Der naturen bloeme

(1878)–Jacob van Maerlant– rechtenstatus



[pagina 246]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten
Boek XIII. Ga naar margenoot+ In der adren van der aerde Ga naar margenoot+ Es menech ding van groter waerde; Maer die metale, der VII sijn, Daer si goet sijn ende fijn, 5[regelnummer] Sijn nuttelixte van hem allen. Van dien, mach et ons ghevallen, Sullen wi tellen in waren saken, Ende dan des boecs een ende maken. Ga naar margenoot+ Aurum hetewi dat gout. 10[regelnummer] Platearius seght: sijn ghewout Es alsment te pulvere wrivet, Ende ment in specien doet daert blivet, Al sulc als die art bescrivet, Dat et laserscep verdrivet, 15[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ende et rongen doet ghenesenGa naar voetnoot1). Wonde met goude, als wi lesen, Diene swellet nemmermere. Ga naar margenoot+ Een masse van goude es II waerf mere Sware dan selver of tin. 20[regelnummer] Negheen roest coemter in. Ghetempeert ist goet ende diere, Ende altoes van clare maniere. Soet roder es in sijn ghedane, So hem meer prijs leghet ane.
[pagina 247]
25[regelnummer] Des menschen sien maectet clare. Bi viere purgiertment, dats ware, So blivet al die valscheit dan Int vier, die hem volghet anGa naar voetnoot1). Adren die uut berghen springhen 30[regelnummer] Vintmen die gout voer hem bringhen; Dits in menech lant verre ende bi, Maer int lantscep van Endi Vintmen dat beste, sonder waen: Dit doet ons Moyses verstaen. 35[regelnummer] Argentum dats selver in ons tale, Ghetempert cout ist, weetmen wale, Ga naar margenoot+ Als ons Platearius seghet, Daer dese virtuut an leghet: Jeghen fleume vet ende nat 40[regelnummer] Salmen ghepulvert nemen dat, Ende in latuarie minghenGa naar voetnoot2), Want et es goet te sulken dinghen. Wel ludende ist ende ghevet clanc, Op dat met copre es ghemanc. 45[regelnummer] Dit vintmen in menighen lande Ga naar margenoot+ Den mensche te scade ende te scande, Want ets te waert ende te diere. Men purgiert metten viere, Ende sijn roec es sere quaet. 50[regelnummer] Ic en weet hem te helpene raet Met roke vele, die maect wiroec Jof ander diere spise oecGa naar voetnoot3). Oec vintmen quicselver mede
[pagina 248]
Ga naar margenoot+ In daerde in menigher stede, 55[regelnummer] Daerment wint met groter pine. Ets goet te menigher medicine, Maer sere cout ist van naturen. Voer sinen roec ist quaet gheduren, Ga naar margenoot+ Ets den senewen grote vrucht, 60[regelnummer] Want daer of so coemt die juchtGa naar voetnoot1). Electrum es, dat weetmen wale, Ene spise van metale, Dat men onder die aerde In Cipren vint van groter waerde, 65[regelnummer] Ende es roder dan silver si, Ende bleker dan gout daer bi. Ets waer, men maket bi der aert, Maer dat nes niet also waert, Als dat die nature bringhetGa naar voetnoot2). 70[regelnummer] Die ghene diet maken can, hi minghet Selver met goude ende elc som, Dat so heetmen clerumGa naar voetnoot3); Maer dat nes dat fraie niet. Hoert wat fraie electrum pliet: 75[regelnummer] Ist datmer of maect een vat, Ende men venijn doet in dat, Et scarrent ende verlieset mede Sine vaerwe op die stedeGa naar voetnoot4), So datment puren moet met viere: 80[regelnummer] Dits sine fraie maniere. Ga naar margenoot+ Es dats coper overwaer. Nature gheeft hem luut claer,
