
Alse die int gelove was goet,
 
Ende so henen metter spoet,
 
Ende leit upt bedde, daer doe plach
 
Te rustene nacht ende dach
55
Sente Ambrosis, die tien tiden
 
Was gegaen over eere ziden.
 
Nu es die bisscop weder comen,
 
Ende heeft gheent dode kint genomen,
 
Ende siet tgelove vanden wive.
60
Hem ontfaermde vander keytive,
 
Ende strect hem up dat dode kint.
 
Gode bidt hi, dien hi mint,
 
Dat hi doe sine ontfarmecheit groet:
 
Dus verwecte hijt vander doot.
65
Een ondadeghe vloe in de kerke.
 
Die bisscop ende sine clerke
 
Die wilden bescermen dien;
 
Maer dat en liet niet gescien
 
Stillico, des keysers grave,
70
Hine traken daer ave
 
Ende leeddene henen met gewelt,
 
Om te ontlivene up dat velt
 
Met liebaerden, die den man
 
Ongebonden souden vaen an.
75
Ambrosis ende sine clerke mede
 
Vielen te hant int gebede,
 
Ende men liet die beesten springen,
 
Die altoos in ghenen dingen
 
Dies gevangens niet en rochten;
80
Maer henen, so si eerst mochten,
 
Upte ghene altesamen,
 
Die den man uter kerken namen:
 
Doe scorden sire enen ende wonden.
 
Stillico ten selven stonden
85
Bat sente Ambrosise genaden,
 
Ende hevet van sinen mesdaden
 
Penetencie te hant ontfaen
 
Enter kerken genouch gedaen.
 
Maer om dat de man was quaet
90
+ Ende lach in swaerre mesdaet,
 
Heeftmen uten lande verdreven,
 
Ende liet quite daer sijn leven.

Van siere doot. XI.

 
+ Alse hi up sijn dootbedde lach
 
Ende hem naecte sijn sterfdach,
 
Was menech droeve in Meilane.
 
Alst Stillico quam te verstane,
5
Was hi droeve vander mare,
 
Ende seide al openbare:
 
‘Smans doot sal altemale
 
Tlantscap becopen van Ytale.’
 
So dat hi te samen dede
10
Die voerbaerste vander stede,
 
Die hi wiste ende besief
 
Die metten heilegen man waren lief1),
 
Ende bat dat si te hem gingen,
 
Ende gewougen van sulken dingen,
15
Dat hi Gode bidden woude,
 
Dat hi sijn lijf lingen soude.
 
Si gaen ende hebbens hem gebeden;
 
Maer hi antworde te diere steden:
 
‘Ic en hebbe met u niet gelevet,
20
Dats mi eneghe scande hevet
 
Van minen levene, clene no groot;
 
Ende oec nontsie ic niet de doot2),
 
Want ic bem versekert sere,
 
Ende ben met eenen goeden Here.’
25
Dus heeft hijt an Gode gekeert.
 
Bi hem sat dat volc geleert
 
Ende wachten sinen ende,
 
Want si sagen die doot gehende,
 
Ende spraken al stillekine,
30
Wie best werdich ware te sine
 
Bisscop naer hem te Meilane,
 
Ende vonden eenen Simpliciane3),
 
So si emmer stillest mochten.
 
Hi die wiste wat si vortbrochten,
35
Entie verre van hem was geleghen,
 
Antworde, alse die ghene pleghen
 
Diemen roupt te rade vort,
 
Drie waerven achter een dit wort:
 
‘Hets een out man, maer hi es goet.’
40
Elc versagedem in sinen moet,
 
Dat hi haer runen horde albloot,
 
Ende coren dien naer sine doot.
 
Niet lange daer na, daer hi lach
 
In sijn bedde, hi vor hem sach
45
Onsen Here Jhesus staen,
 
Diene lieflike ansach, sonder waen.
 
Sine gebede hi emmer seide,
 
Cruuswijs hi sine hande leide,
 
Ende hevet den geest upgegheven.
50
Dus heilechlike enddi sijn leven;
 
Want te voren ene corte stont
 
Ontfinc hi Gode in sinen mont,
 
End teersten dat hine hadde geswolgen,
 
Liet hi Gode die ziele volgen.
55
Die duvelen dreven groot mesbaer
 
Ende riepen: ‘Ons doet pine zwaer
 
+ Ambrosis met siere doot!’
 
Dat geroup dat was so groot,
 
Datment gedoghen niet en conde.
60
Oec so was ter selver stonde
 
Een pape te Meilane ende hiet Donaet,
 
Ende seide vanden bisscop quaet,
 
Daerne vele lieden omme verspraken;
 
Maer altehant quam metter wraken
65
God, diene uptie stede slouch,
 
So datmen cortelike drouch
 
Den keytijf ten grave waert.
 
In Affrike en hevet niet gespaert
 
Een bisscop desen heilegen man,
70
Hine leider groten mesprijs an,
 
Dore al datmen hem hevet bediet
 
Wat den pape es gesciet.
 
Alse hijs geloven niet en woude,
 
Quam hem die wrake Gods te houde1);
75
Want menne saen te bedde drouch,
 
Ende daer naer cortelike genouch
 
Dedi enen swaren ende:
 
Dus becochti sine scende.
 
+ Dese Ambrosis maecte werke
80
Vele, die de heilege kerke
 
Noch heden dages mach genieten.
 
Die passie van sente Agnieten
 
Die screef hi, die vor sinen tijt
 
Om tgelove dogede den strijt.
85
Die willic in Dietsche wort
 
Hier ter stede bringen vort.

Van sente Agneten. XII.

 
+ Sente Agnete, horic gewagen,
 
Was comen van hogen magen
 
Tote binnen Rome te waren.
 
Te haren XIII jaren
5
Hevet soe erdsch lijf begeven,
 
Ende bejagede dat langhe leven;
 
Want soe selve minde alleene
 
Die al tlijf maecte gemeene2).
 
Sere jonc was soe van jaren,
10
Maer van zinne wijs te waren.
 
Men mochte geene scoonre kinnen,
 
Maer van gelove scoonre binnen3).
 
Eens, doe soe van scolen quam,
 
Des baillius sone, diese vernam,
15
Wartse minnende sere onsochte.
 
Grote chierheit hi hare brochte,
 
Die soe maecte alse ommare,
 
Alse oft eene modre ware4).
 
Doe begonsti hare gewaghen
20
Selve ende bi sinen maghen
 
Groot goet ende groten scat;
 
Maer soe antworde dus upter stat:
 
‘Ganc van mi,’ sprac soe tien stonden,
 
‘Porringe van allen zonden,
25
Voedinge van mesdaden groot
 
Ende spise vander langre doot5) !
 
Een ander minre quam vore di,
 
Ane hem so houdix mi,
 
Die mi boot buten anderen dele
30
Vele beter dan dine juweele,+
 
Ende hevet mi gesekert mede
 
Metten vingerline sire getrouwechede.
 
Hi es meerre dan du van machte
 
Ende edelre van geslachte.
35
Vele scoenre es sijn upsien,
 
Ende soetre vele die minne van dien.
 
Melc ende honech al nu ter stonde
 
Hebbic ontfaen van sinen monde,
 
So dat al nu versament sijn
40
Sijn lachame entie mijn,
 
Ende sijn edel bloet, dat diere,
 
Hevet versiert oec mine liere.
 
Diene drouch es maget bleven,
 
Sijn vader heeft geen wijf1) beseven.
45
Hem dienen dingle vanden trone;
 
Oec es hi so dorescone,
 
Datter manen no der zonnen
 
Sire scoenheit verwonderen connen2).
 
Sijn roke doet de dode leven,
50
Sijn gevoelen al evel begeven,
 
Siere rijcheit gebreect nemmermere.
 
Dies houdic trouwe allene den Here;
 
Want ic bem rene, alsicken minne
 
Ende alsickene gevoele met zinne.’
55
Alse dit horde die jonge man,
 
Verwoede minne ginc hem an,
 
Ende gaf hem also zwaer een wedde3),
 
Dat hire omme ginc te bedde,
 
Entie visikers worden geware
60
Dat van sire minnen topenbare4);
 
So dat sijn vader vragede de dinc,
 
Wat hem ware die jongelinc,
 
Daer hare die scone Agnete
 
So hogelike up vermete5).
65
Doe brachte daer een sulke mare,
 
Dat die joncfrouwe kerstijn ware,
 
Ende so betovert in alre wijs,
 
Dat Cristus ware haer amijs.
 
Dit horde die bailliu ende was blide,
70
Ende doetse bringen ten selven tide
 
Te siere dingestat gevaen,
 
Ende es hare eerst angegaen
 
Heimelijc ende met soeter tale,
 
Ende daer na dregedese alse wale;
75
Maer hier mede spotte de maget,
 
Smeecti, dreechti, wat hi saget.
 
Die bailliu Simphoronius6),
 
Alse hi hevet versien aldus,
 
Dat dat kint was so gestade,
80
Riep hi hare maghe te rade.
 
Want si hoge waren ghetelt,
 
En dorsti hare doen gene gewelt,
 
Ende teech hem mede openbare,
 
Dat si kerstijn lieden waren.
85
Dus sprac hi an die maget fine:
 
‘Sint di maget genoeget tsine,
 
So moetstu wesen begeven,
 
Ende dienen al dijn leven
 
Vesta, der eerliker godinnen,
90
Met anderen mageden dier sijn binnen.’+
 
Agnete hevet dus gheantwort:
 
‘Want ic di hore bringen vort,
 
Dattu niet vulbringen sout,
 
Tormente mi oec, hoe so du wout7).’
95
Hi sprac: ‘Diene der godinnen Vesten
 
Metten mageden, metten besten,
 
Of men sal di int bordeel driven
 
Met anderen gemeenen wiven.’
 
Die maget sprac: ‘Ic kenne albloot
100
Jhesus Cristus mogentheit groot,
 
Ende gelove dat ic dine gode
 
Niet anebede dor dine gebode,
 
Ende niet nontzuvert en sal sijn;
 
Want ic hebbe den ingel mijn
105
Van Gode bi mi, die mi behoet.’
 
Mettien hise onteleden doet,
 
Ende heet datmense ghereede
 
Naect inden bordeele leede.
 
Teersten dat soe was onteleet,
110
Haer haer hevet hem gebreet
 
Neder over hare lede,
 
Ende wart bet gedect daer mede
 
Metten stringen vanden hare,
 
Dan oft soe gecleet els ware.
115
Teerst dat die maget quam ter stede
 
Daermen plach der dorperhede,
 
Vant soe den ingel Gods aldaer,
 
Diet om hare maecte so claer,
 
Datse niemen en conde gesien
120
Noch an hare comen na dien.
 
Daer soe in hare bedinghe vel,
 
Quam om hare also wel
 
Een cleet, dat hare so wel sat,
 
Ende so dorewit was dat;
125
Dat hevet soe angedaen,
 
Ende dankets onsen Here saen,
 
Diet biden ingel sendde hare.
 
Dat bordeel wart openbare
 
Een bedehuus; want wiere inquam,
130
Vander scoenheit die hire vernam
 
So anebedi onsen Here,
 
Ende sprac hem lof ende eere.

Van haren miraclen. XIII.

 
+ Des baillius sone, de jongelinc,
 
Die sculdich was deser dinc,
 
Die es daer comen also wel,
 
Alse te makene sijn spel
5
Metter maget, ende waent mede
 
Vulbringen sine dorperhede.
 
Sine gesellen senddi voren,
 
Om der maget te doene toren,
 
Die weder quamen te hem gegaen
10
Rechts van wondere al ondaen,
 
Ende daden Gode eeren groot1).
 
Die scalt hi keytive ende bloot.
 
Stoutelike ginc hi tier stat,
 
Daer die maget lach ende bat2):
15
Indie claerheit viel hi ter erde.
 
Eer hi hare mochte doen onwerde,
 
+ Wart hi vanden helschen viant
 
Versmort ginder altehant.
 
Sine gesellen mercten mede,
20
Dat hi merringe daer in dede,
 
Ende waenden dat hi met hare
 
In sine dorperhede ware;
 
So dat een, die heimelijc was,
 
Ghinc omme waer te nemene das,
25
Ende vant sinen geselle doot.
 
Doe riep hi met rouwen groot:
 
‘Helpe! ghi edele Romeine!
 
Dese quade pute onreine
 
Hevet doot met haerre toverien
30
Des baillius sone vander baelgien.’
 
Tfolc wart roepende ende in roere.
 
Die bailliu verneemt die voere,
 
Ende coemt meslatende saen,
 
Ende es ghinder ingegaen,
35
Ende riep: ‘Fel wijf boven allen wiven!
 
Twi wildstu minen sone ontliven
 
Met diere staerkere toverien?’
 
Doe vragedi hare met dorpernien,
 
Twi dat soene hadde vermort.
40
Die maget weder dus antwort:
 
‘Die ghene diet wel mach vulbringen,
 
Diene liets hem niet gehingen
 
Dat hi sinen wille dade,
 
Die hevet di gedaen de scade.
45
Alle die te mi inquamen,
 
Sijn genesen alle te samen3).
 
Wanen quam hem die genaden
 
Els dan si Gode teeren daden?
 
Want alsi sagen themelsche lecht,
50
Scieden si dannen sonder plecht4),
 
Want si Gode die eere daden;
 
Maer dese quam in omberaden
 
Alse een ongeleert dier:
 
Hier omme so bleef hi hier.’
55
Die bailliu antworde hare:
 
‘Hier bi en werdet niet openbare,
 
Dat dune mi heves ghedoot
 
Met dire toverien groot,
 
Dune bids den inghel nu ter stont,
60
Dat hine weder gheve gesont5).’
 
Doe antworde soe den bailliu:
 
‘Al nes hijs niet werdich nu,
 
No u gelove dat weder ons strijt,
 
Maer omme dat nu es tijt
65
Dat Gods macht werde verbaert,
 
Gaet uut, trect achterwaert.’
 
Si gingen uut al ommetrent,
 
Ende soe viel upt pavement,
 
Ende bat met herten ane Gode.
70
Doe quam dingel, ons Heren bode,
 
Diese wenende up heeft geheven,
 
Ende gaf den jongelinc sijn leven;
 
Ende teersten dat hi quam daer uut,
 
Riep hi openbare ende overluut:
75
‘Der kerstine God es God allene
 
In hemelrike ende up derde gemene!
 
+ Dandere goden en conen beraden
 
Hem selven, no niemen staen in staden!’
 
Die papen vanden heidinesse
80
Riepen: ‘Dese toveresse
 
Die doemen henen, hets groet gewin;
 
Want soe verkeert der lieder zin.’
 
Dien bailliu twifelde sijn moet;
 
Maer hi vrucht, eist dat hijt doet,
85
Hi quijtse jegen der papen wet1).
 
Eenen vicaris dat hi set,
 
Die recht doe in sine stede,
 
Ende ginc wech, vererret mede
 
Dat hise quiten niet en mochte.
90
Die vicaris hem bedochte,
 
Dat tfolc in roere werden soude,
 
Ende dede maken also houde
 
Een groot vier, ende men de maget
 
Midden in die vlamme draghet.
95
Doe siere in viel, dat wonder sceen,
 
Sciet hem ghene brant in tween,
 
Ende verbernde ghene scaren
 
Sonder die ghene die kerstijn waren,
 
Ende Agnete die goedertiere
100
Stont daer midden inden viere,
 
Ende bat daer vor tfolc algader:
 
‘Ic benedie di, heilech Vader!
 
Ende dinen Sone in dese reste;
 
Want ic ontgaen bem groten tweste,
105
Ende vander lieder dreghen mede,
 
Ende des duvels onreinechede
 
Hebbic verleden met reinen wege,
 
Ende up hem gevochten zeghe2).
 
Ic zie dat ic geloven woude,
110
Ende mine hope hebbic ende houde,
 
Ende bem seker van mire begerte.
 
Metten monde ende metter herte
 
Beghie ic, Here! dine godhede.’
 
Alsoe gehent hadde haer gebede,
115
Was vergaen also de brant,
 
Dat mer selves hitte en vant.
 
Aspasius die vicaris,
 
Die dor dit van herten zwaer is,
 
Hiet haer steken metter vaert
120
Dor die kele een scaerp swaert.
 
Dus so wart die bruut ons Heren
 
Ghepurgeert Gode teeren
 
Haer reine lijf met haren bloede3).
 
Hare mage quamen met bliden moede
125
Ende begroeven theilege vat,
 
Dat die Heileghe Geest besat.

Vanden selven noch. XIIII.

 
Te haren grave so gesciede+
 
Datter quamen kerstine liede,
 
Omme te doene hare gebede.
 
Doe quamer heidine liede mede
5
Ende jagedense met stenen dane.
 
Alse dit sach Emerentiane,+
 
Sente Agneeten4) evenoude,
 
Soe was die wiken niet en woude,
 
Alse dat ander volc wech loept,
10
Nochtan dat soe was ongedoept,+
 
Ende schout die heidine tien stonden,
 
Die de kerstine daer wonden
 
Ende sonder redene sloegen doot.
 
Doe quam up hare die persse so groet,
15
Dat soe wart gesteent oec mede,
 
Ende gedopet daer ter stede
 
In haer bloet in deere ons Heren:
 
Dit machmen vorwaer wel leren.
 
Ter selver stont alse dit ghevel,
20
Wart grote erdbeve also wel:
 
Dweder was doreclaer,
 
Nochtan quam een weder daer,
 
Donder, blexeme also groot,
 
Dat tquade volc al meest slouch doot;
25
Maer sente Agneten maghe
 
Waren hier af alsonder plaghe,
 
Ende waecten met haren geburen
 
Te haren grave ter selver uren.
 
Ter midder nacht hebsi versien
30
Van mageden een groet here mettien,
 
Met dieren mantelen verdect
 
Ende met claerheden al ongemect,
 
Ende Agneten vro ende blide,
 
Ende an hare rechter zide
35
Een lam witter dan een snee.
 
Soe bat den mageden: ‘Haest nemmee,
 
Maer eene corte wile ontbeit.’
 
Soe sprac te haren magen gereit:
 
‘Ne maect over mi gene clage groot,
40
Ghelijc oft ic ware doot;
 
Maer ghi sult met mi vro wesen,
 
Omme dat ic met allen desen
 
In deser groter claerheit si,
 
Ende ic bem inden hemel vri,
45
Daer ic in met al minen zinne
 
In erderike leide minne1).’
 
Dit visioen was openbare,
 
Ende doe wart achter Rome mare.
 
Bidi gheviel na hare doot,
50
Doe Constantijn was here groot,
 
Dat Constantia, die dochtere sijn,
 
Die al nochtoe was heydijn,
 
Ende al vul zweren hadde haer lijf,
 
Doch alse een ghelovech wijf
55
Quam soe te haren grave mede
 
Ende dede ghinder hare gebede,
 
Ende wart in slape daer mettien
 
Ende heeft sente Agneten versien,
 
Die aldus sprac: ‘Constantia!
60
Nu doe dine vrome groet hier na,
 
Ende gheloef anden Gods Sone;
 
Want bidi hi es die ghone,
 
Bi wien dattu hier ter stonde
 
Ontfaes alle dine ghesonde.’
65
Met desen worde wart soe in wake
 
Ende quite van allen ongemake.
 
