Spieghel historiael. Deel 2. Partie II en III

(1863)–Jacob van Maerlant, Philip Utenbroecke, Lodewijk van Velthem– rechtenstatus



[pagina 40]
III partie. I boek. Hoe Rome eerst dalen began. I. Ga naar margenoot+ Nu helpet, Moeder ende Maghet vrie! Ic beginne die derde paertie Vanden Spieghele Ystoriale, Ende hevet in bi ghetale 5[regelnummer] VIII bouke, ende toghet al clare Van CCCC ende XX jare, Wat overginc den Roemscen rike, Dat teersten so mogendelike Al meest aldie werelt dwanc; 10[regelnummer] Nu ginct dalen an sinen ganc, Alse ghi hier na wel sult verstaen. Ga naar margenoot+ Keyser so wart Gratiaen Ende sijn broeder ValentienGa naar voetnoot1) Int jaer ons Heren, alse wi sien, 15[regelnummer] CCC ende LXXXI, Over tRoemsche rike machtich. Ga naar margenoot+ Die keyserstoel was doe ghesat Te Constantinoble indie stat Vanden groten Constantijn; 20[regelnummer] Maer wie dat keyser soude sijn, Behilt emmer die Roemsche name, So hoeGa naar voetnoot2) dat els die sake quame. Tote deser tijt hadden die Romeine Wel naer al groot ende cleine 25[regelnummer] Bedwonghen dat indie werelt was; Want Affrike, alsict las, Was onder die Roemsce macht; Europen, dat langhe vacht, Dats Spaengen, Gallen ende Ytale, 30[regelnummer] Ende Almaengen altemale, Pannonien, Grieken ende Syten, Lieten hem die Romeine verbiten; So daden deylanden vander zee Ende Azien, dats wonder mee, 35[regelnummer] Surien, Egypten; - ende Persij Vacht hem selven dicwile vri. Want over XII jaer hier te vorenGa naar margenoot+ Hebbent die Romeine verloren Biden quaden Juliaen, 40[regelnummer] Die de kerstine wet liet gaen Ende hem den duvel upgaf. Die materie al daer af Staet bescreven hier te voren. Dus, alse ghi hier moget horen, 45[regelnummer] So warent selve die Persiene, Diet brachten in sulken gesciene,Ga naar margenoot+ Dat tRoemsce rike began dalen, Alse ghi hort in cortere talen. Want die edele Roemsche heren 50[regelnummer] Dicwile dore werelt eeren Al meest die lande van erderike Onderdaden vromechlike, Ende rovedent ende wel setten Te haren dienste, te haren wetten, 55[regelnummer] Omme dat mer hem ere af spreken soude. Nu, alse God gehingen woude,
[pagina 41]
Worden si so sere ondergedaen Ende ghesleghen ende ghevaen, So dat si cume metter hant 60[regelnummer] Bescermen mochten haer selfs lant; Want wat volke van erderike Dat thuus levede armelike Ende met rove hem wilden generen, Voeren die Romeine deren. 65[regelnummer] Alse oec in somech lant gesciede Dat inhadde te vele liede, So telden si tfolc ute bi lote Ende maecten daer af hare rote, Ende wonnen tlant af tharen baten 70[regelnummer] Den Romeinen, daer si in saten, Alsemen nu hier al ghereit Horen sal indie waerheit, Hoe vele riken hem ontbraken Ende hare hoverde up hem wraken.
Hoe die van Persi hem vochten an. II. Ga naar margenoot+ Vanden lande van Persij Ennes gene noot dats vele si Hier gesproken nu ter stede; Want hare grote moghenthede 5[regelnummer] Die staet indie eerste paertie, Hoe Cyrus, die moghende vrie, Teersten upbrachte dat rike, Dat sidert al brac mogendelike Alexander, die grote here, 10[regelnummer] Die Dariuse afwan die eere. Nu eist weder upghewassen, Ende liet node up hem passen Den Romeinen noch haer here, Ende was dicken indie were, 15[regelnummer] Alse hier voren staet bescreven In dander paertije hier beneven. Nu niewelinghe es hem gevallen Eene eere die ghinc boven allen; Want die quade Juliaen 20[regelnummer] Moester sinen ende ontfaen, Ende dat Roemsche here groot Bleef daer in so groter noot; Want sise uten lande sloughen, Ende over een si daer droughen, 25[regelnummer] Dat si maecten daer ter stede Jegen die Persiene vrede, Die staen soude vast overwaer Ende seker XXX jaerGa naar voetnoot1). Dus staken si van hem te hant 30[regelnummer] Vromechlike den Roemscen brant, Ende worden hier omme so fier,Ga naar margenoot+ Dat si pijnlijc ende ongier Den Romeinen worden sere Ende oec elken kerstinen here. 35[regelnummer] Sapor hiet hi, alsiet las, Die coninc die in Persi was, Alse Juliaen dus doot bleef daer, Ende waest omtrent XII jaer Eer keyser wart Gratiaen. 40[regelnummer] XVIIIGa naar voetnoot2) jaer, hebbic verstaen, So was hi coninc mogendelike Naer dat Gratiaen quam int rike. Sigigerdis, alsict nu hore, Die was coninc naer Sapore 45[regelnummer] XXIIII jaerGa naar voetnoot3), ende naer des Waest sijn sone GauratradesGa naar voetnoot4), Die waest XXXVIII jaer. Duades die waest daer naer LVI jaer here grootGa naar voetnoot5). 50[regelnummer] Kabades naer sine doot Regneerde XVI jaer. Cosdroe drouch crone daer naer XXXVII jaer in Persij. Hormissida wart coninc daer bi, 55[regelnummer] XVII jaer waest die ghone. Doe quam Cosdroe, sijn sone
[pagina 42]
Ende slouch den vader doot met machte, Ende was XXX jaer ende achte In Persij coninc ghenant. 60[regelnummer] Doe sloughene doot metter hant Sijn sone CycolisGa naar voetnoot1) aldaer, Ende was coninc een jaer. Na Cycolijs so wart daer naer Coninc een, hiet Hormis daerGa naar voetnoot2), 65[regelnummer] Dien gebueret een jaer te sine. Doe quamen die Sarrasine, Die ghewesen hadden lanc Onder der Persiene bedwanc, Ende braken al der Percen rike 70[regelnummer] Ende regneerden mogendelike. Dus nam der Percen rike ende Int jaer ons Heren, alsict kende, VI^c XXX jaer ende drieGa naar voetnoot3). Sine hadden coninc siderd nie; 75[regelnummer] Maer der Sarrasinen rike Quam up bi Mamette mogendelike, Alse ghi horen sult hier naer In dese ystorie al claer.
Vander Sarrasinen rike. III. Ga naar margenoot+ Mahumet was deerste man Die die Persiene verwan, Ende nam die moghenthede Hem met siere mordadichede, 5[regelnummer] Ende wart over die Sarrasine Ammirael met siere pine. EbubetGa naar voetnoot4) die quam hem naer, Ende was ammirael III jaer. Daer naer HumarGa naar voetnoot5), die behelt 10[regelnummer] XII jaer in siere ghewelt. Tote hem so quam een Persien, Ga naar margenoot+ Ende neech hem tote up die knien, Ende stakene metten swerde dure: Dus endde sine aventure. 15[regelnummer] HotimenGa naar voetnoot6) die quam na dien, X jaer regneerdi, machmen sien: Dese wart oec mede gesleghen. Doe hevet daer an hem gedregen Die heerscapie MahamasGa naar voetnoot7), 20[regelnummer] Die here XXV jaer was. Ghiset, sijn sone, quam daer naer, Ende was here III jaer; Een jaer was here MahumanGa naar voetnoot8); Abdalan een jaer oec daer an, 25[regelnummer] Hadimelech XX ende tweeGa naar voetnoot9); UlitGa naar voetnoot10) VII jaer ende nemmee; Suleimen III, HannaertGa naar voetnoot11) twee; Daer naer Gyset, die wert gevee Den kerstinen bi eens Joden rade, 30[regelnummer] Die riet hem, waert dat hi dade Alder kerstinen beelden breken, Hi gelovedem in sijn spreken, Dat hi met eeren sonder vaer Regneren soude XL jaer. 35[regelnummer] Doe dede Gyset alse een sot Gheven uut alsulc gebot, Alse hi was in sijn derde jaer, Ende staerf altehant daer naer. GuwelicGa naar voetnoot12) wart na hem here, 40[regelnummer] XX jaer hevet hi die eere; Gysit een jaer, als wijt lesen, Ende MithahanGa naar voetnoot13) VI na desen, Die wart berovet vanden live. Doe regneerde jare vive 45[regelnummer] Yscu HamarGa naar voetnoot14), die here was; Doe XIX jaer Abdalas; Mady IX jaer, ende naer des So waest twee jaer een Moyses; Aaroen, sijn broeder, XXI na datGa naar voetnoot15);
[pagina 43]
50[regelnummer] Doe vijf jaer Muhamat, Die eenen broeder hadde nochtan, Die Abdalas hiet, diene verwan In eenen wighe teenen stride, Die moeste, was hijs vro of blide, 55[regelnummer] Mettem deelen die rijcheit sine. Dus wart gescuert der Sarrasine Haer rike met groten bedwange, Ende bleef ghescuert sere lange. Dit gheviel int jaer ons Heren, 60[regelnummer] Alse ons die scrifturen leren, VIII^C XXX endc eenGa naar voetnoot1). Der Roemscher keyser en geen Ne gewonnen meer in ghewelt Die lande vrilike, alsemen telt 65[regelnummer] Indie ystorien hier naer, Diet u maken sal al claer.
Dat beghin van Vrancrike. IIII. Ga naar margenoot+ Ghehort hebdi ende verstaen, Hoe die Romeinen waren gedaen Ute Asyen omme enen deele Biden Persienen, die geheele 5[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dat Roemsche rike dorsten scuren. Nu hort bi wat aventuren Dattem vele af wart gelopen Hare macht oec in Europen, Ende eerst oec vanden Vranken, 10[regelnummer] Die dat rike begonsten cranken. Alse u deerste paertije beschietGa naar voetnoot2), Dat edel Fransoysche diet Dat was ute Troyen geboren, Alsemen mach bescreven horen; 15[regelnummer] Want, doe Troyen was ghevelt, Ontflo danen met gewelt Eneas, daer af altemale Dat Roemsche rike quam te dale. XII^M waerre in porre 20[regelnummer] Indie vaert met AthenorreGa naar voetnoot3), Ende quamen daer Pannonien ent Up die mersche die sijn bekent, Diemen heet MeotidesGa naar voetnoot4), Ende droughen over een daer des, 25[regelnummer] Dat si daer maecten ene stede, Diemen CycambreGa naar voetnoot5) heten dede. Teersten hiet mense Trojjene, Daer naer AtyorieneGa naar voetnoot6), Ende doe Cycambriene daer naer. 30[regelnummer] Dit was XV^C jaer Eer si besaten Vrankenlant, Ofte eer si Vranken worden genant. Binnen desen tiden die Troijene Quamen in meneghen gesciene, 35[regelnummer] Ende daden dicken met overdade Den Romeinen menege scade, So dat sise dicken anestreden Toten Rine met mogentheden; So dat sgroots Constantijns sone 40[regelnummer] Up hem street, ende was de ghone Diese doch an haren danc An die Roemsche wet bedwanc: Dat was die keyser Constant. Sidert quamen in dat lant 45[regelnummer] Die Allane, hebbe ic verstaen, Doe deerste Valentiniaen Keyser was int Roemsce rike, Ende daden hem scade ongelike. Doe geboot hi die Cycambriene uut, 50[regelnummer] Ende verliet hem haren tribuut X jaer, indien si hem bewonden des, Dat si die merschen Meotydes Suveren souden, ende driven dane Die Roemsche vianden, die Alane. 55[regelnummer] Tien tiden hadden si enen hoeftman, Die gheheten was Prian. Mettem traken si over de brouke, Ende daden eene sware souke Uptie Alane, die si verdreven 60[regelnummer] Ende menegen namen tleven.
[pagina 44]
Dies danctem Valentiniaen, Ende hietse Vranken heten saenGa naar voetnoot1), Die eersten hieten Cykambriene, Atenoriene ofte Troijene. 65[regelnummer] Ga naar margenoot+ Some bouken seggen dat, Doemen Troien verloos die stat, Dat Hectors sone Fransioen Ontreet ende menech baroen Ende Turcus, Troylus sone; 70[regelnummer] Ende dat Turcus es die ghone Daer Turkie af es genant, Entie Fransoyse van Vrankelant Van Fransioene hebben den name. Maer dits al een, dins gene scame, 75[regelnummer] Datmen vindet vele toenamen Van ouden steden, van ouden namen. Dit es twaerste dat ic weet, Na dat in die ystorie steet.
Vanden eersten coninc van Vrancrike. V. Ga naar margenoot+ Hier beghinnetGa naar voetnoot2) die coronike Vander cronen van Vrancrike Onder den keyser Gratiaen, Wies vader was deerste Valentiniaen, 5[regelnummer] Die keyser wart met sinen broeder Valentiniaen, naer dat die Moeder Maria drouch den Here machtich CCCC jaer ende tachtechGa naar voetnoot3); Ende doe was der Vranken here 10[regelnummer] Priamus met grotre eere, Van des Prians natioene, Die van Hectore bi Fransyoene Van gerechter gebortenGa naar voetnoot4) quam. Alsement indie jeesten vernam. 15[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dese Priamus na die X jaer Dat hi was van tribute claer, Omme dat hi die Alane verdreef, Alsic hier te voren screef, Ne wildi nemmeer tribuut gheven. 20[regelnummer] Hier omme wart hi slands verdreven Vanden Romeinen met groter were. Doe quam hi met sinen here Ten Rine weder, ende besat Beede lant, borch ende stat, 25[regelnummer] Dat noch heetet Vrankenlant: Dus waest na die Vranken genant. V jaer so was hi daer here,Ga naar margenoot+ Ende staerf in die werelt eere. Marcomerijs, sijn sone, daer naer 30[regelnummer] Was here XXXIIII jaerGa naar voetnoot5). Farramont nam in die hant Naer den vader Vrankenlant, Ende was deerste gecroende here XI jaer, lettel min of mere. 35[regelnummer] Daer naer waest Clodoveus, sijn sone. Eere zeden plach die ghone, Dat hi sijn haer liet wassen lanc, Toten rieme hadt sinen ganc; Dies plagen Vrancsche heren gemene 40[regelnummer] Tote dat Pippijn quam de cleene. XVIII jaer drouch hi croneGa naar voetnoot6). Daer naer namse een sijn sone: Vromegher lijf en wiste men niet. Dese Merovinc, die coninc hiet, 45[regelnummer] X jaer hilt hi tconincrike. Doe quaemt up sinen sone Hilderike,Ga naar margenoot+ Die waest oec XVIGa naar voetnoot7) jaer In Vranckerike coninc voerwaer. Dese VI beren groot 50[regelnummer] Bleven alle heidijn doot.
Hoe die Fransoysen kerstijn worden. VI. Na Hilderike wart coninc daerGa naar margenoot+ Clodoveus XXX jaer. Dese ontfinc tkerstijnhede Tote Riemen indie stede
[pagina 45]
5[regelnummer] Vanden goeden sente Remij, Ende wart vanden duvel vri. Clotarijs wart coninc daer naer, Ende drouch crone L jaerGa naar voetnoot1). Cylpric drouch daer na, sijn sone, 10[regelnummer] XXIIGa naar voetnoot2) jaer die crone. Lotharis die grote, de fiere, Die was XL jaer ende viere Naden vader sekerlike Coninc over Vrancrike. 15[regelnummer] Daer naer sijn sone Dagobaert Naden vader coninc waert, Ende waest XIIII jaer. Clodoveus quamer naer, Sijn sone, ende drouch te lone 20[regelnummer] XVII jaer die Vrancsche crone. Doe Lotharis, sijn sone, mede Drouch IIIIGa naar voetnoot3) jaer die mogenthede. Doe nam Hilderic, sijn broeder, tlantGa naar voetnoot4) Ende die crone indie hant, 25[regelnummer] Ende waest XII jaer int rike. Doe quaemt up hem, Diedericke, Sinen broeder, die Vransche crone, Want hi en hadde ghenen sone: Dese en waest maer XIII jaerGa naar voetnoot5). 30[regelnummer] Clodoveus quam daer naer, Sijn sone, ende drouch te lone IIII jaer die Vrancsche crone. Doe wart sijn sone Hildebrecht Coninc na dat Vrancsce recht, 35[regelnummer] Ende waest X jaer ende achte. Doe quam van sinen geslachte DagobrechtGa naar voetnoot6), ende waest daer naer Coninc nemmee dan IIII jaer. Doe Lotharis, die en drouchse nemmee 40[regelnummer] Die crone dan der jare twee. Cylpric wart coninc daer naer, Ende drouch die crone V jaer. Doe quan die crone up Diederike, Die XV jaer in Vrancrike 45[regelnummer] Die crone drouch met cranker ere. Doe wart coninc Hilderic, die here, Ende was coninc IX jaer, Maer hi was ontset hier naer; Want Pippijn, diemen den clenen noemt,Ga naar margenoot+ 50[regelnummer] Die hevetenGa naar voetnoot7) biden paues verdoemt, Ende dede Hilderic, den onnutten man, Moenc daer na maken dan Te sente Medaerts te Sissoen: Waest lief, waest leet, hi moest doen. 55[regelnummer] Dus so wart hi vromelikeGa naar margenoot+ Coninc gemaect in Vrancrike. Die Troijene verloren onscone Te deser tijt die Vrancsche crone, Die si drougen over waer 60[regelnummer] CCC ende LXIX jaer.
Van coninc Puppine ende sinen gheslachte. VII. Pippijn was in VrankerikeGa naar margenoot+ XVIIIGa naar voetnoot8) jaer crone mogenlike. Karel die groete, sijn sone, daer naer Die waest XLVI jaer. 5[regelnummer] Loduwijc die goedertiere Was coninc in hovescher maniere XXVI jaer in VrankerikeGa naar voetnoot9). Doe wart coninc na Loduwike Karel die caluwe, die wel geraecte, 10[regelnummer] Die eerst grave in Hollant maecte, Ende waest XXXIIIIGa naar voetnoot10) jaer. Loduwijc, sijn sone, daer naer Was II jaer coninc, alsemen vint,
[pagina 46]
Ende sijn wijf bleef dragende kint. 15[regelnummer] Maer hi hadde twee bastaerde, Vromech ende van groter waerde: Loduwijc ende Karelman. Dese vingen dat rike an Ende waren VIGa naar voetnoot1) jaer heren groot; 20[regelnummer] Maer doe bleven si beede doot. Nochtoe was trechte hoir te clene. Doe coren die Fransoyse gemene Karel, LoduwijcsGa naar voetnoot2) oems sone: Roemsch keyser wart die ghone. 25[regelnummer] V jaer drouch hi de Vrancsce crone. Nochtan en quaemt hem niet so scone, Den rechten hoire, in dien daghen, Dat het crone mochte draghen; Maer een die des niet en bestoet 30[regelnummer] (Want den hoire dochtet goet), Odo, des hertogen Lambrechts soneGa naar voetnoot3) Van Eniou so was die ghone, Die ontfinc die crone daer, Ende was here IX jaer. 35[regelnummer] Doe wart coninc eerst na tgone Karel die simpel, Loduwijcs sone, Diet van rechten hoire was, Want sijn vader was here das, Ende waest XXVIIGa naar voetnoot4) jaer. 40[regelnummer] Maer Oden broeder quam daer naer, Een hiet Robbrecht die tyran, Ende wilde die crone vangen an. Dien slouch die simpel Karel doot Te Sissoen in eenen wighe groot. 45[regelnummer] Daer wart hi valscelike om verraden Ende gemaerteliet met overdaden In eenen kaerker te Perone. Doe ontfinc die coninc crone Roedolf, ende was die ghone 50[regelnummer] Des hertoghen Ridsaerds sone Van Bourgoengen, ende was daer Omtrent coninc wel V jaerGa naar voetnoot5). Doe quam ter cronen die ghoneGa naar margenoot+ Loduwijc, Karles simpels sone, 55[regelnummer] Met pinen ende met sorgen zwaer, Ende waest XXVIIGa naar voetnoot6) ) jaer. Dese hadde, lesen wi, twee sonen: Deen hiet Karel, enten ghonen Gaf hi Brabant thertogedoem; 60[regelnummer] Noch hebbens die Brabantren roem, Dat si sijn van desen comen. Die outste heeft die crone genomen Naden vader, ende hiet Lotharis. Lottharis, naer dat waer is, 65[regelnummer] Drouch die crone mogendelike Van algader Vrankerike XXXI jaer, alsement vint. Naer desen so drouch sijn kint Die crone, alst wel recht scheen, 70[regelnummer] Der jare lettel meer dan een, Ende es sonder hoir doot bleven. Som die Fransoysen wilden geven Karele van Brabant die core, Alse diet was van rechten ore, 75[regelnummer] Want hi was dies Lodewijcs oem; Maer hi verstet ende nam goem, Hoe hi machtich quame int lant. Doe slouch hi an Vrancrike die hant, Hughe Capet, mogendelike, 80[regelnummer] Die maerscalc was in Vrancrike, Ende onthervede Karles geslachte Vander coninc cronen met machte, Int jaer ons Heren, vintmen hier in, M, XIII jaer min. 85[regelnummer] Puppijns gheslachte wart onscone Dus onthervet vander crone.
Van Capette ende sinen geslachte. VIII. Hughe Capet wart coninc daer,Ga naar margenoot+ Ende regneerde IX jaer.
[pagina 47]
Robbrecht, sijn sone, XXXIIIGa naar voetnoot1), Een vroet, geraect man ende gehertich. 5[regelnummer] Heinric daer na, Robbrechts sone, XXX jaer regneerde die ghone. Phillips, sijn sone, was daer naer Coninc XLIX jaer. Doe quam dat lant van Vrancrike 10[regelnummer] Up sinen sone Loduwike, Diemen groufGa naar voetnoot2) hiet bi toenamen: XXVIII jaer was hijt te samen. Phillip hiet sijn outste sone, Die coninc crone ontfinc die ghone 15[regelnummer] In sine joget bi Loduwijcs leven, Want die vader deedse hem geven. Te Parijs viel hi over een swijnGa naar voetnoot3) Ende dede aldus sinen fijn, Des die vader ende alt rike 20[regelnummer] Mesbaerde sere jammerlike. Naer Loduwijc des groeven doot So ontfinc die ere groot Loduwijc, sijn sone, daer naer, Ende was coninc XL jaer. 25[regelnummer] Dese wan Phillippe, den stouten man, Ga naar margenoot+ Die tlant van Normendijen wan. Phillip was coninc naden vader Over Vranckerike algader XL jaer ende daertoe viere, 30[regelnummer] Wijs ende vroet ende goedertiere. Doe viel die crone van Vrancrike Up sinen sone Loduwike, Die III jaer naer des vaders doot Coninc was ende here groot. 35[regelnummer] Dese wan Loduwike den goeden, Die niet en wiste van overmoedenGa naar voetnoot4). Ga naar margenoot+ Loduwijc wart coninc daer: Omtrent XLIXGa naar voetnoot5) jaer Was hi here van dogeden groot, 40[regelnummer] Ende bleef voer Thunus doot Int jaer ons Heren XII hondert Ende LXX, wien soes wondert. Nu es sijn sone Phillip here, Ende hevet XIII jaer gehat de ere. 45[regelnummer] Hier hebbic u dus cortelike Ghedicht die Vrancsche coronike, Wie si waren ende wanen si quamen. Nu salic u hier naer altesamen Seggen in elx keysers tiden, 50[regelnummer] Hoe si den rike an gingen striden Van Rome, ende sijs haer deel namen, Waer so siere met machte an camen. Nu hort vandien Bertoenen mede, Die met haerre moghenthede 55[regelnummer] Grote Bartaengen eerst besaten, Entie IngelscheGa naar voetnoot6) met ommaten Dlant afwonnen metter hant, Ende naer hem hieten Ingelant. Dese namen oec haer deel 60[regelnummer] Vanden Roemschen rike geheel, Ende besittent heden den daghe, Wien soet lief si ofte claghe.
Vanden rike van grote Bertaengen. IX. Naer dat Troyen was verloren,Ga naar margenoot+ Alse wi seiden hier te voren, Ende Eneas wan Ytale, Ende Ascanius, weetmen wale, 5[regelnummer] Naden vader behilt dat lant, Also alsict bescreven vant, Wan hi enen sone daer, Die Silvius hiet overwaer, Die eene overscone joncvrouwe, 10[regelnummer] Lavinen nichte, minde up trouwe, Ende waser heimelike mede, Dat hise kint draghen dede.
[pagina 48]
Alse dat Ascanius wart geware, Riep hi sine waersagers nare, 15[regelnummer] Ende vragedem wat kinde het ware Dat soe droughe, sine swareGa naar voetnoot1). Si seiden hem: enen sone, Ende dat hi doden soude die ghone Siere moeder ende sinen vader, 20[regelnummer] Ende verdreven soude sijn algader, Ende vele lants dorevaren mede In sierre ellendichede; Ga naar margenoot+ Maer doch so sal hi werden here Ende sterven in grotere eere. 25[regelnummer] Die dinc es aldus gesciet. Die joncvrouwe staerf in groet verdriet Vanden kinde, alst was geboren; Ende alse tkint quam ter werelt voren, So hietment Brutus bi namen. 30[regelnummer] Sint die dingen also quamen, Dat hi metten vader soude Varen jagen inden woude, Ende, daer hi na die beeste scoot, Scoot hi sinen vader dootGa naar voetnoot2). 35[regelnummer] Omme dit wart hi gehat Met sinen maghen telker stat, Tes sine des lands verdreven. Doe trac hi henen tsinen neven In Grieken, die van Troien waren, 40[regelnummer] Entie met haren scharen Met Prians sone Helenuse Quamen te Troyen uten huse, Ende saten eyghijn ende met pachte Onder die Grieken ende met machte; 45[regelnummer] Want Pyrrus, Achilles soneGa naar voetnoot3), Hi brochtse ghevaen die ghone Tien tiden dat men Troyen velde, Ende nu saten si met ghewelde Onder den coninc Pandrasus. 50[regelnummer] Alsi saghen dat Brutus So vromech was ende so vroet, Droughen si over een in haren moet, Die Troijene, die keytive, Dat si wilden metten live 55[regelnummer] Haer eyghijndoem van hem onderven, Of al in cenen stride stervenGa naar voetnoot4), Ende namen Brutuse teenen here, Ende swoeren hem hulde emmermere. Hi dede in eene wostine vlien 60[regelnummer] Wive, kindere, ende mettien Screef hi den coninc Pandrasus, Ende bat ghenadelike aldus, Dat hi omme dedel geslachte Van Troyen peinsde ende achte, 65[regelnummer] Dat het jammer ware ende zonde, Datment in eigijndoeme bonde, Ende bat hem dat hijt scoude vri, Ende gave hem daer hi wilde daer bi Beede bossch, water ende lucht, 70[regelnummer] Oft lietse henen riden ter vlucht In anderen lande, waer dat ware, Hem te ghenerne entie hareGa naar voetnoot5).
[pagina 49]