[pagina 249]
Ga naar margenoot+ Op dat met hem met ghewout Gheminghet si selver, tin ende gout. 85[regelnummer] Allene es sijn luut so claerGa naar voetnoot1), Dat et doren quest, dats waer. Niewer vintment verre noch na Dan int lant van Germania, Dat wi Sassen heten nu. 90[regelnummer] Van copre maectmen, segghic ju, Met groter pine ende met viere Een mes van ere maniere, Ga naar margenoot+ Dat amicalais heet int Latijn, Ende, wanic, wel macht letoen sijnGa naar voetnoot2). 95[regelnummer] Voer waer so wanen boeke som, Dat et si electrum. Stannum heetewi dat tin, Dat vintmen niet verre hin In Cornuaelie in Inghelant, 100[regelnummer] Ga naar margenoot+ Want wilen ment els niet en vant, Maer nu heeftment in corten tiden In Germania vonden siden. Dats van naturen claer ende wit, Maer lichtelike et besmit. 105[regelnummer] Met copre wel te recht ghemanc Ghevetet harde soeten clanc. Plumbum heetmen in Dietsche hier biGa naar voetnoot3), Loet int lant segghewi. Van sire nature ist seer swaer, 110[regelnummer] Ende men seghet over waer,
[pagina 250]
Dat min aerghet ende slijt Dan gheen metael in langher tijtGa naar voetnoot1). Doef ist selve altemale, Ende doef maectet alle metale, 115[regelnummer] So waer soment daer toe doet. Sijn scume sijn dicke goetGa naar voetnoot2). Met lode ende met viere Sceetmen van alre maniere Dat selver ende maket wit, 120[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ende menne volquaems niet, waer ditGa naar voetnoot3). Ferrum dats iser in onser tale, Cout van naturen, hart also wale, Dat alle andre metale verwint; Nochtan vintmen ende kint 125[regelnummer] Ga naar margenoot+ An hem die crancheit van naturen, Dat et niet en can gheduren Ghemanc in aerde ende in stene, Der naturen hout allene, Sijn roest ne verliest aldaerGa naar voetnoot4); 130[regelnummer] Ende men scueret selver so claerGa naar voetnoot5), No ne vilet no ne slijpt, Ga naar margenoot+ Et en ontfanghet ende begrijpt Lichtelike een roeste smette, Daer hem of coemt grote lette. 135[regelnummer] Der maghen ist goet, alsmen vint,
[pagina 251]
Want et vercoelt ende ontbint. Stael machmen van ysere maken Met groter pine, met sware saken, Met vele slaghen, met groten viere, 140[regelnummer] Ende dus wort van harder maniere. Ga naar margenoot+ Oec vintmen in somech lant Erehande iser, als ict vant, Datmen anders heet openbareGa naar voetnoot1). Men machet smelten alst coper ware, 145[regelnummer] Maer et en es te smeden niet so goet, Ensi datmer conste toe doet. Hier enden die metale sevene. Dit es tbelof van minen ghevene, Dat ic beloefde minen here. 150[regelnummer] Sijn es met rechte al die ere, Isser iet goets in gheseyt; Want ic en hadde den aerbeyt Niet bestaen lude no stille, Et en ware doer sinen wille. 