Mettien so ginc soe ter stede
 
Ten vader enten broederen mede,
 
Ende bat utermaten sere,
70
Datmen in sente Agneten ere+
 
Eene kerke make omme tgone
 
Ende daer bi hare wone.
 
Men dede hare gherne dat soe bat,
 
Ende soe begaf hare ter selver stat,
75
Constantia, ende bleef mede
 
Gode dienende in hare zuverhede;
 
Ende overmids hare wordere verheven
 
Vele joncvrouwen, die maget bleven,
 
Al daer uter stat van Rome.
80
Dese Agnete, alsict ghome,
 
Was gepassijet, seget ons waen,
 
Doe die quade Maximiaen
 
Ende Dyoclesiaen keysere waren,
 
Die de kerstine niet wilden sparen;
85
Maer omme dat Ambrosius maecte
 
Hare passie, die wel gheraecte,
 
Bidi hebwise hier geset,
 
Omme dat mens gelove te bet2).
 
Nu sullen wi Ambrosius bloemen
90
Sulke nuttelijc hier noemen.

Van sente Ambrosius bloemen. XV.

 
+ Die mildelike deelt in dit leven
 
Die gratie, die hem es gegeven,
 
Den anderen diere hebben noot,
 
Hem coemter af wasdoem groot;
5
Want soe wast in hem groflike,
 
Ende hi besitse sekerlike.
 
Het ware goet dat overeen quame
 
Bisscops ambacht entie name,
 
Dat die name niet ware doot,
10
Noch die zonde niet te groot1).
 
Hets te mesprisene sere,
 
Honden leven ende groot here,
 
Heilech name, dorpers doen,
 
Cledre dragen [van] religioen,
15
Ende dat leven es al vul smitten2);
 
Heilech ende hoge es dat zitten,
 
Nedere dine meinge van zinne3);
 
Die tale hevet al doget inne,
 
Ende dat herte es talre stont
20
Onreinre dan es een hont4).
 
Gheliker wijs, merket ende verstaet,
 
Dat boven den bisscop es geen graet,
 
Sone es keytiver ne geen die leeft,
 
Dan hi die goet leven begeeft;
25
Want so hogere es die stegher,
 
So die val es hoger ende leger.
 
Dus souden si sijn up vaste hoede,
 
Die hoge verheven sijn die vroede;
 
Want die hier here ende mogende scinen,
30
Die salmen mogendelike pinen5).
 
Hoe sullen die leeke wel leven,
 
Alsi den papen sien begeven
 
Reinechede ende weldaet,
 
Ende volgen des wilen raet6)?
35
Want alsise sien in desen val,
 
Si houdent over georlovet al,
 
Wat so si hem sien anegaen.
 
Dies doet dewangelie verstaen:
 
Doe dat si in rade gheven,+
40
Maer en volch niet haer leven.
 
Vele liede sijn, hebben wi verstaen,+
 
Die sprekende hebben mesdaen,
 
Ende lettel sere hebbicker vonden,
 
Die zwigende vielen in zonden.
45
Die tonge moet gebreidelt wesen
 
Ende so bedwongen oec in desen,
 
Dat soe in sprekene si vorwacht,
 
Ende dat die worde gheven cracht,
 
Ende datter niet en si so vele,
50
Dat het gha buten spele.
 
Die oude man sal hebben prijs,
 
Es hi hovesch ende wijs;
 
Entie jonge man also wel,
 
Es hi stout, scaerp ende snel;
55
Maer inden jongelinc es gene zede
 
Meer te prisene dan scamelhede
 
In gelate ende in tale.
 
Men mach van buten merken wale
 
An vele lieden ende bekinnen,
60
Wat die herte meent van binnen.
 
Heeft die nature quade zede,
 
Men beterse met behendichede.
 
Wine sullen alleene ons niet dwingen
 
Te zwigene van quaden dingen,
65
Maer verbieden onsen oren,
 
Dat sijt altoos niet en horen;
 
Want hi therte onreine hevet,
 
Daert7) die oren gerne toe gevet.
 
Ic en prise en ghenen man,
70
Dat hi hem simpel veinsen can;
 
Maer ic wille herte ende gelaet
 
Over een te samen ghaet.
 
Dorpers voere ende onbesneden
 
Die en prisic te ghere steden;
75
Maer reine omoedich in allen dinge,
 
Ende niet in al te sonderlinghe1).
 
Sulken tijt alse wi onse gebede
 
Doen in rechter gedachtichede,
 
Spreken wi Gode ane in desen,
80
Ende alse wi heileghe boeke lesen,
 
So horen wi die wort ons Heren:
 
Dus eist goet bidden ende leren.

Vanden selven. XVI.

 
+ Sulc waent dat si gerechtechede,
 
Dat een sijn eigijn goet bevrede
 
Ende niemen en doet geen quaet2).
 
Dits recht also die werelt gaet,
5
Ende na der naturen niet;
 
Want God alle dinc wassen liet,
 
Dat die erde ende hare vrucht
 
Ghemeene ware onder de lucht.
 
Bi naturen eist al ghemeene
10
Derdsche goet groot ende clene;
 
Maer ghewelt ende ghevecht
 
Hevet gemaect der werelt recht.
 
Dans gene miltheit, te nemen eenen
 
Ende geven enen andren om sijn weenen.
15
En gevet3) dor die eere niet mede,
 
+ Ne maer dor ontfaermechede.
 
Hebben dine maghe breke,
 
Dats hovesche miltheit sekerleke,
 
Te ghevene niet omme rike maken,
20
Maer omme betren hare saken4).
 
Niemene en sal hem scamen des,
 
Dat hi aerm worden es
 
Omme te voedene die aerme5);
 
Want onse Here dor sine ontfaerme
25
Hi wart aerm, alse hi was rike,
 
Dor ons allen ghemeenlike,
 
Dat hi met siere aermoede
 
Ons bringen soude ten hogen goede.
 
Sonder rechtheit moghenthede+
30
Dats materie der quaethede,
 
Ende mogentheit sonder raet
 
Dats een aerm toeverlaet6).
 
Noint en vacht coninc David,
 
Noint began hi gheenen strijt,
35
Hine vragede emmer eerst an Gode,
 
Of dat ware bi sinen gebode.
 
Dus haddi die wijsheit inne
 
Metter stoutheit van zinne:
 
Met desen tween vacht hi zeghe
40
Tote sinen ende alle weghe.
 
Sulke stoutheit van hogen moede
 
Sullen prisen alle die vroede,
 
Daer een sijn vleesch mede bint
 
Ende sine gramscap verwint,
45
Ende niet en verheffe in gelucke,
 
Ofne mesfal noch nedertrucke,
 
Dat hi hem indie wijsheit hout7).
 
Onvervaerde herte ende stout
 
Sal twee dinghe hebben inden moet:
50
Deen es, datmen derdsche goet
 
Sal micken utermaten clene
 
Noch minnen niet al ghemene,
 
Ja mede so sal ment haten
 
Rechts alse dinc van cleenre baten;
55
Dan es niet die hoghe moet,
 
Datmen pense om terdsche goet,
 
Maer omme die grote crachtichede1),
 
Die nemmermeer sal enden mede.
 
+ Heeten wi dien rike van goede,
60
Die groten scat heeft in sire hoede,
 
Ende doen wi hem bedi eere,
 
Dat menne heet rike sere?
 
Die tgoet wacht es sgoets keytijf;
 
Maer diere mede onthout sijn lijf,
65
Ende vort deelt daert es recht,
 
Hi essere here af ende niet knecht.
 
Wat saltu, verdoemt priester! seggen,
 
Daert di God sal te voren leggen,
 
Dat die aerme sterft inde strate,
70
Ende die kerke heeft ghuldine vate?
 
Ende du sout seggen: ‘Der kerken scat
 
Twi soudic vercopen dat?
 
Het es der kerken ornament:
 
Minderdiet2), ic ware ghescent.’
75
- ‘Neen,’ sal weder antworden die goede,
 
+ ‘Ic cochte den mensche met minen bloede.
 
Twine micstu niet vorder datte?
 
Help hem doch met minen scatte.
 
Wildsture di mede maken rike,
80
So mesdaetstu dorperlike;
 
Maer loesture de aerme mede,
 
Dat es grote ontfaermechede.’
 
+ Wapene! dat wi dat gedoghen,
 
Dat die aerme vor onsen ogen
85
Vor die tafle hongherech bliven,
 
Ende wt steken of verdriven3).
 
+ Die vriendscap onder aerme liede
 
Coemt van dogeden ende sonder miede;
 
Maer sal die rike hebben vrient,
90
So moet sijn goet hebben verdient.
 
Hier bi machmen proeven dan,
 
Dat vraye vriendscap niet en can
 
Onder rike lieden wesen:
 
Die aerme hebben vordeel van desen.
95
Hier laten wi Ambrosius wort
 
Ende volgen der ystorien vort.

Van sente Augustine. XVII.

 
Dese Ambrosius, dese heilege man,+
 
Was die sente Augustine verwan
 
Uter ongeloveghere schare
 
Ende maectere af enen clerc mare.
5
Sine ystorie willic scriven:
 
Het ware mesdaen, lietict bliven.
 
Augustijn was sekerlike
 
Gheboren ute Affrike
 
Van Carthago uter port,
10
Van doredelre gehort.
 
Kint was hi ter scolen gekeert
 
Ende hevet Griexe bouke geleert;
 
Doch mindi int herte sine
 
Vele meer die lettren in Latine.
15
Sijn vader was een heidijn man,
 
Maer sijn moeder kerstijn nochtan,
 
Die Monica bi namen hiet.
 
Dicken bat soe ende riet,
 
Dat hi kerstijndoem ontfinghe;
20
Maer die vader ontriet die dinghe,
 
Die sere sette sinen moet,
 
Hoe die zone worde vroet,
 
Niet dat hi hem soude keren
 
Enechsins ten dienste ons Heren.
25
Alse hem begonsten uut te gane
 
Van sinen baerde deerste grane,
 
Wart hem wederstromech4) sere
 
Sijn vleesch, ende wilde sijn here.
 
In sijn XVIIste jaer
30
Ontstaerf hem sijn vader daer;
 
So dat hi quam in Cyceroens boeke,
 
Die raden datmen ondersouke
 
Die leringhe van philosophien.
 
Sijn zin begonste vele vertijen
35
Vander ydelre werlijchede1),
 
Ende hi sette ane Gode sine bede.
 
Alse hi hadde XX jaer,
 
Keerdi sine herte elswaer,
 
+ Ende peinsde hoe hi de wijsheit ervet,
40
Die nemmermeer altoes en bedervet;
 
Ende wat bouke so hi las,
 
Daer Cristus name niet in en was,
 
Hoe subtijl hi es ghemaect,
 
Dat es dat hem niet en smaect;
45
Want hi hadde dat soete wort
 
Vander moeder dicke gehort,
 
Sidert dat hi de mamme sooch:
 
Dus laecht hem int herte hooch.
 
Maer hi viel in heresien
50
Ander meneger paertijen,
 
Die wederseggen ende ondersterken
 
Die gelove vander heileger kerken2).
 
Sijn moeder, die dit heeft verstaen,
 
Liet dor hem menegen traen,
55
Ende bat diepelijc onsen Here,
 
Dat hi haren sone bekere,
 
So dat soe in slape sach
 
Desen droem, aldaer soe lach.
 
Haer dochte, dat soe ter tafle sat
60
Ende hare zone met hare at;
 
Nochtan hadsoe hem ter selver stonde
 
Die tafle ontseit metten monde
 
Omme sijn ongelovech leven:
 
Nu dochte hi hare sittende beneven.
65
Vort dochte hare ter selver stont,
 
Dat soe up eene regle stont3).
 
Een jongelinc quam te hare daer
 
Met enen anschine vro ende claer,
 
Ende vragede, twi soe droeve ware.
70
Soe antworde: ‘Ic mesbare
 
Om minen zone Augustine:
 
Sijn verlies dats mine pine.’
 
- ‘Wes seker,’ seit hi, ‘ende wijs,
 
Ende merc in wat state du sijs;
75
Dijn sone sal noch na desen
 
Inden selven state wesen.’
 
In dat wort troeste soe hare,
 
Ende siet ommc ende nemet ware,
 
Waer haer sone, haer toeverlaet,
80
Inde selve regle staet.
 
Desen droem heeftsoe tien stonden
 
Haren lieven sone ontbonden.
 
Doe seidi: ‘Moeder! ic seggu wat si:
 
Ghi sult geloven noch met mi.’
85
- ‘Neen,’ seide soe, ‘dat en seide niet
 
Die ghene die mi dat behiet.
 
Hi seide: dijn sone sal na desen
 
Inden selven state noch wesen.’
 
XI4) jaer bleef hi daer naer
90
Inden ongelove swaer;
 
Nochtan dat die wedewe bat
 
Gode altoos ende telker stat
 
Om haers kints zalichede;
 
Also dat soe teere stede
95
Eenen heilegen bisscop vant,
 
Ende soe bat hem te hant,
 
Dat hi haren sone sprake
 
Ende hem lachterde sulke sake,
 
Alse daer hi mede ommeginc.+
100
- ‘Neen,’ sprac hi, ‘hets een jongelinc
 
Ende es noch in fieren wane;
 
Alleene bidt Gode ende vermane.
 
Hi vint noch lesende indie schole,
 
Dat hi zwaerlijc es in dole5).
105
Ganc van mi, en sprec nemmeer.
 
Dus grote tranen, dus groot seer,
 
Ne laten niet dinen sone verloren,
 
Daer du bids dus sere voren.’
 
Dit wort was der moeder bequame,
110
Alse oft vanden hemele quame.

Vanden selven. XVIII.

 
+ Oec hadde dese Augustijn
 
Eene amie ten wille sijn,
 
Niet getrouwet na de wet;
 
Doch verwisseldi niet haer bet1).
5
Ane hare seitmen dat hi wan
 
Eenen sone, eenen jongen man,
 
Die oec Deodatus hiet,
 
Die in siere joget verschiet,
 
Ende daer hi omme droeve bleef
10
Ende vaderliken rouwe dreef.
 
Scole hilt hi van retoriken,
 
Ende hadde eenen sinen geliken,
 
Jonc van jaren ende vromen,
 
Teenen geselle ghenomen.
15
Desen mindi vor hem allen.
 
Desen hevet hi gedaen vallen
 
Vanden gelove der heileger kerken,
 
Daer an hi begonde2) merken,
 
In sijn selves heresie.
20
Omme dese sondege dorperie
 
Wenede die moeder vor hem beden.
 
Maer dit geselscap moeste sceden;
 
Want die geselle viel inden rede
 
Ende was na doot bleven mede,
25
So dat hi doepsel ontfinc
 
Ende hoede hem der dolender dinc,
 
Ende es daer naer al ghenesen;
 
Maer cortelike na desen
 
Viel hi echt met ziecheit groot,
30
Ende es daer af bleven doot.
 
Omme sine doot, om sine trouwe,
 
Dreef Augustijn so groten rouwe,
 
Dattem alle dinc verwach,
 
Die hi metten ogen sach3).
35
Sijn selves lant haetti mede
 
Omdie grote vriendelijchede,
 
Die hire in hadde gedreven
 
Met sinen vrient, die doot es bleven.
 
So wat bouke, so wat aert,
40
Dattem eens getoget waert,
 
Die verstont hi int herte sine
 
Sonder enege grote pine.
 
Eens nachts es hi te scepe gegaen,
 
Ende liets siere moeder niet verstaen,
45
Ende voer te Rome heimelike,
 
Daer4) was hi meester in retorike.
 
Daer na quam hi te Meilane,
 
Daer was hi meester, bi verstane5),+
 
Met sente Ambrosis diene minde,
50
Want hine scaerp van zinne kinde,
 
Ende Augustijn mindene mede,
 
Want hem hadde wonderlichede,
 
Dat hi met so scone tale
 
Gods wort horde spreken ende so wale.
55
Sijn moeder, die heilege Monica,
 
Es hem daer gevolget na.
 
Te hare lijedi openbare,
 
Dat hi ne geen Manicheen en ware,
 
Ende oec mede lijede hi das,
60
Dat hi geen vray kerstijn en was.
 
Doe seide die moeder: ‘Ic hope al bloot
 
In Gode, niet eer te blivene doot,
 
Dan ic di zie goet kerstijn wesen.’
 
Ende emmer ginc soe wenen ende lesen
65
Dorden sone up onsen Here.
 
Sente Ambrosise minde soe sere;
 
Want soe kende, dat bi desen
 
Haer sone bekeert soude wesen.

Noch vanden selven. XIX.

 
Augustijn hadde twee gesellen+
 
Die hi minde, horen wi tellen,
 
Allippius ende Nebredius1),
 
Die mettem beede waren aldus
5
+ Ende geboren van sinen lande.
 
Dese drie droegen over een te hande,
 
Ende worden vindende ende besceden
 
Wat levene si best mochten leden;
 
Also dat si spreken begonden
10
Dat sente Ambrosis te dien stonden,
 
Die niet nochtoe en was versceeden,
 
Wat levene dat hi conde leden,
 
Wat God wonders dor hem dede:
 
Dies haddem grote wonderlichede2).
15
Sente Augustijn vor dander te samen
 
Viel in harde groter scamen,
 
Ende verzuchte ende seide aldus:
 
‘En ziestu niet, Allippius,
 
Hoe swaerlike wi sijn verdort?
20
Wat eist dat wi hier hebben gehort?
 
Tfolc staet up sot ende onwijs,
 
Ende si roven hem tparadijs,
 
Ende wi varen met onser aert
 
Neder al ter hellen waert3).’
25
Doe wart hi ten selven stonden
 
Hem wrougende van sinen zonden,
 
Ende weende utermaten sere;
 
Gode clagedi, onsen Here,
 
Voer sinen zondeliken daden,
30
Dat hine moeste beraden;
 
+ So dat hi ende Allippius mede
 
Beede beloveden kerstijnhede,
 
Ende sijn moeder Monica4)
 
Was hem emmer vaste na
35
Metten live ende metter bede.
 
Tote Meylane in die stede
 
Sijn si te sente Ambrosiuse comen
 
Ende hebben doepsel daer genomen,
 
Ende Deodatus sijn sone mede+
40
Ontfinc aldaer sijn kerstijnhede,
 
Ende was out XV jaer.
 
Tkint was van zinne so claer,
 
Dat menegen ouden man
 
In disputeerne verwan,
45
Ende dese Augustijn besonder
 
In sijn herte hads oec wonder5);
 
Maer en levede niet lange daer naer:
 
Dies hadde die vader rouwe zwaer.
 
In Augustijns XXXste jaer+
50
Wart hi gedoept van zonden claer.
 
Doe liet hi varen alse mesfal
 
Die hope vander werelt al,
 
Ende wart te rade also houde,
 
Dat hi tAffrike keren woude,
55
Ende sijn moeder mettem mede,
 
Die quite was alre zerechede,
 
Dat haer sone kerstijn was.
 