Der Bertoenen beghin. X. Ga naar margenoot+ Pandrasus was erre omme dat, Dat men hem sulke sake bat, Ende nam here metter vaert Ende trac ter wostinen waert, 5[regelnummer] Daer si hem ontweken waren, Omme dat hi met sinen scaren Die Troijene met spere, met scilde, In eygijndoeme echt dwingen wilde. Brutus hevet hem bedacht, 10[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dat hi en hadde ghene macht Openbaerlike hem te gemoete; Maer hi peinsde hoe hine groeteGa naar voetnoot1) In laghen, daer die weghe sijn inghe, Ende vulbrochte also die dinghe, 15[regelnummer] Dat hi met wijsheiden ende met rade Den coninc brochte indie scade; Want hi treckende quam mettien Indie laghe al onversien, Entie coninc wart ghevaen, 20[regelnummer] Die Grieken doot ende al ondaen. Daer wraken in ghenen daghe Die Troijene hare oude maghe. Ende eer die coninc mochte verdinghen, Moeste hi dit doen ende ghehinghen, 25[regelnummer] Dat hi siere dochter Brutuse gaf, Ende maectere sinen swagre af; Ende CCC scepe daer mede Ende XXIIII hi vullen dedeGa naar voetnoot2) Beede met dranke ende met spisen 30[regelnummer] Ende met wapenen in alre wisen, Daer die Troijene in souden varen Metten vrijen Troyschen scharen, Omme te vaerne daer si sochten, Dat si hem gheneren mochten. 35[regelnummer] Dus eist met Brutuse comen. Ignonien heeft hi ghenomen, Sijn wijfGa naar voetnoot3), ende es henen gevaren Metten vrijen Troyschen scharen, So dat si quamen dapperlike 40[regelnummer] Gheseilt ant lant van Affrike Up haren XXXIIIsten dach, Daer hem rovers groten slach Bi naer doe hadden gedaen; Maer si hebbense bestaen, 45[regelnummer] Ende hem verwert met cleenre scade Bi vromecheden ende met rade, Ende hebben hare scepe gewonnen, Daer si goet van meneger connen In vonden, so dat hare scaren 50[regelnummer] Al daer mede gherijet waren. Daer naer quamen si ane Mauritane. Daer ginc hem naucoep van spisen ane, So dat si some voeren upt lant Ende hebbent al daer verbrant, 55[regelnummer] Ende namen alse die wise Nuwe water ende spiseGa naar voetnoot4). Daer naer quamen si an een lant, Daer si vonden altehant Viere gheslachten vanden Troijenen, 60[regelnummer] Die niemene en wilden dienen,
[pagina 50]
Ende waren met Atenorre ontfloen, Doe si Troyen saghen verdoen. Corineus hiet haer here, Die blide was harde sere, 65[regelnummer] Alse hi sach tgeslachte daer. Sijn volc ontboot hi verre ende naer, Ende es met Brutuse ghevaren Aventuren sine scharen. Dese was staerc, groot ende stout, 70[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ende Brutuse van herten hout, Ende hem nutte in allen tiden, Waest in rade, waest in striden.
Hoe Brutus vacht up Aquitaengen. XI. Ga naar margenoot+ Brutus leet Affrike ende Spaensen, Ende quam int lant van Acquitaengen, Ende hevet gehavent in de Lore. VII daghen, alsict hore, 5[regelnummer] Laghen si daer, ende vernamen In wat lande dat si quamen. Doe si jageden in dien foreeste, Ende GoffarisGa naar voetnoot1) dat gevreeste, Die here was vanden Poytevinen, 10[regelnummer] Quam hi daerwaert metten sinen Omme die uten lande te slane. Brutuse quam dese mare ane, Ende besette die scepe ghinder, Beede wijf ende kinder, 15[regelnummer] Ende es hem te gemoete gevaren. Dus vielen te samen die scaren EntieGa naar voetnoot2) Troijenen daden mort. Corineus die trac hem vort Met sinen volke inden strijt, 20[regelnummer] Ende verloes ter selver tijt Sijn zwert; maer hem quam een aex, Die hem dede vele gemaex; Want wat vor hem quam tier ure, Slouch hi ontwee ofte dure. 25[regelnummer] Dies waren die Troijene vro, Ende dat volc van Poytau vloe, Entie Troijenen wonnen zeghe. Goffaris die vloe enweghe Ende so henen int lant van Gallen, 30[regelnummer] Ende clagede sere hem allen Over die mordadeghe Troijene, Die maecten sijn lant onsieneGa naar voetnoot3). Tien selven tiden waren in Gallen XII coningenGa naar voetnoot4), die onder hem allen 35[regelnummer] Hem hulpe te doene beloven. Brutus ginc die dode rovenGa naar margenoot+ Ende maecte die sine rike. Oec voer hi gheweldelike In Acquitaenge in alde lande, 40[regelnummer] Ende rovede daer ende brande, Ende loet sine scepe, die coene, Mettien dies hi hadde te doene. Aldus rovende met mogenthede Es hi comen toter stede 45[regelnummer] Daer nu Tours staet, die goede stat. Daer docht hem sijn seker bat, Dat hi Goffaris wilde ontbeiden. Eene gracht dedi ghereiden Ende eene veste, oft hem noot dochte, 50[regelnummer] Dat hi daer in ontwiken mochte. Nu es Goffaris metten Gallen Comen vor die veste gevallen. Brutus hadder menegen in;
[pagina 51]
Doch dochte hi in sinen zin 55[regelnummer] Ende up der siere vromechedeGa naar voetnoot1), Dies hem waren met trouwen mede, Ga naar margenoot+ Ende verre in vremden lande waren. Goffaris quam met XII scaren. Brutus scaerde oec die sine 60[regelnummer] Ende vacht met groter pine, So dat hi in sijn beghin Den Gallen sere verre brac in, Ende sloech hem af, alse hijs began, Bi naer wel II^M man; 65[regelnummer] Maer die meneghe was der GallenGa naar voetnoot2). Doe so vielen si an hem met allen, Ende daden Brutuse an sinen danc Binnen fosseide doen den ganc, [Ende hebben daer binnen beseten, 70[regelnummer] Gelijc of sise wilden etenGa naar voetnoot3) ].
Hoe Brutus verwan die Gallen. XII. Ga naar margenoot+ Snachts daer na Corineus Die wart recht te rade aldus, Dat hi selve varenGa naar voetnoot4) soude Buten der vesten in enen woude 5[regelnummer] Daer bi, daer si waren geleghen; Ende alsemen ghinge de Gallen jegen, Soudi van achter striden an, Ende onvorsien vort comen dan, Want men mochtse lichte sconfieren 10[regelnummer] Die Gallen in diere manieren. Brutus prijsde desen raet. Nachts Corineus utegaet, Ende trac met III^M man Inden woude, in enen dan. 15[regelnummer] Ter morgijnstont trac Brutus uut, Ende maecte een groot gheluut, Daer hi die Gallen bestont. Menech man wart daer gewont, Die doot bleef inden stride. 20[regelnummer] Doe was daer an Brutus zideGa naar margenoot+ Een sijn neve, die Turnus hiet, Die niemen sijn gelijc en liet, Die up dien dach vanden Gallen Meneghen doot dede vallen; 25[regelnummer] Ende alstem began ghelucken, Ne wildi niet weder trucken, So dattene die Gallen onderdaden, Want hi met vianden wart verladen, Ende bleef mede ghinder doot. 30[regelnummer] Omme sine vromechede groot,
[pagina 52]
Doemen daer sette [sider]Ga naar voetnoot1) die stede, Hiet mense na sinen name mede, Want na Turnuse hiet mense Tours. Ga naar margenoot+ Den Troijenen quam succours, 35[regelnummer] Daer si waren aldus verladen. Corineus, alst was beraden, Quam van achtrc uptie Gallen Met drien dusent man gevallen. Dies wart Brutus volc geware, 40[regelnummer] Te stouter wart al hare scare, Ende streden van voren an, Ende Corineus van achter dan. Die Gallen en conden hem gewachten, Want van voren vochten met crachte 45[regelnummer] Brutus liedeGa naar voetnoot2), ende van achter mede Vacht Corineus, die wonder dede. Dus moesten si souken de vlucht Ga naar margenoot+ Allene omme des levens vrucht, Entie zege vanden stride 50[regelnummer] Bleef Brutuse ende sine zide.
Hoe Brutus in Bartaengen quam. XIII. Ga naar margenoot+ Brutus was des zeghen vro Ende des ghewins mede also; Maer hi sach minderen sijn getal Enter Gallen wassen al, 5[regelnummer] Ende hem dochte metten sinen Beter tsinen scepen pinen, Dan hem daer langer vechten ware Jegen der sterker Gallen schare; Want hem sine goden rieden, 10[regelnummer] Dat hi soude met sinen lieden Een cylant souken ende vinden, Daer hi soude met sinen kinden Rusten met wel groter eere. Dus trac te scepe waerts die here 15[regelnummer] Met utermaten groten rove, Met eeren ende met groten love, Ende quam te lande metten sinen Met aerbeide ende met pinen, Rike ende met vele ghesellen. 20[regelnummer] Tien tiden, alse ons jeesten tellen, So hiet Albioen dat lant, Dat nu Inglant es ghenant, Ende was van lieden onbeseten, Sonder dat wi die waerheit weten 25[regelnummer] Datter gyganten woenden some, So groot, so staerc ende so vrome, Dat si ons niet en geleken. Brutus heeft dat lant dorstreken, Ende met ghescotte ende met zinne 30[regelnummer] Maecti die gyganten dinne, So dat hi hem dat lant afwan; Want hi hadde vele man, Die die gygante alle daghe Slougen doot in hare laghe, 35[regelnummer] Ende wonnen dat lant met stride, So dat si in corten tiden Huus maecten ende tlant besaten, Ende deeldent daer met matenGa naar voetnoot3). Brutus hevet dat lant besien 40[regelnummer] Ende vant uptie Teemse mettien Eene stede die hem bequam, Daer hi te makene anenam Eene stat, staerc ende vast
[pagina 53]
Te houdene jegen elken gast, 45[regelnummer] Die hi Troien heeten dede Omme die ghedinkelijchede, Datmen daer na mochte weten, Dat si van Troien waren gespleten. Elc man nam int lant sijn deel; 50[regelnummer] Maer Brutus behilt gheheel Den name van al dien lande; Want hijt na sinen name nande Bartaengen, want hi Brutus hiet. Corineus en liet oec niet, 55[regelnummer] Hine hiet tlant naer hem noemen, Dattem was in deele comen, Ga naar margenoot+ Dat noch, alsemen wale weet, Naer hem Cornuwaelge heet. Dit was wel M jaer te voren 60[regelnummer] Eer Jhesus Cristus was geboren. Ga naar margenoot+ Brutus regneerde daer naer In sijn lant XXIIIIGa naar voetnoot1) jaer, Ende liet III sonen daer int lant, Diet al namen in die hant.
Hoe die Bertoene begonden dalen. XIIII. Ga naar margenoot+ Dus began trike van Bertaengen, Dat sidert dwanc al Almaengen Ende sider Rome brac die stede Met al te groter mogenthede, 5[regelnummer] Also alst hier te voren staet Van Brennuse, die de potestaet Te Rome int capitoel besat, Entie in midden die stat Die hogheste vander stede hincGa naar voetnoot2). 10[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dit rike stont in waerre dinc Ombedwongen wel na M jaer, Lettel min of mee, dats waer, Onthier ende Julius Cesar quam, Die hem die mogenthede al nam 15[regelnummer] Ende brachtse onder tRoemsce rike. Dien dienden si geweldelike Langhe stont an haren danc. Ende oec en hadde niet harde lanc Onse kerstine wet ghestaen, 20[regelnummer] Dat die Bertoene hebben ontfaen Die kerstine wet aldus Bi haren coninc Lucius. Int jaer ons Heren harde naer Omtrent anderhalf hondert jaer, 25[regelnummer] Loochghende hi alle sine gode, Ende sendde te Rome bode Ane den paues Eleuterijs, Ende bidt dat hi hem make wijs, Ende hi hem sende predicaren, 30[regelnummer] Die so wijs van zinne waren, Dat si hem ende al sijn rike Leren mochten kerstijnlike. Aldus bi dusghedanen doene Worden kerstijn die Bertoene, 35[regelnummer] Ende bleven kerstijn toten stonden Dattem die Ingelsche honden Tlant afwonnen metter hant Ende naer hem hieten Ingelant. Want Maximus, die quade tyrant, 40[regelnummer] Alse ghi horen sult te hant, Die van Rome gheboren was, Ghewan Bartaengen, alsict las, Want hi behuwet met cre joncfrouwen. Doe bcrau hem saen der trouwen, 45[regelnummer] Ende settem jegen tRoemscc rike, Ende voerde mettem gemeenlike Alt ridderscap van Bartaengen. Alle die Gallen ende Almaengen
[pagina 54]
Den Roemschen rike hi afwan, 50[regelnummer] Ende bina Rome mede nochtan. Doe quamen die PoytevineGa naar voetnoot1) Ga naar margenoot+ Ende andere vele wilde heidine, Ende slougen die geburen doot Ende rovedent al, clene ende groot, 55[regelnummer] Dat hi in Bartaengen liet, So dat hem trechte hoir versciet, Die de crone soude draghenGa naar voetnoot2), Ende Vertengier met sinen magen Wart int lant coninc met gewelt. 60[regelnummer] Die wile dat hi crone helt So quamen die Sassen int lant, Alsic u tellen sal tehant.
Hoe dIngelsce quamen in Bertaengen. XV. Ga naar margenoot+ Een, hiet Engistus, een Vriese, een SasGa naar voetnoot3), Die uten lande verdreven was, Dien onthilt die Vertegrijn Ende andere die gesellen sijn, 5[regelnummer] Omme dat si hem verdriven souden Die Poytevine, die hem wouden Sijn lant afwinnen met gewelt. Die Engistus, alsemen telt, Was een stic den lande goet; 10[regelnummer] Maer doe sette hi sinen moet, Hoe hi die Bertoene verdreve Ende hi des lands here bleve. Dies worden die Bertoene geware Ende slougene uut ende sine scare. 15[regelnummer] Engistus wart dus onteert Ende es in Vrieselant gekeert, Ende brochte meer volx dan te voren, Om te wrekene sinen toren: Dus verriet hi die BertoeneGa naar voetnoot4) 20[regelnummer] Ende dode al meest die baroene. Dus worden heren dIngelsce Sassen, Ende hare macht es so gewassen, Dat si een stic met mogentheden Besaten borch, lant ende steden. 25[regelnummer] Na Vertengrine gesciet aldus, Dat Aurelius Ambrosius, Diet rechte hoir was, de crone wan, Ende slouch uut die Sassche man, Ende dede Engistus thoeft afslaen. 30[regelnummer] Naer sine doot wart coninc saen Uter Pandragoen, sijn broeder: Dese wart des lants behoeder. Dese wan, seghet die scrifture, Den edelen coninc Arture. 35[regelnummer] Beter coninc noch also wert Drouch cume in stride nie swert. Na hem regneerden overwaer, Deen voren, dander naer, Sesse coningen van sinen maghen 40[regelnummer] In Bertaengen, in haren daghen. Doe quamen dIngelsce Sassen weder Ende sloeghen die Bertoene neder Metter hulpen, alsic vernam, Die hem uut Affrike quam, 45[regelnummer] Entie Bertoene verloren tlant. Som quamen si altehant Hier over in Bertaengen cleene, Om dat dat volc alghemeene
[pagina 55]
Ga naar margenoot+ Van haren lande was geboren; 50[regelnummer] Some hebbense Wales vercoren, Ende behilden dat vaste lant Jegen der staerker Ingelschere hant. Sider wonnen die Bertoene Weder tlant te haren doene; 55[regelnummer] Maer onse Here gheseledse daer, Ende gaf hem eene sterfte zwaer, Dat si moetkuersGa naar voetnoot1) rumden tlant. Doe nament dIngelsche in hant Ende besittent rechts al nu: 60[regelnummer] Dits die waerheit, seggic u. Nu suldi hier naer vroeder wesen, Alsemen u tellen sal van desen, In wat tide, in wat jare AlGa naar voetnoot2) dit ghesciede na dat ware.
Vander Inghelscher coroniken. XVI. Ga naar margenoot+ Ghehort hebdi in wat manieren Die ystorien wel visieren, Dat dIngelsche in Bertaengen quamen, Ende dat was scout altesamen 5[regelnummer] Des quaets Maximus, die dat lant Van ridderscap rovede alse viant. Welctijt dIngelsce of in wat jareGa naar voetnoot3) Regneren begonsten openbare, Daer af schinen ystorien twisten; 10[regelnummer] Want sulke dies niet en wisten, Die haer rike up aventure Langhe begonsten voer Arture. Dan es niet; al waren si int lant Ende sijt som hadden in hant, 15[regelnummer] Eer dat Artur wart geboren, Alst bescreven es hier voren, Sine droeghen en ghene crone, Ende worden uut verdreven onsconeGa naar voetnoot4). Maer alsemen screef VI^C jaer 20[regelnummer] Ende omtrent XXIIII, dats waer, Dat incarnation ons Heren, Begonsten si regneren met eerenGa naar voetnoot5). Deerste, seget dystorie mi, Ingelsch coninc hiet HelyGa naar voetnoot6); 25[regelnummer] Sesum hiet dander daer naer: Dese regneerden LXX jaer. Naer dese quam Edelbrecht, LV jaer hilt hi dat recht. Naer hem regneerde sijn soneGa naar voetnoot7), 30[regelnummer] Galbald so hiet die ghone: XXIIIGa naar voetnoot8) jaer was hijt echt. Doe quam sijn sone Cartumbrecht: Dese drouch XXVIGa naar voetnoot9) jaer Die crone inden lande daer,
[pagina 56]
35[regelnummer] Ende was deerste die dor Gode In Inglant brac die afgode, Ende dede predeken kerstine wet. Na hem was inden stoel gheset Eghebrecht, sijn sone, met machte, 40[regelnummer] Ende regneerde der jare achte. Doe wart sijn broeder LotGa naar voetnoot1) here XII jaer in Inglant ende nemmere. Ederic en regneerde nemmee Ga naar margenoot+ Naer desen dan der jare twee. 45[regelnummer] Doe quam int lant vremt diet, Die den lande daden verdriet Ende regneerdenGa naar voetnoot2) IIII jaer, So dat gheen coninc en was daer. Doe quam WiercitGa naar voetnoot3), Egebrechts sone, 50[regelnummer] Ende hi verdreef alle die ghone Die den lande waren zwaer, Ende regneerde XXXVI jaer. Daer naer so hilt Edelbrecht VIII jaer tlant in sijn recht. 55[regelnummer] Hier gebreken die coronikenGa naar voetnoot4) Vanden Ingelscen conincriken; Ga naar margenoot+ Want daer waren inden lande Somwile heren, die indie hande Hem vierder hadden de heerscapic, 60[regelnummer] Endc elc die hilt sine paertie Int conincrike ende sine gewelt. Dus sijn si alle ongetelt, Omme dat lant ghemeenlike Meer was dan een conincrike. 65[regelnummer] Indie ystorie hier nare Salmen u besceden tware. Verneemt vanden Wandelen vort, Die oec scade ende grote mort Daden inden Roemscen rike, 70[regelnummer] Wanen si quamen gemeenlike.
Vander Wandelen beghinne. XVII. Wandelen waren oec een diet,Ga naar margenoot+ Die scade ende groot verdriet Alden Roemscen rike daden Enter kerken vele schaden, 5[regelnummer] Ende quamen ute Sytenlant Verdreven met vechtender hant; Want het wonnen hem af die Goten Hare lant met haren roten. Sycia heeten die lande,Ga naar margenoot+ 10[regelnummer] Also alsict best becande, Beoesten der Elven, benorden der Dunouwen; Dat nu die Pollanen bouwen, Die Weenden entie Prusen medc, Entie Deenen entie van Swede, 15[regelnummer] Die CribenGa naar voetnoot5) entie Normanne, Die Rusen, ende al dit lant nochtanne, Dat hare nort geleghen es Toten merschen Meotydes, Die Azien sceden ende Europen, 20[regelnummer] Dit hevet al Syten belopenGa naar voetnoot6). Hier waren die Wandelen in geseten.Ga naar margenoot+
[pagina 57]
Die GotenGa naar voetnoot1) hebbense daer uut gesmeten, Ende si weeken met rouwen Ende quamen neven der Dunouwen, 25[regelnummer] Daer si langhe wile saten Ende gheneerden hem thaerre baten. Entie dus haer lant verloren, Daden menegen lande toren. Langhe ende meneeh jaer na dit 30[regelnummer] Quam van Goten GyberitGa naar voetnoot2) Die coninc up hem ghevaren, Ende verdreefse alle te waren, Ga naar margenoot+ So dat si moesten ghemeenlike Hem upgeven den Roemscen rike, 35[regelnummer] Doe die grote Constantijn Keyser wart entie kindere sijn, Ende baden hem omoedelike, Dat hi hem int Roemsche rike Stede doch gave al ongevochten, 40[regelnummer] Daer si hem gheneren mochten. Constantijn heefse ontfaen Ende gaf hem Pannonien saen, Datmen nu heet Hongerie; Aldaer si met haerre paertie 45[regelnummer] XLGa naar voetnoot3) jaer met goeden vreden Woenden in dorpen ende in steden. Daerna ghevielt aldus, Dat Archadius ende Honorius Keyseren waren, alst staet hier naer. 50[regelnummer] In hare dertienste jaer Quamen si over Rijn in Gallen, Ende daden menege veste vallen, Ende daertoe mede die AlaneGa naar voetnoot4). Daer volgeden hem die Goten ane 55[regelnummer] Ende hebbense echt danen geslegen: Niet dat si iet wilden pleghen Te verlossene tlant van Gallen, Maer dat sijt scenden wilden met allen. Nu die Wandelen sijn gheweken 60[regelnummer] Ende te Spaengen waert gestreken, Ende destruweren Spaengen ende Gallen. Nochtan en constem niet gevallen, Dat si met kinden ende met wiven Seker ghinder mochten bliven, 65[regelnummer] Die Goten en verdrevense dane Ende vingen tlant van Spaengen ane. Doe voeren si over in Affrike Allegader ghemeenlike, Ende wonnen steden ende vesten, 70[regelnummer] Ende rovedent; maer ten lesten Leefden si in rouwe ende in bedwangeGa naar voetnoot5), Ende regneerden ghinder langhe, Alse u die bouc wel tellen sal Van beghinne ten ende al.
Vander Wandelen coroniken. XVIII. Int eerste jaer dat GratiaenGa naar margenoot+ Dat keyserrike hadde ontfaen, Daer dese bouc af begonde, Regneerde over die Wandelsce honde
[pagina 58]
5[regelnummer] ModelgijsGa naar voetnoot1) doe XXX jaer. Gondrijc, sijn sone, daer naer XVI jaer in Spaengen lant. Dese wan Sybilie-le-grantGa naar voetnoot2); Ende alse hi dorperlike gewerke 10[regelnummer] Aldaer dede indie kerke, Slouch die wrake Gods den man, Entie duvel trac hem an, Diene doodde cortelike. Doe quam die macht an GenserikeGa naar voetnoot3), 15[regelnummer] Sinen broeder, ende was daer Here XLVIII jaer. Men leest dat dese kerstijn waert, Ga naar margenoot+ Maer sijnt verkeerdi sinen aert, Ende wart een Arriaen. 20[regelnummer] Dese, alse hi soude sinen ende ontfaen, Ordineerdi tusscen sine kinder Wiselike sine saken ghinder, Dat doutste voren coninc ware; Maer alse hi storve, dat dan daer nareGa naar voetnoot4) 25[regelnummer] Die joncste coninc soude wesen, Sonder werringe van desen. Doe wart Honoric, sijn sone, Coninc ende regneerde na tgone VIII jaer, dat weetmen wel. 30[regelnummer] Dese was der kerken fel. Doe sloughene onse Here God, Ende es metten wormen verrot, Ende hi staerf swaerlike tier stont. Doe regneerde Gonthamont 35[regelnummer] IX jaer. Daer naer so helt Sijn broeder vort die ghewelt: TrasamontGa naar voetnoot5) hiet hi bi namen, Ende hadt XXXVIGa naar voetnoot6) jaer te samen. Daer na quam Hilderijc, sijn sone: 40[regelnummer] Sachte ende hovesch was die gone Jeghen alle die heilege kerke, Jegen papen ende jegen clerkeGa naar voetnoot7). VIII jaer so was hi here. Vermort was hi van Gillemere. 45[regelnummer] Dus was Gillemeer daer naer Der Wandelen coninc V jaer. So fel was hi, hine spaerde broeder, Vader, no maech en geen, no moeder. Doe quam in Justiniaens tiden 50[regelnummer] Des keysers up die Wandelen riden Billisaris, bi des keysers gebode Ende biden gheheete van Gode, In Affrike met groter eere. Naer sinen wille, na sinen ghere, 55[regelnummer] Wan hi den Wandelen af de macht; Want hi zeghe up hem vacht Ende wan Chartago, die vaste stat, Ende daer in ongetelden scat; Ende Gillemeer die ginc in hant, 60[regelnummer] Ende was gevaen ghesent te hant Toten keyser Justiniaen Te Constantenoble wel saen. Dus nam ende beede te samen Der Wandele macht ende hare namen. 65[regelnummer] Nu hort vanden Lumbaerden vort,Ga naar margenoot+ Die na hare rechte wort, Vanden lande daer si uut quamen, Wimmalen hieten bi namenGa naar voetnoot8); Maer om hare langhe baerde, 70[regelnummer] Dier si plaghen na hare haerdeGa naar voetnoot9), So waren si Lumbaerde gheheten, Naer dat wijt in dystorie weten.