155[regelnummer] Die enighe doeghet in desen boeken Mach ghevinden of ghesoeken, Ga naar margenoot+ Doe voer den ghenen sijn ghebede, Die dit selve dichten dede, Ende oec mede over dient dichte, 160[regelnummer] Dat Got alle zielen verlichte, Ende si ghenadich ende verlene Dat lijf, daer doet es an enghene! Amen.	[tekstkritische noot]1. V.A. die adre. B. Nu in die a.v.d. erden. - 2. V.A.B. menighe dinc v.g. waerden. - 3. B. Mar d.m. die sevene. - 5. V.A. nuttelixst. B. nuttelijcts. - 6. V.A. mach het. B. maget g. - 7. V.A.S.w.t. ware s.B. Selewi t. ware s. - 8. B.E. van den boeke dan e.m. - 9. V.A. heeten wi. - 10. V.A. Platearus seghet. B.P. seit ons sine g. - 11. V.A. in p.B. Es ontbr. - 12. V.A. daer. B. memt i. specie d. dart. - 13. V.A. Als sulke a.d. hard. B. Alse selc alse d. boec. - 14. V.A. het laserscap. B. Dattet laserscap. - 15. V.A. het ronghe. B. Dattet ronge. - 16. B. alse wijt. - Bij B. volgen na vs. 16 de twee volgende regels: Dorsteken dat seit men mi, Datter goet toe si. 17. V.A. nemmermee. B. Want sine s. nembermee. - 18. V.A. Ene m.v.g. die e. II w. mee. B. Ene m., twee. - 19. V.A. Swarer d.s.o. tijn. B. Swarre d.s. ofte t. - 20. V.A. ne c. - 21. V.A. Ghetempert est wel. B. Hets getempert wel e.d. - 22. B.E. van clarre. - 23. V.A. So het r.e.i. sine. B. Soe r.e.i. sine. - 24. B. mer p. leit. margenoot+ Nat. Rer. margenoot+ L. XVII. margenoot+ L. 140 a. margenoot+ A. 162 b. voetnoot1) N.R. lepram curat et scabiem sedat tantum in pulverem et mixtum antidotis. margenoot+ V. 235 a. [tekstkritische noot]25. V.A. siene maect het claer. B. minscen s. maket claer. - 26. V.A. proefment dat es waer. B. Dat vier provet d. waer. - 27. V. alle. B. Dar b.a.d. valsheit an. - 28. V.A. volghede. B. Die h.v. vorwert dan. - 29. V.A. Aderen d. ute. B. ute. - 32. V.A. lantscap. B. lant. - 34. V.A. Dus. B. Alse o.M. doet v. - 35. V.A. onse. B.A. es s.i. onse. - 36. B. ist ontbr. - 37. B. Alse. - 38. B. Dat d. virtut an hem l. - 39. V.A. fl. vet e.n.B. sleume weec e.n.L. vat vet. - 40. B. geven. - 41. V.A. latuwarien. B. lactuarie. - 42. V.A. het gaet t.B. hets g.t. seken. - 43. B. eest. - 44. V.A. Up. B. copere. - 45. V.A.B. landen. - 46. V.A. Te scaden menighen ente scanden. B. Menegen te scaden ende menege tscanden. - 47. V. Wants t.w. ennne d.A.W. hets t.w. ente d.B.W. hets wert e.d. - 48. V.A. purgieret. B. Ende m. purgeret. - 49. B. Sine roke. - 50. V.A. In w.B. Ine w. - 51. V.A. wierooc. B. Sonder m.r. die geft w. - 52. V.A. Of a. specie. B. Ende andre specie. - 53. V.A. quicsilver. voetnoot1) N.R. Per fornacem... purgatur et adnichilatur omnis commixtio adulterina, et tamen ipsum aurum non consumitur. margenoot+ B. 104 d. voetnoot2) N.R. Contra humidum et viscosum fleuma valet pulverizatum et anthydotis commixtum. margenoot+ L. 140 b. voetnoot3) Lees in vs. 51 met de variant B.: Sonder met roke, die maect wiroec. - N.R. nec de facili purgatur infectus multo fumo huius nisi fumo thuris aut aromaticis speciebus. [tekstkritische noot]54. V.A. Onder d.B. Onder derde ter m. - 55. V.A. winnet. B. Darment vint. - 56. V.A. Ist g. ter. B. Hets te m. dinc m. - 57. B. Mar s.c. eest. - 