Tote Ostien6) quaemsi, alsict las,
 
Daer die Tybre valt indie zee.
60
Daer wart der heileger vrouwen wee,
 
Ende sciet van desen live
 
Ghelijc enen zalegen wive;
 
Want eer haer man was verstorven,
 
Hadsoe kerstijndoem verworven,
65
Ende haer sone mede gewonnen:
 
Dit was hare liefst onder der zonnen.

Vanden selven noch. XX.

 
Nader moeder doot sente Augustijn+
 
Es gekeert ten lande sijn.
 
Hi sette an scriven ende an leren
 
Sinen zin ten dienst ons Heren,
5
So dat die bisscop van Ypone
 
Van hem horde mare scone,
 
Die Valerius hiet bi namen.
 
Over een drougen si te samen,
 
Dat hine te priester heeft gewijt,
10
Augustine, die in dogeden dijt.
 
Enen cloester maecti van regiliere,
 
Ende began leven na die maniere,
 
Dat die apostelen wilen screven1).
 
Valerius was hem beneven,
15
Die bisscop, ende was sere vro,
 
Dat hi hem proevede also,
 
Ende deden2) voer hem inde kerke
 
Sermoene doen vor leke ende clerke.
 
Doch ontsach hi hem sere der dinc,
20
Datmen soude den jongelinc
 
Ieweren teenen bisscop kiesen,
 
Ende hine so soude verliesen.
 
Dies bejagedi also houde,
 
Datmenne bisscop maken soude
25
Te Yponen an sinen danc;
 
Want hi was out ende cranc
 
Ende en mochte niet lange leven:
 
Dus wart hi bisscop verheven.
 
Alse Augustijn dus bisscop was,
30
Desputeerdi ende las
 
Jegen alle die ongeloven,
 
+ Ende bleefs oec hem allen boven;
 
Want haer negeen den raet brochte,
 
Daer hi hem mede verweren mochte,
35
Hine verwanse groot ende clene
 
In hare herisie ghemeene.
 
Alse hise dus hadde verwonnen,
 
Scaemden si hem, die waenden connen
 
Clergie ende grote dinc
40
(Groot dinc upten bisscop ginc),
 
Ende leiden dicke hare laghe
 
Up hem bi nachte ende bi daghe,
 
Alse diene gerne souden ontliven.
 
Maer God liet al achterbliven;
45
Want alse sine waenden begaen,
 
Verloren si die weghe saen
 
Ende worden in dole, so dat si tien stonden
 
Daerwaert genen woch en vonden.
 
Sine clederen ende sine allamen+
50
Waren mate altesamen,
 
Noch te diere, noch te ondiere3):
 
Dat was emmer sine maniere,
 
Der middelt gaf hi emmer den lof.
 
Gaf men hem dierre, hi deedse of
55
Ende vercochtse, ende gaf tghelt
 
Aermen volke dat hi helt.
 
Sine tafle was mager te maten:
 
Waermoes wildi dat si aten
 
Ende pottagie, die maiseniede4);
60
Maer omme zieke ende vremde liede
 
So at men vleesch onderwilen.
 
Ter tafle en mochte niemen ghilen;
 
Maer disputeren ende lesen
 
Moesti daer ter maeltijt wesen
65
Ende ter tafle was gheseten,
 
Of hine mochte aldaer niet eten.
 
Up die tafle stont bescreven:
 
Wie so begrijpt eens anders leven5).
 
Jegen die aerme was hi milde,
70
Dat hi niemene ontseggen en wilde
 
Alse langhe alse hi hadde wat,
 
Oft alse die kerke hadde scat.
 
Der kerken vate dede hi dicken
 
Smelten ende breken in sticken,
75
Ende loestere mede die ghevane,
 
Oft hi leit aermen lieden ane.
 
In sijn huus ne quam niet lichte
 
Enech wijf, zuster no nichte.
 
Soudi oec eeneghe werven
80
An wiven spreken om bederven,
 
Sone wildi altoos niet pleghen,
 
Dat hire alleene soude spreken jegen,
 
Een ander en horde te desen,
 
Hen hadde alleene bijechte gewesen.
85
Hi was der wijsheiden lecht,
 
Ende stercte mede dat Gods recht,
 
Ende bescermere1) vor dat ware.
 
Alle die meesters openbare,
 
Die nader apostele gewerke
90
Verlichten die heilege kerke,
 
Verwan hi met consten ende met zinne.
 
+ Oec wanic, dat niemen en kinne
 
In clergien man so2) verheven
 
Ende in so sonderlinghe leven;
95
Want so vele screef hi ende dichte,
 
Dat niemen in sijn leven lichte
 
Sine bouke ne vulscreve.
 
In hoe lange3) so een man leve,
 
Also alsemen horet lesen,
100
Sone mochte hijs niet genesen,
 
Dat hi overlase die bouke,
 
Die hi screef in menegen houke.
 
Bedi loghe hi, gelijc den dwase,
 
Seide iemen dat hise alle lase,
105
No vermate hem enech man van dien,
 
Dat hi sijn werc al hadde ghesien.
 
M XXX ende hondert
 
Sijn siere bouken, wien soes wondert,
 
Ende oec meer, daer jegen onrecht
110
Die kerke mede es verlecht.
 
Hier laten wi vanden here groot,
 
Want hier naer coemt sine doot.

Vanden paues Innocent. XXI.

 
Int sevende jaer dat Archadius+
 
Ende sijn broeder Honorius
 
Dat edel Roemsce rike helden,
 
Alse wi hier te voren telden,
5
Wart Innocentius paues te Rome,
 
Die XXXVIIste4), alsict ghome,
 
Na sente Pietre bi getale.
 
Dese sette ende dede wale
 
Paes indie messe te ghevene5).
10
Oec sette hi bin sinen levene,
 
Dat die bisscop soude wijen
 
Olye entie benedien,
 
Ende daer mede ter noot
 
Die kerstine olien ter doot6).
15
In sinen tiden gevielt aldus,
 
Dat een, die hiet Pelagius,
 
In grote Baertaengen heeft verheven
 
Eene heresie, een dorper leven.
 
Hi wilde castien ende leren,
20
Dat elc sonder die gratie ons Heren
 
Wel behouden mochte wesen:
 
Die weldoen wilde, bidden ende lesen,
 
Hi gewonne hemelrike
 
Bi hem selven sekerlike,
25
Alsonder die gratie ons Heren.
 
Van jongen kinderen wildi leren
 
Dat si sonder Adams zonden
 
Gheboren worden, wildi orconden,
 
Ende si onsculdich waren das,
30
Ghelikere wijs dat Adam was
 
Eer hi dat gebot tebrac.
 
Oec seidi mede ende sprac,
 
Dat mense niet en doepte bidi
 
Om van zonden te makene vri,
35
Maer omme dat si met dier eeren
 
Werden souden die kinder ons Heren.
 
Al storven si sonder doepsel mede,
 
So seidi dattem ware stede
 
+ Buten hemelrike ghegheven,
40
Daer si salechlike souden leven.
 
Adam, seide hi ende orconde,
 
Dattem selven sine zonde
 
Quetste, ende niet sinen geslachte;
 
Ende al ware hi bleven in sire wachte
45
Sonder zonde, hi ware nochtan
 
Emmer bleven een stervelic man1).
 
Oec seidi dat niet en diede,
 
Datmen over dode liede
 
Bade indie heileghe kerke,
50
Hoe groot so ware haer gewerke.
 
Dese Pelagius ende Celestine
 
Ende Juliaen, die gesellen sine,
 
Hevet verdoemt ende ghescent
 
Die paues van Rome Innocent.
55
Jheronimus ende Augustijn,
 
Die int gelove waren fijn,
 
Wederstonden dese herisien
 
Met scrifture der clergien,
 
So dat dese ende sine ghesellen
60
Verdoemt waren inder hellen.
 
+ Ten naesten jare na dese dinc
 
Staerf Alexis die jongelinc
 
Te Rome, ende wart openbare
 
Sijn leven ende sine pine sware,
65
Die ic u hier scriven sal
 
Cortelike na die waerheit al.

Van sente Alexise. XXII.

 
+ Het was in Rome, hebwi verstaen,
 
Een rike man, hiet Eufemiaen,
 
Edel ende oec also wale
 
Die hogeste in des keysers zale.
5
Hem dienden IIIM man,
 
Die sine cledren droegen an2)
 
Met ghuldinen gordelen gegort.
 
Hi was dontfaermechste vander port
 
Entie miltste den aermen,
10
Ende gerne beterde haer caermen.
 
Agales3) so hiet sijn wijf,
 
Die mede leedde een heilech lijf;
 
Maer geen kint en mochtsoe dragen,
 
So dat si dicke in beden laghen
15
Ende baden Gode, dat hi hem gave
 
Een kint, daer4) erve ende have
 
Van haren goede up mochte comen;
 
Ende God hevet haer bede genomen
 
Na haren wille, ende dede tgone,
20
Ende gaf hem eenen sone.
 
Van dien vort hebben si geset,
 
Dat si scieden haer bet.
 
Alexis hieten si dat kint.
 
Si hebbent naturlike gemint,
25
Ende alst upquam, si dadent leren
 
Edelike met groter eren.
 
Alst sine jare so vulbrochte,
 
Dat hi huwelijc doen mochte,
 
Hebben si ene maget vercoren
30
Van skeysers geslachte geboren,
 
Ende maecten hem ene camer ginder,
 
Daer in slapen souden die kinder,+
 
Ende dadense trouwen papen ende clerke
 
Te Rome in sente Bonefacius kerke,
35
Daer mense orconde5) nader zede
 
Ende naer trecht van edelhede.
 
Dus hebben si den dach gehouden
 
Met bliscepen ende met vrouden.
 
Des avonds es Eufemiaen
40
Te sinen zone gegaen
 
Ende seide: ‘Minne! doet u cledre uut
 
Ende gaet slapen bi uwer bruut.’
 
Alexis es indie kamere gegaen,
 
Ende es vor dat bedde gestaen,
45
Ende castijede sine bruut
 
Met heilegen worden, die hi brochte uut,
 
Ende gaf hare sijn vingerlijn
 
Ende andere cleenode fijn
 
In een cyndaelkijn gewonden1),
50
Ende sprac hare dus ane tien stonden:
 
‘Ontfanc dit ende houdet mi
 
Alse lange alst Gods wille si,
 
Ende God moete ons geleden
 
Ende wesen tusscen ons beeden.’
55
Mettien nam hi in stilre hoede
 
Een deel mettem van sinen goede,
 
Ende ginc te scepe ende es te waren
 
Te Laodocien ghevaren2).
 
Van danen tote Edissen hi gaet,
60
Ene stat die in Surien staet,
 
Daer gescreven in een cleet
 
Ons Heren ymagie steet
 
Sonder menscen hant gescreven.
 
Daer hevet hi al tsine wech gegeven
65
Den aermen dor Gode saen;
 
Quade cledren heefti angedaen
 
Ende ginc metten aermen mede
 
Up onser Vrouwen kerchof tier stede,
 
Sittende, biddende, alsemen doe plach.
70
Hi ontfinc up elken Zondach
 
Gods lachame. Van datmen hem gaf
 
Daer hilt hi sijn leven af,
 
Ende wat hem over es bleven
 
Hevet hi den aermen al gegeven.

Hoene sijn vader soeken dede. XXIII.

 
+ Alse Alexis dus was ontgaen,
 
Dede sijn vader Eufemiaen
 
Den sone souken de werelt dure;
 
So datse some3) daventure
5
Te Edissen brochte indie stat,
 
Daer hi onder die aerme zat,
 
Ende sine gekennen niet en conden;
 
Nochtan dat si ten selven stonden
 
Hem aelmoesene hebben gesent;
10
Doch hevet hise wel bekent
 
Ende sprac: ‘God! des dankic di,
 
Dattu dit heves verleent mi,
 
Dat ic dorden name dijn
 
Hebbe vanden knechten mijn
15
Aelmoesene al nu4) ontfaen.’
 
Die knapen quamen te lande saen,
 
Ende seiden, waer so sine sochten,+
 
Dat sine vinden niet en mochten.
 
Die moeder die plach oec altoos
20
Vander wilen dat soene verloos,
 
Dat soe eenen zac leide upten vloere:
 
Daer zat soe up met droever voere,
 
Ende swoer, dat soe dies niet en begave,
 
Voer soe mare wiste daer ave
25
Wat haren sone ware ancomen.
 
Die bruut, die hi hadde genomen,
 
Die sprac te haerre zwegher mede:
 
‘In sceede niet van derre stede;
 
Want ic wille, wat so mens seghet,
30
Doen alse die tortelduve pleghet:
 
Alse gevaen es ofte doot
 
Haer lief, hare beddegenoot,
 
Sone kiest soe nemmermeer en geen:
 
Dus salic doen over een,
35
Onthier ende ic weet te waren,
 
Waer mijn soete man es gevaren.’
 
Alexius zat ende bat
 
Te Edissen upt kerchof na dat
 
XVII jaer achter een
40
In heilegen levene, alst wel sceen,
 
Ombekennet ende vergheten.
 
Doe wilde onse Here doen weten,
 
Wat eeren dat hi werdich ware.
 
Onser Vrouwen beelde sprac openbare
45
Teenen heilegen man vander kerke:
 
‘Ganc henen ende nauwe merke
 
Den Gods man, die daer buten zit;
 
Sine ghebede, die hi bidt,
 
Die sijn voer onsen Here waert:
50
Sech hem, dat hi come inwaert.’
 
Die ghene dede datmen hem hiet.
 
Hi sochtene, maer hine vants niet,
 
Want hine hads ghene conde.
 
Weder ginc hi in tier stonde,
55
Ende bat onsen Here dan,
 
Dat hi hem togen wilde den man.
 
Onse Vrouwe seidem echt:
 
‘Die daer vordie duere zit recht,
 
Dats1) hi, daer ic di toe sende.’
60
Mettesen tekine hine kende.
 
Te sinen voeten hi hem vel
 
Ende bat hem also wel,
 
Dat hi indie kerke ginghe.
 
Aldus wart bi desen dinghe
65
Alexius bekennet sere,
 
Ende alt volc dedem eere.
 
Die heileghe man vlo crachtelike
 
Dese eere van erderike,
 
Ende ginc heimelike uter stat,
70
Ende so te Laodocien na dat.
 
Daer es hi te scepe gegaen,
 
Ende wilde in Tharsen saen,
 
Daer sente Pauwels was geboren.
 
Sinen monster haddi vercoren;
75
Want hi daer te wesene minnet,
 
Omme te sine ombekinnet2).
 
+ Maer God, die sinen wille doet
 
Beede in winde ende in vloet,
 
Heeftene ghejaget vort
80
Indie havene van Rome der port.
 
Alexius hevet dit versien
 
Ende ginc uten scepe mettien,
 
Ende gemoete sinen vader,
 
Dies niet en kende al te gader,
85
Daer hem menech volgede naer.
 
Doe riep hi an den vader daer:
 
‘Gods man3) ! nu sie up mi,
 
Miere aermoeden ontfaerme di.
 
Ic bem een aerm vremt man,
90
Ontfanc mi in dinen huse dan.
 
Ghef mi die crumen te mire spisen,
 
Die van dire taflen risen,
 
Dat God seine dine jare,
 
Ende hi dijns soens neme ware,
95
Dien du waens hebben verloren.’
 
Den vader quam dat kint te voren,
 
Ende wart beroert met sulker name,
 
Ende hiet dat hi mettem quame,
 
Ende bewijsdem enen knecht
100
Ende een bedde, daermen echt
 
In sine woninge sijns plegen soude,
 
Ende dedene liggen daer hi woude,
 
Dat hine emmer sien soude ane
 
Beede te comene ente gane.
105
Hi hiet datmens name hoede
 
Ende men van sire tafle voede,
 
Ende dattem niemen en sprake an,
 
Dat vererren mochte den man.
 
Dus es Alexis ginder bleven
110
In een sonderlinc scaerp leven,
 
Beede in vasten ende in waken,
 
In bedingen, in goeden saken.
 
Die meiseniede hilt dies sijn scop,
 
Ende vanden scotelen dat sop
115
Goten si upten heileghen man,
 
Ende meer quaets daedsi hem nochtan.
 
Alexis waest diet gerne ontfinc;
 
Want hi wiste wel die dinc,
 
Datse hem die viant beriet,
120
Al dit leet ende dit verdriet4).
 
Dus was hi metten vader daer
 
Onbekent XVII jaer.

Sente Alexis doot. XXIIII.

 
Alse hi vernam ende verkende,+
 
Dat het naect sinen ende,
 
Heeft hi ghenomen fronchijn1)
 
Ende screef al dat leven sijn:
5
Hoe hi was brudegome,
 
Ende hoe hi der2) jueget bloeme
 
Veronwerde, ende in vremt lant
 
Lange was al onbekant;
 
Ende wat levene hi hadde stille,
10
Ende hoe hi jegen sinen wille
 
Te Rome wart gejaget met winde;
 
Hoene die vader niet en kinde
 
Ende ontfingene dor onsen Here,
 
+ Daer hi menege sware onnere
15
Ghedogede vander mayseniede.
 
Naer dese dingen so gesciede,
 
Dat God wilde dat geopenbaert
 
Sine doget soude sijn ende verclaert.
 
Het gheviel up eenen Zondach,
20
Dat menech horde ende niet en sach,
 
Dat inde sanctuwarie quam
 
Na die messe, alsict vernam,
 
Te Rome eene stemme ende sprac:
 
‘Die pine hebben ende ongemac,
25
Ende verladen sijn bidi,
 
Ic sal u laven, coemt te mi!’
 
Diet horden sijn met allen
 
Neder ter erden ghevallen.
 
‘Kyrieleison!’ riepen si3) lude.
30
Mettien horden die lude:
 
‘Gaet, souct Gods man ende brincten vort,
 
Dat hi bidde voer Rome der port;
 
Want sFrijndages es hi bleven
 
Ende hevet den geest Gode gegeven4).’
35
Doe ghingen si uut ten selven stonden
 
Ende sochtene daer sijs niet en vonden.
 
Doe quamen si ter kerken weder,
 
Ende vielen up hare knien ter neder,
 
Ende baden Gode met naten ogen,
40
Dat hi hem sinen man wilde togen.
 
Doe seide ene stemme: ‘Nu souctene saen
 
Int huus daer woent Eufemiaen.’
 
Beede die keysers waren indie stede.
 
Archadius ende Honorius mede
45
Entie paues Innocent
 
Hebben boden wech gesent,
 
Datmen dien mensce sochte daer,
 
Ende si volgeden beede naer.
 
Daer waren si met eren ontfaen.
50
Doe sprac hem an, Eufemiaen,
 
Die knape5), dien hi eerst beval
 
Van Alexise die sorghe al.
 
- ‘In wane,’ sprac hi, ‘ben ic van desen,
 
Oft die aerme iet mochte wesen,
55
Die ic u gaf6) te bestane;
 
Want dicken sagicker doget ane
 
Beede in vastene ende in gebeden,
 
Ende in groter verduldicheden
 
Gedogedi dattem met onrechte
60
Dicke daden die knechte.’
 
Mettien es Eufemiaen
 
Haestelike ten bedde gegaen,
 
Ende vant dien mensce doot.
 