[pagina 59]
Vanden Wimmalen, den Lumbaerden. XIX. Ga naar margenoot+ Men vint gescreven wanen si quamen Die Wimmalen altesamen; Maer die tijt ennes niet bescreven, Weltijt dat si hem verheven; 5[regelnummer] Ga naar margenoot+ Want dat some jeesten leeren, Wie si waren hare heren; Maer dats al onghetelt, Hoe lange si hadden die gewelt: Nochtan vintmen hare namen. 10[regelnummer] Dese Wimmalen die quamen Ute Sytenlant oec mede, Alse ons tellet die waerhede. Ute enen eylande sijn si comen, Horic Scandimania nomenGa naar voetnoot1), 15[regelnummer] Dats biden conincrike van Zweden, Als wi vernamen inder waerheden. Teenen tide gheviel hem dies, Dat haer volc so sere wies, Dat hare lant, alse hem wel dochte, 20[regelnummer] Dat volc niet wel ghevoeden mochte; So dat si sulken raet vernamen Hare vroetste altesamen, Dat si tderdendeel vanden lieden Uut haren lande nu schieden, 25[regelnummer] Ende hietense varen daer si mochten, Daer si hem gheneren mochten. Doe worpen si lot: daert up vel Die moeste enwech, wisten si wel. Dus was tderdendeel uutgeworpen 30[regelnummer] Uut hanen laade, uut haren dorpen. Die coren heren te haren doene: Eenen Ybor ende eenen Agioene. Si rumden dus Scandimania, Ende gingen doe verre ende na; 35[regelnummer] Nochtan en wistsi waer si wouden. Dus voeren si, daer si ontgouden Menechwaerven in menegen strijt, Ende vochten zeghe te meneger tijt, Want het stont hem om haer lijf, 40[regelnummer] Ende wonnen kinder ende wijf. Vele liede si verdorven. Agyoen ende Ybor storven. Doe wart coninc ene stont XXXIII jaer AgelmontGa naar voetnoot2), 45[regelnummer] Een gherecht man ende een wreet, So dat hi up die Bulgren street, Daer hi staerf inden nijtspele Ende mettem siere lieden vele. Dese quam teere stont ghereden, 50[regelnummer] Daer een quaet wijf teere steden Van VII kinderen was gelegen, Ende soe heefse enwech gedregen Ende gheworpen in eene vort. Die coninc die vernam de mort, 55[regelnummer] Ende taster metten spere naer. Een vanden kindren gegreep daer Des coninx spere metter hant. Die coninc dat kint gheprant, Ende deet heeten Lamissio 60[regelnummer] Ende uphoudenGa naar voetnoot3). Dat dooch also, Dat naer hem coninc waert, Ende stichte sine herevaert Uptie Bulgren teere stont, Ende wrac den coninc Agelmont. 65[regelnummer] Haer gheslachte ende haer stridenGa naar margenoot+ Salic in keyser Zenoens tiden Inden vijften bouc bedieden, Hoet hem verginc ende haren lieden, Ende hoe si scenden tRoemsce rike 70[regelnummer] Langhe ende sere jammerlike. Nu hort vanden Goten vort, Die daden meneghe grote mort.
Vanden Goten, hoe si scieden. XX. Die Goten hieten of noch heeten,Ga naar margenoot+
[pagina 60]
Hieten hier te voren Geeten. Sidert scieden si hem in tween, Om dat si niet droughen over een, 5[regelnummer] Ende maecten van hem twee roten: Oester Goten ende Wester Goten, Ende elc hadde sinen coninc mede. Dbegin van haerre mogenthede Doet een wijs man verstaen 10[regelnummer] In sine ystorie, ende hiet JordaenGa naar voetnoot1). Van Syten quamen si, dits becant, Ende woenden eerst in een eylant, Dat Scantis bi namen hietGa naar voetnoot2): Dat lant en ghenoegedem niet. 15[regelnummer] Si voeren [uut] ende haer coninc met Ende ander volc, dat bi hem set. Doe bedwonghen si verre ende na Al dat lant van Sycia. Daer na so gheviel hem mere 20[regelnummer] Met haren coninc Philimere, Dat si der Syten lant dorhouwen Ende ghewonnen toter Dunouwen, Ende Tracien, dat an Grieken leghet, Ende Denemaerken, alsemen seghetGa naar voetnoot3), 25[regelnummer] Ende Messia, dat nu Behem heet, Wonnen si, wien lief, wien leet. Hier saten si menech jaer, Ende ghedeghen mede daer In groter menechte sonder ghetal, 30[regelnummer] Ende dwongen hare gebure al; So dat si hare wiltheit lieten, Ende harde wise lieden hieten Ende setten hare maniere mede Na wijsheit, naer hovescede, 35[regelnummer] So datter vele te scolen quamen Ende philosophie vernamen, Ende waren lange heren bekent Der wilder lieden daer omtrent. Dus gingen si inde werelt striden, 40[regelnummer] So dat si in Decius tiden, Die keyser van Rome was, Alsemen hier te voren las, Over die Dunouwe quamen, Alse of si wilden altesamen 45[regelnummer] Dat Roemsche rike destruweren. Decius wilde dat verweren Ende quam jeghen hem te stride. Daer bleven an Decius zide Hi ende sijn sone Decius 50[regelnummer] Ende menech Romein aldus. Dus worden die Goten verbout Omme dat gheluc menechfout,Ga naar margenoot+ Ende waren den Romeinen swaer. Maer het geviel aldus hier naer: 55[regelnummer] In dien tiden dat Valent Keyser was in Orient, Worden si onderlinge in stride, So dat der haerre in deene side Een was, hiet Alaricus, 60[regelnummer] An dander zide FritigernusGa naar voetnoot4). Alaricus bleef doe boven. Fritigernus bleef verscroven Ende vlo anden keyser Valente. Daer quam hi so in paerlemente, 65[regelnummer] Dattem die keyser Tracien gaf, Ende soude dat heidijnscap staen af Ende sine wapenen upgeven mede; So datse Valent dopen dede Nader Arriane maniere, 70[regelnummer] Die voer Gode es harde ondiere, Want hare ghelove dats al quaet. Dus quamen si in aergren staet, Die Goten, dan si waren te voren, Doe si heidijn waren verloren.
Van Wester Goten ende van Oester Goten. XXI. Alsemen screef ons Heren jaerGa naar margenoot+ CCC ende LXXIX voerwaer, Worden die Hunen gheware,
[pagina 61]
Dat die Goten also sware 5[regelnummer] Onderlinghe in stride waren, Ende quamen up hem ghevaren Die Fritigernuse verdreven, Ende namen menegen dat leven, Ende worpense onder hare bedwanc 10[regelnummer] Ende alle die lande mede ghemanc, Die waren onder der Goten gewelt. Dus wart der Goten macht ghevelt, Entie Hunen hilden langhe Meest al Syten in bedwange. 15[regelnummer] Fritigernus ende sine Goten Saten een stic met haren roten Onder Valente met goeden vreden. Doe worden si met pijnlijcheden Hem settende jegen tRoemsce rike. 20[regelnummer] Doe quam up hem mogendelike Metten Roemscen here Valent, Ende bleef verwonnen ende ghescent Ende verbrant te pulvere mede. Dit gheviel met rechte; want hi dede 25[regelnummer] Die Goten vander heidijnre partie Vallen indie catterie. Dus worden die Goten verheven: Al worden si des lants verdreven, Si wonnen uptie Roemsce hant 30[regelnummer] Scoenre goet ende beter lant. Dit hieten die Wester Goten. Dander, die met haren roten Sittende bleven in haer lant Onder der felre Hunen hant, 35[regelnummer] Dat hieten die Oster Goten bi namen, Die sidert uten lande quamen, Ga naar margenoot+ Ende wonnen doe altemale Up dat Roemsche rike Ytale, Daer si lange in waren heren, 40[regelnummer] Alse u dystorien hier naer leren. Die Wester Goten daden vallen Meneghe stede int lant van Gallen, Ende quamen alle in Spaengen west, Daer si haer rike hebben ghevest 45[regelnummer] Ende regneerden menech jaer, Alse u die ystorie besceet hier naer. Dus ghelike twee sware plagen Destruweerden in ghenen daghen Oester Goten ende Wester Goten 50[regelnummer] TRoemsche rike met haren roten. Nu salic u noemen bi namen Alle die coningen tsamen.
Vander Wester Goten coroniken. XXII. In keyser Gratiaens eerste jaer,Ga naar margenoot+ Datmen screef, wet vorwaer, CCC ende LXXXIGa naar voetnoot1), Was up de Wester Goten machtich 5[regelnummer] Fritigernus, ende was here Drie jaer ende nemmere. Doe AtanaricusGa naar voetnoot2) daer naer Hadde die macht maer een jaer. Naer hem bleven si bedwongen dus 10[regelnummer] Onder den keyser TheodosiusGa naar voetnoot3), Die Wester Goten, XIIII jaer, Ende sonder coninc, wet voer waer. Daer naer braken si al reine Den vrede uptie Romeine, 15[regelnummer] Ende namen teenen coninc daer Alaricus, XV jaer. Naer hem regneerde der jare drie ThamorGa naar voetnoot4); maer doe wart hie Van sinen volke versleghen daer, 20[regelnummer] Ende GonsericGa naar voetnoot5) was here een jaer: Dien sloughen die Goten mede. Doe wart here indie stede WalliaGa naar voetnoot6), die daer behilt XXII jaer die ghewilt.
[pagina 62]
25[regelnummer] Doe quam die crone up Diederike, Die behilt XIIII jaer dat rike. Daer naer TursimontGa naar voetnoot1), sijn sone, III jaer regneerde die ghone. Dese wart vermort dorperlike 30[regelnummer] Van sinen broeder Diederike, Die naer hem XIII jaer Regneerde, lesen wi vor waer. Doe wart Diederic vermort Oec van sinen broederen vort, 35[regelnummer] Ende CoritusGa naar voetnoot2) ontfinc de crone: XIX jaer drouch hise te lone. Daer naer Alaricus, sijn sone, Waest XXI jaer na tgone. Jegen desen Alarike 40[regelnummer] Quam die coninc van Vrancrike Clodoveus, die deerste was Kerstijn coninc, alsict las, Ga naar margenoot+ Ende sloughene in enen wighe doot, Ende dat lant cleene ende groot, 45[regelnummer] Dat die Wester Goten besaten Int lant van Gallen met ommaten, Dat trac hi onder Vrancrike. Alaric liet AmelrikeGa naar voetnoot3), Sinen sone, die in Spaengen trac, 50[regelnummer] Daer hi meneghe veste brac, Ende regneerde XVI jaer Over die Wester Goten daer. Dese hadde ene dochter van Vrancrike, Die hi hilt so onhovescelike, 55[regelnummer] Dat dien die coninc CyldebrechtGa naar voetnoot4), Haer broeder, doot slouch int gevecht In Spaengen, aldaer hi was here. Die Goten coren teenen here TheudoenGa naar voetnoot5), die de crone drouch daer 60[regelnummer] Achter een XVII jaer: Doe sloughene sine liede doot. Doe wart TensgheselGa naar voetnoot6) here groot: Twee jaer heefti crone gedreghen, Ende wart te siere taflen gesleghen. 65[regelnummer] Daer naer een, hiet AgelanGa naar voetnoot7), Die crone vanden Goten ghewan, Ende was coninc IX jaer; Maer hi was den volke te swaer. Doe hief jeghen hem den scilt 70[regelnummer] Een, die hiet Athanaghilt, Entie Romeine waren hem hout. Dus verslouch hi met gewout Agelame, ende was daer Coninc XXI jaerGa naar voetnoot8). 75[regelnummer] LeuwensciltGa naar voetnoot9) quam na desen, Ende was coninc, alse wi lesen, XLVI jaer; ende na tgone Waest XV jaer sijn sone, Die RitchaertGa naar voetnoot10) bi namen hiet. 80[regelnummer] Naer sine doot hi de macht liet BerterikeGa naar voetnoot11), die VII jaer Die Goten berechte daer. ZegheboGa naar voetnoot12) die quam naer desen, Ende hi staerf, het moeste wesen: 85[regelnummer] XXIX jaer was hi here. SintellamGa naar voetnoot13) ontfine die eere, Ende was coninc rechts II jaer. Doe was hi so fel ende so zwaer, Dat hi was daer omme verdreven. 90[regelnummer] Doe was die hoocheit gegeven Eenen, die hiet SisenantGa naar voetnoot14), Die hadt XX jaer in sine hant. SintallaGa naar voetnoot15), die quam daer naer, Ende waest XVI jaer 95[regelnummer] Vanden Wester Goten here. Up sincn sone quam die ere, Doe hi vander werelt sciet, Die hi jonc achter hem liet,
[pagina 63]
Die bi namen hiet TolgamGa naar voetnoot1) 100[regelnummer] Tolgam die crone nam, Ende was IIII jaer here ontfaen. Hier na wart hi afgedaen, Ga naar margenoot+ Ende wart bedwongen tiere dinc Dat hi clergie daer ontfinc, 105[regelnummer] Omme dat hi was alte kint. Na hem quam SinthasuintGa naar voetnoot2), Die XVI jaer drouch de crone. Na hem FlaviusGa naar voetnoot3), sijn sone, Die hilt XIX jaer trike. 110[regelnummer] Doe quamen uut Affrike Die Sarrasinen daer gheronnen, Die tlant van Spaengen wonnen, Ende braken met haerre macht Alder Wester Goten cracht, 115[regelnummer] Die gheduurt hadde wel naer CCC ende XLVI jaer, Sidert dat si met haren roten Ute Syten waren gestoten, Ende sidert dat si hadden geseten 120[regelnummer] Int lant van Spaengen, als wijt weten, Omtrent derdalf hondert jaer. Dit ghesciede, wet vorwaer, Datter Wester Goten ghewelt Al te neder wart ghevelt, 125[regelnummer] Int jaer ons Heren, na die waerhede, VII^C jaer ende XX medeGa naar voetnoot4). Maer van Spaengen terdendeel Bleef ongesmet ende gheel, Dat Galissien hiet bi namen. 130[regelnummer] Die Wester Goten alle te samen Noch die felle Sarrasine Ne wonnent nie met haerre pine; Want God entie kerstine wet Hevet gehouden ombesmet.
Vander Oester Goten coroniken. XXIII. Vanden Oester Goten medeGa naar margenoot+ Suldi horen die waerhede, Wie si waren die crone droeghen Sidert datse die Hunen versloeghen. 5[regelnummer] In keyser Gratiaens eerste jaer, Doe men screef al overwaer CCC jaer ende LXXXIGa naar voetnoot5), So waser in coninc ende machtich Een, hiet WimeerGa naar voetnoot6), want die Hunen, 10[regelnummer] Begonsten daer weder stunen: VI jaer was hi here ende nemmeer. NaGa naar voetnoot7) hem quam Balambeer, Der Hunen coninc, ende sloegene doot. Doe wart coninc met scaemten groet 15[regelnummer] Van Oester Goten HumontGa naar voetnoot8), Ende waest II jaer, eene corte stont. HorsmontGa naar voetnoot9) die quamer naer Ende en waest maer II jaer. Die Oester Goten waren na desen 20[regelnummer] Sonder coninc, alse wijt lesen, XL jaer in enen keer. Doe wart coninc Walemeer, Die XXXI jaer was here, Ende wart begaen in enen kere, 25[regelnummer] Daer hi vacht in enen strijt, Ende bleef daer ter selver tijt. GondemeGa naar voetnoot10) daer na, sijn broeder, Die wart der Oester Goten behoeder,Ga naar margenoot+ Ende Avas coninc XI jaer. 30[regelnummer] Diederic so quamer naer, Ende trac int lant van Ytale; Mordadelike ende niet wale Slouch hi den coninc, die Odeacer hietGa naar voetnoot11), Ende was here over dat diet
[pagina 64]
35[regelnummer] XXXIIGa naar voetnoot1) jaer in Ytale, Alse ghi hier sult horen wale. Sijn neve quam inden rike, Siere dochter sone, na Diederike, Ende was coninc in Ytale 40[regelnummer] Ende over dOester Goten also wale, Ende regneerdere VIII jaerGa naar voetnoot2). Theodatus quam daer naer, Ende was drie jaer in dat geweltGa naar voetnoot3); Ende naer desen so behelt 45[regelnummer] EdelricGa naar voetnoot4) dat lant een jaer, Ende EucariusGa naar voetnoot5) een daer naer. Totila die quam naer desen: Cume mochte eenech felre wesen, Ende was coninc X jaer. 50[regelnummer] Doe Teyas II jaer daer naer. Daer endde der Oester Goten macht Ende bleef voert al ongehacht. Nu suldi vort hier na horen, Wanen die Hunen sijn geboren.
Wanen die Hunen quamen. XXIIII. Ga naar margenoot+ Die onbescedene wiltheit, Diemen vanden Hunen seit, Dade mi zwigen vanden lieden, En daden die wighen die gescieden 5[regelnummer] Van hem int lantscap van Gallen Ende in Ytalen: dus moetic callen Van hem wonder ende waer. Ende scijnt rechts al openbaer, Dat het was dat swert ons Heren, 10[regelnummer] Daer hi mede wilde keren Met orloghen, alse wi spreken, Uptie lieden die tebreken Sine ghebode ende sine wet, Alse u hier na wert gheset. 15[regelnummer] Daer omme willict cortelike ontbinden Dat wi in ouden bouken vinden, Hoe dat hare dinc began, Daer wonder es te merkene an. Die Goten, alsic sprac te voren, 20[regelnummer] Sijn uut Syten geboren, Ute enen lande, hiet Scantia. Niet langhe gheviel daer naGa naar voetnoot6), Alse die Goten daer ute reden Ende up andere landen streden, 25[regelnummer] Om te makene hare macht meer, Dat die coninc Filimeer, Des coninx GaderixGa naar voetnoot7) sone, Diemen bi toenamen gewone Te hetene was Gaderic den groten, 30[regelnummer] Alse hi met sinen genoten Dwane der wreeder Syten lant,
[pagina 65]
Dat hi onder sijn here vant Ga naar margenoot+ Een wijfGa naar voetnoot1) sere groot ende ongedaen. Die geboot hi van hem saen, 35[regelnummer] Ende dreefse uten lande verre. Doe moeste soe henen droeve ende erre In ene wostine wilt ende groot. Daer so sochtsoe hare genoot An wilde lieden te haren doene, 40[regelnummer] Die de bouke heten FernoeneGa naar voetnoot2): Mettem deelde soe haer lijf. Dus wart gewonnen an dat wijf Dit wreede geslachte vanden Hunen, Dat sident vele roder crunen 45[regelnummer] Maecten achter erderike. Dese begonden ghemeenlike Up die merschen Meotydes Over an Azien, men waent des, Te samen wassen ende dyen, 50[regelnummer] Ende was volc van siere paertien Cleene, zwart ende einselijc, Ende cume lieden ghelijc, Ende van talen so ongehort, Dat cume dochte sijn menscen wort. 55[regelnummer] So einselike waersi te siene ane, Dat diese kenden te wederstane Met vechtene, si dadense vlien Al eenlike in hare upsien; Want so swart was hem dat vel, 60[regelnummer] Ende haer anscijn also wel Was bet gheformeert ende gheset Naer des duvels maermoset, Dan mensceliken ghelateGa naar voetnoot3). Hare ogen geleken bet ghate 65[regelnummer] Dan ogen, diese eerst sach ane. Stout waren si inden bestane Ende fel, alse ghi moghet horen. Alse hare kindere waren geboren, Dien knechtkinen vilden si altehant 70[regelnummer] Die wanghen af selve metter hant, Dat si smaecten eerst die wonden, Eer si soch sughen bestonden: Dus bleven die manne sonder baerde. Vele consten si vanden paerde. 75[regelnummer] Dapper, stout ende sere wreet, Ende over die scouderen breet, Corte halse, ende goet ten boghe: Tfierste volc dat wesen moghe. Van dusdanen aerde, alswi noemen, 80[regelnummer] So waren die Hunen comen.
Hoe die Hunen verwonnen die Goten. XXV. Hare macht nam sijn beginGa naar margenoot+ AnGa naar voetnoot4) hare zeghe ende haer gewin Uptie Goten inden stride; Ende dat ghesciede in dien tide, 5[regelnummer] Datmen screef ons Heren jaer CCC ende LXXIX, dats waer; Ende quam bi dusgedanen saken, Dat si die Goten verstaken. Die Hunen saten, wi wanen des, 10[regelnummer] Over die mersche Meotydes An Azien metten berghe besloten. Si plaghen oec met haren rotenGa naar margenoot+ Te jaghene, want si hem generden Daer mede van dien dat si verterden;
[pagina 66]
45[regelnummer] So dat die Huunsche jagers quamen, Daer si eene vliende hinde vernamen Mids over die mersce Meotydes. Nu waenden die Hunen des Dat mense liden niet en mochte, 20[regelnummer] Want noint eer man en besochte, Ende quamen volgende der hinden, Daer si tlant beseten vinden, Ende bespieden der Goten lant, Ende quamen weder altehant 25[regelnummer] Dien selven woch, die hem die hinde Gheleert hadde, die el niemen kinde, Ende brochten haren Hunen de mare, Hoe daer over gescepen ware. Dus quamen si heimelike gelopen 30[regelnummer] Boven uut Azien in Europen. Ghelijc dat tcaf vliet vor den wint, Quamen si al onbekint In der Syten lant gesprongen, Ende hebbent altemale gedwongen; 35[regelnummer] Entie Goten, die met eren Lange hadden gewesen heren, Ende nu onderlinge streden, Of si drevense uut haren steden, Of si brochtense an haren danc 40[regelnummer] Altemale in haer bedwanc. Hieromme worden si verheven, Dat si om niemen en wilden ghevenGa naar voetnoot1). Tachterst visierden si ende dochten, Hoe si die werelt gescenden mochten. 45[regelnummer] Binnen LXXX jaren hadden si Dese coningen, lesen wi: Balamber ende MunsitGa naar voetnoot2), die wan Ettelen, den fellen man; Maer voer Ettelen so was here 50[regelnummer] Rugula sijn broeder eere, Ende Vleda sijn broeder daer naerGa naar voetnoot3). Doe Ettel, die menegen vaer Dede alden Roemscen rike, Want hi quetset jammerlike. 55[regelnummer] Na hem quam ErvachGa naar voetnoot4), sijn sone, VI jaer regneerde die ghone. Doe crancte der Hunen macht, Want si bleven al ongehacht. Doch regneerden si daer naer 60[regelnummer] Omtrent wel LXX jaer; Maer der coningen swighen wi, Want si alle hieten KagamiGa naar voetnoot5). Al sonder dese wilde liede, Die ic hier voren bediede: 65[regelnummer] Persen, Vranken, Sarrasine, Bertoene, Ingelsche, Wimmeline, Oester Goten, Wester Goten, Wandelen ende Huunsche roten, So waren andere liede mede, 70[regelnummer] Die overgrote pijnlijchede Daden up dat Roemsche rike: Tuerken, Bulgren, dies gelikeGa naar margenoot+ Die Gepyden entie Alane, Alsic hier voren dede te verstane; 75[regelnummer] Want nu meer willic anevaen Mine materie, ende doen verstaen, Twi ic hier voren hebbe bediet Aldus menegerande diet.
Hoe Gratiaen besette sijn rike. XXVI. Gratiaen, Valentijns sone,Ga naar margenoot+ Hadde eenen broeder, ente gone Hiet Valentiniacn naden vader. Dese worden keysers bede gader, 5[regelnummer] Ende warent VI jaer te samen, Int jaer ons Heren, alse wijt vernamen, CCC LXXX ende een mede.
[pagina 67]
Tote Amiens indie stede Ontfinc Gratiaen die crone 10[regelnummer] Met eeren ende oec harde scone, Ende gaf hare de name mede, Die soe al noch hout de stedeGa naar voetnoot1) Ga naar margenoot+ Int eerste jaer van sinen rike Besette hi sine dinc vroedelike. 15[regelnummer] Alse hi vernam Goten ende Hunen Beede gader up hem stunen, Coes hi eenen stouten man Te sinen gheselscepe dan, Theodosius, alse wijt horen, 20[regelnummer] Die van Spaengen was geboren, Ende beval hem ghetrouwelike In Orient dat keyserrike. Dat vinc hi ane alse een stout man; Want hi cortelike verwan 25[regelnummer] Die Goten ende heefse ghescent, Die Gratiaens oem Valent Verslegen hadden ende tRoemsce here. Dus quaemt hem wel na sinen gere, Ende brachte in corten tiden 30[regelnummer] Met siere doget ter Roemscer ziden Al Grieken ende Trachen ende Orient Ende groot lant daer omtrent, So dat bi hem dat Roemsce rike Wart verheven mogendelike. 35[regelnummer] Dese Theodosius, alsic nome, Was goet kerstijn man ende vrome, Ende God, alse ghi sult horen, Haddene sonderlinghe vercoren. Van hem moet nu die tale bliven, 40[regelnummer] Want hier na sulwire af scrivenGa naar voetnoot2). Ga naar margenoot+ Gratiaen sette sine vaert Saen ten Duutscen lande waert; Want die Aelmanne waren ontbroken, Ende braken dat si hadden gesproken 45[regelnummer] Ende gesworen der Roemscer wet. Nu hevet hi hem also gheset, Dat hi comen es entie sine Upten Rijn tote Argentine, Dat men in Dietsch Straesborch heet: 50[regelnummer] Daer vant hi die Aelmanne gereet Up hem met ongetelden here. Sine hope ende al sijn ghere Stont meer an Gode alleeneGa naar margenoot+ Dan an al sijn volc ghemeene. 55[regelnummer] An Jhesus Cristus bat hi genaden, Diene niet liet omberaden; Want hi hevet die vianden bestaen, Die heidijn waren, ende ondaen Ende afghesleghen met gewelt 60[regelnummer] XXX^M man upt velt, Ende vacht dus metter Gods genaden Met eeren ende met lettel scaden.
Van Maximuse ende ander dinc. XXVII. In Gratiaens tiden gevielt aldus,Ga naar margenoot+ Dat van Rome voer Maximus, Ende was van Constantijns geslachte, Ende voer in Bertaengen met machte, 5[regelnummer] Daer hi ontboden was aldus; Want die coninc Octavius Van Bertaengen, dat hiet dat grote, Om dat hem rieden die ghenote, Ende dat hi was sonder sone, 10[regelnummer] Haddene ontboden omme tghone, Dat hi hem wilde in sijn leven Siere eneghere dochter gheven, Ende alt conincrike daer mede Naer sine doot in goeden vrede. 15[regelnummer] Dus wart geent huwelijc gedaen, Ende Octavius staerf saen,
[pagina 68]
Ga naar margenoot+ Ende Maximus die ghewan An hem die Bertaensche man, Ende sette doe sine vaert 20[regelnummer] Ten rike van Rome waert, Dat hijt afwonne Gratiane Ende sinen broeder Valentiniane. Hier over quam hi in Armorike: Dat wan hi hem af mogendelike, 25[regelnummer] Ende besettet met Bertoenen. Hine liet staerken no cocnen, No weder ridder noch seriant, Cume in al Bertaengen lant, Hine voeredse in sine scare. 30[regelnummer] Dat Aermorike hiet hi dare Cleene Bertaengen daer ter steden: Noch hetet Bertaengen heden. Bi desen Maximus so waert Grote Baertaengen met sire vaert 35[regelnummer] So ontset van ridderscepe, Datter altehant met scepe Die PoitevinenGa naar voetnoot1) inne quamen, Die tlant den Bertoenen namen. Maximus voer vort in Gallen, 40[regelnummer] Ende want wel naer met allen, Ende es ten Rine waert getogen Met stouten moede ende met hogen, Alse die wille winnen al Almaengen, heeft hijs geval, 45[regelnummer] Ende setten te Trieren in de stat Sinen conincstoel na datGa naar voetnoot2). Ga naar margenoot+ Dit orloghe ende dit striden Was in sente Martijns tiden, Ende Maximus die hadde conde 50[regelnummer] Ga naar margenoot+ An hem oec ter selver stonde. Ende also wel alse tRoemsce rike Verwerret was al sekerlike, Also wel was die heileghe kerke Verwerret onder die valsche clerke, 55[regelnummer] Die hem verheffen wilden so; Want een Griec, hiet Macedo, Wilde up die Drievoudichede Seggen sware ongelovechede, Ende seide dat al openbare, 60[regelnummer] Dattie Heilege Gheest geen God en wareGa naar voetnoot3). In Spaengen begonste upgaen Een meester, hiet Prissiliaen. Het ware al een, seide die gone, Vader, Heilech Gheest ende Sone, 65[regelnummer] Een persoen wert ende God. Oec wederseide die sot Vleesch tetene, want die viant Maectet, seidi, metter hant. Huwelijc hilt hi over niet, 70[regelnummer] Want hi wijf ende man verscietGa naar voetnoot4); Ende ander ongelove vele, Datten leken ginc uten spele.
Wat in Gratiaens tiden gevel. XXVIII. Omme dit gheestelike orlogheGa naar margenoot+ Stichtemen ene consilie hoghe Te Constantenoble indie stat, Want Theodosius wilde dat, 5[regelnummer] Ende Damasius, die doe paues was, Die ghehinghede mede das. Aldaer was ghecondempneert Macedo, ende oec ghewert Uter kerken ghelove mede; 10[regelnummer] Ende daer maectemen indie stede Credo in unum, sonder saghe,
[pagina 69]
Datmen singhet alle Zondaghe Van onsen ghelove, Gode teeren Ende Macedone tonnerenGa naar voetnoot1) 15[regelnummer] Vanden quaden Prissiliane, Die ongelove dede te verstane,...Ga naar voetnoot2) Die wart omme sijn dulle spreken Ute Ytalen al gesteken Vanden paues Damasius 20[regelnummer] Ende vanden heilegen Ambrosius. Doe quam hi int lant van Gallen Tote Boygiers al met allenGa naar voetnoot3), Daer een seent versament was. Daer was inne, alsict las, 25[regelnummer] Die milde Martijn van Tours. Daer en vant hi geen succours; Want alsement beweren woude, Beroupen wildijt also houde An Maximus, die geweldelike 30[regelnummer] Doe commen was int keyserrike, Alsic u seide hier vort. Van Maximuse was hi ongehort Ende verstoten daer oec mede Ute sire bisscopliker stede. 35[regelnummer] Doe trac hi te Trieren in de port, Daer hi qualike wart vermort, Ga naar margenoot+ Entie ghene, die met hem waren, Moesten qualike mede varen. Ga naar margenoot+ In des Gratiaens tiden mede 40[regelnummer] Leestmen dat Jeronimus dede Biden paues Damasiuse lesen, Bi wies orlove het moeste wesen, Den zoutre in ons Heren kerke; Ende quam eerst onder die clerke 45[regelnummer] Ten selven tiden van hem beeden, Alse wi vanden salmen sceden, Gloria Patri, dat men singhet Alsemen die salme ten ende bringet. Ga naar margenoot+ In des Gratiaens vijfte jaer 50[regelnummer] Begonste hare te verheffene swaer Justina, Valentiniaens moeder, Die mettem was keyser, sijn broeder, Jeghen die kerke van Meilane, Want soe was eene Arriane. 55[regelnummer] Die bucgerieGa naar voetnoot4) wederseget algader, [Dat] die Sone metten Vader Evengheweldich niet en si. Dese heresie was bidi Vander heileger kerken verdoemt. 60[regelnummer] Dese Justine die quade coemt Tote Meilane, ende wilde verdriven Sente Ambrosise ofte ontliven, Want hi was die met ghewelt Onse ghelove staende behelt. 65[regelnummer] Justina gelovede eere ende scat, Mochte iemen vulbringen dat, Dat hine wech voerde met machte, Waert bi daghe of bi nachte, Ende menne in anderen lande dade; 70[regelnummer] So dat een bi valschen rade Bider kerken hilt ene kerre, Quame hi uut, dat hine verre In anderen lande voeren soude. Maer hi selve, die dit doen woude, 75[regelnummer] Wart van siere mesdaet gevaen, Ende uptie selve karre gedaen Ende ghevoert uut siere macht: Dus becochti sine jacht.