58. V.A. Vor s. roke. B. Vor s.r. eest. - 59. V.A. Hets die zeenewen. B. Hets d. zenuen. - 60. B. dar af. - 62. V.A.B. specie. - 63. V.A.D.m. vint. B. vint o. derde. - 64. V.A. Cypre ende v.B.I. Cipre eest v.g. werde. - 65. B. selver. - 66. A. der bi. - 67. V.A. Hets w.m. maect b.d. ard. B. Hets, art. - 68. V.A. dan es n. so ward. B. Mar dan eest n. so wart. - 69. B. Alse. - 70. V.A. ghone. B. dijt m.c. - 71. B.e. selc s. - 72. V.A. Ende dat h. clerom. B. Ende d.h. colerum. - 73. V.A. Mare dan es d. vraie. B. Mar d. en es d. vraieste. - 74. V.A. Hort w. vraie. B. Hort w. vrai. - 75. B. Eest d. af. - 76. V.A. doe. B.E. venijn doe. - 77. V.A. Het suerct. B. Het besmelt e. verliset. - 78. V.A. varwe up. B. varuwe dar ter s. - 79. B. vire. - 80. V.A. Dit es s. vraie. B. Dit es ember sine m. - 81. B. cover. - 82. V.A. ghevet. B. lut craer. margenoot+ A. 162 c. margenoot+ V. 235 b. voetnoot1) N.R. fumus eius remolliendo nervos paralisim operatur. voetnoot2) N.R. Artificiale... ex auro et argento pariter mixtum conficitur. Naturale vero simile est colore, sed virtute prestancius. voetnoot3) Van deze benaming wordt in den Latijnschen tekst niet gesproken. Bij Konr. v. Megenberg, 478, vinden we ook niets dat over dezen naam licht kan geven. voetnoot4) N.R. Cui si venenum infunditur, stridet quasi violenciam passum et perdit colorem. margenoot+ B. 105 a. [tekstkritische noot]83. V.A. Up. B.m.h. sie in sijn g. - 84. V.A. Ghemenghet si t. of g.B.G. selver ofte g. - 85. V.A. luud s. swaer. B. lut s. swaer. - 86. V.A.D. het coren. B. Dattet horen quetst. - 87. V.A. vintmen v. no n.B. no n. - 89. V.A. Zassen. B. Datmen S. hetet. - 90. V.A. maecmen seg ic u.B. Coper heetment seggic u. - 91. B. pinen. - 92. V.A. metael. B. motael. - 93. V.A.B. auricalcus h. in. - 94. V.A. mach latoen. B. dat w. dat latoen mach s. - 95. V.A. Over w.s. waren b. sum. B. boke. - 96. V.A.D. dit si oec e.B.D. dit. - 97. V.A. Stamnum heten wi d. ten. B. tijn. - 98. V.A. hen. B.D. ne v.n. vor hijn. - 99. V.A. Cornuwaelge in I.B. Cornuwalie in I.L. ende in I. - 100. V.A. Want ment w.e. niewer v.B. Want w.m. el niewer v.L. Dat w. - 1. V.A. hevetmen. B. Mar nu eest in. - 2. B. Germanien. - 3. V.A. Dits. - 4. V.A. Mer lichtelic het. B.M.l. ment b. - 5. V.A.B. rechte. - 6. V.A. Ghevet h.s. sanc. B. Gevet h. sueten sanc. - 7. V. an Dusch bli. A. an Dudsch bli. B. Dietsce bli. - 8. V.A. Lood i.l. segghen wi. B. Ende in Vlaemc loet seitmen mi. - 9. B. eest sere. margenoot+ L. 140 c. voetnoot1) Lees met de varianten: swaer. - N.R. Sonus eius per se rudis est. margenoot+ A. 162 d. voetnoot2) Lees in vs. 93 met de varianten: auricalcus. - N.R. Ex ere fit auricalcus, et fit multo labore per ignem maximis decoctionibus. Verg. Konr. v. Megenberg, 479: Mezzink wirt auz kupfer. margenoot+ V. 236 a. voetnoot3) Lees in plaats van het niets beteekenende bi met de varianten: bli. Verg. Konr. v. Megenberg, 481: Plumbum haizt plei. [tekstkritische noot]111. V.A. lange. B. meer ergert. - 12. V.A. langhe. B.D. enech m. van l.t. - 13. B. eest. - 14. V.A. maect elc m.B. Het