Dat anscijn ondecti hem al bloot,
65
Ende saecht verlichten also clare
 
Alse oft die ingel selve ware,
 
Ende al daertoe mede hi vant
 
Enen brief in sine hant;
 
Dien haddi hem gerne genomen,
70
Maer hine mochts niet vulcomen.
 
Dies wondert hem, ende keert gerede
 
Ten paues enten keysers bede,
 
Ende seide: ‘Wi hebben vonden
 
+ Dat wi souken nu ten stonden.’

Hoement wiste dat hijt was. XXV.

 
+ Mettien worde sijn si saen
 
Tote ghenen doden gegaen,
 
Entie1) paues, alse hine vant,
 
Nam hem den brief uter hant
5
Ende gavene sinen clerc na desen,
 
Dat hine over soude lesen2).
 
Alse dat verstont Eufemiaen
 
Wat inden brief was gestaen,
 
Viel hi in ommacht up die aerde
10
Ende riep lude ende mesbaerde.
 
Doe stont hi up ende dede leder,
 
Ende trac sijn haer ende scorde sijn cleder,
 
Ende riep ende viel upten doden3):
 
‘Twi brachtstu mi in desen noden,
15
Lieve sone, lieve here!
 
Dattu mi verdroeves dus sere,
 
Ende heves mi XXXIIII jaer4)
 
Gehouden in levene zwaer?
 
Ic haddi gerne met mi gehouden,
20
Dattu geplogen hads miere ouden;
 
Nu zie ic di hier openbare
 
Doot ende liggen up ene bare.’
 
Alst die moeder hevet vernomen,
 
Es soe oec ten doden comen,
25
Ghescorder cledere, met widen hare5)
 
Ende met ongehorden mesbare,
 
Ghelijc alse eene leuwinne
 
Al verwoet ende uten zinne,
 
Ende oec upten doden ghevallen
30
Met mesbare voer hem allen,
 
Ende seide: ‘Sone! du waers te wreet!
 
Twi so hadstu ons so leet,
 
Dattu moeder ende vader
 
Vor di sages beede te gader
35
Omme di weenen vor dinen ogen,
 
Ende du di niet en wilds vertoghen?’
 
Mettien worde custe soe daer
 
Des jongelincs anscijn so claer.
 
Den rouwe, die moeder ende vader
40
Ghinder dreven beede gader,
 
Ware u te telne te lanc.
 
Dat geloep ent gedranc
 
Toten doden was te groot:
 
Wie so van evele hadde noot,
45
Was hi cropel ofte blent,
 
Oft vanden viant gescent,
 
Hi wart daer altehant genesen.
 
Die keysers quamen bede na desen,
 
Ende droughen dbedde daer hi up lach,
50
Ende baden hem diet al vermach
 
Dat hise moeste bewaren6).
 
Oec hietsi werpen sonder sparen
 
Penningen mids inder straten,
 
Om dat dringen utermaten,
55
Dor dat hem dat volc uphelde
 
Dor de lieve vanden ghelde.
 
Nochtan mocht lettel dieden;
 
Want die wille van dien lieden
 
Was die hant anden man te slane,+
60
Die alle mesquame verdreef dane;
 
So dat si cume dit vermochten,
 
Dat sine indie kerke gebrochten
 
Te sente Bonefacius des maertelaren,
 
Daermen VII dage sonder sparen
65
Gode lovede ende werde,
 
Ende menne hilt boven der erde.
 
Een graf maectemen hem van goude,
 
Van dieren stenen menechfoude,
 
Daermen Alexiuse den here
70
Binnen leide met groter eere,
 
In Julius, alsict versach,
 
Indie maent den XVIIsten dach.
 
Drat graf rooc in diere gebare
 
Oft binnen al vul specien ware,
75
Daer die minre van magedoeme
 
In lach, der maertelaren bloeme.

Van sente Paulen levene. XXVI.

 
+ Int IXde jaer dat si ghelike
 
Hilden dat Roemsce keyserike
 
Archadius ende Honorius,
 
Die kinderen Theodosius,
5
Was Jheronimus in Bethlem,
 
Ende hadde aldaer met hem
 
Eene edele vrouwe, die Paula hiet,
 
Die Rome die goede stede liet,
 
Danen soe ute was geboren
10
Vanden hogesten verre te voren,
 
Ende diende onsen Here daer,
 
Ende staerf in dat naeste jaer
 
Dat Alexis doot es bleven.
 
Jheronimus hevet bescreven
15
Haer leven ende haren ende,
 
Dat ic in Dietsch aldus ontbende.
 
Jheronimus spreect ende leert:
 
Waren alle mine lede verkeert
 
In tongen ende alle mine lede
20
Menscelike spraken mede,
 
Sone mochtic sente Paulen leven
 
Te vullen genen prijs gegeven.
 
Edel sere was soe geboren,
 
Maer haer heilecheit ginc te voren;
25
Wilen mogende ende rike,
 
Maer nu mogender ongelike
 
In gerechtre aermoeden1).
 
Allen vrouwen die gevoeden2)
 
Tote Rome binnen der stede
30
Was soe spiegel der zuverhede;
 
Want soe levede inder gebare,
 
Dat geen quaet mensce van hare
 
Loghene ne dorste visieren.
 
Soe levede inder manieren
35
Dat soe die rijcheit niet en sochte,
 
Niet bidi nochtan3) soe mochte
 
Mettien riken wel ommegaen.
 
Die aerme hevet soe wel ontfaen,
 
Ende gaf den riken lieden bispel,
40
Dat si den aermen daden wel.
 
Soe scuwede der werelt eere:
 
Dies volgedemen4) hare te mere;+
 
Want gelijc rechts alse den man
 
Sine scade volghet an,
45
Also trect eere ter doget waert;
 
Ende diese dullike begaert,
 
Dien scuwet soe, ende volget dien,
 
Die hare dore Gode wille ontsien5).
 
Haer man was vanden Julienen
50
Gheboren vanden ouden Troijenen,
 
Vanden edelen Eneas6).
 
Om dat gewagen wi niet das,
 
Dat edeldoem of ander goet
 
So vele voer Gode doet;
55
Maer dat te wonderne staet,
 
Datmen dat dor Gode versmaet.
 
Die werelt geeft hem prijs te voren,
 
Die edel es ende wel geboren,
 
Ende wi prisen hare leven,
60
Die dat dor Gode begeven.
 
Toxius7) die hiet haer man,
 
Daer wan soe V kindren an:
 
Twee sonen ende dochtren drie.
 
In Rome ne liet soe nie
65
Aermen doden, daerment weet,
 
Soene holpene ter erden gereet.
 
Aerme clerke heeft soe beraden:
 
Het dochte hare comen al te scaden,
 
Wat dat iemene clede of voede,
70
Sonder van haer selves goede1).
 
Hare kindren, dat gesciede,
 
Ontcleede soe omme die aerme liede,
 
Ende alsese dan hare mage scouden,
 
So seide soe: ‘Ic hebbe hem gegouden
75
Riker have te haerre eeren:
 
Dat es dontfarmecheit ons Heren.’
 
Soe herbergede ende ontfinc
 
Heileghe liede vor alle dinc,
 
Ende horde hare heilege wort;
80
So dat soe dies wart becort
 
Te latene maghe ende lant,
 
Ende so dede soe altehant;
 
Want haer goede man versciet.
 
Die stat van Romen2) dat soe liet,
85
Ende es te scepe waert gegaen,
 
Daer hare anevolgeden saen
 
Broedere, swagre ende maghe
 
Ende kinder met groter claghe;
 
Want sise houden waenden dus.
90
Haer joncste sone Toxius3)
 
Boot die hant met mesbare.
 
Rufijn, haer dochter hubare4),
 
Bat dat soe beide na haren hudach,
 
Ende weende ende riep: ‘O wach!’
95
Ende al sach soe met drogen ogen
 
Te hemele waert ende liet gedogen;
 
Want die minne van onsen Here
 
Rekentsoe meer5) dan de werelt ere.
 
Dus voer soe6) over te hant,
100
Ende besochte dat heileghe lant
 
Entie hermitagen mede
 
Van Egypten te menegher stede.+
 
Daer naer quam soe te Bethleem,
 
Daer ic selve wonende bem,
105
Ende sloot hare selven drie jaer
 
In ene enge7) cluse daer,
 
Onthier enten heileghen ghesellen
 
Cloestre ghemaect waren ende cellen
 
Biden weghe, daer de maget Marie
110
Ende Joseph ende hare paertije
 
Wilen gheherbergen ne conden.
 
Daer woende soe ten lesten stonden,
 
Ende Eudoxia8) haer dochter mede,
 
In uutnemender heilechede.

Vanden selven. XXVII.

 
Van haerre doget hort nu mere:+
 
Vander moeder, alsic sprac ere,
 
Was soe van Eneas geboren9),
 
Die Besille hiet, alse wijt horen.
5
Dien vader horic Rogarus noemen10),
 
Die was ute Grieken comen
 
Van Agamennoens geslachte,
 
Die binnen X jaren met machte
 
Troyen vellede wilen eer.
10
Wat sal edelheden meer?
 
Ende hiertoe grote macht van goede.
 
Nochtan so groot was hare omoede,
 
Dat diese wilen sach indie eere,
 
Die en kinder min no mere;
15
Maer hi waende openbare,
 
Dat haer alre dierne ware.
 
Onder der mageden covent,
 
Daer soe beringhet was ommetrent1),
 
Was soe vander meester gemate
20
In gane, in clederen ende in gelate.
 
Sijnt dat haer man was doot,
 
Ne was noint gheen man so groet,
 
Daer soe mede wilde eten;
 
Want so wilts al vergheten,
25
Hen dade die noot van live2).
 
Sachte bedden, alse pleghen wive,
 
Ontseidsoe altemale mede,
 
Al hadde soe swaerlike den rede;
 
Maer alleene up die erde
30
Daer hadsoe van cranker werde
 
Ghespreet sticken van haren,
 
Daer up ruste soe te waren,
 
Up datmen ruste heeten mochte,
 
Dat soe met live ende met gedochte
35
Die daghe entie nachte mede
 
Moeste al waken in gebede.
 
Soe was in also groten weene
 
Omme ene mesdaet also clene,
 
Alse oft ware van ere mort;
40
Ende alsemen hare sprac dit wort:
 
‘Ghi sult uwen ogen deren,
 
Spaerse doch, dat ghi studeren
 
In dewangelie moget te bat,’
 
Soe antworde ter stat:
45
‘Hets recht dat men danscijn besmet,
 
Datmen jegen die Gods wet
 
+ Dicken sere hevet versiert3);
 
Hets recht datment anders maniert
 
Dat vleesch, dat wilen weelden plach.
50
Die bliscap, daermen wilen in lach,
 
Salmen afdwaen met langen wene.
 
Die slapelakene wit ende cleene4)
 
Entie bedden, die sachte waren,
 
Salmen nu betren met haren.’
55
An hare en was en ghene onsede
 
Sonder alleene milthede;
 
Want soe dicken te persemme leende,
 
Alsoe sach dat iemen weende
 
Omme sine sonderlinghe noot5).
60
Alsemen te redene hare verboot
 
Haer gheven, ende men seide: ‘Gef so,
 
Dattu selve niet werds onvro,’
 
So seide soe dan: ‘Dat doet of!
 
Ic hebbe ane mi een belof,
65
Dat ic biddende mijn broot
 
Beghere te blivene doot,
 
Ende miere dochter niet en blive
 
Selves enen penninc na minen live,
 
Ende men mi graven mede sal
70
Met gebedene luderen al6);
 
Want biddic broot in mijn leven,
 
Ic vindere vele die mi gheven;
 
Ende of mi dan een biddet broot,
 
Ende hi van hongre blivet doot,
75
Eist niet recht, dat tlijf antwort
 
Vander dorperliker mort?’
 
Eubreusce lettren ende tale
 
Conste soe wonderlike wale,
 
So dat soe haren zoutre conde
80
In Eubreuscher tongen tien stonde,
 
Ende Eudoxia7) haer dochter mede;
 
Ende waer Paula was telker stede,
 
Eudoxia was bi haerre zide,
 
Ende noch noint in genen tide
85
Sone was soe buten haren gebode.
 
Soe sach hare wech geven dor Gode
 
Den aermen al teenen gader
 
Haerre moeder have ende haers vader,
 
Ende waes vro in haer gedochte;
90
Want soe ander erve en sochte.

Van haerre doot. XXVIII.

 
+ Alst quam te haren ende,
 
Onse Here hare anesende
 
Een zwaer evel ende een fel.
 
Eudoxia haer dochter plach wel
5
Der moeder, alse die niet en dede
 
Els dan moeder heeten ofte bede1).
 
Hoe dicken soe te ghane plach
 
Van daer, daer haer moeder lach,
 
Tote dien hole entien crochte,
10
Daer onse Vrouwe haren sone brochte,
 
Alse hi nichtinge was geboren;
 
Want haer cloesterkijn, alswijt horen,
 
Stont te Bethlem inde port,
 
Aldaer ghesciede Gods gebort;
15
Want node sciet soe van dier stede
 
+ Ende node vander moeder mede.
 
Die moeder, dat heileghe wijf,
 
Bevoelde sere cranken haer lijf;
 
Ende ghelijc alse pelegrime,
20
Die lesen ende singhen rime,
 
Die ute vremden lande geraken
 
Enten haren beginnen naken,
 
Also gebaerde soe ende gheliet;
 
Want soe vanden vremden sciet,
25
Dats dese werelt, ende wilde varen
 
Te hemelrike toten haren.
 
Soe las die zalmen, die soetelike
 
Ghewaghen vanden hemelrike,
 
Ende alsemen dan vraghede hare,
30
Hoe dat hare te moede ware,
 
So seide soe: utermaten wel,
 
Haer evel en ware niet dan spel,
 
Ende al dat soe vor hare sach
 
Dat was claerre dan die dach,
35
Sachte ende soete boven allen saken.
 
Alse haer ende began naken,
 
Maketsoe ter selver stont
 
Een cruce up haren mont;
 
Gode lovende endde soe haer leven,
40
Ende hevet den gheest upgegheven.
 
Daer waren te hare in Bethleem
 
Die bisscop van Jherusalem
 
Ende andere bisscoppe ende priesters mede
 
Ende moenken van meneger stede,
45
Mageden, nonnen, alsoe versciet,
 
Rechts een ongetellet diet.
 
Daer en was no ach, no wach,
 
No claghen noch hantgeslach,
 
Alse der werelt liede pleghen;
50
Maer menege maget ende menech degen
 
Loveden Gode ende zongen
 
Ende lasen salmen in menegen tongen.
 
Bisscoppe droeghen die bare
 
Ende bisscoppe gingen harentare
55
Omden doden, die droegen dlecht,
 
Ende groevense indie kerke recht.
 
Daer was soe met groter eeren
 
Begraven inde crocht ons Heren.
 
Hare scoenheit was so groot,
60
Dat soe hem slapen dochte, niet doot.

Vanden abt Pachomius2). XXIX.

 
In desen tiden, in desen jare+
 
Dat Paula staerf, de vrouwe mare,
 
So bleef in Egypten doot
 
Pachomius, die here groot,
5
Die abt van vele moenken was,
 
Ende hem sulke regle las,
 
Alse hem dinghel Gods ons Heren
 
Van hemelrike wilde leren,
 
Daermen oec af mochte horen+
10
Inden boeke hier te voren,
 
Daer Macharis toe was comen,
 
Alse hi van hem hadde vernomen3).
 
Ende want wi daer hebben begeven
 
Te sprekene vander heileger leven,
15
+ Die der hermitagen plaghen
 
In Egypten indien daghen,
 
Also alst bescreven es
 
Inden bouc Heraclides1),
 
So willen wijt hier anevaen,
20
Daert dander bouc heeft laten staen.
 
+ Pachomius was out te waren
 
Van C ende van X jaren,
 
Alse hi sinen ende dede.
 
Eens so was hi teere stede,
25
Daer hem quam die duvel ane
 
In eens scoens wijfs ghedane.
 
Doe hise sach, vernam hi doch
 
Dat het ware duvels gedroch,
 
Ende bat harde sere saen,
30
Dat die dinc moeste tegaen.
 
Die duvel quamene bet na coren,
 
Ende seide: ‘Du bids pine verloren2) !
 
God hevet mi die macht gegeven,
 
Dat ic coren mach sijn leven,
35
Die ic wille, eist wijf, eist man.’
 
Doe sprac dander: ‘Wie bestu dan?’
 
- ‘Ic bem,’ sprac hi, ‘des duvels macht,
 
Entie ghene, die indien nacht
 
Van ghenouchten des vleeschs leven,
40
Menegen bedrogen hebbe ende verdreven3);
 
Maer di selven noch den dinen,
 
Om Cristus die hem liet pinen
 
Entie menscheit wilde smaken,
 
Sone maghic niet genaken.’
45
- ‘Ende saelt emmer aldus wesen?’ -
 
- ‘Het wert anders noch naer desen:
 
Na dine doot so salic noch
 
In hem werpen mijn ghedroch,
 
Ende mettem minen wille doen mede,
50
Die du bevreeds met dire bede.’
 
Doe sprac die heilege: ‘Wien eist cont,
 
Oft beter coemt na mine stont,
 
Diese bewert metter beden4)?
 
Want ic weet wel bi waerheden,
55
Dattu niene connes vorsien
 
Dingen die sullen gescien;
 
Want dat Gode alleene toehort.’
 
Die viant hem weder antwort:
 
‘Bi dinghen, die leden sijn al,
60
Wetic wat gescien sal.’
 
Die goede man sprac: ‘Hoe maecht wesen?’
 
Die viant die sprac te desen:
 
‘Alrehande dinc int beghin
 
Set in wasdoem sinen zin;
65
Alst comen es ten hoghesten grade,
 
So dalet weder indie scade:
 
Ende also ict mach verstaen,
 
Saelt met uwer ordenen gaen;
 
Want int beghin wart soe verheven
70
In miraclen, in heilech leven;
 
Maer alst coemt ten ouden tiden,
 
So saelt dalen ende tegliden,
 
Ende bi laeuwer roekeloeshede
 
Vallen vander hogre stede.’
75
Pachomius ter selver stat+
 
Nerenstelike Gode bat,
 
Dat hi hem ontdecken woude,
 
Wat zeden dat wesen soude
 
Onder die moenken na sine doot.
80
Doe ontecte hem God al bloot,
 
Dat cloestren ende abdien
 
Wassen souden ende dijen,
 
Ende datter vele wel souden leven,
 
Ende vele haerre doget begeven
85
Bi roukeloesheden, bi ommaten
 
Vanden onnutten prelaten,
 
Die omme die eere souden stunen,
 
Niet om bate bidden no runen.
 
Dus salmen verstoten die goede,
90
Ende maken quade met overmoede5).
 
Dan sal die regle bi naer al
 
Keeren inden swaren val,
 
Ende diese so sullen begeven,
 
Sullen inder weelden leven.
95
Pachomius die riep bidi
 
Met luder stemmen: ‘Wapene mi!
 
Wats mi aermen gesciet?
 
Ic hebbe gepijnt al omme niet!
 