Vanden Vranken ende ander dinc. XXIX. In keyser Gratiaens vijfte jaerGa naar margenoot+ Staerf Priamus, weetmen vorwaer, Deerste here vanden Vranken, Die tRoemsce rike begonde cranken, 5[regelnummer] Ende sijn sone Maercomerijs, Die vromech was ende sere wijs,
[pagina 70]
Wart over die Vranken here, Ende mettem noch een ander mere, Die Symeo bi namen hietGa naar voetnoot1). 10[regelnummer] Dit wel onsienlike diet Wart wassende ende hilden over tsine Tlant beneven den Rine, Ende besittent met ghewelt. Doe te Rome wart ghetelt 15[regelnummer] Vander Vranken overdaet, Sendere die ghemeene raet II hertoghen met groten here Ga naar margenoot+ Uptie Fransoysen ter were: Eraclius ende HoruntineGa naar voetnoot2). 20[regelnummer] [Si] quamen, alst wart in schine, Neven Trieren inden stride. Daer worden die Romeine onblide, Want lettel ontgincker vanden here. Die heren bleven indie were 25[regelnummer] Beede up ghenen velde doot. Lettel eneghen wederstoot Ghereede hare die Roemsce port Uptie stoute Vranken vort; Want der Vranken macht die wies, 30[regelnummer] Ende Rome viel int verlies. Dese Marcomeris was here daer Vanden Vranken XXXIII jaerGa naar voetnoot3). Ga naar margenoot+ In keyser Gratiaens seste jaer Wart orloghe groet ende swaer 35[regelnummer] Van Maximus upt keyserrike; Want hi wan hem af fierlike Gallen wel naer altemale, Ende quam vort also wale Orlogen uptie Roemsce crone. 40[regelnummer] Tote Lyons uptie Rone Daer wart Gratiaen versleghen. Maximus settem vort daer jegen, Dat hi winnen wilde Ytale. Daer ute verdreef hi also wale 45[regelnummer] Den anderen keyser Valentiniane, Dat hi moeste wiken dane, Ende sijn quade moeder Justine, Die sente Ambrosise dede pine, WartGa naar voetnoot4) verdreven uten lande, 50[regelnummer] Ende dogede pine ende scande; Dat soe te doene hare vermat Sente Ambrosise, wart soe satGa naar voetnoot5). Aldus wan Maximus met allenGa naar margenoot+ Beede Ytalen ende Gallen 55[regelnummer] Ende vele van Aelmaengen Metten ridderscepe van Bertaengen, Ende ware keyser ende here bleven, Hen haddem niet genomen tleven Theodosius, die Gratiane 60[regelnummer] Wrac ende Valentiniane, Alse u die bouc verclaren sal, Die hier naer sal comen al. Nu suldi horen een deel bedieden Vanden goeden heilegen lieden, 65[regelnummer] Die in Gratiaens tiden waren, Haer leven ende haer welvaren, Ende Jheronimus bloemen mede, Daer men vint vele wijshede.
Van sente Basilise den groten. XXX. In keyser Gratiaens derde jaer,Ga naar margenoot+ Alsmen screef, wet vorwaer, Dat incarnation ons Heren, Alse ons vraye ystorien leren, 5[regelnummer] CCC LXXX ende oec viere, Doe staerf die heilege goedertiere, Die grote Basilis, alsict las, Die bisscop tote Cesarien was. DesenGa naar voetnoot6) omme sine heilechedeGa naar margenoot+ 10[regelnummer] Verbaerde God om sine bede, Ende leerdem die heilege wort, Diemen brinct ter messen vort, Daer men met doet tsacrament. DesenGa naar voetnoot7) Basilis, alsemen kent, 15[regelnummer] Was vertoget openbare
[pagina 71]
Van Mercurise den maertelare, Dat hi doot stac, alsonder waen, Den quaden keyser Juliaen. Dese Basilis die verbat 20[regelnummer] Eenen jongelinc teere stat, Die hem den duvel met vrijen zinne Upgaf om eere joncvrouwen minne, Ende ontweldegede met gewelt Den viant, alse sijn vers telt, 25[regelnummer] Dat hi den brief up moeste geven, Daer die manscap in stont gescreven. Andere miraclen ghemeene Dedi vele grote ende cleene, Ende, alse hi lach up sine doot, 30[regelnummer] Eenen ersatre hi ontboot Die Jode was ende Joseph hiet, Om dat hi wille dat hi besiet Een deel hoet mettem stont. God haddem gemaket cont, 35[regelnummer] Dat hi dien Jode bekeren soude, Eer dat hi voere onder moude. Dies haddene Basilis vercoren, Ende leidem menechwaerf te voren Dat hi kerstijndoem ontfinghe, 40[regelnummer] Maer dander ontseide die dinghe. Nu was dese Joseph so wijs Vanden pulse, dat hi den prijs Hadde van al die men wiste; Want hi nemmermeer en miste, 45[regelnummer] Hine seide elken zieken man, Oft enech ontgaen ware daer an. Nu es hi tote Basilise comen, Ende hevet sinen aerm ghenomen Ende taste den puls. Doe vragede hi: 50[regelnummer] ‘Joseph, wat dinct u van mi?’ Die Jode sprac: ‘Nu hore mijn callen, Die zonne sal metter zonnen vallenGa naar voetnoot1);’ Alse of hi seide: ‘Du suls echt, Alse die zonne laet haer lecht, 55[regelnummer] Saltu enden, ende dus namelike Sal enden die zonne van erderike.’ Basilis antworde sonder sorgen: ‘Oft ic leve tote morghen, Wat sal dan daer af wesen?’ 60[regelnummer] - ‘Here,’ sprac hi, ‘en mach niet wesen. Dine ziele sal in di geduren Cume die stont van ere uren.’ Basilis sprac: ‘Oft ic ondraghe Mijn lijf tote maergijn middaghe, 65[regelnummer] Wat seghestu daertoe, man?’ Die Jode sprac: ‘So stervic dan.’ - ‘Ja!’ sprac Basilis, ‘du sult ontsterven Den duvel, ende Gode uperven.’ Doe sprac die Juede: ‘Ic verstaGa naar margenoot+ 70[regelnummer] Waerwaert dat dijn meenen gha. Mine ghelove willic begeven, Mogestu also lange leven.’
Hoe hi den duvel den jongelinc namGa naar voetnoot2). XXXI. Basilis sette sine ghebedeGa naar margenoot+ Ane Gode, an sine mogenthede, Dat hine so lange sparen woude, Dat hi dien Juede behoude. 5[regelnummer] Die Juede es smaergens comen Ende heeftene levende vernomen. Doe viel hi up sine knien Ende lovede Gode mettien, Dien die kerstine nu anebeden, 10[regelnummer] Ende wart kerstijn daer ter steden; Ende Basilis heeft messe ghedaen, Ende ginc te bedde ende staerf saen. Doe quam Joseph, die Jan hietGa naar voetnoot3), Ende alse hi den bisscop doot siet 15[regelnummer] Ter selver tijt, ter selver stont, Alse ghesproken hadde sijn mont, Viel hi neder up sine berstGa naar voetnoot4) Ende seide: ‘Here Jhesus KerstGa naar voetnoot5) ! Vrient ons Heren! hadstut gebeden, 20[regelnummer] Du waers noch in dire gesontheden.’
[pagina 72]
Dus bleef doot in desen doene Basilis, die in sinen sermoene Menegen mensche bekeerde, Ende dien God sonderlinge eerde. 25[regelnummer] Upten jaersdach bleef hi doot, Ende wart begraven met eren groot. Ga naar margenoot+ Inden selven tiden mede Was paues te Rome indie stede Damasius, ende was vorwaer 30[regelnummer] Doe in sijn XVste jaerGa naar voetnoot1); Ende Jeronimus was doe mede Te BethleemGa naar voetnoot2) indie stede, Die hem liet werden te sure Sere die Heileghe Scrifture, 35[regelnummer] Daermen mede af tellen sal Leringhe te wonderne al, Ende sine vite, die scone es sere Te horne, die mintGa naar voetnoot3) onsen Here.
Van sente Jheronimuse. XXXII. Ga naar margenoot+ Jheronimus was geboren In Pannonien, alse wijt horen, Dat nu Hongerien heet. Jonc was hi te Rome geleet, 5[regelnummer] Ende daer ontfinc hi kerstijnhede. Lettren ende gramarien mede Leerdi van meester Donate, Die makede dor der kinder bate Enen bouc, die heet Donaet. 10[regelnummer] Jheronimus ter scolen gaet, Ende leerde in Griex philosophie Ende in Latine die clergie; Eubreusche lettren ende tale Leerde hi utermaten waleGa naar voetnoot4). 15[regelnummer] Moenc wart hi in sire joget, Ga naar margenoot+ Ende hilt hem emmer an die doget. Maghet bleef hi al sijn lijf Ende levede al sonder wijf, Alse die pijnde na hem te gevene 20[regelnummer] ElkenGa naar voetnoot5) van vulmaecten levene. Doe hi hadde XXXIX jaer, Wart hi in Rome sere maer, Ende hem wart priesterscap gegeven Ende teenen cardenael verheven, 25[regelnummer] Ende was indie stat III jaer Ende van clergien so maer, Dat alt volc sprac openbare Dat hi des pauescaps werdich ware. Maer alse hi sach der clerke voere, 30[regelnummer] Entie moenken so in roere, Dat schande was ende zonde, Want hijt ghedogen niet en conde, Hi lachteret hem harde sereGa naar voetnoot6); Dies wart hi ghehaet te mere 35[regelnummer] Vanden pacpscape, die hem laghe Leiden bi nachte ende bi daghe, Ende verkeerden sijn doen in aves. Nochtan Damasius die pauesGa naar margenoot+ Haddene harde sere vercoren; 40[regelnummer] Doch die clerken daden hem toren, Ende hebbene teere stont gevaen Ende wijfs clederen anghedaen, Ghelijc of sine teere steden Ghevaen hadden in dorperheden, 45[regelnummer] Ende met dusghedane wort Verstieten sine uter port. Doe hi van Rome verstoten was,Ga naar margenoot+ Quam hi ghevaren, alsict las, Te Constantenoble, daer hi vant 50[regelnummer] Den bisscop, Gregorius ghenant, Eenen heilegen man ende enen vroeden. Hem beval hi hem in hoeden, Ende leerdem vele van siere constGa naar voetnoot7), Dies hi hem drouch wel grotenGa naar voetnoot8) jonst. 55[regelnummer] Van danen voer hi in Surien,
[pagina 73]
Omme te leerne meer clergien, Ende omme te werdene hermite. Daer bescreef hi Malcus vite, Eens moencs die gevaen was, 60[regelnummer] Die lustich was, nu merket das.
Van Malcus aventuren. XXXIII. Ga naar margenoot+ Malcus moeder ende vader Wildene dwingen bede gader, Dat hi trecken soude te wive; Maer hi seide: hi wilde dat blive, 5[regelnummer] Want hi sette hem te desen Dat hi moenc wilde wesen. Dus es hi henen stille verholen Vader ende moeder ontstolen, Ende vliet in hermitagen te hant, 10[regelnummer] Daer hi vele moenken vant. Mettem heeft hi hem begeven Ende es aldaer een stic bleven. Daer na quam hem inden moet, Dattem sijn zin te lande stoet; 15[regelnummer] Ga naar margenoot+ Want hi hadde vernomen mare, Dat sijn vader [doot] bleven wareGa naar voetnoot1), Ende wilde troesten siere moeder Ende maken des te vroeder, Dat soe ghenen andren man en name. 20[regelnummer] Den abt was dit ombequame, Ende seide emmer openbare, Dat des viants coringe ware. Malcus seide: ‘Hiers geen vlien, Ic moet miere moeder emmer sien;’ 25[regelnummer] So dattene sijn abt liet gaen, Maer hi liet eersten menegen traen. Dus so ginc hi henen mettien, Ende hevet van verren versien Gheselscap, die ghinder quamen, 30[regelnummer] Omtrent wijf ende man te samen Tote LXX wel bi ghetale. Daer mede ghesellede hi hem wale; Ende alsi aldus henen gaen, Quamen si te ghemoete saen 35[regelnummer] Roveren, heidine, Sarrasine, Up pacrden, up kemele, die hem pine So groot daden, daer si ghingen, Dat si aldie rote vinghen, Ende deelden tgoet entie liede. 40[regelnummer] Malcus den moenc ghesciede, Dat hi ende eene kerstine vrouwe Quamen te deele met groeten rouwe Eenen heidinen tien male, Diese brachte te siere zale, 45[regelnummer] Daer eene vrouwe was, ende mense dwanc Die tanebedene an haren danc. Daer was hem bevolen mede Die scaep te hoedene, alse hi dede, So dattene die heidijn daer naer 50[regelnummer] Dwanc ende dede vaer, Dat hi ghemeenen soude sijn lijf Jegen dat goede kerstijn wijfGa naar voetnoot2). Malcus nam die vrouwe onblide Ende ledetse over ene zide 55[regelnummer] Daer bi in ene hagedochte. Een swert hi daer mettem brochte, Ende seide: hi sloeghe hare liever dootGa naar voetnoot3), Dan hi quaetheit dade so groot. Die vrouwe sprac: ‘En doe mi niet! 60[regelnummer] Al willestu doen dat men di hiet, Ic bleve mi oec liever doot, Dan ic dade dat men mi geboot. Hout mi inder suverheden, Ic sal wel wachten oec dijns vreden. 65[regelnummer] Laet onsen here wanen dan, Dat ic dijn wijf bem ende gi mijn man, God saelt kennen ende ons lonen. Wi mogen lichte hem dus honen, Dat wi nachts te gader laghen, 70[regelnummer] Eist dat wi wel over een dragen.’ Alse Malcus hort so wisen raet, Dinket hem goet, na dien dat staet,
[pagina 74]
Ende minnedse vele te meer in desen, Dan of soe sijn wijf hadde gewesen. 75[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dus waren si lange stont te samen, Dat si niet te gader en quamen, So dat mense liet onbehoet; Want here ende vrouwe vermoet, Dat si tontgane hem niet ne pinen. 80[regelnummer] Malcus began van rouwen dwinen, Alse hi dochte om theilege leven, Daer hi hem uut hadde verdreven, Diesmen in hermitagen pleghet; So dat de vrouwe te hem seghet, 85[regelnummer] Want soe wart sijns rouwen geware, Ende seide: wildi stille of openbare, Soe wilde gherne, mocht gescien, Mettem aventuren plienGa naar voetnoot1). Dus sijn si over een ghedraghen. 90[regelnummer] Des nachts si hem aldus bejagen: Si hebben twee gheete geslegen, Die velle genayt ende gedwegen, Ende daer af gemaect II malen. Dat vleesch ziedsi sonder talen, 95[regelnummer] Dat si eten souden ter noot In dien weghe lanc ende groot; Ende si gingen henen vlien, Ende dicke over hare scoudere sien. Naden derden dach si saghen 100[regelnummer] Hem tween na hem comen gejagen Up II kemele cuersale, Diese achtervolgedenGa naar voetnoot2) wale; Want si vonden in dat zant Hare voetspore altehant. 105[regelnummer] Doe saghen si ter rechter zide Een hol, dat ondaen was wide. Vervaert waren si in alre manieren Van ghevenijnden dieren; Nochtan die noot riet hem dat, 110[regelnummer] Dat si vlien in dat ghat. Doe so quam daer jeghen recht Haer here ende een sijn knecht, ‘Ende riepen up ons beden tsamen, Dat wi uut dien ghate quamen; 115[regelnummer] Ende alsi ons daer waenden winnen, Was daer eene leuwinne binnen Inden hole ter selver stont, Al en waest hem niet cont, Die gheworpen hadde aldaerGa naar voetnoot3).’ 120[regelnummer] Doe soe horde dat mesbaer, Es soe uten hole ghevaren, Ende dodedse beede daer te waren Ende brochtse in ghetogen Deen naden anderen vor haer ogen. 125[regelnummer] Doe worden si aldaer ter stede In hopen ende in vreesen mede, Want si die leuwinne ontsagen. Des maergens, alst began dagen, Nam die leuwinne haer kint, 130[regelnummer] Ende gaet henen daer soe vint Haer ghevouch, ende es gesceeden, Ende laet gheent hol hem beeden. Doe gingen si uut tien male, Ende namen die kemele cursale, 135[regelnummer] Diemen dromedaris heet,Ga naar margenoot+ Ende so henen daer mede ghereet, Ende reden VIII dage, eer si quamen Daer si sekerheit vernamen, Ende si quamen in kerstijnre were, 140[regelnummer] Daer si vonden tRoemsche here, Ende waren vorden maerscalc brocht, Diese hevet ondersocht, Hoe hem hare aventure verginc. Malcus teldem al die dinc, 145[regelnummer] Ende si loveden onsen Here (Dier dinc wonderde hem sere), Ende Malcus bleef moenc daer na Int lant van Mesopotania,
[pagina 75]
Ende sine lieve reine amie 150[regelnummer] Beval hi Gode ende sente Marie, Diese vort wel heeft behoet, So dat soe quam ten ende goet.
Noch van sente Jheronimuse. XXXIIII. Ga naar margenoot+ Dese aventure van Malcus Bescrivet ons sente Jeronimus. Nu hort vort sijn selfs vite. Jheronimus begerde met vlite 5[regelnummer] Selve te proevene wat ware Te levene in hermitagen scare, Daer hi in was, alst wel sceen, IIII jaer al achter een Met moenken, die hem also sware 10[regelnummer] Pijnden, dat openbare Schinen mach in desen tiden, Dat nu niemen en mochte liden; Want hi doet aldus bekinnen Sinen lieven tween caerminnen, 15[regelnummer] Paulen ende EustochenGa naar voetnoot1) mede, Die kenden sine heimelichede: Ga naar margenoot+ ‘O wi!’ seit hi, ‘mi gedinct das, Dat ic in hermitagen was In dat grote woeste lant, 20[regelnummer] Dat die zonne hevet verbrant, Daer die aerme moenken lagen In hutten, open alse haghen. Hoe dicken gedochte mi das, Dat ic te Rome in feesten was. 25[regelnummer] Ic sat alleene, want mijn gedochte Was bedroevet harde onsochte. Mijn aerm vel was dorronnen Ende dorscenen metter zonnen, Dat welnaer mijn been dorstac. 30[regelnummer] Up mine crune enen zac, Dat mi tfel was van hitten swart Ende gelijc eenen steene hartGa naar voetnoot2). Mijn leven dat was alle dagen Suchten, weenen ende clagen; 35[regelnummer] Ende alse mi dan die slaep verwan, Daer ic jegen vacht nochtan, Lagen mine aerme magre lede Cume uptie blote erde mede. Van spisen ende van dranke gerede 40[regelnummer] Swigic best hier ter stede; Want der zieker liede pusoen Dat was cout water in haer doen,Ga naar margenoot+ Ende ghesodene spise mede Dat hiet overdadichedeGa naar voetnoot3). 45[regelnummer] Ic maecte mi aldaer geselle Omme die vreese vander helle, Ende verdoemde mine lede In dus swaren kaerker mede Met serpenten, slangen ende ander diere. 50[regelnummer] Ende al wasic in diere maniere, Nochtan was mijn gedochte gans, Ende was dicken dans Metten mageden in mijn gepeins. Ic hadde van aermoeden den weinsGa naar voetnoot4), 55[regelnummer] Want mine wangen waren bleec, Alse die van hongre waren weec; Nochtan en was niet te min Int begeren mijn zin. Mine vercoude leden bloot, 60[regelnummer] Die welnaer scenen doot, Daer in nochtan bernde mede Die brant der onsuverhede. Dus wasic alre hopen quite. Doe viel ic neder met vlite, 65[regelnummer] Alse Magdaleene, te Jhesus voeten, Ende began weenen ende hem groeten, Ende dwouch met tranen sine voete Ende drogedse weder harde soete Met minen hare: in derre maniere
[pagina 76]
70[regelnummer] Temperdic van sinen viere Dat vechtende vleesch ende maket mat, Want binder weke ic niet en at. In scame miGa naar voetnoot1) niet jegen u, amien, Mine onsalechede verlijen; 75[regelnummer] Maer ic clage u aldas, Dat ic niet en bem dat ic was. Mi ghedinct wel dat ic lach Ende riep nacht ende dach, Ende slouch voer mine borst dan sere, 80[regelnummer] Ende sesseerde min no mere, Eer ic getroest was ende gescouden Van Gode, die mi wilde behouden. Mine celle, daer ic in lach, Vruchtic selve ende ontsach, 85[regelnummer] Ghelijc alse of soe weten mochte Mijn gepeins ende mijn gedochte; So wardic up mi selven erre, Ende ginc indie wostine verre. Saghic dan enege hole dale, 90[regelnummer] Oft hoghe roetsen gescuert ende vale, Daer vielic in mine gebede Ende kaerkereerde minen lachame mede, Ende dan na menech traen Ende zuchten, dat ic uut liet gaen, 95[regelnummer] Ende mine ogen inden hemel hingen, Quamic dicke in sulken dingen, Dat ic metten ingelen was, Ende zanc vroilike ende las: ‘In odore,’ dat versekijn, 100[regelnummer] Dat dicke singen die magede fijnGa naar voetnoot2). Of dan die ghene dit gedogen, Ga naar margenoot+ Die hare vleesch te magerne pogen Ende verteren inden dullen live, Ende haer gepeins es dus keytive: 105[regelnummer] Wat gedoget die joncvrouwe dan, Die alle weelde heeft sonder man? Men mach wel seggen dat al bloet, Dat soe es al levende dootGa naar voetnoot3).’
Vanden leuwe die hem diende. XXXV. Alse Jeronimus IIII jaerGa naar margenoot+ Dus gelevet hadde daer, Doe voer hi danen te Bethlem. Daer versaemden ane hem 5[regelnummer] Vele ghesellen in corter stont. Daer maecti, alst es cont, Een cloesterkijn ende een covent, Dat tote hem quam al omtrent. Daer studeerdi ende ontbant, 10[regelnummer] Ende screef selve metter hant L jaer ende anderalf mede Der Scrifturen heimelijchede, Daer hi aldie Byble besochte Ende uten Ebreuscen in Latijn brochte. 15[regelnummer] Daer dedi sine tande sagen;Ga naar margenoot+ Want men hordene dicke clagen, Dat hi dat Suurs ende dat Caldeus, Dat Arrabis ende dat Ebreus Ten besten niet en conste gespreken, 20[regelnummer] Die worde bughen, die tale breken. In Bethleem gesciedem medeGa naar margenoot+ Dat hier nu staet te derre stede: Eens up enen avont hi sat Met sinen jongers ende at, 25[regelnummer] Ende disputeerde van scrifturen. Doe quam daer ter selver uren Een groot leu, sachte gemoet, Die hinkede an sinen enen voet, Ende Jheronimus dedene dwaen, 30[regelnummer] Ende wart daer geware saen, Dattem een struuc daer in stac. Te hant hi dat hout uuttrac, Ende maket hem scone ende bant, Entie leu genas te hant. 35[regelnummer] Al siere felheit hi vergat, Ende bleef aldaer ter stat Onder die moenke sachte ende tam.
[pagina 77]
Jheronimus sach wel ende vernam, Dattene God hem sende gemene 40[regelnummer] Niet om den seeren voet alleene, Maer om vriendscapGa naar voetnoot1). Hi hem beval, Ende bider broederen rade al, Dat hi den ezel hoeden soude, Die te ghane plach ten woude 45[regelnummer] Ende hout te draghene ten viere, Dat hine wachte jegen ander diere. Die leu dede datmen hem seide, Ende hoede den ezel in de weide. Doe gevielt up enen dach, 50[regelnummer] Dat die leu sliep aldaer hi lach, Ende coepmanne quamen, die daer leden, Ende sagen den ezel tiere steden Ga naar margenoot+ Sonder hoede ende namene mede Om last te dragene, alse noot dede. 55[regelnummer] Die leu ontspranc ende wart geware, Dat sijn ezel verloren ware, Ende sochtene lange ende vants niet. Savonds, als hi vanden velde sciet, Quam hi ter porten droeve ende spade: 60[regelnummer] Hine dorste incomen van mesdade. Die broedere sagene ende waren gram, Dat hi sonder ezel quam, Ende waenden dat hine hadde verbeten Ende van groten hongre gheten, 65[regelnummer] Ende hietene keren danen te hant Ende eten dat remenantGa naar voetnoot2). Ute gingen si mede tien stonden Ende sochtene; alsijs niet en vonden, Hebben sijt Jeronimuse getoget, 70[regelnummer] Die seide: ‘Laet staen ende gedoget Goedertierlike u verlies.’ Den leu geboden si dies, Sint hi den ezel verloes, haer dier, Dat hi hout selve hale hier. 75[regelnummer] Hi dede datmen hem geboot Sonder felheit clene of groot. Eens es hi te velde gegaen, Alse hi sinen aerbeit hadde gedaen, Ghelijc alse hi den ezel sochte, 80[regelnummer] Ofte hine ieweren vinden mochte, Ende hevet comanne vernomen, Die met kemelen geladen comen, Ende sinen ezel als ende als Met eenen zeelen omden hals, 85[regelnummer] Die de kemelen leedde voren. Die leu quam in groten toren, Alse hi sinen ezel sach. Hi grongierde, hi maecte geclach, Ende coemt gesprongen metter vaert 90[regelnummer] Te ghenen coeplieden waert. Hi slouch met sinen sterte de aerde. Die coeplieden vloen haerre vaerde, Want het was elken om sijn leven. Die leu heeft vor hem gedreven 95[regelnummer] Ten cloester waert ten selven stonden Wat anden ezel was gebonden. Jheronimus heeft dit verstaen, Ende hiet stille swigen saen Entie porten updoen wide, 100[regelnummer] Ende men die kemele in elke zide Ontlade saen van haren laste, Ende Gods wille ontbeide enter gasteGa naar voetnoot3). Doe liep die leu harentare, Ende voer elken broeder dare 105[regelnummer] Viel hi neder uptie erde, Ende neech hem harde werde Van siere mesdaet sonderlingeGa naar voetnoot4). Die broeders daden beteringe, Dat si hem daden dragen hout 110[regelnummer] Sonder redene ende scout. Alsi, na haers meesters beheet, Ghenen gasten hadden gereet Sulc alsemen vercrigen mochteGa naar voetnoot5), Quam daer een die mare brochte,Ga naar margenoot+ 115[regelnummer] Dat gaste vordie porte waren, Die den abt spreken begaren. Si quamen in ende al met allen
[pagina 78]
Sijn si voer Jeronimuse gevallen, Ende begien, alse die hem scamen, 120[regelnummer] Hare mesdaet altesamen, Ende bidden hem dies aflaet. Jheronimus heet dat elc upstaet, Ende hiet hem vort, hoe soet gha, Dat niemen vremt goet aneva, 125[regelnummer] Ende hiet dat si eten gingen, Ende dan al haer goet ontfingen; Maer sine wilden in gere wise Niet ontfaen van siere spisen, Eer Jeronimus, diet node dede, 130[regelnummer] Ontfinc van hem in hovescede Van haerre olyen wel de helt (Hiertoe daden si groot gewelt), Ende van haren geslachte mede Wilden si aldaer ter stede 135[regelnummer] Dat sulke rente staende bleve, Ende men elx jaers die olie geve. Dus voeren si vro ende sonder scande Daer si woenden te haren lande.
Van Jheronimuse noch meer. XXXVI. Ga naar margenoot+ Dese Jheronimus sere wel conde, Diesmen hevet ware orconde, Heidine boeke ende Joedsce mede, Alsemen vint in meneger stede, 5[regelnummer] Ende alse hi van hem selven screef, Hoe hi bi naer verdoemet bleef, Omme dat hi so gerne las Heidine favelen, want daer in was So menech dorescone wort, 10[regelnummer] Dat wel smaect diet verstaet ende hort. Hier omme so was hi gecastijt Voer Gode, alse hi selve lijt Ende scrijfter af aldus van hem: Ga naar margenoot+ ‘Eens quamic in Jherusalem 15[regelnummer] Ende liet thuus vrient ende maghe, Ende sette tleven indie waghe, Omme te dienne onsen Here. Mine bouke die mindic sere, Die ic te Rome maken dede, 20[regelnummer] Ende voeredse emmer mede. Doe gheviel mi teenen stonden, Dat ic omme mine oude zonden Menech zuchten ende menech traen Van droever herten liet utegaen, 25[regelnummer] Daer ic eens ten bouken gincGa naar voetnoot1); So gheviel mi daer die dinc, Dat ic Platoens boeke nam, Oft Cycerons, alst so quam, Daer so scone sproken in stonden, 30[regelnummer] Dat si mi ghenoeghen begonden, Dat mine wort vingen den zin. Alst dan quam ter herten in, Dat beter ware die Heilege Scrifture, So namic dan teere ander urenGa naar margenoot+ 35[regelnummer] Eenen prophete ende began lesen; So dochte mi die wort so ruud wesen, Datter mine herte niet en mochte; Ende omme dat mijn blende gedochte Die claerheit vanden heilegen worden 40[regelnummer] Niet verstont, alst die oren horden, So teghict al der Scrifturen, Ende [niet] miere blender naturenGa naar voetnoot2). In desen quam mi an de rede, Die mi also leede dede, 45[regelnummer] Dat hi mi sooch dmaerch uten live, Ende ic lach alse een keytive. Huut ende been haddic alse niet, Enten adem alse een die vliet Ute minen live uut ende in; 50[regelnummer] Daer ne was troest meer no min, Danmen mine uutfert gereet. Mettien dinct mi dat versceet Mine ziele ute minen vate, Ende men ledese haerre strate 55[regelnummer] Ter vierescaren, daer de bailiu sat, Die nie recht en maecte mat. Daer waest so doreclaer, Dat mi so groot anquam de vaer,
[pagina 79]