maect doef a.m. - 15. B.S.w. soe datment t.d. - 16. V.A. Sine s. die es dicken g.B. Sine. - 17. V.A. Metten. B. Metten l.e. metten v. - 18. V.A. alrehande. B. Bescedement in ander m. - 19. B. ende ontbr. - 20. V.A. vulcaems. B. men v.n. ware. - 21. V.A.B. onse. - 22. B.C. ende h. alsoe w. - 23. V.A. ander m. verwinnet. B. verwinnet. - 24. V.A. kinnet. - 26. V.A. het. B. Dattet n. can g. - 27. V.A. aerden. B. erden. - 28. V.A.B. Daert nature. - 29. V.A. S.r. en vertereret. B. Het ontveruwet gerne d. - 30. V. scuere nemmermeer s.c.A.E.m.s. nemmermee s.c.B. scuret nembermeer s.c. - 31. V.A. Noch v. noch en s.B. Noch en v. noch n. slipe. - 32. V.A. Hen o.B. Ende ontfaet e. begripe. - 33. V.A. roest s.B. ene rost s. - 34. B. af. - 35. V.A. maghe i.g. alsment. B. mage eest g. alsemen. voetnoot1) N.R. semper adaugmentatur et hoc magis sub dyvo et in aere quam sub terra. voetnoot2) N.R. Scoria eius... argentum continet. margenoot+ L. 140 d. voetnoot3) Verg. Konr. v. Megenb. 481: ez nimt varb in sich und verleust die nümmer und ist ain ursprinch des silbers und tregt über ain mit silber, ân daz ez sich von im schaidet in der gluot, dâ, man daz silber lâutert. - Lees in vs. 120, in plaats van waer: ne waer. margenoot+ B. 105 b. voetnoot4) Lees in vs. 128 met de varianten: Daert nature. - N.R. Super omnia metalla facilius contrahit corruptelam, et sibi etiam connexa insistit corrupcione. Verg. Konr. v. Megenberg, 479: und wirt doch verzert von im selber und wirt auch leichticleicher belaidigt wan kain ander gesmeid und belaidigt auch ander dinch, daz im zuo gesellet ist, mit rost und mit andern dingen. voetnoot5) Lees met de varianten: Ende men scueret nemmermeer so claer. margenoot+ A. 163 a. [tekstkritische noot]136. V.A. het. A. onbint. B.W. etse. - 37. V.A. yser. - 38. B. in waren s. - 39. V.A. flaghen. B.M. groten s. - 40. B. werdet v. herder. - 42. V.A. Eerrande i.a. ic v.A. als als. B. Erande. - 43. V.A.D. adem h.B. andein h. oppenbare. - 44. V.A. maghet. B. maget s. oft. - 45. V.A.M. ens te smedene. B.M. en es te snieden. - 46. V.A. const. B. Ensie d. cost. - 47. V. ende. - 48. B. dbelof. - 49. V.A.B. belovede. - 50. V.A. heere. B. al ontbr. - 51. V.A. Esser hiet. B. Esser. - 52. V.A.W. ic ne h. den arbeit. B.W. inne h. den a.L. niet d.a. - 54. V.A. En w. doe. B. En hadde gewest dor. - 55. V.A.B. in desen b.L. sinen. - 56. B. ofte. - 57. V.A. vor den ghonen. B. Dien werde gegeven sine g. - 58. V. selven. - 59. V.A. Dat God alre sielen verlichtere. B. Dat God allen sielen verlichtere. - 60. V.A. Ende oec mede vor den dichtere. - 61. V.A.B. Hem si. - 62. V.A. doet es negheene. B. Dlijf dar d. an es negene. Bij L. leest men aan het einde het volgende: Virtus vestra meique dignetur memor esse Pro pietate Dei cum sit mihi posco necesse. Istud dictamen placeat tibi, me juvet. Amen. Bij V. staat aan het einde: Amen Jhesus Maria; bij A. Amen amen; bij B. Amen. margenoot+ V. 236 b. voetnoot1) Lees met de variant B., in plaats van anders: andein. - N.R. vulgariter andena dicitur. margenoot+ L. 141 a.

Boek XIII.