Of die prelaten, die comen sullen,
100
Dus zwaerlike dan verdullen,
 
Wes sullen si hem dan gelaten,
 
Hare disciplen, haer ondersaten!’
 
Mettien quam hem te voren daer
 
Eene ymagie scone ende claer,
105
Ghecroent met dornen, ende sprac:
 
‘Pachomius! hout dijn gemac,
 
Ghetroosti; want dijn volc sal
 
Gheduren tote dat endet al,
 
Ende die dine regle wille houden,
110
Coemt ter euweliker vrouden.’

Vanden abt Pachomius1). XXX.

 
+ Van enen Pachomius so seget
 
Heraclides, daer vele in leget
 
Vander hermiten leven.
 
Hi spreect van hem, dus eist bescreven:
5
Eens quamic in groter noot
 
Mijns vleeschs in coringen groet,
 
Ende heelde mine aventuren
 
Minen meesters ende minen geburen,
 
Ende trac inwaert met groter pinen
10
Inder2) wilder wostinen;
 
In Sychi so hebbe ic vonden
 
Pachomius ten selven stonden
 
Bi eere palmen, daer hi sat
 
Ende andere moenken tier stat.
15
Mine noot seidic te waren
 
Den kerel van LXX jaren.
 
Hi sprac: ‘Dans gene niewe sake,
 
Dattu dies best tongemake;
 
Want men mach dat proeven wel,
20
Dat di dese coringhe ghevel,
 
Dat di dat niet an en brachte
 
Roukeloesheit van gedachte,
 
Noch traecheit van herten mede:
 
Dat toghet dese woeste stede,+
25
Daer gebreckenesse es van wive
 
Ende van weelden oec van live;
 
Maer hets bidi dattu di vaers,
 
Want du sekerheit3) begaers.
 
Somwile, alse wi sijn al genesen,
30
So wille ons vleesch meester wesen4);
 
Somwile coemt dit evel mede,
 
Alse wi peinsen omme idelhede;
 
Somwile doet des viants strijt,
 
Die onse welvaren benijt;
35
Want ic selve,’ sprac doude man,
 
‘Dien de jare nu gaen an,
 
Ic hebbe dese celle gewacht
 
XL jaer, dach ende nacht
 
Ghepijnt ende gepijnt mede
40
Omme mijns selves zalichede;
 
Noch gaet mi an alle daghe
 
Dese coringhe, dese plaghe,
 
Also dat sulke ure was,
 
Dat ic selve vruchte das,
45
Dat mi Gods hulpe ontseit ware.
 
Doe dochte mi beter openbare,
 
Dat ic storve dorper doot,
 
Dan ic vulheit dade so groot5).
 
Ic ginc henen in groter pinen
50
In opgewandelde wostinen,
 
So dat ic een hol versach,
 
Daer een vreselijc dier in lach;
 
Want ic begerde utermaten,
 
Dat mi die felle beesten aten,
55
Die wandelden inden hole wijt.
 
Alsic toter avont tijt
 
Vorden hole hadde geleghen,
 
Entie dieren, alsi noch pleghen,
 
Utegingen twee ende twee
60
Proie souken min no mee,
 
Hebben si bi roken mi vernomen,
 
Ende sijn ghinder tote mi comen,
 
Ende lecten mi vort ende weder
 
Vanden hovede toten voeten neder,
65
Ende lieten mi al ongescaet.
 
Doe seide mi miere herten raet,
 
Dat God mijns gedochte daer,
 
Ende keerde te miere cellen daer naer.
 
Doe liet mi ene stont die viant
70
Rusten; maer hi quam te hant
 
Ende dede mi meerren toren
 
Dan hi nie dede te voren,
 
So dat hi mi daer ten stonden
 
Harde na hadde brocht in zonden;
75
Want hi es mi comen ane
 
In eere joncvrouwen gedane,
 
Die mi dochte dat ic sach
 
In miere joget up enen dach.
 
Die ginc sitten up mine knien,
80
Ende verkeerde mi so indien
 
Al mijn lijf indiere gebare,
 
Alse oft geestelijc niet en ware:
 
Bi naer waest dus met mi comen1).
 
+ Die rechter hant hebbic genomen
85
Ende gaf hare eenen groten plat:
 
Mettien wart te nieute dat,
 
Ende sekerlike twee vulle jaer
 
Wasic quite wel naer,
 
Dat ic cume gedogen conde
90
Sulken stanc te gere stonde2).
 
Doe wasic droeve ende in wanhopen,
 
Ende bem ter wostinen gelopen
 
Dolende al ommetrent.
 
Doe vandic aspis, een serpent,
95
Dat settic an mine scamelichede,
 
Dat mi bete ende ic daer mede
 
Mijn lijf ende mijn torment3).
 
Sijn hovet wrevic al ommetrent
 
An mijn lijf in diere gebare,
100
Alst algader daer af ware4);
 
Nochtan en wilt mi biten niet,
 
Alsic wane, dat hem God hiet.
 
Eene stemme hebbic vernomen
 
Te mi waert sprekende dus comen:
105
‘Pachomius! ganc wech ter tijt,
 
Ende stant vort inden strijt.
 
Ic liet den duvel dat ghescien,
 
Dat hi di verwan indien,
 
Dat die hoverde te min
110
Heffen soude in dinen zin,
 
Ende dine crancheit bekennen souts,
 
Ende du di ane Gode houts.’
 
Dus keerdic weder,’ sprac die man,
 
‘Te miere cellen ende zat vort an
115
Met gemake wel daer binnen
 
In rusten van minen zinnen.
 
Mijn viant sach hem ondaen
 
Ende vlo henen van mi saen.’
 
Dese Pachomius woende in Syten:
120
Nu hort vort vanden hermiten.

Van eenen anderen Pachomius. XXXI.

 
Dander Pachomius, die grote here,+
 
Aldaer ic af seide eere5),
 
Die hondert levede ende X jaer,
 
Woende in Thabenne voerwaer,
5
Ende beede6) eist in Egypten lant,
 
Also alsict bescreven vant.
 
Die Gods cracht liet hem vorsien
 
Vele dincs dat soude ghescien,
 
Entie ingle scouwen an7).
10
Dat was een ontfaermech man,
 
Entie sine moenken mede
 
Met harde groter vriendelijchede
 
Minnede. Hi1) zat eens ende dochte
 
Alleene in sine hagedochte,
15
Dattem dinghel Gods sprac an,
 
Ende seide: ‘Du best vulmaect man
 
Na dijn belof, na dinen staet,
 
Dus es dijn leven hier overdaet.
 
In deere Gods ende siere namen
20
Doe die joncste moenken tsamen,
 
Ende wijs hem selven al
 
Die regle, die ic di leren sal.’
 
+ Coperine taflen, daer in gescreven,
 
Hevet hem dinghel ghegheven,
25
Dese wort in deser wise2):
 
‘Du souts binnen eenen proprise3)
 
Maken menegertiere cellen,
 
Ende doen te samene dine4) gesellen;
 
Maer eene kokene sal alleene
30
Maken hare spise ghemeene.
 
Wie so eten oft vasten wille,
 
Laets hem gebruken, zwijch al stille;
 
Die staercst ende meest eten scinen,
 
Die verlade meest met pinen.
35
Te slape en sullen si liggen niet;
 
Maer zetele hem maken gebiet
 
Een deel heldende, daer si up zitten,
 
Bedect met mantelen, niet met witten5).
 
Gheetsvel sullen si draghen an,
40
Entie niet afdoen nochtan,
 
Eten si, slapen si, waer si gaen,
 
Sonder alsi Gode ontfaen;
 
Dan eist recht dattem elc ontgort,
 
Ende indie covele gha vort6),
45
Ende late sijn vel bliven dan.
 
Coemter oec enech vremt man,
 
Die eere andere regele pleghet,
 
Ic wille datmen hem ontseget
 
Haren reeftre ende hare wone,
50
Het en ware oft die ghone
 
Mettem hadde geselle gewesen
 
Up eenen woch, so ontfa desen7).
 
Wie so hem oec wille begeven
 
Omme te leedene dijn leven,
55
Ne laet dien niet scouwen mede
 
Dijns cloesters heimelichede,
 
Hine hebbe drie jaer vulbracht,
 
Dat hi gedaen heeft ende gewracht
 
Vanden cloestre die swaerste pine.
60
Wie so et, indie covele sine
 
Decke sijn hovet, dat niet gescie
 
Dat deen den anderen eten zie,
 
Els dan die tafle ende spisevat8).
 
Niemen en spreke dit noch dat.’
65
Oec hiet dinghel in sinen rade,
 
Datmen daghes XII bedinge dade9),
 
Ende also vele navonds echt,
 
Ende dan soudemen hebben tlecht,
 
Ende snachts also menege nochtan.
70
Pachomius sprac, die heilege man:
 
‘Dits eene clene dinc, dinke mi.’
 
Dinghel sprac: ‘Houdse; want bidi
 
Hebbict geboden aldus cleene,
 
Omme dat die jonge gemene
75
Moghen houden sonder verdriet
 
Dese regle. Willen si doen iet
 
Die staerc sijn ende van dogeden groot,
 
Hem en es en gheenen noot,
 
Datmense met regle bedwinge;
80
Want si hebben hare dinghe
 
Also vaste geset met trouwen
 
In Gode dienen ende hem scouwen1).’
 
+ Naer dese wort so es te waren
 
Die ingel van hem gevaren.
85
Heraclides die bescreef dit
 
Ende seghet, dat in Egypten zit
 
Menech cloester van desen levene,
 
Daer in moenken M waerf sevene;
 
Maer die cloester, sijt seker das,
90
Daer Pachomius abt was,
 
Dats die meeste, die principale
 
Enter andere hovet altemale.

Van Macharis van Alexandrien. XXXII.

 
+ Te des Pachomius abdie
 
Quam Macharis van Alexandrie,
 
Alse u die bouc besciet hier voren2),
 
Die liet sinen vrienden horen,
5
Dat noint was leven so zwaer,
 
Wildi, hine leefder naer.
 
Eens so quam hem inden zin,
 
Dat hi vijf daghe ende niet min
 
Sijn herte wilde an Gode setten
10
Sonder keren ende niet letten.
 
Doe sloot hi toe sine celle,
 
Also dat geen geselle
 
Antworde van hem mochte ontfaen,
 
Ende began ter steden staen,
15
Ende sprac aldus an sine zinne:
 
‘Sie, merke ende bekinne,
 
Dattu niet in groter onwerde
 
Vanden hemel ne beets ter erde;
 
Want du heves dingle daer boven
20
Ende dinen sceppere, dien si loven:
 
Daer wes, daer blijf ende daer wacht.’
 
II daghe stont hi ende II nacht,
 
Dat hi dies niet af en quam.
 
Doe wart die viant up hem gram,
25
Ende hevet hem gemaect sciere
 
Ghelijc eere vlammen van viere,
 
So dat hem indie celle dochte
 
Al bernen dat bernen mochte,
 
Ja die matte, die onder hem lach;
30
So dat hi hem bernens ontsach,
 
Ende moeste ten derden daghe
 
Omme vreese vander plaghe
 
Laten varen sijn beghin.
 
Dus liet God proeven sinen zin
35
Den duvel; want hi niet en woude,
 
Dat hi hem verheffen soude.
 
Tote desen, sprac Heraclides,
 
Es mi gevallen stade des,
 
Dat mi daer brachte daventure,
40
Ende ic vant voer sine dure
 
Eenen pape ziec onsochte,
 
Want hem thovet verrot al dochte3).
 
Dien hadde Macharis nochtien
 
Niet ontfaen noch gesien;
45
Nochtan quam die pape dare,
 
Want hi gerne genesen ware.
 
Doe ic vorden pape bat,
 
Antworde hi mi selve dat,
 
Dat hi des rechts ware onwert;
50
Want God hem hadde verswaert,+
 
Dat hi met onreinen live
 
Met eenen onhoveschen wive
 
Ten sacramente dorste gaen4):
 
Dies hevet hem God dit gedaen.
55
‘Sech hem, dat hi nemmermere
 
Messe en doe van onsen Here,
 
So mach sijns genade wesen.’
 
Dit doet die pape ende es genesen.

Van Moysese den rovere. XXXIII.

 
Een pape was ende hiet Moyses,+
 
Als ons seghet Heraclides,
 
Ende was van Egypten5) geboren,
 
Swart gelijc anderen Moren,
5
Ende was rovere ende mordenare
 
Ende manslachtech, dus spreect de mare;
 
So dattene eene vreese groot
 
Hevet bracht in sulker noot,
 
Dat hi teenen cloestre liep,
10
Ende daer omme tontfane riep,
 
Ende dede penetencien so scaerp,
 
Dat hi bi sinen exempelen waerp
 
Menegen rovere uten zonden.
 
Pine dogedi te menegen stonden;
15
Want duvelen hem anedreven,
 
Dat hi anevinge doude leven,
 
Ende so vele daden si das,
 
Dat hi bi naer gekeert was.
 
Dit vernoy dat brachti vore
20
Eenen sente Ysidore,
 
Die seide: ‘Troeste dinen zin,
 
Dits dijns vechtens een begin.
 
Blijf ghedurech in dijn vasten,
 
En laet dijn herte niet gerasten
25
Van bedinghen ende van rouwen.
 
Alse die viant dat sal scouwen,
 
Sal hi vermoyt werden indien,
 
Ende sal henen van di vlien.’
 
Moyses onthilt dat wort,
30
Ende hilt hem ant vasten vort,
 
Ende at anders niet dan broot;
 
Nochtan dedi pine groot
 
In werkene, in aerbeide,
 
Dat hi sijn vleesch so onderleide,
35
Dat hi els en vermochte iet1);
 
Nochtan en lietene die duvel niet.
 
Doe sochti an enen anderen raet,
 
Die hem hiet den toeverlaet
 
Ane Gode setten metter bede,
40
Ende an nachts te wakene mede.
 
In sine celle stont hi naer dien,
 
Hine looc oge no bogede knien.
 
Aldus wakende bat hi daer
 
Gode achter een wel VI jaer;
45
Nochtan en wildene niet begeven
 
Die duvel omme dusdanech leven.
 
Doe greep hi scaerper leven an:
 
Die moenke2), die oude man,
 
Die verre haelden hare fonteine,
50
Die waterde hi snachts alleine,
 
So dat haer en geen en wiste.+
 
Die duvel sach, dat hi met twiste
 
Emmer hem verwinnen woude;
 
Snachts, daer hi water halen soude,
55
Slouch hine met eenen stave
 
Uptie lendine, dat hi daer ave
 
Bleef liggende uptie stede,
 
Ende niet en wiste wiet hem dede.
 
Ten naesten dage wart hi vonden
60
Enten cloestre bracht tien stonden,
 
Daer hi af qual aldus.
 
Doe sprac sente Ysidorus:
 
‘Moyses! ontbere vort mere
 
Die duvele te moyene sere;
65
Want daer es mate tallen tiden,
 
Hoe wi sullen jegen hem striden.’
 
Doe sprac weder Moyses:
 
‘In wille niet ontberen des
 
Tote dat ic merke ende begome,
70
Dat ic verliese die ydel drome
 
Entie ydele ghepeinse,
 
Die ic biden viant veinse.’
 
Sente Ysidorius seide weder:
 
‘Nu meer sullen si van di neder
75
Verdreven wesen altesamen3)
 
In deere der heileger namen
 
Jhesus Cristus, die es Gods Sone.
 
Com vort meer, ende wes gewone
 
Den lichame Gods tontfane.
80
Bedi liet di God striden ane
 
Den duvel met groter onwerden,
 
Dattu niene quaems in hoverden,
 
Of du verwonnes met cleenre pine
 
Den viant entie coringe sine.’
85
Dus keerde Moyses ter cellen,
 
Ende alsemen hem horde tellen,
 
Dattem nemmermeer daer naer
 
Des viants coringe worde zwaer.
 
Ja, sindent dese besondege man
90
So grote gratie ghewan1) ...

Van Eulogiuse ende eenen lasersen. XXXIIII.

 
+ Heraclides scrivet aldus:
 
Een clerc was, hiet Eulogius,
 
Die om dat euwelike leven
 
Dese werelt wilde begheven.
5
Sijn goet gaf hi weck ende verdede;
 
Doch omme hem te helpene mede,
 
Want hi aerbeiden niet en conde,
 
Hilt hijs een deel tsinen monde.
 
Nu stont hem so, alsem dochte,
10
Dat hi in cloestre niet en mochte
 
In coventen leven ghemene,
 
Noch in wostinen alleene.
 
Eenen lazersen hi versach,
 
Daer grote einselijcheit an lach,
15
Sonder hande ende sonder voete,
 
So gruwelijc ende so onsoete
 
Was hem sijn lijf ende onreine,
 
+ Sonder sine tonghe alleine.
 
Eulogius dede sine bede,
20
Ende belovede dus Gode mede:
 
‘Dor dinen wille,’ sprac hi saen,
 
‘Here! willic desen ontfaen,
 
Ende toter doot willicken voeden,
 
Up dattu, Here! mi moets behoeden.’
25
Up sinen ezel hine leide
 
Ende voerdene thuus, alse hi seide,
 
Ende hiltene wel XV jaer,
 
Ende salvedene ende badene daer
 
Ende voedene vanden sinen;
30
Entie zieke in sire pinen
 
Was verduldech harde sere.
 
Dies balch hem die helsche here,
 
Ende gaf den zieken onverdulde,
 
So dat hi des goets mans hulde
35
Wederseide altemale,
 
Ende sprac hem an grote overtale.
 
- ‘Vluchtich ries2) !’ sprac die malade,
 
‘Du heves verdaen met overdade
 
Dijns selves goet, dins niet verholen,
40
Ende heves ander goet gestolen.
 
Waenstu nu doen met mi mede
 
Dijn behout, dine zalechede?’
 
Eulogius seide: ‘Neen, lieve here!
 
Ne segt deser wort nemmere.
45
Sech oft ic di ie mesdede,
 
Dat willic gerne betren mede.’
 
Die zieke antworde weder:
 
‘Lech dine smeekinge al neder!
 
Lech mi uptien woch al bloot,
50
In hebbe dire hulpe genen noot.’
 
Eulogius bat dat hijt liete.
 
Die zieke die riep met verdriete:
 
‘In can geherden no gedoghen
 
Dijn spottelike worde vor mijn ogen.
55
Dit magher mael, wat sal mi dat?
 
Ic wille van vleesche wesen zat.’
 
Eulogius dede sinen eesch
 
Ende gaf den zieken vleesch.
 
Doe riep die zieke ende niet stille:
60
‘Dune cans3) gedoen minen wille,
 
Ic ligge hier alse een hermite,
 
Mac mi dijns geselscaps quite!
 
Ic wille onder die liede wesen;
 
Sie ic liede, ic bem genesen.’
65
Eulogius sprac: ‘Laet di gedogen,
 
Ic sal di bringen vorden ogen
 
Van broederen ene grote scare.’
 
Doe riep die zicke met mesbare:
 
‘Wapene! wat sal mijns gescien?
70
In can dijn anschijn gesien,
 
Wat sullen mi dan dine gelike,
 
Die broot verslenden dorperlike4)?
 