Dat ic ter erden viel mettien 60[regelnummer] Ende niet upwaert en dorste sien. - ‘Wie bestu?’ began hi vragen sere. - ‘Een kerstijn bem ic,’ antwordic, ‘Here!’ - ‘Du lieges’, sprac die bailliu saen, ‘Du best een cyceroniaenGa naar voetnoot1), 65[regelnummer] Kerstijn en bestu meer no min; Want daer dijn scat es, daers dijnGa naar voetnoot2) zin.’ Doe zwegic, ende hi hiet mi blouwen. Daer ic was in desen rouwen, Wrougede mi sere te hant 70[regelnummer] Miere conscientien bant, Dat ic die heidijnsce philosophie Las voer die heilege prophecie, Ende ic riep, alsemen mi slouch sere: ‘Ontfaerme u mijns! ontfarmege Here!’ 75[regelnummer] Die doe vorden bailliu stonden, Voer mi bidden begonden, Ende vielen te sinen knien, Dat hi mi wilde verdragen indien Dat in miere joget mi gesciedeGa naar voetnoot3), 80[regelnummer] Ende hi hem also beriede, Dat hij mi tijt gave ende stade, Dat ic beteringe gedade; Ende wordic so meer te dwase Dat ic heidijnsce worde lase, 85[regelnummer] Dat ict ontgoude alte sware. Ic die daer lach inden vare Ende bevaen in sulker noot, Ic hadde gerne noch also groet Ende also swaer gelof gedaen, 90[regelnummer] Ende begonde sweren saen: ‘Here! ofte ic selke boeke Meer lese, hebbe oft soeke, So hebbic dijns geloghent mede.’ Ga naar margenoot+ Hier bi gaf men mi vrede 95[regelnummer] Ende sendde mi weder in mijn vat. Menegen wonderets die daer zat, Alsi mi dogen sagen upslaen, Daer uteliep menech heet traen. Ende wet wel, ic nam des ghoem, 100[regelnummer] Dat niet en was al ydel droem (Dats Gode ende dien gedinge cont, Daer ic in sorgen voren stont), Ende ic die slaghe inden droem Wel ghevoelde ende naems goem; 105[regelnummer] Want mi die scoudren vanden slagen Al swart ende vul wefflen lagenGa naar voetnoot4). Voert hildix mi van diere ure Al ane [die] Heileghe Scrifture.’ O wi! die den cost so grootGa naar margenoot+ 110[regelnummer] Ane tGrael leggen, an Lanceloot, Hadden si van desen bispele vaer, Si lieten dborderen ende namen twaer! Nu suldi vort horen sine sproken, Hoe Jeronimus gaet stoken 115[regelnummer] Moenken, clerken ofte magede, Wat hem wel ofte wers behagedeGa naar voetnoot5).
Van Jheronimus bloemen. XXXVII. Niet es saleger dan kerstijn diet,Ga naar margenoot+ Want God hem hemelrike onthiet. Niet en es onzalegerGa naar voetnoot6), sonder sage, Dan leven onseker alle daghe. 5[regelnummer] Niet nes cranker, daent so staet Dat hi hem tfleesch verwinnen laet. 5[regelnummer] Niet nes staerker, datmen vint, Dan die den duvel verwint. Salomoen was de wijste man, 10[regelnummer] Nochtan dattene een wijf verwan. Dese wort seget hi bidi, Datter werelt wille sijn vri. Die wech es hoghe, inge ende smal, Ende al te swaer so es de val; 15[regelnummer] Ende alse een heeft vrije zinne, Ontsegge de werelt ende vrouwen minne, Dat hi de scande meer ontsie, Oft hi valle oft hem messcie,
[pagina 80]
Dan een ander die gelof 20[regelnummer] Noint en dede negeen daer ofGa naar voetnoot1). Ic weet wel, seit hi, ende versta, Dat ic in orloghe gha Jeghen menegen, diet na sal leggen Mine sproken ende mijn waerseggen. 25[regelnummer] Doch en salic niemene noemen: Die mi daerf vloeken of verdoemen, Hare conscientie die hem wroegetGa naar voetnoot2) Dat si ten zonden sijn gevoeget. Wijs man pleget, alse hi verstaet 30[regelnummer] Dat men [van] hem seget quaet, Dat hi gebare als hijs niet horde, Ende betert hem metten worde, Ende veronwert sijn selves zin, Ende en scelt weder meer no min. 35[regelnummer] Ic zie some met widen cuevelen Crom gaen gelijc huevelen, Ga naar margenoot+ Upghescorst, met langen baerdenGa naar voetnoot3); Sine conen niet gehaerden Dat si sceden vanden wiven. 40[regelnummer] Gherne eten si ende bliven Int geselscap daer sise sien, Ende meer doude dan de jonge si vlien. Dit dinct mi huwelijc sijn, godweet! Maer datment geen huwelic en heetGa naar voetnoot4). 45[regelnummer] Maer eist dattu moenc wilt wesen, Sorch om dijn zingen ende dijn lesen, Omme dine ziele, omme dijn gelof, Ende stant sulker heimelicheit of Diere moeder, up dat met hare 50[regelnummer] Ander wijf ne coemt dare, Die [di] lichte in dijn ghedochte Alte sware wonden mochteGa naar voetnoot5). Jan Baptiste, lieve broeder! Die hadde ene heilege moeder 55[regelnummer] Ende was eens bisscops sone; Nochtan en achte niet de ghone Der moeder lieve, des vaders goet, Dat hi hem kende also behoet, Dat hire in dorste bliven mede 60[regelnummer] In vreesen siere zuverhedeGa naar voetnoot6). Indie wostine es hi gevloghen, Ende sach met begerliken ogen Jhesum Cristum, dien hi begerde, Ende andere dinge haddi onwerde. 65[regelnummer] Du moenc, merc wat ic di telle: Dijn paradijs si dine celle; Les die Scrifture met goeder moete, Ende plucke die appele soeteGa naar voetnoot7). In dese weelde laet di ghenoeghen, 70[regelnummer] Soe sal di ane Gode voegen. Wie es die hem beroemen mach, Dat hi reine es? want die dach Noch die sterren overwaer Die en sijn voer Gode niet claer. 75[regelnummer] Wats dat die mensce wijs leven sal? Coringe eist ende ongevalGa naar voetnoot8).
[pagina 81]
Omme die ziele laet algader Maghe, vriende, moeder, vader: Dits eene wreede goedertierhedeGa naar voetnoot1). 80[regelnummer] Winne di selven, dats zalechede.
Van sinen sproken. XXXVIII. Ga naar margenoot+ Ghenoughet di clerc te sine, Sette omme leren dine pine, So dattu moghes leren dan Andere ongeleerde man. 5[regelnummer] Wilstu eer meester eer jonger wesen? Waer hevestu oit gehort lesen, Dat een eer ridder es eer seriant? Dats ongehort in enech lant. Ga naar margenoot+ Wiltu die Scrifture minnen, 10[regelnummer] Du salt wel dijn vleesch verwinnen. Onledichede si van di ghemint, Dat di die duvel niet ledich en vint; Want ledicheit boven allen dingen Es verwerret in coringen. 15[regelnummer] In Egypten es die zede Ga naar margenoot+ In cloestren, in heilegher stede, Dattere niemene ledich en si; Ende dats die redene waer bi, Dat hi leere sijn onderdaenGa naar voetnoot2), 20[regelnummer] Ofne wille die viant bestaen, Dat hine ledich niet en vinde. Het gheviel eenen Griexen kinde, Dat in eenen cloester was, Ende hem niet conste verweren das 25[regelnummer] Met vastene noch met gere bede, Noch met ghere heilechede, Dat die jongelinc den brant Van sinen vleesche te blusscene vant. Die abt saghene in dese noot 30[regelnummer] Ende dedere toe bendicheit groot, Hoe dat hine behouden mochte; So dat hi eenen daer toe brochte In gehorsamecheden, dat hi dien Nieweren en liete hem ontflien, 35[regelnummer] Hine sprake hem swaerhede Ende sloughene met roeden mede, Ende alse hi dit hadde gedaen, Ende men ter capitelen soude gaen, Dat hine wrougede dan onsochte, 40[regelnummer] Eer die ander claghen mochte. So hordemen tgeruchte daer, Entie den anderen was swaer, Mettem liep aldie dinc Ende al up dien jongelincGa naar voetnoot3). 45[regelnummer] Doe riep die jongelinc daernare, Dat hi al beloghen ware, Ende niemen wilde der waerheit volgen. Alsene dabt sach dus verbolgen, So verdrouch hine inden weene, 50[regelnummer] Alse of hijs mettem ware allene, Omme dat hijt also verworve, Dat hi in rouwen niet ne storveGa naar voetnoot4). Dit herde die jongelinc een jaer. Doe vragedem dabt daer naer, 55[regelnummer] Hoet hem stont in sijn gedochte, Oft hi sijn vleesch iet dwingen mochte. - ‘Hulpe!’ seit hi, ‘in mach niet leven, So nauwe so bem ic bedreven, Men laet mi nemmermeer gerusten! 60[regelnummer] Wat ongevalle soude mi lustenGa naar voetnoot5)?’ Hadde dese ledich moeten bliven
[pagina 82]
Ende alleene, die minne van wiven Haddene gheworpen so ter neder, Hine ware niet geresen weder. 65[regelnummer] Ga naar margenoot+ Die hem dan wille begeven, Gheve den aermen, niet sinen neven, Sijn goet, ende wese gehorsam, Oft en diet niet dat hi quam. Heeft hi niet, wat mach hem scaden? 70[regelnummer] Hi es van groten laste ontladen. ...................Ga naar voetnoot1) Dit werc es hart ende sere swaer, Ic lijes, hets recht ende waer; 75[regelnummer] Maer die loen die volgen sal Ga naar margenoot+ Die en es niet harde smal.
Vanden selven. XXXIX. Ga naar margenoot+ Clerc, die in kerken es gegoetGa naar voetnoot2), Behoude sinen name, so es hi vroet. Hi sal hem pinen ende castijen, Dat hi dar siere namen lijen; 5[regelnummer] Want in Griex ludet sijn wort, Dat hi met lote Gode toehort, Of dat hem God es toegevallen Met rechten lote boven hem allen. Dese sullen besitten Gode 10[regelnummer] Ende behouden sine gebode, Ende God salse besitten mede Alse sine rechte ervachtichede. Die schat ende scone juweele Ende erve besit te sinen deele, 15[regelnummer] Ende daer an sine herte leghet, God hevet hem sijn erve ontseget. Clerc, groot coepman sekerlikeGa naar voetnoot3), Ende aerm man saen worden rike, Ende dorpere saen worden here, 20[regelnummer] Dese drie scuwe emmermere, Ghelijc oft ware eene plaghe, Die der werelt anelaghe. Wiven scuwen, dats clerken doen. Wie was staerker dan Samsoen, 25[regelnummer] Ende heileghere dan David mede? Wie was van meerre wijshede Dan Salomoen, die vroede? Doch vincseGa naar voetnoot4) dwijf sonder hoede. Ghedinc omme dit bispel scaerp, 30[regelnummer] Dat soeGa naar voetnoot5) inden rouwe waerp Adam in dit aerme gras, Dien de hoede bevolen was. Clerken sullen hem versamen An gheselscap van goeder namen, 35[regelnummer] Noch croke winden, no toppen makenGa naar voetnoot6). Heileghe minne en wille niet smaken Gingebras no zeduware, Musscaten noch gyngebare, No wedersenden no ontfaen 40[regelnummer] Clenode, noch laten gaen Salute, subtijleke ghedicht Ende met sconen rimen verlichtGa naar voetnoot7). Hier coemt af scande ende scade, Van weelde comen dese mesdaden. 45[regelnummer] Dits al in leeken lieden mesprijs, Ja onder heidine; in alre wijs
[pagina 83]
Es goet te wetene, dat dit gewerke Sware zonde es onder clerke. Elc man si wel in dier hoede: 50[regelnummer] In segge niet, dat onder de goede Dit es ofte ie ghesciede; Maer onder alderande liede, Wat ordine heefti of wat abite, Heeten si moenken oft hermite, 55[regelnummer] Weder het si wijf of man, Men vinter onder, daermen nochtan Beede ziet goet ende quaet; Enter quader liede mesdaet, Ga naar margenoot+ Alsi die becopen sere, 60[regelnummer] Dat es al der goeder eereGa naar voetnoot1).
Noch vanden selven. XL. Ga naar margenoot+ Bisscops eere leghet daer an, Dat hi die rente besceden can, Dat si den aermen comen in de hande. Het es allen papen scande, 5[regelnummer] Dat si studeren in haren moet, Hoe si meerren mogen haer goet. Hets menech te priesterscap gecoren, Die was in eene keete geboren, Ende cume hadde te siere noot 10[regelnummer] Oint selves half broot. Nu mach hi cume gebudelt etenGa naar voetnoot2), Hi hevet des waters vergheten, Hi kentGa naar voetnoot3) mede, bier ende wijn, Wanen dat si comen sijn; 15[regelnummer] Hi verstaet wel ende eis vroet, Eist visch, eist vleesch, waert es gevoet; Ende coepmens lettel omme tgelt, So eist over goet ghetelt. Der aermere hevet hi al vergeten, 20[regelnummer] Hets al omme sijns selves eten: Hijs pape worden omme sijn gemac. Owi! lacen! verdoemt zac! Wat lone hi vor Gode verliest, Die sinen loen hier verkiest! 25[regelnummer] Du priester, minne bouke ende scolen, Leere dijn volc, en laet niet dolen. Bisscop ende priesterGa naar voetnoot4), peinst talre tijt, Dat ghi ghene heren en sijt, Maer ghi sijt ons Heren knechte. 30[regelnummer] Eeret die kerke na den rechte, Hebbet clederen naer uwen staet, Noweder te diere noch te quaet. Ic en prise niet noch en love,Ga naar margenoot+ Dat bisscop ende priestereGa naar voetnoot5) volgen hove, 35[regelnummer] Oft si weeldich sijn ende rikeGa naar voetnoot6). Nu antwort mi die gelikeGa naar voetnoot7), Dat si den aermen staen in staden Met beden, alsi sijn verladen: Een onscout es saen gheveinst, 40[regelnummer] Een kint vindet al ongepeinst. Ic segge di, vrient, dat een here Eenen reenen priester doet meer ere, Dan hi enen riken doet. Es oec een here also ghemoet, 45[regelnummer] Dat hi niet doe, hine si zat, So radic di voer dbeste dat, Dattu treckes vanden hove Ende du Gode angaes met love, Die die dinc wel mach keren, 50[regelnummer] Entie meer mach dan al de herenGa naar voetnoot8). Die priester hevet scande groot,Ga naar margenoot+
[pagina 84]
Diemen dicke te hove noot, EndeGa naar voetnoot1) ghenen tiden wederseghet. Ic wilde men en geens biddens pleget, 55[regelnummer] Ende datmen selden ofte niet Ontfange scoenheit diemen bietGa naar voetnoot2). Clerken, ghi sult hier verstaen, Ga naar margenoot+ Alle die kerkelijc goet ontfaen, Dien heetic, dat si scuwen gaerne 60[regelnummer] Vremt goet vele te bewaerne; Want haer recht heet ende haer leven, Dat si haer selves goet wech geven. Haer goet hebben si so genomen, Dat den aermen sta te vromen. 65[regelnummer] Diet dan dorperlike huden Ende niet en deelen den aermen luden, Dat gaet, ane mijn rechte gelove, Boven allen roveren rove, Daer de aerme buten staet ende sweltGa naar voetnoot3), 70[regelnummer] Ende du sult houden dijn grote ghelt, Ende du souts seggen ende sijn so coene: ‘Hi hevet genouch van sinen doene.’
Vanden selven meer. XLI. Ga naar margenoot+ Eist dat mijn raet iet dieden mach, So hore den genen die wonder sach: Dat bem icGa naar voetnoot4). Ic rade der maghet, Die Gode int herte draghet, 5[regelnummer] Dat soe scuwe altoes den wijn, Ghelijc alse der zielen venijn. Dat sijn te waren die den viant Teersten neemen in de hant, Omme te vechtene up de joghet. 10[regelnummer] Vrecheit, hoverde, ander ondoget Ende gierecheit men lichte verdrijft; Dus den viant die met ons blijft, Wi draghene waer so wi varen. Wijn ende joget, wats dat te waren? 15[regelnummer] Dats dobbel brant ende ongier: Twi ghietmen olye int vier? Noe dranc wijn ende daer mede Vergat hi sine scamelijchede; Loth die dranc oec den wijn, 20[regelnummer] Ende sliep bider dochter sijn. Nemmermeer en waerter toe comen, Haddijs te vele niet genomen. Die Gode nutten ende diene minnen,Ga naar margenoot+ Al ne hebben si niet binnen 25[regelnummer] Diere spise ende staerken dranc, Dat alleene gaet sinen ganc, Si latens hem lichte genoegenGa naar voetnoot5). Die ziele moet haer emmer voegen,Ga naar margenoot+ Dat soe en gene dinc en verkiese; 30[regelnummer] Men en vint en ghene so riese, Sine verminnen enege dinc. Maget, peins ende hier up dinc: Dine herte dat soe minne Gode, Ende tfleesch sta te sinen gebode, 35[regelnummer] Ende deene minne dandre verdrive, Ende God emmer boven bliveGa naar voetnoot6). Dat edel magedoem van MarienGa naar margenoot+ Doet mi reinecheit benedien. Nu machmen spreken van achter: 40[regelnummer] ‘Dese spreect alse thuwelijc lachter,
[pagina 85]
Dat God hevet gebenedijt!’ Ende wie es die des niet en lijt, Huwelijc en si oec te prisene? Maer des en staet mi niet te wisene. 45[regelnummer] Ga naar margenoot+ Vrouwen sijn des sonder toren, Magedoem en gaeter te vorenGa naar voetnoot1). Ondanc hebbe [dien] huwelic wanhaget, Van huwelike coemt menege magetGa naar voetnoot2). Laet den huwelike hier dragen crone, 50[regelnummer] Enten mageden inden troneGa naar voetnoot3). Beede behoren si themelrike, Maer die loen esser ongelike. Ga naar margenoot+ Twi nijdstu, moeder, dire dochter, Dat soe leven wille te sochter, 55[regelnummer] Want soe den ridder hier ontseget Ende anden Coninc es geweghet? Leere di ghenoegen, cortelike Wordstu swegher in hemelrikeGa naar voetnoot4).
Noch vanden selven. XLII. Ga naar margenoot+ Scuwe, maget, sulke clerke, Die bidi scuwenGa naar voetnoot5) de kerke, Om dat si kennen willen ende scouwen Beede vrouwen ende joncvrouwen, 5[regelnummer] Ende priesterscap bidi ontfaen, Dat si te bet mogen gaen Daer vrouwen sijn ende mageden mede, Om te sprekene heimelichede. Dese setten al haer doen, 10[regelnummer] Haer surcoetGa naar voetnoot6) ende haer caproen, Hoe hare gescoyte ten besten staet, Om specie ende mossceliaet, Dat si wel rieken vanden crude; Nuwe scoen met behagelen hude, 15[regelnummer] Thaer gelu enten crooc, Met vingerlinen verciert oec: Si gaen rechts of si pleyen soudenGa naar voetnoot7). Hier af, maget, saltu di houden, Ende peinsen dicke ende vele: 20[regelnummer] Dit en sijn niet clerke, maer menestrele. Sulke sijn van sulkere vite, Dat si in simpelen abite Des maergens tileke upstaen, Ende van huse thuse gaen 25[regelnummer] Ende groeten hier ende daer; Ende daermense noot gaen si naer, Ende spreken metten monde vrede, Maer therte meent al gierechede. Sien si iet selsiens, si tastent an 30[regelnummer] Ende prisent utermaten dan. Van haerre noot si so spreken, Dat si den lieden dat ontbreken, Ende ment hem gevet altesamen, Dor scande meer dan in Gods namenGa naar voetnoot8). 35[regelnummer] Dese altoes, waer sise scouwen, Sullen scuwen die joncvrouwen; Want aergre vele dat si sijn Dan enegerande venijn. Maget, dune salt niet vrec wesen;Ga naar margenoot+ 40[regelnummer] Ende dat en verstant niet in desen, Dat ict also verstoet, Alse te stane omme vremde goet, Want het wreect der werelt wet Die hem met vremden goede besmetGa naar voetnoot9); 45[regelnummer] Maer dat hare wesen heet, Sal soe wech gheven ghereet.Ga naar margenoot+ Nu segstu dus: ‘Ic bem een kint,
[pagina 86]
Dat aermoede en kent een twint: Of ic dan niet en houde, 50[regelnummer] Ende ic dan come te miere oude Ende ic mi niet gehelpen can, Wie sal mijns ontfaermen dan?’ Hore Gods wort ende wes sonder vrucht: Hi spreect: ‘Die voglen indie lucht 55[regelnummer] Ne sayen niet, ende hebben ghenouch.’ Hets van mageden onghevouchGa naar voetnoot1), Soe merke den boem wel ghecleet, Die van wevene no van spinnen en weet. Wij comen indie werelt bloot, 60[regelnummer] Noch wine draghen clene no groot. Sulc spaert ende en weet wien te baten, Ende blijfter selve omme verwaten. Ende hier af hore een bispel, Wat in Egypten ghevel.
Noch van hem. XLIII. Ga naar margenoot+ Een moenc was die niet gedochte, Dat Judas onsen Here vercochte Omme XXX penege van selvere, Hine wilde sijn een scatdelvere, 5[regelnummer] Ende dede jeghen sijn belof, Doe hi stoet der werelt of, Jegen die regele ende jegen de heleghe, Ende hilt emmer C scelegheGa naar voetnoot2), Die hi wan alse linijnwevere. 10[regelnummer] Daer af en was hi geen vortgevere, Maer men vantse, alse hi was doot, Onder hem cleene ende groot. Daer waren moenken int covent V^CGa naar voetnoot3) ofte daer ommetrent, 15[regelnummer] Bi hem elc in sine celle. Daer vragede elc sinen gheselle, Wat men best mettien ghelde dade. Sulke vonden te haren rade, Dat ment best den aermen gave; 20[regelnummer] Andere seiden, dat men die have Der kerken best soude anedragen; Andere seiden: ‘Men geeft den maghen.’ Doe quam daer Macharius, PompoGa naar voetnoot4) ende Ysidorus 25[regelnummer] Ende andere ouden, diet hadden verheest, Ende spraken vanden Heilegen GheestGa naar voetnoot5), Dat niemen sijns gelts ne behoeve; Maer dat ment metten doden groeve, Ende tgelt henen metten riese 30[regelnummer] Voere ten euweliken verliese. Dit was ghedaen; maer dese vaerGa naar voetnoot6) Ginc in Egypten verre ende naer. Nu hort ende siet waert varen sal,Ga naar margenoot+ Ende wacht u jegen den swaren val. 35[regelnummer] Beter es verliesen dan Dat men behouden niet en can Ende men moet laten up eenen dach, Dan hemGa naar voetnoot7) diet al vermach. Ghi moenke, mageden ende clerke, 40[regelnummer] Hebbic iet in desen werke Messeit, dats dat ic niet en weet;Ga naar margenoot+ Ic en hebbe altocs niemene leet, Ende ic en hebbe niemen genoemt, Maer zonde moet sijn verdoemt. 45[regelnummer] Dien te na gaet mine sprake, Biddic te beterne sine sake. Hier endic Jeronimus wortGa naar voetnoot8), Ende ghae up mine materie vort.
Van sente Firmine van Amiens. XLIIII. In keyser Gratiaens tiden,Ga naar margenoot+ Daer wi die redene af lieten liden, Die in Amiens crone ontfinc,
[pagina 87]
Also ons hier voren besciet de dinc, 5[regelnummer] So was een man, hebben wi verstaen, Ende hiet FaustimiaenGa naar voetnoot1), Ende was portreGa naar voetnoot2) vander stede Ende bailliu van Gallen mede. Hi hadde een eenech sonekijn, 10[regelnummer] Dat dedi dopen, ende hiet Firmijn Na sente Firmine den maertelare, Die voer onsen Here es mare. Dit was een kint van goeder zede, Ende diende Gode in siere jonchede, 15[regelnummer] Ende wies in wijsheden ende in dogede Te manne van siere jogedeGa naar voetnoot3), So dat hi wart bisscop mede Tote Amiens indie stede, Daer hi in dogeden claer 20[regelnummer] Gode diende menech jaer. Tien tiden was gemanc in Gallen Heidine ende kerstine met allen, So dat daer indie stede Vele heidijndoems was mede; 25[regelnummer] So dat die bisscop ghewan, Aldaer hi lach die heileghe man Sente Firmine den maertelareGa naar voetnoot4), Dat hijt maecte van afgoden clare, Ende hevet gesticht ende halpse wijen 30[regelnummer] Eene kerke in deere van Marien, Der Moeder Gods. Die kerstine liede Gaven offrande ende grote miede, So dat sise cortelike Maecten scone ende seere rike. 35[regelnummer] Eens gheviel hem indie kerke, Dat hi ende sine clerke Up eenen Paeschdach messe daden. Daer togede die Gods genade Den troen ondaen met groter eren 40[regelnummer] Ende Jhesus CristusGa naar voetnoot5) palme ons Heren, Die daer sacrament vor hem dede Ende heileget aldaer ter stede. Met dien ziene, met diere dinc Ende met diere heilechede die hi ontfinc, 45[regelnummer] Wart hi gheheilecht daer so sere, Dat hi van danen vorwaert mere Van allen zonden bleef onbesmet. Hoe menechwaerven hi hem set Sijn bloet te stuertene omme Gode, 50[regelnummer] Dat was om niet, al sach hijt node. Vul miraclen was sine vite; Doch ennes hi sijns loens niet quiteGa naar voetnoot6).Ga naar margenoot+ Heilechlike dedi sinen ende In Septembre uptie kalende. 55[regelnummer] Sidert was daer ter selver statGa naar margenoot+ Sente HonoreitGa naar voetnoot7) diere bisscop sat, Ende eens dede messe daer Up onser Vrouwen outaer, Daer onse Here metter hant 60[regelnummer] Sinen lachame gaf, dien hi prant Met omoedicheden groot, Ende bleef heilech al in sine doot.
Van sente Salviuse. XLV. Sidert quam aldaer ter stedeGa naar margenoot+ Een ander heilech bisscop mede, Sente Salvius, die menegen dach In scholen leerde ende lach,
[pagina 88]
5[regelnummer] Ende was tien tiden sekerlike Dat den keyser HeinrikeGa naar voetnoot1) Die Vrancsce crone toebehorde. Bi sinen rade, bi sinen worde Dede die coninc meneghe dinc, 10[regelnummer] Die hem te eeren verginc. Die bisscop plach sinen lieden Die heilege Scrifture bedieden, Om te treckene vander helscer pine. Dese wiste wel van sente Fiermine 15[regelnummer] Dien maertelare, die de stede Eerst an Gode bekeren dede, Daer hi lach in onser Vrouwen kerke, Die van zuverliken gewerke Ghefondeert was, alst staet hier vore. 20[regelnummer] Van sente Firmine den confessore, Die daer lach indie selve stede, Ne consti niet geweten medeGa naar voetnoot2). Des bat hi dicke onsen Here Met heeten tranen wenende sere, 25[regelnummer] Dat hi hem der eren jonde, Dat hine in sinen tiden vonde. Eens riep hi te samen ter kerken Manne ende wive ende oec de clerke, Ende predecte ons Heren wort, 30[regelnummer] Ende sette hem te vastene vort III daghe, omme dat God verbare, Waer Fiermijn laghe, die maertelare. Ga naar margenoot+ Selve lach hi ende bat Up die erde, van hongre mat. 35[regelnummer] Binnen drien dagen si niet ne scieden Uter kerken met alden lieden, Ende daden te Gode beede ende claghe. Ter dageraet inden derden daghe So hevet Salvius versien 40[regelnummer] Uten trone comen mettien Een licht claerre dan die dach, Ende sceen recht daer Fiermijn lach. Gode seit hi groten danc, Ende dede toter steden ganc 45[regelnummer] Daer dat licht up was gestaen: Daer hiet die bisscop graven gaen. Die soetste lucht quam daer uut, Die noint gaf eenech cruut, Ende so si naerre quamen den here,Ga naar margenoot+ 50[regelnummer] So die soetheit daer quam mere. Die lucht ginc dbisscopdoem aldure Ende buten dien onder die gebure, Ende oec mede in Beavesijn, Dattem allen dochte sijn 55[regelnummer] Dat si waren int paradijs. Hier mede waren si alle wijs, Dat Salvius in dien stonden Sente Fiermine hadde vonden, Ende quamenGa naar voetnoot3) dus na hare gepeins 60[regelnummer] Ghevaren tote Amiens, Ende vonden haer gepeins al waer Ende menege miracle claer. Teerst dat die bisscop uter erden Fiermine uphief met groter werden,
[pagina 89]