In wille ander dinc en gene,
 
Dan men mi drage int gemene5).
75
Wapene! dattu di niet en scaems!
 
Lech mi weder daer du mi naems.’
 
Die duvel cordene so sware,
 
Dat hi hem gheliet openbare+
 
Alse oft ware een helsch viant,
80
Ende haddi gehat die hant1),
 
Lichte hi haddem verhangen.
 
Ten moenken es hi gegangen,
 
Die bi hem woenden, om raet hier of,
 
Want hine dorste omme dbelof,
85
Dat hi belovede onsen Here,
 
Den man wech werpen min no mere;
 
So dat si hem in rade seggen,
 
Dat hine in een scip sal leggen,
 
Ende sente Anthonise ende sinen gesellen
90
Hem bringen te haren cellen2).

Vanden selven noch. XXXV.

 
+ Met sconen worden so gaet an
 
Eulogius den zieken man,
 
Ende voerdene al sonder sparen,
 
Daer sente Anthonijs jongers waren,
5
Ende sente Anthonis leefde noch.
 
Des anders dages quam hi doch
 
Tote sente Anthonis3), die hadde den zede,
 
Dat hi plach te roepene mede
 
Sinen discipele Macharis,
10
Ende seide: ‘Sech of comen daer is
 
Eenech broeder omme raet?’
 
Ende alse dander seide: ‘Meester! jaet,’
 
So seidi dan weder te hem:
 
‘Sijn si van Jherusalem
15
Of van Egypten comen alle gader?’
 
Seidi dan: ‘Van Egypten, vader!’
 
So wiste die heileghe man daer bi,
 
Dat volc van sulken levene si,
 
Die onwert waren4) te ziene hem;
20
Seidi: ‘Van Jherusalem,’
 
So verstont hi biden lude,
 
Dat waren gheestelike lude:
 
So zat hi nachts dan bi hem vort,
 
Ende seidem gheestelike wort.
25
Des nachts, alse hi daer was comen,
 
So hevet hi sine moenke genomen,
 
Ende hem seide sijn gheest al claer,
 
Dat Eulogius was comen daer,
 
Ende heeftene driewaerven bi namen
30
Gheroepen, dat hi altesamen
 
Den broeders seide openbare,
 
Twi dat hi daer comen ware,
 
Ende seide, dattem die malade
 
So vele te vernoye dade,
35
Dat hine van hem wilde versteken.
 
Scaerpelijc began Anthonis spreken:
 
‘Wiltu wech dan doen den man,
 
Dien Hi niet versteect nochtan,
 
Die kennet dat hine heeft gemaect?
40
Waert dat ghine dus verstaect,
 
Wildi u dies onderwinden,
 
God sal kiesen ende beter vinden,
 
Diene hout ende niet veronwert5).’
 
Eulogius die wart vervaert,
45
Alse hi dese tale hort.
 
Anthonis sprac ten zieken vort,
 
Met sconen worden leide hi hem an,+
 
Ende seide: ‘Lazerse, onreine man!
 
Einselijc van groter onwerde,
50
Onwerdich der lucht enter erde!
 
En saltu dies niet willen onberen,
 
Dune salt Gode rampeneren6)?
 
En weetstu niet dat Cristus si,
 
Die di dient ende dus staet bi?
55
Dor hem, des machtu seker wesen,
 
So bestu gedient van desen.’
 
Doe seidi them beeden ginder:
 
‘Nu, mine lieve kinder!
 
En sceet niet; maer blijft gesellen,
60
Ende keert weder tuwer cellen,
 
Daer ghi lange in hebt gewesen;
 
En verliest niet uwen loen van desen,
 
Want ghi sult met uwen lone
 
Beede saen comen ter crone.
65
Hier omme es u die coringe gesent,
 
Want u leven varinge ent.’
 
Aldus versoende hise beede,
 
Ende si keerden1) weder gereede,
 
Ende Eulogius staerf daer
70
Binnen XV dagen daer naer;
 
Ende des derds dages daer na mede
 
Staerf die zieke daer ter stede.

Vanden simpelen Pauluse. XXXVI.

 
+ In Anthonius tiden was,
 
Alsic in Heraclidese las,
 
Een man, die simpel Paulus hiet,
 
Die van sinen wive sciet,
5
Want soe was van dorper vite,
 
Ende hi es worden hermite.
 
Te sente Anthonis es hi comen:
 
Die heilege man hevet vernomen,
 
Dat hi moenc wilde wesen.
10
Anthonis antworde te desen:
 
‘Du best een out kerel, een zwaer,
 
Ende heves wel LX jaer:
 
Men mach di hier niet ontfaen,
 
Du souts ter lichter ordenen gaen.
15
Ic zitte alleene hier ander hagen,
 
Ende cume ten vijften daghen2)
 
So ontfa ic aerme spise
 
Ende cranke na menscen wise.’
 
Paulus en vervaerdem niet
20
Ende seide: ‘Wat so ghi gebiet,
 
Dat willic alle anevaen.’
 
Anthonis die es gegaen
 
In sine celle, daer hi hem sloot
 
V daghe3). No clene no groot
25
Sone sprac hi Pauluse an,
 
Nochtan wachte buten de man;
 
So dat Anthonis ondede de dure
 
Om noetdorst ter aventure,
 
Alse die hem niet conste onthouden,
30
Ende hiet henen gaen den ouden,
 
Want hi mettem niet mochte wesen.
 
- ‘Neen!’ antworde Paulus te desen:
 
‘Hier willic leven ende bliven doot.’
 
Anthonis siet, dat hi clene no groet+
35
Mettem daer en hadde spise,
 
Ende hi IIII daghe4) in sulker wise
 
Daer beidde in sulker noot.
 
Hi ontsach hem, bleve hi doot,
 
Dat hijs soude zonde ontfaen,
40
Ende heeftene in gedaen gaen,
 
Ende levede scaerper na dien dach
 
Selve, dan hi te voren plach.
 
Hi gaf hem scorsse van palmbome,
 
Ende seide: ‘Hier af so gome,
45
Also alse du sies pinen,
 
Dattu hier af makes linen5).’
 
Paulus pijnde in desen doene
 
Tote dien dat was noene
 
Wel ende nuttelijc nochtan,
50
Ende Anthonis sprac hem an:
 
‘Hets quaet gedaen, brec al ontwee
 
Ende make bat ende mee.’
 
Aldus leidi hem an swaren last,
 
Hem die IIII dage hevet gevast,
55
Ende hem dochte dat bine en conde
 
Niet doen belgen te gere stonde,
 
Ende sciet van hem confuus van zinne;
 
Nochtan Paulus hier inne
 
Ne togede geen droeve gelaet,
60
Noch sprac, no en peinsede quaet.
 
Alse die zonne onderghinc,
 
Ontfaermde Anthonis der dinc:
 
- ‘Sech, oude! wiltu dat wi broot
 
Een deel eten dordie noot?’
65
Paulus antworde dat wort:
 
‘Abt! dat ghi wilt, dat ga al vort.’
 
Dese antworde ende dese omoet
 
Sachte sere Anthonis moet,
 
Dat hi ter spisen niene was ghier,
70
Maer anden meester al sette hier.
 
Doe sprac hi: ‘Set die tafle dan
 
Ende bringe ons broot vort an.’
 
Alse hi dit hadde gedaen,
 
Nam Anthonis een broot saen,
75
Dat droge was, ende maket nat;
 
III sticken so nam hi na dat,
 
Die hi vor Pauluse leget;
 
Eenen zalm hi selve seghet
 
Ende dede oec XL gebeden
80
Naer sine rechte oude zeden,
 
Ende proevede Paulus oec na dat.
 
Paulus beedde oec ende bat
 
Tote datter donker nacht es comen.
 
Anthonis heeft dat broet genomen
85
Ende hevet gheten altemale,
 
Ende ontbeiden in stilre hale
 
Die al noch niet en at.
 
Doe seide hi: ‘Oude! nu nem dat1).’
 
Paulus seide: ‘In ete niet,
90
Ghine et mede, diet gebiet.’
 
- ‘Neen,’ sprac Anthonis, ‘dits gevouch:
 
Ic hem een moenc, dits genouch2).’
 
Paulus sprac: ‘Mi genoeget dmine,
 
+ Want ic moenc begere te sine.’
95
Anthonis die es upgestaen
 
Ende seide XII salmen saen
 
Ende daer naer alse menech gebede,
 
Ende ruste een lettel sine lede.
 
Doe stont hi up alse hem goet dachte,
100
Ende vort an vander middernachte
 
Sanc hi selve ende las
 
Ende bat omme dat hem nutte was,
 
Tote dien dat was dach.
 
Den ruden Paulus hi daer sach
105
So gereet in allen dingen.
 
Doe seidi: ‘Broeder! coenstu vulbringen
 
Alle daghen te levene in desen,
 
So mochti hier met mi wesen.’
 
Paulus sprac: ‘In weet niet,
110
Of ghi anders iet gebiet;
 
Want dat ic noch hebhe vernomen,
 
Wanic wel te hovede comen,’
 
Alst tijt was ende Anthonis gesmaect,
 
Dat hi ter zielen was vulmaect,
115
Maecti hem bet af ene celle,
 
Ende seide: ‘Du best moenc, geselle.
 
Nu wone alleene ende bekinne
 
Der duvel macht ende hare onminne.’
 
Daer bejagedi bin enen jare
120
Ons Heren gratie openbare,
 
So dat hi genas dongesonde
 
Ende verdreef die helsche honde.

Van miraclen die hi dede. XXXVII.

 
Nu was een man uten zinne,+
 
Ende hadde enen viant inne,
 
Die prince was vanden vianden.
 
Anthonise brochtmenne te handen,
5
Die seide: ‘Mijn doen en es niet dit,
 
Maer den simplen Paulus bit;
 
Want die minste duvele gemene,
 
Die ongewerdichste entie clene,
 
Behoren toe den meesten luden,
10
Enten simpelen enten ruden3)
 
Betaemt te leggene met omoet
 
Die meeste viande onder voet.’
 
Mettem es Anthonis gegaen
 
Te Pauluse ende seide saen:
15
‘Jach uut desen viant coene,
 
Want hens niet van minen doene;
 
Licht dat ic bem te fier
 
Den onwerdegen te dwingene hier.’
 
Dus liet hise beede daer,
20
Ende ginc te siere cellen daer naer.
 
Paulus stoet up daer ter stede,
 
Ende viel in nerenstelike gebede,
 
Ende sprac ten duvel: ‘Rume dit vat!
 
Mijn abt Anthonis heet mi dat1).’
25
Die duvel sprac met overmoede:
 
‘In does niet, dul kerel, verwoede!’
 
Mettien hi dat vel anevinc,
 
Dattem up die scoudere hinc,
 
Ende slougene dicke ende sprac gereet:
30
‘Vare henen, viant! die abt dat heet!’
 
+ Die viant began ghereede
 
Die goede liede te vloeken bede:
 
‘Vertsufte kerlen! die niet en weten
 
Entie van al hebben vergeten,
35
Onversaet, onreine diet!
 
Dat uwe en genoeget u niet,
 
Wat bestaet u, dat ghi doet
 
Up ons uwen overmoet?’
 
Paulus seide overluut:
40
‘Duvel! vare metter vaert uut!
 
Of di naect grote plaghen;
 
Ic saels Jhesum Cristum claghen.’
 
Die duvel hevet hem onseget
 
Ende dorpre worde angeleget,
45
Ende Paulus die wart gram.
 
Uut siere cellen dat hi quam
 
Ende ginc up enen berch staen,
 
Up eene hoghe roetse saen,
 
Indie hitte vanden daghe,
50
Die in Egypten, sonder saghe,
 
Also heet es, naer geloven,
 
Alse es een ontsteken oven.
 
Daer stont hi stille als een stake,
 
Ende bat Gode omme die sake
55
Ende seide aldus: ‘Cristus Jhesu!
 
Du sies al dat ende weets al nu,
 
Dat ic van deser roetsen neder
 
Niet en kere ter cellen weder,
 
No dranc ontbiten noch spise,
60
Ende sterven sal in derre wise,
 
Dune ontbint des menscen bant,
 
Die daer inheeft den viant.’
 
Hine hadde dit niet gesproken al,
 
Dat die duvel maecte gescal,
65
Ende riep: ‘Paulus! nu ganc dane,
 
Groot gewelt gaet mi nu ane;
 
Ic vare uut ende ic en kere
 
Te desen vate nemmermere.
 
Paulus grote eenvoudichede
70
Dwinget mi ende jaget mede,
 
Ende ic en weet waer henen gaen.’
 
Doe voer hi uten mensce saen
 
Alse een drake groot ende stranc,
 
LXX ellen groot ende lanc,
75
Ende viel indie Rode zee,
 
Sonder iemene te doene wee.

Van eenen Stevene ende Valente. XXXVIII.

 
Een goet man was die Stevene hiet,+
 
Alsmen in Heraclidese ziet,
 
Die goet moenc was XL2) jaer,
 
Ende in bescedene was so claer,
5
Dat niemen te hem en quam so droeve,
 
Hine troestene tsinen behoeve,
 
Dat hi blide van hem sciet.
 
Dese hadde so swaer verdriet
 
An sine scamelike lede
10
Van evele, van groter ziechede,
 
Ende was sijns vleesch meester so wel,
 
Al was sijn zeer zwaer ende fel,
 
Hine liet sijn ambacht clene no groet,+
 
Daer hi ane wan sijn broot,
15
Ende maecte van palmen linekine3).
 
Doch dedem devel sulke pine,
 
Dat men hem ten selven tiden
 
Sine scamelicheit af moeste sniden;
 
Maer sijn zin was so gebonden
20
Upwaert te Gode tallen stonden,
 
Dat hi hem hilt inder gebare
 
Alse oft hi sonder bevoelen ware.
 
Indie wostine was oec bekent
 
Een ander moenc, die hiet Valent,
25
Die hem verwaende in sijn leven.
 
Die duvel haddene so bedreven,
 
Dat hi hem beroemde alle daghe,
 
Dat hi ingelen sprake ende saghe.
 
Eens zat hi nachts ende wrochte
30
Een mandekijn, alsem goet dochte,
 
Daer hi an wonne sine lijfnere;
 
Want moenke wonnen hare tere
 
Doe met ambachte ende met pinen.
 
Hein ontfiel van siere linen
35
Sine naelde1), daer hi mede wrochte;
 
Ende alse hise staende sochte,
 
Omme dat was donker nacht,
 
Quam die viant, die nauwe wacht,
 
Ende ontstac hem ene lampte te hant,
40
Daer hi die naelde mede vant.
 
Omme dese miracle, om dese eere,
 
Wart hi hem verheffende so sere;
 
So dat pelegrime quamen
 
Doer gheene wostine te samen,
45
Ende gaven van haren goede
 
Gheenen moenken dor omoede.
 
Macharis hevet dat ontfaen
 
Omme te deelne den andren saen,
 
Ende hevet elken moenc ghesent,
50
Ende oec mede dien Valent.
 
Valent versprac ghenen bode
 
Ende seide: ‘Sech Macharise bi Gode,
 
In bem niet aerger dan hi es,
 
Dat hi mi senden soude des2).’
55
Alse Macharis dat verstaet,
 
Toten broeder dat hi gaet,
 
Omme dat hi hem dat rade,
 
Dat hi nemmeer die fierheit dade;
 
Maer omme niet liet hi sijn callen.
60
Macharis die vruchte sijn vallen,
 
Ende es droeve woch gegaen3).
 
Nachts quam daer die viant saen
 
Met Jhesus Cristus ghedane,
 
Met geselscepe, in sulken wane,
65
Oft dusent ingelen waren echt,
 
Die mettem brochten4) groot lecht;
 
Met enen rade van claren viere,
 
Daer in geveinst, na sire maniere,
 
Sittende alse de Gods Sone5).
70
Voren quam een ende seide tgone:
 
‘Jhesus Cristus dien genoeghet
 
Dijn leven, daer du in best gevoeget,
 
Ende coemt te di met sinen gesellen.+
 
Com alleene uut dire cellen:
75
Alse dune salt van verren sien,
 
Sultstu anebeden dien.’
 
Die moenc ginc uut alse een sot,
 
Ende anebedene over God.
 
Ten naesten daghe es hi comen
80
Ter kerken ende sprac vor hem somen:
 
‘In hebs te doene niet, dat ic name
 
Metten anderen Gods lachame;
 
Want ic te nacht, daer ic lach,
 
Gode metten ogen sach.’
85
Die heileghe liede ten selven stonden
 
Hebbene gevaen ende gebonden
 
In vasten yserinen banden,
 
Ende sendene der werelt te handen6),
 
Omme dat sine hoverdichede
90
Ghenedert soude sijn daer mede;
 
Want hi al verstoten ware
 
Uter heilegher lieder scare.
 
Doch dat sine metter beden
 
Tenden den jare brochten in vreden7).

Van eenen Helyase. XXXIX.

 
In die hermitage was+
 
Een moenc ende hiet Helyas,
 
Die der wijf ontfaermen begonde,
 
Want hem lichte ghevallet zonde;
5
So dat hi enen cloestre bejagede,
 
Daer in waren CCC magede,
 
Die plaghen des diensts ons Heren,
 
Also alse hi hem wilde leren.
 
II jaer berechte hise daer,
10
Ende hadde tusscen XXX1) ende XL jaer,
 
Ende viel doe in coringen,
 
Alse dicken ancoemt jongelingen,
 
Dat hem sijn vleesch dede verdriet.
 
Uten cloestre dat hi sciet,
15
Ende ginc henen ter wostine
 
Dolende met groter pine
 
II daghe al sonder broot.
 
- ‘God! Here!’ riep hi, ‘slach mi doot,
 
Of doe dat ic des bem ghequijt!’
20
Alst doe quam ter avont tijt,
 
Hevet hi den slaep angenomen,
 
Ende siet III ingele te hem comen,
 
Die seiden: ‘Twi laestu dus bliven
 
Den cloestre alleene metten wiven?’
25
Hi seide: ‘Ic was dies in vare,
 
Dat ic mi selven oft hem ware
 
Scadelijc ende swaer verlies.’
 
Si seiden: ‘Of wi dan dies
 
Di quite maken, wiltu dan
30
Die cuere weder vangen an?’
 
Hi seide: ja hi, ende swoer mede,
 
Dat hijt harde gherne dede.
 
Doe dochtem, dat deen vanden drien
 
Sine hande hilt mettien,
35
Ende dander sine voete na des.
 
Die derde nam een sceremes
 
Ende vurdene rechts altemale2),
 
+ Ende dit was droem, weetmen wale.
 
Die ingelen hebben hem gevraget,
40
Wat hem si, hoe hem behaghet.
 
- ‘Wel,’ seit hi, ‘want mi wel dinct,
 
Dat mi een swaer last ontsinct,
 
Ende hope dat ic vorwaert mere
 
Quite bem van minen sere.’
45
Mettien ontwecti daer hi lach,
 
Ende rechts upten vijften dach
 
Es hi ten cloestre weder gekeert,
 
Ende vant die wivekine verseert,
 
Die weenden omme sijn wech wesen.
50
In sine celle ginc hi na desen
 
Ende woendere in XL jaer.
 
Dicken seidi den broedren daer,
 
Dat noch noit sider en besochte
 
Sijn herte sulc gedochte.

Vanden cloester van Faves. XL.

 
Heraclides gewaget das,+
 
Dat doe in Egypten was
 
Een cloester te Faves in de stat3),
 
Aldaer een covent in zat,
5
CCCC man met goeden vrede,
 
Som temmermans ende som smede,
 
Some metten halse draghers,
 
Ende some warent kemneljagers,
 
Some delvers4), die met haren gewinne
10
Hem hilden ende ander volc daer inne;
 
Ende wat so hem bleef boven monde,
 
Dat ghaven si ter selver stonde
 
Vrouwen cloestren also saen
 
Ende lieden die lagen gevaen.
15
Dese besorgeden ende bedriven
 
Enen cloester van CCCC wiven,
 
Die dat selve leven leden,
 
Sonder alleene van cleden5).
 
Tusscen hem loept ene flume groet.
20
Alse enege vrouwe blivet doot,
 
So cleetmense na hare wet,
 
Ende hebbense upten oevere geset:
 
So comen over dan die man,
 
Ende nemen den doden dan
25
Ende gravense in hare kerchove
 
Met bedingen ende met groten love.
 
Hem en moet geen man genaken
 
Sonder een priester of een dyaken,
 
Al eenlike upten Zondach;
30
Want anders wesen niet en mach.
 
Indien selven cloestre was
 
Ene maget, daer ic af las,
 
Die veinsde hare of soe ware sot,
 
Ende dat altemale dore God.
35
So sere vercoes soe den omoet
 
Ende warp hare so onder voet,
 
Datse seuwede jonge ende oude,
 
Ende niemen met hare eten woude.
 
Si plattense alle in wege, in hoeke1),
40
Soe verdrouch haer alre vloeke.
 
Vander cokene en sciet soe niet,
 
Daer dede soe al datmen hare hiet;
 
+ Haer alre dienst so dede soe dare,
 
Alse oft soe haer alre dierne ware.
45
Ter tafle en wilde soe niet eten;
 
Maer crumen, diere waren vergeten,
 
Die at soe, ende maecte claer
 
Die potte vander kokene daer.
 
Ne gere scoen en wilde soe roeken;
50
Hare hovet want soe in doeken,
 
Ende was hem allen onderdaen,
 
Noch om spreken, noch om slaen,
 
Ne dede soe niemen quaet no vaer,
 
Noch selfs en murmerde daer naer.
55
Dingel Gods quam omme dit doen
 
Toten heileghen Pycerioen2),
 
Die hem altoes hilt in wostinen
 
Ende diende Gode met sieve pinen,
 
Ende seide: ‘Wat es dies noot,
60
Dattu iet waens wesen groot
 
In desen levene, in desen woude?
 
Nu ganc henen, ic heet di, boude!
 
Te ghenen cloestre ten vrouwen:
 
Daer saltu ene maget scouwen,
65
Haer hovet met doeken ru,
 
Die es beter vele dan du.
 
Al eist dat soe altoos strijt
 
Jegen den menegen talre tijt,
 
Hare herte en keert nemmermere
70
Een ogeupslach van onsen Here;
 
Ende du sits hier in ene stede
 
Ende ne wandels niewerincs mede,
 
Ende dijn zin loept weder ende vort
 
Dor menech dorp, dor menech port3).’
75
Pycerioen die es gegaen
 
Toten vrouwen cloestre saen,
 
Ende hevet hem over doen setten.
 
Hi wilde scouwen sonder letten
 
Alle die zustren; ende als hi daer quam
80
Ende hi sach ende vernam,
 
Sone hevet hi niet vernomen
 
Daer hi omme was daer comen.
 
Doe seidi: ‘Doetse alle comen gemene;
 
Want hier dinct mi gebreken ene,
85
Daer mi dingel omme hiet ronnen.’
 
Si seiden: ‘Hier sijn al de nonnen,
 
Sonder ene die sottelike gebaert,
 
Die de kokene achterwaert.’
 
- ‘Haeltse mi,’ sprac die man,
90
‘Dat icse mach scouwen an.’
 
Men brachtse vort, men gincse soeken.
 
Doe hise bewimpelt sach met doeken,
 
Warp hem ter erden neder die broeder
 
Ende seide: ‘Seine mi, lieve moeder!’
95
Soe knielde neder ende seide:
 
‘Vader! nu seine ons beide.’
 
Die zustren wonderets ende spraken:
 
‘Her abt! met dusgedanen saken
 
Mesdoedi; wantmense hier inne
100
Hout over eene sottinne.’
 
- ‘Ghi sijt dwaes,’ sprac hi daer bi,
 
‘Soes beter dan ic ende alle ghi.
 
Te doemesdaghe moetic met hare+
 
Ghelijc sijn indie selve scare!’
105
Die nonnen die sijn met allen
 
Te sinen voeten daer gevallen,
 
Ende belijede elc wat si daden
 
Hare leets ende ongenaden.
 
Doe bat die goede man met hare,
110
Dat hem God ghenadech ware,
 
Ende es te sire cellen gekeert.
 
Haer dochte dat soe was onteert,
 
Omme datse dandre eeren wouden,
 
Ende elke van haerre onscouden
115
Togen souden hare evele dinge1),
 
Ende ontsloep dus sonderlinge
 
Uten cloestre in wostinen,
 
Ende noch noint en mocht schinen,
 
Waer soe voer noch bequam,
120
Alsict inder scrifturen vernam.

Van Janne den temmerman. XLI.

 
+ He was oec een temmerman
 
Indie werelt2), ende hiet Jan,
 
Die dese werelt heeft begeven
 
Ende leedde moenke leven
5
V jaer wel achter een
 
In cloestren, dat hi goet man sceen.
 
Ten lesten maecti eene celle
 
Up enen berch sonder geselle,
 
Daer hi XXX jaer in sat,
10
Ende bejagede ane Gode dat
 
Den heilegen geest van prophetien;
 
Want hi voerseide, horic lien
 
Indie ystorie hier te voren3),
 
Theodosiuse, doe hi vercoren
15
Was toter Roemscher crone,
 
Dat hi verwinnen soude scone
 
Maximuse, ende met allen
 
Onderdoen tlant van Gallen,
 
Ende Eugeniuse daer naer,
20
Alse hier voren bescedet dwaer,
 
Ende hi daer naer sterven soude saen;
 
Ende dit gesciede al, sonder waen.
 
Hier omme dedemen hem menege ere,
 
Ghemeene volc ende lantshere.
25
Heraclides scrivet ditte:
 
In sijn herte quam wille ende hitte
 
Te bekinnene desen man.
 
Den swaren woch so vinc hi an,
 
Ende leet met groter pine
30
XVIII daghe dor die wostine,
 
Som bi scepe, som bi lande4).
 
Talre eersten dat hive vande,
 
So groet hine na sine tale,
 
Ende dedem te wetene wale,
35
Wie hi ware al openbaer.
 
Mettien quam die prince daer
 
Vanden lande, ende hier omme es
 
Upgestaen Heraclides,
 
Ende begaf jegen hem die tale,
40
Ende liets hem gebruken wale5).
 
Heraclides wart al erre,
 
Alse hi sach dat lanc gemerre+
 
Haerre twier tale liep6).
 
In sijn gepeins verre ende diep
45
Vernoyedem, dat de heilege man
 
Ghenen mogenden man sprac an,
 
Ende hine also hadde gelaten,
 
Ende peinsde: hi wilde sire straten.
 
Maer Janne den clusenare
50
Wart te hant sijn gepeins mare,
 
Ende want oec haer ne geen
 
Anderen verstont van hem tween,
 
Van Heraclides ende van Jan,
 
Riep hi sinen taleman,
55
Die haerre twier tale verstont,
 
Ende seide: ‘Ganc henen ter stont,
 
Ende doe ghenen broeder cont,
 
Wi sullen spreken mont jegen mont.’
 
Hier bi bekende Heraclides
60
Wel die rechte waerheit des,
 
Dat het ware een geestlijc man,
 
Die ghepeins weten can,
 
Ende merrede vele te mere.
 
Alse gesproken hadde die here
65
Ende hi orlof hadde genomen,
 
Es hi dus ter talen comen,
 
Ende met sinen taleman1):
 
‘Twi quam di die coringe an,
 
Dattu dire zielen souts scaden
70
Met begripene van mesdaden?
 
Twi peinstu in dinen zinne,
 
Dat ic ane di niet en kinne2)?
 
En weetstu niet wat de scrifture seget,
 
Dat die gene dien tevel weget3)
75
Hevet noot ersaters talre stont,
 
Niet die gene die es gesont?
 
Du moges ane mi ende ic an di
 
Vinden raet ende troest daer bi;
 
Ende al waert dats di hier niet gesciede,
80
Du vondes an dandere heilege liede;
 
Maer dese die hem moet mingen
 
Al in werliken dinghen,
 
Die mach cume teere stonden
 
Omme raet van sinen zonden
85
Alhier comen tesere stede.
 
Om raet van siere zalichede
 
Dat hi sine orbore spreect,
 
Ghelijc een knecht die ontbreect
 
Sinen fellen here ende ontfliet4):
90
Sone waert te prisene niet,
 
Haddic sulken man begeven,
 
Ende metti sprekende ware bleven;
 
Want du best bi costumen gereit
 
Altoes te dire zalicheit.’
95
Heraclides verstont hier an,
 
Dat hi was een heilech man,
 
Ende bat hem dore genade,
 
Dat hi Gode vor hem bade.
 
Die goede man wart vro om dat
100
Ende gaf hem enen sachten plat5),
 
Ende seide: ‘Du sult in desen tiden
 
Vele tribulatien liden,+
 
Ende du sult noch bisscop wesen.
 
Die viant cort di naer desen,
105
Omme te siene dinen vader,
 
Ende zustre ende broedere bede ghader
 
Te troestene, dat si de werelt lieten6).
 
Nu en late di niet verdrieten;
 
Ic segge di, dat bi caritaten
110
Si hebben die werelt gelaten,
 
Ende dijn vader sal hier naer
 
Leven rechts VII jaer.
 
Nu blijf vort in dine wostine,
 
Vulbrinc dine begonnene pine,
115
Noch te lande niet en kere
 
Dor dine maghe nemmermere;
 
Want die weldoet ende dies afstaet,
 
Sijns en wert ne geen raet7).’
 
Dese man hi seide mede,
120
Dat hi hadde daer ter stede
 
Gheleghen XLVIII jaer,
 
Ende hine sach aldaer
 
Dat anschijn van gere vrouwen,
 
Ende niemen en moestene scouwen
125
So weltijt dat hi at of dranc:
 
Dus leedde hi sijn leven lanc.

Van Seraphioene. XLII.

 
Seraphion was oec een man,+
 
Die anders en geen cleet droech an
 
Dan een linijn cleet eenvout.
 
Dese hadde sijns selke gewout,
5
Dat hi en hadde ghenen ghere
 
Van1) te hebbene min no mere.
 
Altoes was hi van lettel spisen
 
Ende levede in sulker wisen,
 
Dat hi studeerde ende dorsochte
10
Die heilege boeke, daer hi in mochte
 
Leren; no hine bleef in sire cellen,
 
Maer harentare ginc hi hem quellen.
 
Van desen so seget men dat,
 
Dat hi quam teere stat,
15
Daer hi hem selven vercochte
 
Omme XX illustratie2), ende diende onsochte
 
Heidinen lieden, ende wrochter so,
 
Dat sijs sidert waren vro;
 
Want hise alle kerstijn maecte.
20
Hine at ander dinc no smaecte
 
Els dan borne ende broot.
 
Den zin haddi vast ende groot
 
Ter serifturen, die hi leerde
 
Dien heidinen. Die hi bekeerde
25
Scoudene quite ende vri,
 
Ende seiden: ‘Wi sijn bi di
 
Quite vanden helscen viant,
 
Nu wes vri van onser hant.’
 
Dese XX illustratie heefti vortbrocht,
30
Daer hi hem om hadde vercocht,
 
Entie hi vaste hadde gehouden,
 
Ende gafse hem, wouden si of en wouden,
 
Ende sprac: ‘Want God hevet mi
 
Vuldaen dat mijn wille si,
35
+ Nemet tgoet daer ic mi omme vercochte;
 
Ic wille sien, of ic vinden mochte
 
Andere, dien3) ic sta in staden.’
 
Si laghen hem an ende baden,
 
Dat hi mettem bleve algader
40
Alse haer here ende vader.
 
Hi seget dat hijs niet en doet.
 
Si seiden dan: ‘So hout dijn goet,
 
Daer ons af quam onse behout,
 
Of gheeft den aermen daer du wout.’
45
- ‘Ghevet,’ sprac hi, ‘selve dat:
 
In gheve gheenen vremden schat.’
 
- ‘So doe ons,’ spraken si, ‘dit alleene:
 
Over een jaer souke ons tAthene.’
 
Dus es die heileghe man gegaen
50
Van steden te steden saen,
 
Ende quam tAthenen in die stat.
 
Drie daghe, dat hi en dranc noch at,
 
So was hi daer indie stede.
 
Hine hadde allinc no penninc mede,
55
Noch hine drouch scerpe no vel,
 
Sac, no anders oec niet el
 
Dan een simpel linijn cleet4).
 
Hem quam an een honger heet.
 
Up enen huevel ginc hi mede
60
Staen in midden vander stede,
 
Daer die porters plagen te stane,
 
Alsi te rade plaghen te ghane.
 
Hi slouch sine hande ende riep mede,
 
Datmen hem groot gewelt dede:
65
- ‘Goede lieden!’ riep hi, ‘genaden!
 
Helpt mi ende staet mi in staden!’
 
Die lieden liepenre toe met vare,
 
Ende vrageden wat hem ware,
 
Oft wanen hi quame. Hi sprac thant:
70
‘Ic bem uut Egyptenlant,
 
Ende moenc bem ic begeven.
 
Sidert dat ic was verdreven
 
Uut minen warachtegen lande5),
 
Vielic in drie woukers hande;
75
Doch hebbic so betaelt den tween,
 
Dat mi en maent haer negheen.
 
Die derde hout mi met gewelde,
 
Ende ic en weet hoe ie hem vergelde.’
 
Doe vrageden si wie hi ware,
80
Die hem anelaghe so sware:
 
Si wilden hem gerne staen in staden.
 
Hi seide: ‘Mi hevet verladen
 
Van erdschen goede die ghierechede,
 
Ende des vleeschs genouchte mede,
85
Entie ghulsecheit vander kele.
 
Dese drie hebben mi georloget vele
 
Van miere joget al in een;
 
Maer doch bem ic ontgaen den tween,
 
So dat si mi nemmeer en laghen1).
90
Den derden en canic niet verdragen:
 
Want ic IIII daghe dor die noot
 
Hebbe geweest sonder broot,
 
Dwinget mi mijn woukere met gewelde,
 
Ende seget, hi wille dat ic hem gelde,
95
+ Oft ic latere omme tleven.’
 
Een philosophe heeftem gegeven
 
Eenen scellinc, dien hi brochte
 
Enen man die broet vercochte,
 
Ende nam een broot alleene,
100
Ende rumede also Athene,
 
Alse die nie sider daer in en quam.
 
Teere andere stede hi vernam
 
Enen wel geboren man, enen vrien,
 
Die lach in zwaerre heresien,
105
Ende vercochte hem selven daer;
 
Ende eer leden die twee jaer,
 
Heeft hi man ende vrouwe mede
 
Brocht ten gelove van kerstijnhede,
 
Ende oec al die meyseniede,
110
Daer sijns wille vele an gesciede.

Van eenen, hiet Evagrius. XLIII.

 
+ Evagrius was een clerc goet,
 
Met groter weelden upgevoet,
 
So dat ene vrouwe, hiet Meilane2),
 
Hem riet in hermitagien te gane.
5
In Egypten voer hi daer naer
 
Ende was hermite II jaer.
 
Ten derden jare ginc hi met pinen
 
Bet in ter wildere wostinen,
 
Ende levedere XIIII jaer
10
In swaerre abstinencien daer,
 
Die te voren plach weelden groot,
 
Ende en at el niet dan olie ende broot,
 
Ende dies lettel te siere baten.
 
Die duvel proevedene utermaten
15
In sinen vleesce met groter cracht,
 
So dat hi inden winterseen nacht
 
In enen putte al naect stont,
 
Dattem dhijs3) hinc an tfel al ront.
 
So vele vernoys, so menege ande
20
Daden hem daer die viande,
 
Ende menechwaerven sine sloegen.
 
Eens III duvele overeen droeghen,
 
Dat si vor hem sijn gestaen,
 
Alse drie clerken rechts gedaen,
25
Ende leiden hem ongelove vort.
 
Hi ontbant haer alre wort,
 
So dat hise alle drie verwan.
 
Ende ten selven tiden den man
 
Quam hem ene andere mare4),
30
Dat die kercslotel verlorert ware,
 
Ende hi ginc ter dore staen
 
Ende riep an Jhesum Cristum saen,
 
Ende maecter een cruce voren:
 
Mettien ondaden die deren.
35
Eenen jongre voerseidi mede
 
Alle die dingen, die wonderlichede,
 
Die hem binnen XVIII jaren
 
Daer naer gesciede te waren.
 
Noint en at hi selfs groene cruut,
40
Sint hi der hermitagen ginc uut;
 
No vleesch, no appel hi en at,
 
Noch en quam in geen bat.
 
Te sinen XVIIden jare
 
Dat hi levede aldus zware,+
45
Wart hem die maghe ziec om dat,
 
Dat hi niet gesonts en at5),
 
Ende moeste els leven omme noot;
 
Doch en nutte hi geen broot,
 
Maer colen ende polement
50
At hi twee jaer ommetrent6),
 
Ende daer inne smout niet groot:
 
Aldus leefde hi toter doot.
 
Alse hi was den stervene naer,
 
Lijede hi, dat hi III jaer
55
Des vleesch coringe genesen ware1).
 
Naer sijn leven aldus zware,
 
Na menech aerbeit ende bede,
 
Die hi eenpaerlike dede,
 
Wart hi dies sere vroet,
60
Wie quaet gheest ware of goet,
 
Ende togede met wat dinghen
 
Men den duvel mochte dwinghen.

Van eenen die hiet Adelijn. XLIIII.

 
+ Heraclides telt, dat hi sach
 
Tote Jherusalem up enen dach
 
Enen man, hiet Adelijn2),
 
Die sette swaerlike tleven sijn
5
Hogher dan mensceit vermochte,
 
So dat die duvele onsochte
 
Ontsagen sijn scaerpe leven,
 
Al vliende, quaemsi hem beneven.
 
Want te XL nachten hi plach
10
Tetene over den vijften dach,
 
Ende tanderen tiden ten derden dage3).
 
Van vespertide, dans gene sage,
 
Tote dat wijt mattentijt heeten,
 
So stont hi te Montolyveten
15
Indie stede, daer hi vernam
 
Dat onse Here te hemele clam,
 
Ende vernachte daer ter stede
 
Singende ende biddende mede.
 