65[regelnummer] Togede God daer sine gewout. Het was een winter suur ende cout, VIII daghe naer DertiendachGa naar voetnoot1), Dat groot ijs upt lant lach, Ende wart so waerm ende so heet, 70[regelnummer] Dat tfolc wat doen en weet; Entie hitte, sonder ghilen, Stont achter een drie wilenGa naar voetnoot2). Daer men den maertelare drouch ter stat, Quamen lieden inden pat 75[regelnummer] Hem teeren te ghemoete, Ende worpen hem onder die voete Hare clederen hem te eeren. Doe saghen si die bome verkeren, Loveren ende bloemen draghen, 80[regelnummer] Ende sere wel rieken inder haghen. Dies wonderdem van sulken saken. Ghene telgen si afbraken Ende stroyeden hem te love. Die mersce omtrent entie hove 85[regelnummer] Worden met lelyen ende met crude Ende met rosen, daer die lude Anesagen, al bespreet. Wie so bevoelden eenech leet, Entie dan stroyeden die bloemen, 90[regelnummer] Sijn genesen ende becomen. Dus leden si alle, diet verheesten, Ghenen dach met groter feesten. Dat ic hier nu hebbe bescreven,Ga naar margenoot+ Ghesciede in Gratiaens leven, 95[regelnummer] Die keyser tote Rome was, Ende staerf, alsict las, Int carnation ons Heren, Alse ons die ystorien leren, CCC jaer LXXX ende sevene, 100[regelnummer] Ende voer henen ten langen levene, Daer wi alle moeten varen Metten heilegen maertelaren! In desen worden so endicke Den eersten bouc vanden derden sticke.	margenoot+ Fol. 95. d. Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 1. voetnoot1) D.i. Valentinianus II. margenoot+ Vinc. O. voetnoot2) Aldus het Hs. Beter ware: Hoe so. margenoot+ Vinc. B. XVII c. 1. m. margenoot+ Fol. 95. e. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 2. † voetnoot1) Vinc. pacis federe in XXIX annos composito. margenoot+ Fol. 95. f. voetnoot2) Vinc. ab anno primo Gratiani imperavit annis XXVIII. - Beiden onjuist. Het schijnt dat Sapor II en Sapor III hier met elkander worden verward en als één persoon voorgesteld. Doch deze geheele lijst der Sassaniden, en evenzoo straks die der Kalifen, is zoowel bij Vincentius als bij Maerlant zeer onvolledig en hoogstgebrekkig, wat de namen der vorsten en de cijfers hunner regeringsjaren betreft. Het is niet noodig, die fouten telkens aan te wijzen: bij de bloote vergelijking eener historische tabel loopen zij genoeg in het oog. voetnoot3) Vinc. post hunc Sidigerdis XXXIIII. voetnoot4) Vinc. Gauraranes. voetnoot5) Vinc. Cluades annis XLI. voetnoot1) Vinc. Sirois. voetnoot2) Vinc. Post hunc Hormisda anno I. Men leze: Na Sirois so wart daer na Coninc een, hiet Hormisda. voetnoot3) Vinc. anno Heraclii XX. margenoot+ Vinc. B. XVII. c 2. m. voetnoot4) Vinc. Ebubeher. voetnoot5) Vinc. Haumar. margenoot+ Fol. 96. a. voetnoot6) Vinc. Hocmen. voetnoot7) Vinc. Muhamias. voetnoot8) Vinc. Marhuan. voetnoot9) Bij Maerlant verkeerdelijk als twee vorsten opgevat. Vinc. Abdala Hadimelech XXII. voetnoot10) Vinc. Ulid. voetnoot11) Vinc. Haumar. voetnoot12) Vinc. Eluelid. voetnoot13) Vinc. Murahan. voetnoot14) Vinc. Muhamad. voetnoot15) Vinc. Aaron frater eius XII. voetnoot1) Vinc. sub anno Domini DCCCXXI. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 3. margenoot+ Fol. 96. b. voetnoot2) Verg. Partie I. B. ii. c. 19. vs. 19-42. voetnoot3) Vinc. duce Antenore. voetnoot4) Hs. Meonides. Vinc. in finitimas Pannonie partes, secus Meotidas paludes pervenit. voetnoot5) Vinc. ibique civitatem edificaverunt, quam ob sui memoriam Sicambriam vocaverunt. voetnoot6) Vinc. Anthenoride. voetnoot1) Vinc. cos, qui prius vocati erant Troiani, deinde Anthenoride, post etiam Sicambros (sic), Francos accita lingua appellavit, quod in Latina lingua interpretatur feroces. margenoot+ Fol. 96. c. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 4. voetnoot2) Hs. beghinnen. voetnoot3) Lees: CCCLXXXI. Vinc. ab incarnatione Domini CCCLXXXI. - Verg. c. 1. vs. 15. voetnoot4) Hs. geboren. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 4. † voetnoot5) Vinc. Marcomirus annis XXXIII. voetnoot6) Vs. 35-41. Vinc. Quartus Clodius, filius eius, rex crinitus, XVIII. margenoot+ Fol. 96. d. voetnoot7) Lees: XXVI. Vinc. Hildericus annis XXVI. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 4. i. voetnoot1) Vinc. Lotharius L. voetnoot2) Lees: XXIII. Vinc. Chilpericus XXIII. voetnoot3) Zoo ook Vinc. Doch men zal XIIII moeten lezen. Lotharius III regeerde van 656 tot 670. voetnoot4) Vinc. XIVus Theodricus frater eius in regnum sublimatur, sed a Francis repudiatus tonsoratur, et Parisiis in cenobio sancti Dyonisii relegatur, et regnavit XVus Hildericus frater eius annis XII. voetnoot5) Vinc. Theodricus in regnum restitutus annis XIII. voetnoot6) Aldus te regt. Vinc. verkeerdelijk: Clodoveus IIII. Dagobert II (of III) regeerde van 711 tot 715. margenoot+ Vinc. O. voetnoot7) Hs. hevet. margenoot+ Fol. 96. e. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 4. m. † voetnoot8) Zoo ook Vinc. Doch men leze: XVI. Hij regeerde van 752 tot 768. Voorts leze men in vs. 1 en 2: was - coninc of drouch - crone. voetnoot9) Verkeerd bij Vinc. Ludovicus filius eius XXVII. voetnoot10) Lees: XXXVII. Ook verkeerd bij Vinc. Karolus in Francia annis XXIIII. voetnoot1) Lees: V. Vinc. Ludovicus et Karlomannus fratres V. voetnoot2) Hs. Loduwijc. Karel de Dikke was de zoon van Lodewijk den Duitscher, die de broeder van Karel den Kale en dus de oom van Lodewijk II van Frankrijk was. voetnoot3) Juister bij Vinc. Odo filius Roberti ducis. voetnoot4) Lees: XXV. Ook verkeerd bij Vinc. Karolus filius Ludovici Balbi XVII. - Hij regeerde alleen van 898 tot 923. voetnoot5) Vinc. Rodulphus annis II. - Beiden onjuist. Raoul regeerde van 923 tot 936. margenoot+ Fol. 96. f. voetnoot6) Zoo ook Vinc. Doch Lodewijk IV regeerde niet langer dan 18 jaren, van 936 tot 954. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 4. f. voetnoot1) Lees: XXXIIII. Vinc. Robertus filius eius XXXIIII. voetnoot2) Lodewijk VI, bijgenaamd de Dikke. voetnoot3) Vinc. dum... equo vehebatur..., porcus equi pedibus se forte submittens equum super ipsum precipitem dedit. margenoot+ Fol. 97. a. voetnoot4) Vinc. XLVus filius eius Ludovicus III, XLVIus filius eius Ludovicus, qui adhuc regnat. margenoot+ Vinc. O. voetnoot5) Lees: XLIIII. Lodewijk de Heilige regeerde van 1226 tot 1270. voetnoot6) De strenge grammatica zou vereischen: Entien die Ingelsche. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 5. † [tekstkritische noot]Vs. 46. Brochte. 52. Drogen. 55. eygendom v.h. verdriven. 56. alle in e. str. bliven. 57. Brutus. 58. sworen. 60. Wijf ende kinder. 61. ten c. 63. om delendege g. 64. pensde e. dachte. 65. Want h.j. was. 66. eygendome. 70. Of lietse tiden henen t. vl. 71. andren l. ware soot w. voetnoot1) Sweer voor schoonvader en swagher voor schoonzoon zijn bekend, maar min gewoon is sware, hier voor schoondochter gebezigd. Toch is het woord in orde. Men leest het ook in Franciscus, vs. 6503, waar het voor aanverwante in 't algemeen genomen wordt. margenoot+ Fol. 97. b. voetnoot2) Vs. 1-34. Vinc. Narrat antiquorum Britannorum historia, quod Ascanius Enee Troiani filius de filio suo Silvio nepotem habuit nomine Brutum: hic matrem suam nascendo, patrem vero in venando casu interfecit. voetnoot3) Het fragment M., waarvan hier de varianten worden medegedeeld, bevattende cap. IX. vs. 45 - cap. XVIII. vs. 31, berust in de Bibliotheek van het Athenaeum te Deventer en is medegedeeld door Dr. Halbertsma, Letterk. Naoogst, II. bl. 299-323. Zie de Aantt. daarop in Dr. Halbertsma, Aantt. op het IV^e D. van den Sp. Hist., bl. 479-556. voetnoot4) De lezing der variant: verdriven: bliven verdient de voorkeur. voetnoot5) Vs. 35-72. Vinc. Cuius paricidii causa tam eum exosum parentibus suis reddidit, ut de Italia pulsus in Greciam fugeret; ubi exul cum esset, tanta cepit probitate pollere, ut confluentibus ad eum Troianis, qui ibi captivi habebantur, ducatum eorum sortiretur. Quorum fretus multitudine et animatus consilio, petiit a Prandraso (l. Pandraso) rege Grecorum libertatem eundi ad alias nationes. [tekstkritische noot]Titel. Bertoene. Vs. 1. wart e. om. 2. selke. 3. vart. 4. wart. 6. Om. 8. eygendome. 10. hine hevet. 11. gemoetene. 12. peisdene te groetene. 14. E. brochte a. toe d.d. 17. cam. 22. haer. 23. die here m. 24. Moesti. 26. maeckter s. swager. 27. sc. oec mede. 32. vrien. 33. Om te varne d. si dochten. 36. hevet. 37. es te scepe g. 38. vrien. 39. camen. 41. Op h. XXXIII d. 43. Bina. 46. e. bi r. 47. haer. 48. menger. 49. In wonnen so d. haer. 51. D. na camen si an. 52. hem noot van sp. 53. Ende si. 55. als. 56. Niewe w. daer e. sp. 57. D. na camen. 58. althant. 59. den ontbr. 60. en ontbr. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 5. i. † margenoot+ Fol. 97. c. voetnoot1) Naar aanleiding der variant in vs. 11 en 12 te lezen: hem te gemoetene; Maer hi peinsde hem te groetene voetnoot2) Vinc. Quesitis igitur ex regis imperio plus quam trecentis navibus. - Het getal 324 ontleent Maerlant aan de kronijk van Godfried van Monmouth, wien hij van cap. 9 tot en met cap 13 blijkbaar volgt, terwijl het verhaal bij Vinc. veel beknopter is. Zie L. I. c. 11 in Rerum Britannicarum Scriptores (Heidelberg, 1587), p. 6. voetnoot3) Vinc. Brutus filiam regis accepit. - De naam komt bij Vinc. niet voor. Bij Godfried v.M. Ignoge, bij San-Marte (Die Arthur-Sage, bl. 11) Ignone. voetnoot4) Vs. 39-63. Vinc. Transierunt autem Affricam et Mauritaniam, veneruntque ad litora Tirreni maris, ubi quattuor generationes gentis sue exules invenerunt cum duce eorum Corineo. [tekstkritische noot]Vs. 61. Athenorre. 63. C. so hiet. 64. Die was bl. 65. Als. 66. omboot. 69. starc, grot. 70. Brutus. 71. tide. 72. r. of in stride. Vs. 1. liet. 2. cam - Aquitaengen. 3. die. 4. dage. 6. camen. 7. Daer - inden. 8. E. her Groffaris d. vereeste. 10. Cam. 11. Om. 12. cam. 15. es om te moeten g. 16. tegader gene sc. 17. Entie Troyene. 21. cam. 23. wat so v.h. cam ter u. 24. of al dure. 27. Troyene. 28. Groffaris. 33. selven ontbr. 34. coninge. 35. helpe. 38. Oec so v. 39. TAquitaengen in aldie l. 41. laet. 42. Met al dat hi. 43. mogentheden. 44. ter steden. 45. stede. 46. seker mede. 47. Groffaris. 50. in vlien m. 51. Nu es Groffaris daer gevallen. 52. Bider vesten metten Gallen. 53. mengen min. margenoot+ Fol. 97. d. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 5. m. † voetnoot1) In de variant altijd Groffaris, doch ten onregte. Bij Godfried v.M. c. 12 sqq., heet hij Goffarius. voetnoot2) Aldus verbeterd naar de variant. Hs. Ende. voetnoot3) Vs. 1-32. Vinc. direxerunt iter ad fines Aquitanie; ibi eis exortum est cum Gallis gravissimum prelium. voetnoot4) Vinc. quibus eo tempore decem reges presidebant. - Maar bij Godfried v.M. c. 13: Erant tunc temporis duodecim reges in Gallia. margenoot+ Vinc. O. [tekstkritische noot]Vs. 54. Dat dat hi. 55. Getroste op haer getrouwechede. 56. m. herten m. 58. Groffaris cam. 59. scarde. 63. als hi b. 64. Herde na M.m. 65. Maer di menge. 66. ane met a. 67. Brutus. Na vs. 68 nog de beide in den tekst ingevoegde verzen. Titel. die van G. Vs. 1. Nachts. 2. waert. 3. s. luschen s. 4. Buter v. 5. Daer bi die gaste w.g. 6. als men g. den G. 8. onversien. 9. Men mochte l. gesconfiren. 10. in derre. 11. prisede. 12. uut. 13. E. voer m. 15. morgenstont. 19. Ende bleef doot. 22. sine gelike. 23. optien d. metten G. 24. Mengen. 25. alst hem wel begonde. 26. En. 27. Wanten die G. 28. Ende wart met vianden verladen. 29. So dat hi daer mede bl. d. 30. Om s. vromecheit. voetnoot1) Zoowel in het Hs. als in de variant is hier de tekst bedorven. Men leze, òf naar het Hs.: Brutus hadde der menegen min; Doch dochte hi in sinen zin Up der siere vromechede, Dies hem waren met trouwen mede, of wel, naar de variant: Brutus hadde der menegen min; Doch dat hi in sinen sin Getrooste op haer getrouwechede, Dies hem waren met herten mede. Het laatste schijnt wel de voorkeur te verdienen. margenoot+ Fol. 97. e. voetnoot2) Aldus verbeterd naar de variant. Het Hs. heeft: Maer der menechter was der Gallen. Het subst. meneghe, menigte, komt ook elders absolutè voor in de bepaalde opvatting van grootere menigte, meerderheid in getal. Bij Godfried v.M. c. 15: Sed ubi maior numerus hominum abundat, ibi evenire solet triumphus. Galli igitur quoniam tricies plures erant ceteris, cet. voetnoot3) Deze beide verzen, die in het Hs. ontbreken, zijn hier uit de variant ingevoegd. Hunne echtheid kan wel niet twijfelachtig zijn. Verg. Roman der Lorreinen, II. 3306 vlg. Bij Godfried v.M. c. 15: obsederunt eos intra castra, meditantes nequaquam prius illinc abscedere, quam ipsi inclusi vel colla vincienda catenis traderent, vel longa fame afflicti saevissima morte afficerentur. margenoot+ Vinc O. voetnoot4) Lees met de variant: luschen of luuschen. Zie Kil. op Luysschen, vetus Flandr. Latere, latitare, insidiari, observare. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 5. m. [tekstkritische noot]Vs. 31. s. sider d. st. 32. sine. 33. Turnus. 34. Dien van Troyen cam soccours. 35. das. 37. Cam van achter optie G. 39. Des wert. 40. wert al haer. 42. van bachten. 43. Die G.c.h. niet g. 44. Want van voren vochten met crachte. 45. Brutus liede ende v.a.m. 46. Vacht ontbr. 47. die vl. 48. om des lives ducht. 50. Bl. Brutus in s. Titel. cam. Vs. 3. mindren. 4. Ende der. 7. hem dat l. 9. gode. 13. wel ontbr. 14. Doe tr. die sc. wert. 17. cam. 18. Met aventuren e. 20. als. 22. nu al I. 24. di warheit. 25. gygante waren s. 26. So grot, so stout e. 27. en ontbr. 28. hevet tlant. 29. scotte. 30. di gygante. 31. tlant. 34. Slogen. 35. tlant. 36. tide. 37. lant. 39. tlant. 40. optie Temese. 41. becam. voetnoot1) Dit woord uit de variant ingevoegd. margenoot+ Vinc. O. voetnoot2) Aldus verbeterd naar de variant. Het Hs. heeft bij vergissing: Want van voren ende van bachten Vacht Brutus. margenoot+ Fol. 97. f. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 5. f. † voetnoot3) Vs. 1-38. Vinc. Finito illo certamine, ubi ex utraque parte multi sunt interfecti, Brutus cum suis ad naves rediit, ceptumque iter aggressus tandem ad insulam destinatam pervenit. Erat autem nomen illius insule Albion et a solis gigantibus inhabitabatur, cum quibus certamen persepe habuerunt. Maerlant heeft ook hier Godfried v.M. gevolgd. [tekstkritische noot]Vs. 44. h. vor e.g. 46. Om. 47. geweten. 48. Dat uut Tr. ware gesleten. 51. Die n.v. alle den l. 52. sine. 55. Hine liet na hem dat lant nomen. 56. Dat hem. 57. Dat al noch na datmen weet. 58. Na. 60. wert g. 63. s. in sijn lant. 64. alle. Titel. begonsten. Vs. 2. sider. 5. als hier voren. 6. Brennus die die. 7. capitole. 8. Ende in m: in die st. 9. hoochste. 10. ware. 11. bina. 13. cam. 14. mogentheit nam. 15. brochte. 16. Dien si dienden. 20. Dattie. 25. Lochendi al sire afgode. 27. Anden paus Eleutheris. 28. bidt hem. 29. Dat hi hem sende. 30. sinnen. 34. Werden. 35. ter stonde. 36. Dat hem die heidine I. honde. 38. E. hietent na hem Inglant. 40. Als gi h. selt thant. 44. Doe hoedi hem. 46. met hem. margenoot+ Fol. 98. a. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 6. i. voetnoot1) Vinc. exactis XIIII annis. - Doch bij Godfried v. M.L. II. c. 1: vigesimo quarto anno. margenoot+ Vinc. O. voetnoot2) Verg. P.I.B. iii. c. 45, waar o.a. verhaald was, dat Brennus 20 aanzienlijke Romeinen had doen ophangen. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 6. i. † [tekstkritische noot]Vs. 49. rike met a. 51. camen. 52. andre. 53. slogen die gebure. 56. So dat men tr. oor verstiet. 57. Die die. 58. Vertegir. 59. W. coninc int l. 60. hire cr. in h. 61. camen. 62. thant. Titel. camen. Vs. 3. Die. 4. andre. 5. Om. 8. alsmen. 10. M. sider setti. 12. In ontbr. 13. werden. 14. slougen. 16. Vrieslant. 17. brachte mee. 19. die baroene. 20. E. slouch al doot die Bertoene. 21. werden. 22. haer. 24. lant ontbr. 25. Vertegire. 27. Die recht oor w. die. 28. Sasse. 29. thovet. 30. Na - was. 33. seit. 35. c. of a. 36. in sine nie. 39. coninge. 41. camen. 43. Metter macht alsict. 44. cam. 46. camense althant. voetnoot1) Met dezen naam worden hier de Picten bedoeld (Pictavienses, Picti). Zie de volgende aant. margenoot+ Fol. 98. b. voetnoot2) Vs. 39-57. Vinc. Sed postquam Maximus tyrannus insulam Britannie militum presidio evacuavit, et irruerunt Picti cetereque barbare nationes cum eis, populumque imbellem et terram totam cede et preda vastare ceperunt. - In vs. 56 met de variant te lezen: So dat men trechte hoir verstiet. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 6. m. † voetnoot3) Bij Vinc. is de naam van Hengist niet genoemd. voetnoot4) Vinc. sed illi repulsi multiplicius redierunt, pacemque simulantes pene universos principes eorum fraudulenter occiderunt. - Tusschen vs. 18 en 19 ontbreken misschien een paar verzen: het woord verriet is anders niet wel te verstaan. [tekstkritische noot]Vs. 50. hebben si Waels. 52. Weder ter stouter Ingelscher hant. 56. starfte. 57. moetcoers lieten tlant. 59. recht. 61. seldi hierna. 62. Alsraen. 64. Al - na den w. Titel. Vander Ingelsche coronike. Vs. 3. camen. 5. die tlant. 6. ridderscepe r. als. 7. Weltijt - of ontbr. - jare. 8. begonden openbare. 9. af ontbr. 10. W. welke. 11. in daventure. 12. begonden. 15. was. 17. S. droger g. cr. 18. werder. 19. alsmen ser. VII^C. 21. Dincarnation. 23. Dirste, seit. 24. Helli. 26. regnerde. 27. Na desen cam. 28. behilt hi trecht. 29. Na. 31. XXIIII j.w. hi e. 32. cam - Karkumbrecht. margenoot+ Fol. 98. c. voetnoot1) D.i. vrijwillig, uit eigen beweging, van moetcore d.i. vrije wil (die core des moets). voetnoot2) Aldus verbeterd naar de variant. Hs. Alse. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 7. m. voetnoot3) Hs. jaren: openbaren. Verbeterd naar de variant. voetnoot4) In vs. 17 droegher, en in vs. 18 worder te lezen, naar aanleiding der variant. voetnoot5) Vinc. Ponunt quidam Anglos venisse in Britanniam anno DCCCCXLVII (l. CCCCXLVII), et Ambrosium Aurelium hinc regnare cepisse. Sed verius videtur eos multo ante venisse quam regnarent. voetnoot6) Vinc. Cili et secundus Celim. - Deze beide namen zijn in de lijst der koningen van Kent, in Turner's History of the Anglo-Saxons, B. III. Ch. xi, niet te vinden. In hunne plaats worden Hengist, Esca, Octa en Eormenric genoemd. De volgende namen komen vrij wel overeen, doch in de regeringsjaren der drie laatsten bestaat nog al verschil. Verg. Dr. Halbertsma, Aantt. bl. 529-531. voetnoot7) Van hier af tot het einde is het fragment M. door ons gecollationeerd naar het facsimile, dat Dr. Halbertsma van dit gedeelte heeft doen vervaardigen. In den afdruk (Lett. Naoogst t.a. pl.) zijn een paar drukfouten ingeslopen, als c. 17. vs. 52 mengen, vs. 55 dane, c. 18. vs. 30 kerke, waar het facsimile menge, danen en kerken heeft. voetnoot8) Lees met de variant: XXIIII. Vinc. Caldbaldus filius eius XXIIII. - De ware naam was Eadbald. voetnoot9) Vinc. cuius filius Carusbertus anno Domini DCXL regnavit annis XXV. - De ware naam was Ercenberht. [tekstkritische noot]Vs. 35. dirste. 39. Egbrecht. 41. w. des broder Loth h. 43. en ontbr. 44. Na. 45. cam. 47. E. orlogeden. Vs. 49-52 had de afschrijver eerst overgeslagen, maar onder aan de kolom heeft hij ze ingelascht, en door middel der letters a-e hunne plaats aangeduid, zóó echter dat zij dan na vs. 53 en 54 komen te staan. Ten onregte evenwel, blijkens Vinc. en de lijst bij Turner: de volgorde van den tekst is de ware. 49. cam W. Egbrechts. 50. al. 53. na 55. coroniken. 56. conincriken. 58. die in h. 59. Hem virder hilden die h. 60. die ontbr. 61. Dat c. in s.g. 62. al. 63. Om dat int l. 64. Mee. 67. Vernemt. 69. Dade. 70. camen. Vs. 4. Ende der k. grote scaden. 5. camen uter. 7. W. hem w. af. 8. Har. 9. Sytia. 11 (In twee regels geschreven). Elven, beneven der. 12. Pollane. 14. van ontbr. 16. alt l. 17. Dat ant nort. 18. Ten. 20. D.h. Syten al belopen. voetnoot1) Juister bij Vinc. frater eius Lother XII. margenoot+ Fol. 98. d. voetnoot2) Denkelijk te lezen: reimerdent. Vinc. Quo mortuo externi gentium reges regnum Anglie discindunt annis IIII. - De variant heeft orlogeden. voetnoot3) Vinc. Wycrec. - De ware naam was Wihtred. voetnoot4) Aldus verbeterd naar de variant. Hs. coronike: conincrike; doch achter het laatste woord was eerst eene n geschreven, die later ten onregte is uitgekrabd. Vinc. Abhinc autem regnum Anglorum annotare supersedeo, quia maiorum historias quas sequar non habeo. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 8. margenoot+ Vinc. O. voetnoot5) Zoo ook de variant. Doch men leze: Cimbren, daar hier geen ander volk kan bedoeld zijn. voetnoot6) Aldus verbeterd naar de variant. Hs. besloten. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 8. ± [tekstkritische noot]Vs. 22. Die Goten hebben dit uut g. 23. w. hem met. 24. E. voren n. 26. tharen. 28. mengen. 29. ende ontbr. 30. Cam v.G. Gyberit. 31. gewaren. 32. twaren. 33. So ontbr. 36. wert - kinder. 41. hevese. 42. Pannonie. 43. Dat nu h. Ongerie. 45. in g. vr. 46. Woneden. 47. na so g. 49. Keysere - als. 50. haer XIII j. 51. Camen. 52. menge. Vs. 53 en 54 in deze volgorde. Zie de aant. 53. Ende hadden met hem die Alane. Vs. 57 en 58 in omgekeerde volgorde. 57. Ende niet verlossen tl. v.G. 60. te Spangen wert. 61. E. scorden Spangen met G. 62. condem, 63. kindren. 66. Spangen. 68. Algader. 69. vesten ende steden. 70. Ende daden vele dorperheden. 71. Bede in rove e. in b. 73. Als. Titel. Vander Wandele coronike. Vs. 1. jirste. Vs. 3 en 4 in omgekeerde volgorde. voetnoot1) Aldus te regt in de variant. Hs. Die Wandelen. Vinc. a Gothis victi alienas terras invadere ceperunt. voetnoot2) Aldus de variant. Hs. Tyberit. Vinc. Giberith, Gothorum rex. - De ware naam was Gibaric. margenoot+ Fol. 98. e. voetnoot3) Lees: LX. Vinc. per LX annos. voetnoot4) In het Hs. staan vs. 53 en 54 in omgekeerde volgorde, doch de variant wijst de verbetering aan, die de historische waarheid herstelt. Vinc. infuderunt se per Gallias, iunctis seeum Alanis, easque aliquamdiu miserrime dilaceraverunt. Exinde eos expellebant Gothi, non quidem prospicientes Galliarum quieti, sed vacuefacientes patriam sne rapacitati. voetnoot5) Men leze met de variant: Ende wonnen vesten ende steden Ende daden vele dor perheden, Bede in rove ende in bedwange. Vinc. divina et humana sine aliquo respectu humanitatis vel divinitatis perturbaverunt. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 9 [tekstkritische noot]Vs. 7. Spaenge. 8. Sibile. 9. als. 10. Dede aldaer. 12. d. slouch h. 13. dode. 14. cam - Genserike. 17. leset. 18. sider. 19. wert. 20. als. 24. Ende als hi st. dat daer nare. 27. waert. 31. slogen - Got. voetnoot1) Dezelfde fout ook bij Vinc. Modigisilus. Doch de naam was Godegisel. voetnoot2) Vinc. capta Hispali, d.i. het tegenwoordige Seville, om zijne beroemdheid en pracht wel waardig, den bijnaam le Grant te dragen. Men denke aan het Spaansche spreekwoord: Quien no ha visto Sevilla, no ha visto maravilla. voetnoot3) Aldus de variant en Vinc. Hs. Gonserike. margenoot+ Fol. 98. f. voetnoot4) Het Hs. heeft: dat dand dare. Doch de variant dat daer nare wijst de verbetering aan. voetnoot5) Hs. Transamont. voetnoot6) Juister bij Vinc. Trasamundus frater eius XXVI. Thrasamond regeerde van 496 tot 523. voetnoot7) Vinc. omnes Catholicos ab exiliis iussit revocari et episcopis ecclesias reformari. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 10 voetnoot8) Vinc. Winilorum, qui postea patria lingua Longobardi a longis barbis vocati sunt, cet. voetnoot9) Misschien te lezen: na haren aerde. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 10. i. margenoot+ Fol. 99. a. voetnoot1) Vinc. in Scandinavia Scythie insula degentes. voetnoot2) Hs. hier en in vs. 64: Adelmont. Vinc. Agelmundus. - De naam wordt goed geschreven in B. V. c. 42, waar dit verhaal nogmaals voorkomt. voetnoot3) Vs. 49-64. Vinc. Lamissio regnavit secundus, sic dictus eo quod a lama, i.e. voragine, fuit extractus. - In vs. 53 is vort alveus, vadum (zie Kil. op Voord) en de vertaling van lama. Bij Paulus Diaconus, aan wien de inhoud van dit cap. ontleend is, heet het (I. 15): quia eum de piscina, quae eorum lingua lama dicitur, abstulit, Lamissio eidem nomen imposuit. - Verg. J. Grimm, Geschichte der deutschen Sprache, 694. margenoot+ Fol. 99. b. margenoot+ Vinc. B. XVII, c. 11. voetnoot1) Gewoonlijk Jornandes genoemd. Ook bij Vinc. Jordanis. Be jongste uitgever, C.A. Closs (Stuttgart, 1861), heeft de lezing Jordanis als de echte erkend, en het werk onder dien naam in het licht gegeven. voetnoot2) Vinc. Scandinaviam Scythie insulam primo incoluerunt. Cuius possessione non contenti ... exierunt. voetnoot3) Vinc. terras Tracie Dacieque diu longe lateque sunt pervagati. margenoot+ Fol. 99. c. voetnoot4) Hs. Frigiternus, Zoo ook vs. 62 en c. 21. vs. 15, c. 22. vs. 5. Dezelfde fout ook bij Vinc. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 12. ± margenoot+ Fol. 99. d. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 13. voetnoot1) Ook c. 1. vs. 15 wordt de aanvang der regering van Gratianus op 381 gesteld. Verg. c. 5. vs. 8, aant.Ga naar voetnoot3) en c. 23. vs. 7. - In de hier volgende lijst van de koningen der West- en Oostgothen zijn de (aan Vinc. ontleende) cijfers der regeringsjaren hoogstgebrekkig. Verg. Aschbach, Geschichte der Westgothen, en Manso, Geschichte des Ost-Gothischen Reiches in Italien. voetnoot3) Hs. Theodorius. Vinc. sub Theodosio imperatore. voetnoot2) Hs. Atalaricus. Vinc. Athanaritus. voetnoot3) Hs. Theodorius. Vinc. sub Theodosio imperatore. voetnoot4) Vinc. Athanulphus. - Hiermede is Athaulf bedoeld, die zijnen schoonbroeder Alaric opvolgde. voetnoot5) Vinc. Sigeritus. - De ware naam was Sigeric. voetnoot6) Hs. Wallis. Vinc. Eo itidem a Wisigothis perempto regnavit in Icillia [sic! ed. 1494: in Sicilia! l. Wallia] annis XII. - Doch Wallia regeerde slechts vier jaren, van 415 tot 419. voetnoot1) Vinc. Thurismodus, d.i. Thorismond. voetnoot2) Vinc. Heoritus, d.i. Euric. margenoot+ Fol. 99. e. voetnoot3) Vinc. Amalliricus, d.i. Amalaric. voetnoot4) Vinc. a Childeberto fratre Clotildis in Hispania peremptus est. voetnoot5) Vinc. Cheuda, d.i. Theudes. voetnoot6) Vinc. Thedegisilus, d.i. Theudegisel. voetnoot7) Vinc. Agilam, d.i. Agila. voetnoot8) Vinc. regnavit annis XXII. voetnoot9) Vinc. Lewigildus. voetnoot10) Vinc. Recharedus. voetnoot11) Vinc. Bethericus, d.i. Witteric. voetnoot12) Vinc. Sycebodus, d.i. Sisebut. voetnoot13) Vinc. Sintilara, d.i. Swinthila. voetnoot14) Hs. Sisevant. Vinc. Sisenandis. voetnoot15) Vinc. Chinthilan, d.i. Chintila. voetnoot1) Vinc. Tholgan, d.i. Tulga. margenoot+ Fol. 99. f. voetnoot2) Vinc. Chintasindus (d.i. Chindaswinth) XVII. voetnoot3) Zoo ook Vinc., naar wien al het verdere van dit cap. getrouw gevolgd is. Flavius was de gewone eeretitel der Westgothische koningen (zie Aschbach, a.w. bl. 259). Hier kan met Flavius geen ander bedoeld zijn dan Recceswinth, zoon en opvolger van Chindaswinth, die 652-672 regeerde. De volgende koningen (Wamba, Erwig, Egisa, Witisa en Roderic, 672-711) worden ook bij Vinc. niet genoemd. voetnoot4) Zoo ook Vinc. Doch het was in DCCXI. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 14. ± voetnoot5) Zie bl. 61, aant.Ga naar voetnoot1). voetnoot1) Vinc. Tholgan, d.i. Tulga. voetnoot6) Vinc. Winitarius. - De namen der koningen tot op Theodoric (vs. 9-29) zijn ontleend aan Jornandes, c. 48. Voor want in dit vers misschien doe te lezen. voetnoot7) Lees: Jeghen. voetnoot8) Vinc. Hunimundus. voetnoot9) Vinc. Horismud. - Bij Jornandes Thorismund. voetnoot10) Vinc. Theudemer. - Bij Jornandes Theodemir. margenoot+ Fol. 100. a. voetnoot11) Vinc. Odoachro, rege Italie,... perempto. voetnoot1) Verkeerdelijk bij Vinc. XXII. Theodoric toch regeerde van 493 tot 526. voetnoot2) Vinc. Athalaricus, Theoderici ex filia nepos, in regno Italie et Ostrogothorum succedens regnat annis VIII. voetnoot3) Vinc. post quem Theodatus, ab Amalsyunda matre Athalarici ascitus in regnum, regnat cum ea annis duobus. voetnoot4) Vinc. Eldepadus. - Bij Jornandes (De Regn.Succ. c. 118) Eldebadus, bij Paulus Diaconus (Hist.Misc. L. XVI. c. 18) Ildebaldus (var. Hildebaldus) genoemd. De nieuwere geschiedschrijvers heeten hem gewoonlijk Ildibad. voetnoot5) Vinc. Exarius. - Bij Jornandes II. Errarius, bij Paulus Diaconus II. Eutarius genoemd. De ware naam was Eraric. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 15 voetnoot6) Het hier (vs. 19-43) door Maerlant vertaalde verhaal van Vinc. omtrent den oorsprong der Hunnen, is ontleend aan Jornandes, c. 24. In de uitgaven van Vinc. is de lezing door verscheidene fouten bedorven. De eigene woorden van Jornandes luiden aldus: Filimer, rex Gothorum et Gandarici Magni filius, post egressum Scandzae insulae iam quinto loco tenens principatum Getamm, qui et terras Scythicas cum sua gente introisse superius a nobis dictus est, reperit in populo suo quasdam magas mulieres, quas patrio sermone Haliurunas is ipse cognominat, easque habens suspectas, de medio sui proturbat, longeque ab exercitu suo fugatas in solitudinem coëgit errare. Quas spiritus immundi [silvestres homines, quos nonnulli Faunos vicarios vocant] per eremum vagantes dum vidissent, et earum se complexibus in coitu miscuissent, genus hoe ferocissimum edidere. Over Haliuruna (var. Alioruna, Alirumna enz.), Goth. aljarûna, Nhd. alraun, zie Du Cange (ed Henschel), T.I. p. 214, en vooral Grimm's Deutsche Mythol. (2^de uitg.) bl. 375. voetnoot7) De naam wordt verschillend geschreven, als: Gandaricus, Gadaricus, Gardaricus en Godaricus. Zie de aant. van Closs op Jornandes, p. 20 en 93. margenoot+ Fol. 100. b. voetnoot1) Misschien heeft Maerlant de woorden van Jornandes bij Vinc. verkeerd begrepen en aan het ontstaan uit ééne vrouw gedacht. Anders zal men hier Wive, vs. 36 moesten si, vs. 38 sochtsi, vs. 41 deelden si, en vs. 42 an die wijf moeten lezen. voetnoot2) Aldus het Hs. Heeft Maerlant Faunoene bedoeld? Of heeft hij misschien Fennoene geschreven, en aan de verwantschap der Hunnen en Finnen gedacht? voetnoot3) Hs. Dan menscelike ghesate, Jornandes II. (bij Vinc. onleesbaar corrupt): Nam et quos bello forsitan minime superabant, vultus sui terrore nimium pavorem ingerentes, terribilitate fugabant, eo quod erat eis species pavendae nigredinis et velut quaedam, si dici fas est, deformis offa, non facies, habensque magis puncta quam lumina. Maermoset, marmoset is zooveel als mombakkes of afzigtelijke figuur. Bij Kil. (bl. 850) door persona vertaald. Nog heden in het Zuid-Fransche dialekt: ‘Marmouset, petite figure grotesque, espèce de singe, petit homme malfai.’ Zie Honnorat, Dictionnaire Provençal-Français, II. 596, en verg. ‘Marmouser, murmurer tout bas, gronder entre ses dents,’ en ‘Marmouserie, mélancolie’, bij Roquefort, Gloss. II. 146. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 16. ± voetnoot4) Hs. Al. Vinc. Horum potentiam auxit victoria de Gothis. margenoot+ Fol. 100. c. voetnoot1) Vinc. hoc felicitatis successu Huni inter ceteras Scythie gentes elati, post victoriam de Gothis per annos fere LXXX laboravernnt ad concussionem et ruinam mundi. voetnoot2) Vinc. Balamber et Mundzuch, pater Attile. voetnoot3) Vinc. Octar et Rugula, fratres eius, Bleda et Attila frater eius, usque ad mortem Marciani imperatoris annis plus minus LXXX. voetnoot4) Vinc. Hernac. voetnoot5) Vinc. His abhinc filii Attile, et post eos Zeliobes regnaverunt annis LIX; extunc regni Hunorum annotatio cessat, quia omnes gentis illius reges Kagam [d.i. Khan] notati leguntur et nulla distinguendi proprietas invenitur. margenoot+ Fol. 100. d. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 89. i. ± voetnoot1) Vinc. Gratianus itaque, Valentiniani filius, civitatem, quam [ab] adiacenti flumine Lonbonabeiam Antonius Pius eius conditor appellaverat, suo prefecit dominio, ibique imperialem sibi sortitus est dignitatem, cui et nomen mutando indidit et ab ambitu fluminis Ambianis eam nominavit. Voor Lonbonabeiam, zoo als de uitgaven van Vinc. hebben, zal Samarobrivam moeten gelezen worden, de oude naam van Amiens, aldus genoemd naar de rivier Samara of Somme. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 17. † voetnoot2) Vs. 13-40. Vinc. Anno itaque Gratiani primo, ab incarnatione Domini CCCLXXXI, ab initio vero mundi quartomillesimo XLIIII, Theodosius ab eo magister militum ordinatus, inceredibili celeritate et mira felicitate devictis multis barbaris gentibus, lassam rempublicam in Orientis partibus reparavit. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 100. e. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 17. m. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 96. f. † voetnoot1) D.i. de Picten. Zie bl. 54, aant. D.i. de Picten. Zie bl. 54, aant. voetnoot2) Vs. 17-46. Vinc. Anno quoque prenotato Maximus in Gallias transiit, partem Gallie sibi subditam Britonibus tradit. Inde usque hodie Minor Britannia appellatur. Maximus quoque apud Treverim sedem imperii sui statuit. - Verg. ook cap. 93 f: Porro Maximus quidam ex imperatorio genere descenderat et Constantini Magni consanguineus erat, unde et partem imperii sibi competere calumniabatur. Qui cum Britannie factus fuisset rex, cepit superbire atque tyrannidem exercere contra Romanum imperium. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 96. ± margenoot+ Fol. 100. f. voetnoot3) Vinc. Anno Gratiani sexto secunda synodus universalis centum et quinquaginta patrum congregatur Constantinopolin, iubente Theodosio et annuente Damaso papa, qui Macedonium, negantem Spiritum Sanctum Deum esse, condemnans, consubstantialem Patri et Pilio Spiritum Sanctum esse docuit, dans symboli formam, quam tota Latinorum et Grecorum confessio in ecclesia ad missam solennibus diebus decantat. voetnoot4) Vinc. coniuges viros a nolentibus feminis, feminas a nolentibus viris separabat. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 96. ± voetnoot1) Zie aant.Ga naar voetnoot3) op de vorige bladz. voetnoot3) Vs. 21-31. Vinc. in Galliis quoque in synodo Burdegalensi a sancto Martino aliisque hereticus iudicatus, ubi se damnandum intellexit, imperatorem Maximum appellat. voetnoot2) Tusschen vs. 16 en 17 schijnen een paar verzen te ontbreken, die b.v. aldus kunnen geluid hebben: Willic u hier seggen vort. Dese valsce meester, hebbic gehort, voetnoot3) Vs. 21-31. Vinc. in Galliis quoque in synodo Burdegalensi a sancto Martino aliisque hereticus iudicatus, ubi se damnandum intellexit, imperatorem Maximum appellat. margenoot+ Fol. 101. a. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 92. ± margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 95. ± voetnoot4) D.i. ketterij, Mfr. bouguerie. Du Cange (ed. Henschel), T.I. p. 800: ‘Bulgari, Bugari, Bugeri. Haeretici, qui vulgo Albigenses in Francia, alibi Paterini, Cathari, cet.’ Verg. ook Roquefort, Gloss. op Bogrerie en Bouguerie. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 95. f. † voetnoot1) Vinc. Sanno, filius Antenoris. margenoot+ Fol. 101. b. voetnoot2) Vinc. Quintinum et Eraclium duces Romanorum cum omnibus pene suis iuxta Treverim deleverunt. voetnoot3) Vinc, annis XXXIIII. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 96. f. voetnoot4) Hs. Worden. voetnoot5) Vinc. Iustissimam ... penam luit. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 94. voetnoot6) Hs. Dese. Vinc. Cui Deus apparens ad precem eius eum docuit, ut propriis verbis sanctum sacrificium consecraret. margenoot+ Fol. 101. c. voetnoot7) Hs. Dese. Vinc. Cui revelatum est, quod Mercurius miles et martyr Iulianum imperatorem peremerit. voetnoot1) Vinc. sol cum sole occidet hodie. margenoot+ Fol. 101. d. voetnoot2) Dit opschrift past kwalijk bij den inhoud van het hoofdstuk. Het ziet eigenlijk op het verhaalde in cap. 30. vs. 19-26. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 94. m. ± voetnoot3) Maerlant schijnt te bedoelen, dat Joseph nu bij den doop den naam van Jan had ontvangen. Doch Vinc. meldt daar niets van. Hij heeft alleen: Videns autem Ioseph, quod, sicut Dei vir dixit, sic et requievit. voetnoot4) Vinc. cadens super pectus eius. voetnoot5) Hs. Here Jhesus Cristus Kerst. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 17. m. ± voetnoot1) Vinc. XIII papatus annum agens. voetnoot2) Verg. cap. 35. vs. 3. voetnoot3) D.i. voor hem die bemint. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 18. † voetnoot4) Vs. 1-14. Vinc. Hieronimus, Eusebii filius, Rome puer baptizatus, literis Grecis et Latinis et Hebraicis plenissime eruditus. margenoot+ Fol. 101. e. voetnoot5) Lees: Exemple. Vinc. puritate mentis et abstinentia corporis omnibus post futuris eximia sanctitatis exempla reliquit. voetnoot6) Vinc. Sed dum quorundam monachorum et clericorum lasciviam increparet. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 92. f. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 18. i. en 92. f. voetnoot7) D.i., naar Mnl. constructie: En deze leerde hem enz. Vinc. profectus inde ad Gregorium Nazianzenum, Constantinopolitanum episcopum, postquam ab ipso sacras literas plenissime didicerat, cet. voetnoot8) Hs. groten wel. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 93. margenoot+ Fol. 101. f. voetnoot1) Vinc. patre defuncto, ut audierat. voetnoot2) Vinc. ut securius et melius curam pastoris ageret, compulerunt gentiles ut carnaliter coniungerentur captivi. voetnoot3) Maerlant heeft zich hier vergist in den persoon, die gedood zou worden. Of men zal hem, in plaats van hare, moeten lezen, en in vs. 59: En dode di niet! Vinc. se inquit velle occidere ante quam cum alterius uxore adulterare. Cui illa: Ne occidas te! quia et si velles in me peccare, ego prius morerer. margenoot+ Fol. 102. a. voetnoot1) Vinc. Et ego similiter tecum fugiam. voetnoot2) Hs. achtervolgede. Vinc. ecce duos subsequentes nos vidimus camelis insidentes. - Verg. vs. 134 vlg. In Der Naturen Bloeme, B. II. vs. 606 (uitg. Bormans, bl. 68), kemel cursarijs genoemd: Erande kemel cursarijs Es die men heet dromedarijs, Die utermaten seere sijn snel. Cursalis en cursarius zijn wisselvormen. Zie Du Cange (ed. Henschel), T. II. p. 718, alsmede op Dromeda en Dromedarius, p. 941. voetnoot3) De plotselinge overgang van den derden tot den eersten persoon is toe te schrijven aan het Latijn bij Vinc., waar Malchus zelf sprekende wordt ingevoerd. margenoot+ Fol. 102. b. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 18. i. voetnoot1) Hs. Eustroten. Vinc. ubi quanta sustinuerit, ipse ad Eustochium de se dixit. - De naam van Paula wordt bij Vinc. niet genoemd, doch de hier volgende woorden van Hieronymus (vs. 17-108) ontleende hij aan de Epistola ad Eustochium, Paulae filiam, de custodia virginitatis (Opera Omnia, ed. Venet. 1766, Tom. I. p. 88 sqq.), c. 7. Maerlant vergist zich door te meenen, dat de brief aan Eustochium en hare moeder Paula beiden gerigt is. Vandaar ook het mearv. amien, in vs. 73. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 43. voetnoot2) Vinc. Horrebant sacco membra deformia, et squalida cutis situm Etbiopice carnis obduxerat. margenoot+ Fol. 102. c. voetnoot3) Vinc. De cibis vero et potu taceo, cum etiam languentes aqua frigida utantur, et coctum aliquid accepisse luxurie sit. voetnoot4) D.i. zooveel men wenschen kon, volop. Vinc. Pallebant ora ieiuniis, et mens desideiis estuabat. voetnoot1) Hs. In scame u. Vinc. Non erubesco infelicitatis mee, qnin potius plango me non esse quod fuerim. Bij amien, verg. bl. 75, aant.Ga naar voetnoot1). voetnoot1) Hs. In scame u. Vinc. Non erubesco infelicitatis mee, qnin potius plango me non esse quod fuerim. Bij amien, verg. bl. 75, aant. voetnoot2) Vinc. letus gaudensque cantabam: ‘Post te in odorem unguentorum tuorum curremus.’ margenoot+ Fol. 102. d. voetnoot3) Vs. 101-108. Vinc. Si autem hec sustinent illi qui exeso corpore solis cogitationibus impugnantur, quid patitur puella que deliciis fruitur? Vivens mortua est. - Men bedenke, dat deze woorden nog tot den brief aan Eustochium behooren. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 18. i. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 18. m. voetnoot1) Liever nutscap te lezen. Vin videns quod non tam pro sanitate pedis sui quam pro eorum utilitate venisset. margenoot+ Fol. 102. e. voetnoot2) Vinc. nihil ei dantes, sed ad reliquum cadaveris quod comederat remittentes. voetnoot3) Vinc. voluntatem Dei super hoe expectavit. voetnoot4) Vinc. ad fratres singulos se prosternens, quasi de culpa tanta quam non fecerat veniam postulabat. voetnoot5) Vinc. Cumque, sicut eos Hieronymus premonuerat, venturis hospitibus necessaria preparassent, cet. margenoot+ Fol. 102. f. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 19. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 52. voetnoot1) In vs. 22: Daer, en in vs. 25: Dat te lezen. Vinc. Itaque post crebras vigilias et lacrimas, quas preteritorum recordatione peccatorum fundebam, Plato vel Tullius sumebatur in manibus. margenoot+ Fol. 103. a. voetnoot2) Vinc. et quia lumen cecis oculis non videbam, non oculorum culpam putabam esse, sed solis. voetnoot1) Vinc. Ciceronianus es, non Christianus. voetnoot2) Hs. sijn. Vinc. ubi est enim thesaurus tuus, ibi est et cor tuum. (Matth. VI. 21). voetnoot3) Vinc. precabantur ut veniam daret adolescentie. margenoot+ Fol. 103. b. voetnoot4) Vinc. me plagas sensisse post somnum et liventes scapulas habuisse. Zie Kil. op ‘Weffel, Wevel, Flandr. i. streme, vibex,’ en ‘Weffel, pustula sive tumor exilis ex aculeo muscae, apis, vespae, vel morsu pulicis.’ Hier dus striemen. margenoot+ Vinc. O. voetnoot5) Hs. mageden: behageden. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 20. ± voetnoot6) Hs. zaleger. Vinc. nihil laboriosius eo, qui de vita quotidie periclitatur. voetnoot1) Vs. 11-20. Vinc. Hec dicimus ut prima te, fili Rustice, fronte doceamus magna cepisse, exeelsa sectari, et adolescentie, immo pubertatis incentiva cacantem, perfecte quidem etatis gradum scandere. Sed lubricum iter esse, per quod ingredieris, nee tantam sequi gloriam post victoriam, quantum ignominiam post ruinam. - In vs. 15 heeft het Hs. ene, in vs. 16 vrouwe. In vs. 12 misschien te lezen: Dat hi der werelt wille sijn vri. voetnoot2) Men verbetere: Hare conscientie es die hem wroeget, d.i. het is hun geweten dat hen beschuldigt. Vs. 21-28. Vinc. Scio me offensurum esse quam plurimos, qui generalem disputationem de vitiis in suam referunt contumeliam, et dum mihi irascuntur, suam indicant conscientiam multoqne peius de se quam de me iudicant. Ego enim neminem nominabo. margenoot+ Fol. 103. c. voetnoot3) Vinc. videns nonnullos accinctis renibus, pulla tunica, barba prolixa, a mulieribus non posse discedere. - Cuevele, keuvel, monnikskap: zie Kil. op Kovel. Huevel staat hier voor bogchel, bult. Bij Kil. ‘Hovel, Hoevel, Sax. Sicambr. i. bult, gibbus, tumor.’ Verg. Van Hasselt in de aant. op beide woorden. voetnoot4) Vinc. preter vocabulum nuptiarum omnia esse matrimonii. voetnoot5) Vs. 48-52. Vinc. Matrem ita vide, ne per illam alias videre cogaris, quarum vultus corde tuo hereant et tacitum vivat sub peetore vulnus. - De zin is: ‘Sta zulke gemeenzaamheid aan uwe moeder af, d.i. strek ze niet verder uit dan tot uwe moeder, mits met haar enz.’ voetnoot6) Vinc. ut in domo parentum cum periculo viveret castitatis. voetnoot7) Vinc. varia scripturarum poma decerpe. voetnoot8) Vinc. quorum vita tentatio est. voetnoot1) De zin van dit vers moet deze zijn: ‘Het is eene wreede goedertierenheid, dit niet te doen, nl. zijne ouders enz. niet te verlaten, om Christus te volgen,’ of, gelijk men thans zou zeggen: ‘Goedertierenheid zou hier wreedheid zijn.’ Doch uit het verband bij Vinc., die de plaats van Hieronymus volledig vermeldt, blijkt dat Maerlant de woorden: ‘Crudelitas ista pietas est’ niet juist heeft opgevat. Hieronymus bedoelde: ‘Die wreedheid is pieteit.’ Maerlant verbond ista met pietas, en verstond: ‘Die pieteit is wreedheid.’ margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 21. i. ± margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 22. i. ± margenoot+ Fol. 103. d. voetnoot2) Men kan dit opvatten: ‘dat hij onderdanig leere zijn.’ Doch het schijnt gepaster, sijn niet als verbum, maar als pron. poss. te verstaan, zoodat de zin zij: ‘dat hij zijnen onderhoorige leere.’ Bij Vinc. zijn vs. 18-21 geheel anders uitgedrukt. voetnoot3) Vs. 32-44. Vinc. imperat cuidam viro gravi, ut iurgiis et conviciis insectaretur hominem, et post irrogatas iniurias primus veniret ad querimonias. Vocati testes pro eo loquebantur qui contumeliam fecerat. voetnoot4) Vinc. solus pater defensionem suam callide opponere studuit, ne abundantiori tristitia absorberetur frater. voetnoot5) Vinc. pape, inquit, mihi vivere non licet, et fornicari libeat? (Verbeterd naar Hieronymus, I. 941). margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 24. f. voetnoot1) In het Hs. zijn tussehen vs. 70 en 73 twee regels wit gelaten. Vs. 65-76 bij Vinc. aldus: si habes substantiam, vende et da pauperibus; si non habes, grandi onere liberatus es. Nudum Christum nudus sequere: durum, grande, difficile, sed magna sunt premia. - De ontbrekende verzen kunnen b.v. aldus geluid hebben: Naect so was Cristus, onse Here: Naect so volgene, dats mine lere. margenoot+ Fol. 103. e. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 26. i. ± voetnoot2) Vinc. Clericus qui servit ecclesie. voetnoot3) D.i. een geestelijke die koophandel drijft. Vinc. Negotiatorem quoque clericum... quasi quandam pestem fuge voetnoot4) Hs. vingense. voetnoot5) Hs. Datse. Vinc. Memento semper quod paradisi colonum de propria possessione mulier eiecerit. voetnoot6) Vinc. nec calamistro crispent comas. - Over het winden van den croec, het opkrullen van het haar, zie X Goede Boerden, bl. 48. voetnoot7) Vinc. Crebra munuscula et sudariola et fasciolas et vestes ori applicatas et oblitas, ac degustatos cibos blandasque et dulces literulas sanctus amor non habet. - Maerlant heeft de degustati cibi als specerijen opgevat en dit denkbeeld in vs. 37 vlg. uitgewerkt; doch te regt is reeds door Clignett (Aantt. bl. 14) aangemerkt, dat zij ‘ongetwijfeld behooren tot de blanditiae amatoriae, die het hier niet noodig is nader uit te leggen.’ margenoot+ Fol. 103. f. voetnoot1) Vinc. malorumque condemnatio laus bonorum est. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 27. ± voetnoot2) T.w. gebuideld of fijn brood. Vinc. Natus in paupere domo et in tugurio rusticano, qui vix milio et cibario pane rugientem saturare ventrem poteram, nunc similam et mella fastidio. voetnoot3) Hs. kende. - Mede is hier als subst. op te vatten, de bekende honigdrank van dien naam. voetnoot4) Hs. Bisscops priester, en evenzoo vs. 34 bisscops priestere. De afschrijver heeft zeker in zijn exemplaar het teeken Z (de niet ongewone verkorting voor ende) gevonden, en dit met de letter s verward. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 29. voetnoot5) Zie de vorige aant. voetnoot6) Vinc. Convivia tibi vitanda sunt secularium, et maxime horum qui honoribus tument. voetnoot7) Lees: Nu antwort men mi die gelike, d.i. Nu zal men mij op deze wijze antwoorden. Vs. 36-43 bij Vinc. Quod si obtenderis facere te hoc ut roges pro miseris atque subiectis, iudex seculi plus defert clerico continenti quam diviti. voetnoot8) Vinc. Aut si talis est qui non audiat clericos pro quibuslibet tribulatis nisi inter calices et phialas, libenter carebo huiuscemodi beneficio et Christum rogabo pro iudice, qui magis subvenire potest quam iudex. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 31. i. ± voetnoot1) Beter ware Ente, d.i. Ende te. voetnoot2) Vinc. Numquam petentes, raro accipiamus rogati. Beatius est enim magis dare quam accipere. margenoot+ Fol. 104. a. voetnoot3) D.i. verkwijnt. Bij Kil. ‘Swelten, deficere, languescere.’ Goth. sviltan, sterven, enz. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 44. ± voetnoot4) Men bedenke, dat het nog altijd de H. Hieronymus is die spreekt. Vs. 1-16. Vinc. Si quid itaque potest in me esse consilii, si experto creditur, hoe primum moneo, hoe obtestor, ut sponsa Christi vinum fugiat pro veneno. Hec adversus adolescentiam prima arma sunt demonum. Non sic avaritia quatit, inflat superbia, delectat ambitio. Facile aliis caremus vitiis. Hic hostis intus inclusus est; quocumque pergimus, nobiscum portamus inimicum. Vinum et adolescentia duplex incendium voluptatis. Quid oleum flamme adiicimus? - In vs. 7 en 8 dus te verbeteren: Dat sijn die wapen die de viant Teersten nemet in de hant, en in vs. 12: Dits die viant die met ons blijft. margenoot+ Vinc. O. voetnoot5) T.w. het voedsel, dat alleen zijnen gewonen gang gaat, d.i. aan de natuurlijke behoeften voldoet, daar zijn zij mede tevreden. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 46. f. voetnoot6) Vinc. Difficile est humanam animam aliquid non amare, et necesse est ut in quoscumque nostra mens trahatur affectus, carnis amor spiritus amore superetur. Desiderium desiderio restringatur; quicquid inde minuitur, hinc crescat. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 47. i. ± margenoot+ Fol. 104. b. voetnoot1) Vs. 37-46. Vinc. mihi virginitas in Maria dedicatur et Christo. Dicat aliquis: Et audes nuptiis detrahere, que a Domino benedicte sunt! Non est detrahere nuptiis, cum illis virginitas antefertur. Glorientur et nupte, cum a virginibus sint secunde. voetnoot2) Vinc. Laudo nuptias, quia mihi virgines generant. voetnoot3) Vinc. tuum agmen in celis est. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 48. i. voetnoot4) Vinc. Quid invides, mater, filie tue? Indignaris quod militis noluit uxor esse, sed Regis? Grande tibi beneficium prestitit: socrus Dei esse cepisti. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 51. ± voetnoot5) Lees: soeken. Vinc. qui ideo ad presbyterium et ad diaconatum ambiunt, ut mulieres licentius videant. voetnoot6) Denkelijk te lezen: Om haer surcoet enz., en dan achter doen geene komma te plaatsen. Vs. 9-20 bij Vinc. Omnis his cura de vestibus, si bene oleant, si pes laxa pelle non folleat. Crines calamistri vestigio rotantur, digiti annulis radiant, et ne plantas humidior via spargat, vix imprimunt summa vestigia. Tales dum videris, sponsos magis estimato quam clericos. voetnoot7) In het Hs. staan vs. 17 en 18 in omgekeerde volgorde. voetnoot8) Vinc. se eo indigere conquerentes non tam impetrant quam extorquent. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 53. ± voetnoot9) Vinc. hoc enim et publice leges puniunt. margenoot+ Fol. 104. c. voetnoot1) Vinc. Respicite volatilia celi, cet. Si vestis defuerit, lilia proponuntur. - Vs. 56 is blijkbaar erg bedorven. Men mag vermoeden, dat Maerlant schreef: Hebdi van naectheden onghevouch, enz. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 53. f. voetnoot2) Vinc. C solidos. voetnoot3) Vinc. circiter quinque milia divisis cellulis habitabant. - Bi hem elc, d.i. elk op zich zelven, afzonderlijk. Verg. Deel III, bl. 301, aant.Ga naar voetnoot1). voetnoot1) Vinc. Respicite volatilia celi, cet. Si vestis defuerit, lilia proponuntur. - Vs. 56 is blijkbaar erg bedorven. Men mag vermoeden, dat Maerlant schreef: Hebdi van naectheden onghevouch, enz. voetnoot4) Vinc. Pambo. voetnoot5) Vinc. Sancto in eis loquente Spiritu. (Verbeterd naar Hieronymus, I. 118). voetnoot6) Vinc. grandisque per totam Egyptum cunctos terror invasit. margenoot+ Vinc. O. voetnoot7) T.w. Dan hem (te verliezen) enz. margenoot+ Fol. 104. d. voetnoot8) Het van c. 37 tot hiertoe aan Hieronymus ontleende is grootendeels getrokken uit den brief aan Eustochium en uit dien aan Rusticus (Opera Omnia, 1. 88 sqq. en 932 sqq.). Verg. bl. 75, aant.Ga naar voetnoot1). voetnoot1) Vinc. Respicite volatilia celi, cet. Si vestis defuerit, lilia proponuntur. - Vs. 56 is blijkbaar erg bedorven. Men mag vermoeden, dat Maerlant schreef: Hebdi van naectheden onghevouch, enz. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 89. i. voetnoot1) Vinc. Faustianus. voetnoot2) Portre komt hier niet te pas. Vinc. non solum Ambianis, sed etiam totius Gallie prefeetus erat. - Heeft Maerlant misschien meyere geschreven? voetnoot3) Hs. dogeden: jogeden. voetnoot4) Lees: Sente Firmijn die maertelare. Vinc. in loco ubi corpus beati Firmini martyris tumulatum fuerat. voetnoot5) Hs. Jhesum X̅pc. Vinc. celis apertis palmam Domini nostri Jhesu Christi aspexit, que eius vice sacrosancta crismata beavit. - Door palma wordt hier de hand verstaan, even als in vs. 59, waar het Latijn ook palmam heeft. voetnoot6) Met omzetting dezer beide verzen zal deze plaats vrij wat beter, en meer overeenkomstig met het Latijn, aldus gelezen worden: Hoe menechwaerven hi hem set Sijn bloet te stuertene omme Gode! Dat was om niet. Al sach hijt node, Doch ennes hi sijns loens niet quite. Vul miraclen was sine vite. Vinc. O quotiens ob veritatis assertionem paratam habuit mortem! Sed licet ei sors temporis prestare martyrium non potuerit, gloriam tamen martyrii non amisit, quia pro spe eternitatis iugiter laboravit. Insignis itaque virentibus miraculis coruscus Kal. Sept. migravit ad Christum. margenoot+ Fol. 104. e. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 90. ± voetnoot7) Vinc. nomine et nobilitate Honoratus. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 90. m. ± voetnoot1) Vinc. tempore Theodorici regis. voetnoot2) De tekst is hier deerlijk in de war, door het voor te stellen alsof Salvius wel de grafstede van den ouderen Firmijn (den martelaar) kende, maar niet die van den jongeren Firmijn (den confessor). Die voorstelling is geheel verkeerd: alleen de martelaar werd gezocht, gelijk Maerlant zelf in vs. 32 en 73 te kennen geeft. Salvius wist wel, dat de oude Firmijn begraven lag ter plaatse, waar zijn jongere naamgenoot de kerk gesticht had, maar de juiste plek, waar zijn gebeente rustte, kende hij niet. Het kan eene vergissing van Maerlant zelven zijn; misschien echter is de tekst bedorven. In dat geval zou men in vs. 17, voor Daer, Dat kunnen lezen, en achter vs. 19 eene komma plaatsen. Dan zou tot en met vs. 21 alles goed aftoopen; maar dan hangt vs. 22 geheel in de lucht. Doch tusschen vs. 21 en 22 zijn welligt een paar verzen uitgevallen, die b.v. aldus kunnen geluid hebben: Maer waer dat men graven dede Sinen lachame ende heeft gheset, Ne consti niet geweten met. Vinc. Corpus quidem beati Firmini martyris, qui ab idolorum cultura urbem expiaverat, et tempore passionis sue miraculis innumeris coruscaverat, in ecclesia beate Virginis Marie requiescere noverat, quam beatus Firminus confessor, eiusdem urbis episcopus, construxerat et in ea sepulturam suam elegerat. In quo autem loco beatus martyr conditus esset, ignorabat. margenoot+ Vinc. B. XVII. c. 91. ± margenoot+ Fol. 104. f. voetnoot3) Hs. quam. Vinc. celeriter ad urbem ... venerunt. voetnoot1) Vinc. Idibus Ianuarii, d.i. 13 Jan., of 8 dagen na Drie-Koningen, welk feest oudtijds Dertiendach heette, als zijnde de 13^de of laatste dag der feesten, welke met Kerstmis begonnen en van daar den naam van Dertiennachten (Dreizehnnächte) droegen. Verg. Deel III, bl. 354, aant.Ga naar voetnoot2), en de Werken van Dulces ante omnia Musae, D. II. bl. 21-25. Over de feestelijkheden bij den Dertiendach in gebruik, zie Montanus, Die deutschen Volksfeste, D.I. bl. 10-19, en B^on de Reinsberg-Düringsfeld, Calendrier Belge, D.I. bl. 21-31. voetnoot2) Vinc. calor pene trium horarum spatio mansit. voetnoot2) Vinc. calor pene trium horarum spatio mansit. margenoot+ Vinc. O.