Stille stont hi daer ter stat,
20
Snuwet, reinet, waset nat;
 
Ende alse hi hadde den tijt vulstaen,
 
Nam hi enen hamer saen,
 
Ende ginc omme tallen cellen,
 
Aldaer sliepen sine gesellen,
25
Ende weckedse alse bode,
 
Om dat si souden loven Gode.
 
So las hi zalme ende eengebede
 
Metten broeders daer ter stede4),
 
Ende keerde van sinen gesellen
30
Voer daghe weder tsire cellen.
 
Dicken plach die broeder das,
 
Alse hi nat5) toter huut was,
 
Dat hi hem ontclede dan
 
Ende dede andere cledere an,
35
Tote dat droge waren die sine.
 
Doe ruste hi in sinen cellekine
 
Ene wile, die onlanc was;
 
So stont hi up ende sanc ende las
 
Salme toter tierdsetijt6):
40
Altoes was hi in dit delijt.
 
Oec spreect Heraclides, hi kent+
 
Eenen pape, heet Innocent,
 
Die simpelste die mochte sijn.
 
Onder den keyser Constantijn
45
Ridderscap haddi geploen;
 
Nu es hi der werelt ontfloen.
 
Die vloucte Pauluse sinen sone;
 
Want ontsuvert hadde de ghone
 
Eens papen dochter, hebbic verheest.
50
Hi sprac: ‘God! gef hem sulken geest,
 
Dat hi nemmermeer vinde stonde
 
In sinen live te doene sonde!’
 
Want hem beter wesen dochte,
 
Dat hi jegen den duvel vochte
55
Dan jegen die onsuverhede.
 
Alse hi dat bat daer ter stede,
 
Quam hem7) die duvel inden live,
 
Ende bleef gebonden die keytive
 
Met groten ketenen8), naden geheete,
60
Upten berch van Olyveete.

Van eere vrouwen, hiet Meilane. XLV.

 
+ Ene vrouwe was, hiet Meilane1),
 
Van Rome daer grote dinc lach ane,
 
Van edelen geslachte comen,
 
Die hevet eenen man genomen.
5
Alsoe hadde XXII jaer,
 
Wart soe weduwe ende bleef daer naer
 
Sonder man haer leven vort.
 
Niemene te Rome in die port
 
Sone ondecte soe haren moet;
10
Maer soe nam groot havelic goet
 
Ende knapen ende joncwijf mede,
 
Ende ginc te Rome buten der stede,
 
Ende so te scepe met haerre partijen,
 
Ende quam te Alexandrien.
15
Hare dinc hevet soe vercocht
 
Ende hevet al te ghelde brocht,
 
Ende som oec gemaect in goude2).
 
Inder wostinen, inden woude
 
Van Egypten es soe gestreken;
20
Want soe sien wilde ende spreken
 
Die heilege abden entie vadere,
 
Ende was mettem altegadere
 
VI maenden, ende hevet begaen
 
Alle die heren, sonder waen3).
25
Daer naer quam van Alexandrien
 
Die bailliu met siere paertien
 
Ende hevet die heilege liede gevaen,
 
Ende daer toe XII bisscoppe saen,
 
Priesters, moenken, diere waren,
30
C ende XII teere scharen,
 
Ende heeftse uten lande verdreven.
 
Milana volgedem beneven,
 
Ende verlichte hare aermoede
 
Gewillike met haren goede,
35
So dat hare ontseiden die knechte,
 
Die die heren hadden in de hechte4).
 
Doe dede soe knechts cledere an,
 
Ende quam bi avondstonden dan,
 
Ende brachte hem dies si hadden noot;
40
So dat dese mare utescoot,+
 
Entie bailliu wanedse vervaren
 
Ende oec afsteken vanden haren,
 
Ende hiet datmense soude vaen
 
Ende mesfoeren ende slaen5).
45
Met eenen bode soe hem ontboot
 
Haer edel geslachte ende groot,
 
Ende wat manne soe hadde met eren,
 
Al ware soe nu die dierne ons Heren;
 
Hi ware tonmogende te waren
50
Iet te nemene vanden haren.
 
- ‘En hebt mi,’ seitsoe, ‘niet te leder
 
Om mine aerme vule cleder.
 
Willic, ic hebbe wel de macht
 
Groot te sine ende wel geacht;
55
Maer omme dat ic niet en wille,
 
Bi minen zwigene stille
 
Di ghesciede scade of verlies,
 
So hebbic di gewagen dies.’
 
Met dusgedaenre overmoet
60
Salmen die ghene die sijn onvroet,
 
Alst tijt es ende stede,
 
Benemen hare dorperhede;
 
Want die bailliu wart vervaert
 
Ende ontsculdegedem tharewaert,
65
Ende dede hare grote werdichede,
 
Ende gaf hare orlof mede,
 
Dat soe ten lieden ingaen soude
 
Also dicken alsoe woude,
 
Onthier entie heilege heren
70
Waren gelaten wederkeren.
 
Nader heren wederghane6)
 
Maecte die selve Meilane7)
 
Te Jherusalem ene abdie
 
Van L mageden teere partie;
75
Met hare die priester Rufijn,
 
Een diere clerc van levene fijn
 
Van Aquileren uter steden8),
 
Ende meester van heilegen zeden.
 
Daer was soe XXVII jaer.
80
Soe ende Rufijn ontfingen daer
 
Alle die ghene die si mochten,
 
Die Jherusalem versochten,
 
Pelegrime die waren in node,
 
Want si haddent belovet Gode;
85
Ende vele lieden van quaden levene
 
Met leerne ende met exemple te gevene
 
So brachten si1) ter heileger kerken,
 
Alsi mercten2) hare gewerken.

Van enen Elpidiuse. XLVI.

 
+ Elpidius die levede onsochte;
 
Want hi woende in ene hagedochte,
 
Daer hi inne alle man
 
Met abstinencien verwan;
5
Want in XXV jaren,
 
Daer hi up levede te waren,
 
En at hi gene tijt, sonder saghe,
 
Dan Sondages entie Saterdage,
 
Ende emmer las hi ende zanc
10
Al dorentore die nachte lanc.
 
+ Vele broedere volgeden dien,
 
Alse haren coninc doen die bien,
 
So dat hi maecte die wostine
 
Ghelijc eere stat in te sine;
15
Want hem els weelde niet en dochte,
 
Dan hoe hi wel geleven mochte.
 
Eens zanc hi nachts naer sijn doen,
 
Ende quam daer een scorpioen
 
Ende stakene sere daer hi stoet.
20
Hi tart te hant onder den voet,
 
Ende en lieter niet omme sijn staen3),
 
So clene dochtem die smerte angaen.
 
Eenen broeder gheviel mede,
 
Dat hi hadde teere stede
25
Een droghe telch van enen wijngaerde.
 
Hi4) naemt ende staect in die aerde,
 
Al ne waest die tijt van potene niet.
 
Die wijngaert sijn wassen niet en liet,
 
Hine wies in cortre tijt
30
Over die kerke hoge ende wijt.
 
Men seide van hem over waer,
 
Dat hi in XXV jaer
 
Ten westen kerens niet en plach,
 
Voer hi5) die zonne ondergaen sach.
35
Sijn jongre Sisinnius, dats waer,
 
Die hem diende VI jaer,
 
Besloot hem in een graf na dat,
 
Daer hi altoos staende bat,
 
Noch hine ginc uut nacht no dach,
40
No en zat oec, no en lach.
 
Jegen die duvele bejagedi mede
 
Grote gratie daer ter stede;
 
So dat hi levede daer inne
 
Sonder smette van live, van zinne.
45
So onnosel was hi dan,
 
Dat hi tusscen wijf ende man
 
Geen ondersceet en kende vorwaer,
 
Ende levede also drie jaer.
 
Een ander was in Palestine,
50
Hiet Gadanus, in die wostine,
 
Ende wandelde over die Jordane,
 
Die en plach onder geen dac te gane6).
 
Eens quamen met overmoet
 
Die Jueden up hem verwoet:
55
Een diene daer wilde slaen,
 
Sijn aerm bleef stijf staende saen,
 
So dat hant ende swaert
 
Beede tsamen verheelt waert7).
 
Een ander hermite was,
60
Die bi namen hiet Helyas,
 
Ende woende in een hagedochte
 
Ende ontfinc gaste daer hi mochte,
 
Want hi woende up een trapas1).
 
Eens geviel dat mettem was
65
Een covent van broedren groot,
 
Also dattem gebrac broot,
 
Daer hi sere om was vervaert.
 
Droeve so ginc hi inwaert,
 
Ende vant III niebacken broot
70
Scone ende daertoe also groot,
 
+ Dat vanden tween worden zat
 
Si XXV up die stat.
 
Heraclides bloemen leggic neder2),
 
Ende gha te miere ystorien weder.

Vander heidine enter kerstine twiste. XLVII.

 
+ In den tiden dat Honorius
 
Ende sijn broeder Archadius
 
Waren inden Roemscen rike,
 
Quam van Sythen geweldelike
5
Radagasus met ere roten3),
 
Ende brochte mettem Goten
 
Twee hondert dusent, daer altemale
 
Rome omme vervaert was ende Ytale,
 
Want het waren heidine al.
10
Die heidine Romeine maecten gescal
 
Ende seiden: die keyseren verboden
 
Sacrificie doen den goden,
 
Daer omme so waren si gram,
 
Ende bi sulker redenen het quam,
15
Dat tRoemsche rike stont in scanden
 
Ende ware vervult van vianden,
 
Ende Radagasus ware bode
 
Ende wrekere over die gode.
 
Een groot here, hiet Symachus,
20
Wilde dat vulbringhen dus,
 
Ende wilde proeven bi ghescrichte,
 
Datmen die tempele weder stichte4),
 
Of Rome sout ontgelden die stede,
 
Ende men die gode echt anebede.
25
Tgemene volc wart in roere
 
Te Rome met sulkere voere,
 
Ende seiden: die vianden quamen
 
Metter gode hulpe te samen,
 
Ende men die stat niet houden mochte,
30
En ware datmen die goden sochte5).
 
Dien name van Jhesum Criste
 
Verspau elc heidijn, ende was in twiste
 
Dat kerstine ende dat heidijn diet.
 
Jegen dat ongelove es gesciet
35
Dat screef sente Augustijn
 
Enen bouc goet ende fijn,
 
Die heet Van ons Heren stat,
 
Ende proevede den heidinen dat,
 
Dat hare gode en waren niet el
40
Dan helsche honde quaet ende fel.
 
Orosius van Spaengen mede
 
Screef den heidinen die waerhede:
 
Alle die plagen die hi wiste,
 
Entie orloghen entie twiste,
45
Die waren vor die coemst ons Heren,
 
Proevedi hem, wilden sijt leren,
 
Dat al vernoy ende al verdomen
 
Vanden goden meest es comen,
 
Ende dat binnen kerstinen dagen
50
Vele min sijn gevallen plagen6).
 
Prudentius die seide mede
 
Jegen Symachus dorperhede,
 
Ende proevede wel openbare,
 
Dat hi al in dole ware.
55
Dese ende andere goede clerke+
 
Hilden tgelove entie kerke,+
 
Alse die al met redene vochten,
 
So dat die heidine en mochten
 
Niet met redene gestaen,
60
Haer roepen en moeste achtergaen;
 
Ende God, die niet en laet de sine,
 
Hine troostse in hare pine,
 
Dede miraclen openbare
 
An Radagasuse ende sine scare;
65
Want die keyser Honorius
 
Sach dat was gescepen dus,
 
Ende versaemde dat hi mochte
 
Jegen die viande onsochte;
 
Ende want inden Roemscen rike1)
70
Comen waren gemeenlike
 
Wandelen, Hunen ende Goten,
 
Met sere ongetelden roten,
 
So troeste God den keyser so,
 
Dats die Romeine worden vro;
75
Want som die Goten entie Hunen
 
Begonsten jegen Radagasuse stunen,
 
So dat Uldijn ende Favis2) mede,
 
Die doe hadden die mogenthede
 
Vanden Hunen ende vanden Goten,
80
Waren metten Roemscen genoten.

Van Radagasus van Syten3). XLVIII.

 
+ Radagasus was een man,
 
Die te voren oint gewan
 
Vele viande int Roemsce rike4);
 
Want hem dochte sekerlike,
5
Dat alt lantscap van Ytale
 
Niet hem mochte genoegen wale
 
In tontfane sijn grote here;
 
Want hi hadde volx ter were
 
CCM ende oec mere,
10
Ende hadde gesworen sere,
 
Dat hi tRoemsce bloet van jonge ende oude
 
Sinen goden offren soude.
 
Hier om waest dat die heidine scouden
 
Ende seiden: hadden si behouden
15
Die vriendscap van haren goden,
 
Sine lietense niet in desen noden5).
 
Maer God selve, die sine cracht
 
Niet en leget ander lieder macht,
 
Gaf Radagasuse enen vaer,
20
Sonder slach of steke swaer,
 
Dat hi in velden no in heiden
 
Den Romeinen niet dorste ontbeiden,
 
Ende vlo in een geberchte hoghe,
 
Daert cout was ende droghe,
25
Ende hem gebrac dranc ende spise
 
Ende raet in alre wise;
 
Entien wilen altemale
 
Alte inghe was Ytale,
 
Heeft God, omme vrede van sijn leven,
30
In enen clenen berch gedreven6);
 
Ende [want7) ] God openbaren wilde
 
Sine doget, dies hi es milde,
 
Ende niet en was der gode scout,
 
Noch oec der Romeine gewout,
35
Sone was daer sekerleke+
 
Slach gegeven no oec steke,
 
Noch gestuert iemens bloet.
 
TRoemsce here was onbehoet
 
Ende hadden met menege clene
40
Die Goten beseten gemene,
 
Ende speelden, dronken ende aten.
 
Dandre gedogeden utermaten
 
Honger, dorst ende groot verdriet.
 
Nochtan es dit alleene niet,
45
Ne hadden die heidine niet gesien
 
Den groten viant selve vlien1),
 
Dien so sere ontsach die stede,
 
Dat hi bider mogenthede
 
Vanden goden winnen soude
50
Al tlant, dat hi hebben woude;
 
Want Radagasus alleene
 
Ontflo sinen volke gemeene,
 
Ende daer hi henen waende varen,
 
Ontflo hi inde Roemsce scaren,
55
Daer hi gevaen wart ende gebonden
 
Ende ontlivet in corten stonden.
 
So vele waren vanden Goten
 
Ghevaen daer vanden Roemscen roten,
 
Dat mense cochte alse vie,
60
Ende speelden: ‘gef mi, gef die2) !’
 
Dus cochtmense na haren rechte,
 
Die Goten, alse heidine knechte.
 
Daer togede oec onse Here
 
Hier toe noch miraclen mere.
65
Die ghene, die cochten die gevane
 
Om in haren dienste te gane,
 
Alse lange alsi leven souden,
 
Die en mochter niet een behouden;
 
Want God onse Here matere mede
70
Hare ongetemperde gierechede:
 
Alle die keytive bleven doot
 
In cortre tijt clene ende groot3),
 
So dattem niet in staden stont
 
Die grote roof, die rike vont.
75
Nochtan en wilde theidine diet
 
Hier omme hem castien niet,
 
Noch oec geven onsen Here
 
Van deser dinc lof no eere.

Van Archadius doot ende ander dinc. XLIX.

 
+ Archadius, die in Orient
 
Keyser ende here was bekent,
 
Dede bringen bi sinen gehete
 
Daniele den prophete
5
Van India, daer hi Iach,
 
Te Constantinoble up dien dach4).
 
Doe wart dese keyser geware,
 
Dattem die doot anquam met vare,
 
Ende hadde een kint van VIII jaren,
10
Dat Theodosius hiet te waren
 
Naer sinen oudervader, den goeden.
 
Dat kint so gaf hi in hoeden
 
Sidigerdise5), die mogendelike
 
Van Persi hilt tconincrike.
15
Want hi den broeder Honorius
 
Met orlogen sach verladen aldus,+
 
Ne dorste hijs hem bevelen niet.
 
Van deser werelt dat hi sciet
 
Int XIIIste jaer, alse wi lesen,
20
Dat hi keyser hadde gewesen.
 
Sidigerdis hevet dat kint
 
Ontfaen ende trouwelike gemint,
 
Ende hilt goeden vasten vrede
 
Jegen die Roemsce mogenthede,
25
Overmids den bisscop Marutas6),
 
Die wert ende wel bekent was
 
Onder die vanden Roemscen rike
 
Ende van Persi dies ghelike:
 
Dus stont int rike van Orient.
30
Honorius, die in Occident
 
Die keyserlike crone drouch,
 
Hadde doe doghens genouch;
 
Want die grave Stillicoen
 
Sette daer toe al sijn doen,
35
Die maerscalc was van al den rike,
 
Hoe dat hi verradenlike
 
Den keyser Honoriuse ontlive,
 
Ende sijn sone keyser blive,
 
Die Eucherius7) hiet bi namen,
40
Ende dede in Gallen comen tsamen
 
Beede Wandelen ende Goten,
 
Omme dat si met haren roten
 
Dat Roemsce rike cranken souden;
 
Also waendi noch dies gewouden,
45
Dat hi den sone ter cronen brachte.
 
+ Nu hadde die sone in sijn gedachte1) ),
 
Quame hi noch ter keyser crone,
 
Dat hi soude breken onscone
 
Der kerstijnlike kerke vrede,
50
Ende hadt den heidinen2) beloeft mede
 
Van kinde, mochtem gescien.
 
Maer God die werdene van dien,
 
Alse ghi horen sult algader
 
Hier naer, hoe hi ende sijn vader
55
Beede, alsi recht sculdich waren,
 
Doot bleven al metten haren.
 
+ In desen tiden, wi lesen dat,
 
Dat in Affrike sat
 
Sente Augustijn ende drouch crone
60
Alse bisscop van Ypone,
 
Die wise pape, die wel geraecte,
 
Die so vele boeke maecte,
 
Datter niemen toe en dochte
 
Dat hise overlesen mochte.
65
Van sire viten screvic3) hier voren;
 
Van sinen bloemen suldi dat horen,
 
Dat si so subtijl sijn ende so swaer,
 
Dat mense niet en conde claer
 
In Dietsce wort also ontbinden,
70
Datse doch die leeke kinden.
 
Dies spreect van hem Jeronimus:
 
Die bisscop, seiti, Augustinus,
 
Dat hi met sinen zinne vlooch
 
Boven allen bergen hooch,
75
Ghelijc alse die arne doet4);
 
Maer dat ghesciet an des berchs voet,+
 
Dat ne merct hi niet wale5).
 
Met scoenre subtijlre tale
 
Dorevlieget hi hemel ende lucht
80
Ende dwater met groter vlucht.
 
Omme sine subtile wort+
 
Latic die bloemen, ende scrive vort
 
Der rechter ystorien ganc.
 
Omme dat niemen van zinne cranc
85
Oft ic oec selve int gedichte
 
Mesdoen mochte daer ane lichte,
 
Hieromme eist dat mi ne rouc.
 
Nu hort vort die vierde bouc,
 
Die strijt inhevet ende perlement;
90
Want die derde bouc hier ent.

Vorige Volgende