Vorige Volgende

III partie. I boek.

Hoe Rome eerst dalen began. I.

Hoe die van Persi hem vochten an. II.

Vander Sarrasinen rike. III.

Dat beghin van Vrancrike. IIII.

Vanden eersten coninc van Vrancrike. V.

Hoe die Fransoysen kerstijn worden. VI.

Van coninc Puppine ende sinen gheslachte. VII.

Van Capette ende sinen geslachte. VIII.

Vanden rike van grote Bertaengen. IX.

Der Bertoenen beghin. X.

Hoe Brutus vacht up Aquitaengen. XI.

Hoe Brutus verwan die Gallen. XII.

Hoe Brutus in Bartaengen quam. XIII.

Hoe die Bertoene begonden dalen. XIIII.

Hoe dIngelsce quamen in Bertaengen. XV.

Vander Inghelscher coroniken. XVI.

Vander Wandelen beghinne. XVII.

Vander Wandelen coroniken. XVIII.

Vanden Wimmalen, den Lumbaerden. XIX.

Vanden Goten, hoe si scieden. XX.

Van Wester Goten ende van Oester Goten. XXI.

Vander Wester Goten coroniken. XXII.

Vander Oester Goten coroniken. XXIII.

Wanen die Hunen quamen. XXIIII.

Hoe die Hunen verwonnen die Goten. XXV.

Hoe Gratiaen besette sijn rike. XXVI.

Van Maximuse ende ander dinc. XXVII.

Wat in Gratiaens tiden gevel. XXVIII.

Vanden Vranken ende ander dinc. XXIX.

Van sente Basilise den groten. XXX.

Hoe hi den duvel den jongelinc namGa naar voetnoot2). XXXI.

Van sente Jheronimuse. XXXII.

Van Malcus aventuren. XXXIII.

Noch van sente Jheronimuse. XXXIIII.

Vanden leuwe die hem diende. XXXV.

Van Jheronimuse noch meer. XXXVI.

Van Jheronimus bloemen. XXXVII.

Van sinen sproken. XXXVIII.

Vanden selven. XXXIX.

Noch vanden selven. XL.

Vanden selven meer. XLI.

Noch vanden selven. XLII.

Noch van hem. XLIII.

Van sente Firmine van Amiens. XLIIII.

Van sente Salviuse. XLV.