Der naturen bloeme

(1878)–Jacob van Maerlant– rechtenstatus



[pagina 24]

Boek II. Ga naar margenoot+ Ghemeenlike so sal ic te voren Ghemeene nature jou laten horen, Die beesten hebben int gemange, Daer na van elker sonderlanghe. 5[regelnummer] Aristotiles die seghet, Wat dat voete thebbene pleget, Jof twee, jof viere, jof negheene, Die dieren hebben alle ghemeene Aderen, ende bloet daer in. 10[regelnummer] Diere meer hebben, seghet sijn sin, Dan IIII, en hebben gheen bloet. Ende maerct dat men verstaen moet, Dat hi ‘bloet in aderen’ seghetGa naar voetnoot1); Want die worm bloet te hebben pleget, 15[regelnummer] Maer haer negheen diene hevet adre. Die visschen hebben allegadre Beenine ogen ende starc dat vel, Om dat si dat water wel Weeren sullen ende gedoghen: 20[regelnummer] Dit mach men wel bi redene togen. Bi den watre si u bekent Desen waerliken torment; Bi den visschen suldi bekinnen Luden die die werelt minnen. 25[regelnummer] Maerct van werlicken lieden: Horen si iet van Gode bedieden, Si hebben so harde verstannesse,
[pagina 25]
Ga naar margenoot+ Neghene gheestelike lesse En moeghen si onthouden wel: 30[regelnummer] So haerd es hem oghe ende velGa naar voetnoot1). Dieren die hebben oren ghemene Roerende, sonder die mensche alleneGa naar voetnoot2). Ga naar margenoot+ Dat meent, dat hi onthouden lere Al dat hi hoert van onsen Here. 35[regelnummer] Ende so menighe creature horen Met gaten, al sonder oren, Als alle voghelen ghemeneGa naar voetnoot3). Alle diere groet ende clene Die roeren donderste caken. 40[regelnummer] II gaenre jeghen dese saken, Dats cocodrillus, ende daer na Een dier, dat heet GentiliaGa naar voetnoot4), Die de opperste caken roeren, Ende dats maniere van vreemder voeren. 45[regelnummer] Ambrosius spreect, dat God heeft Somich dier dat leeft Ghemaect den hals lanc, dats bedi Dat sine spise op derde si, Alse den camel ende den paerde; 50[regelnummer] Maer den wolve ende den liebaerde Heeft hi den hals cort gegheven, Want si bi der proven leven. Die langhe hals meent die lange hope. Elc man maerc wien ic nope:
[pagina 26]
55[regelnummer] Die ghene, die met proyen leven, Hoe mach haer hope sijn verheven Enich sijn si te Gode waertGa naar voetnoot1)? Die den aermen niet en spaert, Ende met hem hout sine ghile, 60[regelnummer] Hoe waent hi ter laetster wile An onsen Here vinden ghenaden, Die emmer die aermen sal beraden? Alre meest alrehande diere, Die pleghen edekens maniere, 65[regelnummer] Ga naar margenoot+ - Dats die vermalen hare spise - Hebben halse van langher wise. Dat meen ic die heilighe woert, Die een leset ofte hoert, Ga naar margenoot+ Verwandel dicke sonder ontlopen, 70[regelnummer] Die behoert ter langher hopenGa naar voetnoot2). Men vint onder allen dieren Tande van III manieren: Ga naar margenoot+ Some effene, some alse zaghen, Ende some tande die uutraghen. 75[regelnummer] Effene tande heeft die man, Ende wat so hoerne draghet nochtan, Et ne ware gehoernet serpent. Wat so hem met proyen bekent Es gethant gelike der zaghen, 80[regelnummer] Sulke, meen ic, als honde draghen; Ende die ever ende die oliphant Hebben den ragenden tant. Al dat bloet heeft, dies geloeft,
[pagina 27]
Dat heeft hirsine int hoeft, 85[regelnummer] Sonder worme, segghic ju; Ende so wat dier den staert heeft ru, Heeft grote kinnebacke ghemene, Ende dat hersenbecken clene. O wi! o aerme! hoe waer eist heden 90[regelnummer] In heren der moeghentheden! Hare staerten, hare meisnieden, Die verteren dat darme lieden Souden hebben te hare noet. Si hebben die kinnebacken groet, 95[regelnummer] Dat si verteren in overdaden Hare goet te haren scaden: Dus so waerd hem clene thovet, Want si werden so verdovet, Dat si laten yaren al 100[regelnummer] Wat dat hier of comen salGa naar voetnoot1). Haer ende wolle van allen dieren Ga naar margenoot+ Verwandelt na der werelt manierenGa naar voetnoot2). In heten lande karsp ende swart, Ende in tasten een deel hart; 105[regelnummer] In couden lande slecht ende wit: Aldus machmen merken dit. Viervoete gehoernde diere Boven, dat es haer maniere, Sone hebben si ghene tande, 110[regelnummer] Ga naar margenoot+ Also als Aristotiles cande. Alle creaturen van hare ru Noten vele, seggic ju.Ga naar voetnoot3)
[pagina 28]
Ga naar margenoot+ In die maghe van sukende diere Vintmen lib van goeder maniere, 115[regelnummer] So ouder, so van betren doeneGa naar voetnoot1). Ets slotel van den menisoeneGa naar voetnoot2); Maer des heerts lib ende des hasen mede Es van der meester crachtichede; Maer die dieren, die niet vermalen 120[regelnummer] Hare spise, die si inhalen, En hebben lib noch groet no clene, Sonder die hase allene. Al dat heeft oghenlede, Dat luucter sijn oghen mede 125[regelnummer] Alst slaept, sonder die liebaert Ende die hase, die bloede Cuwaert. Al dat voeten heeft, sonder ghile, Mach wel swemmen ene mileGa naar voetnoot3); Die mensche minst oec van hem allen. 130[regelnummer] Men seghet dat hem doet ghevallen, Dat hi heeft boven hem allen Na sire groet alreminst gallen. Want die galle es heet ende droghe, Dus heffen si opwaert int hogheGa naar voetnoot4); 135[regelnummer] Maer die swembalch, die den wint hout, Doet vissche swemmen met ghewout. Men vraghet dies in menighen lande, Twi die ever hevet sijn tande, Ga naar margenoot+ Die liebaert clauwen ende die beren, 140[regelnummer] Die stier hoerne te verweren,
[pagina 29]
Die re, die hasen die snelhede, Die mensche, van meester wardichede, Nature ne wapende nie so wel, Noch ne makede ter vlucht so snel? 145[regelnummer] Dus machmen antworden hier inne: Mensche, die redene heeft van sinne, Heeft twehande gewerke anGa naar voetnoot1), Dats raet ende daet nochtan. Dies heeft hi met sinne vonden 150[regelnummer] In orloghen tallen stonden, Ga naar margenoot+ Dat hi daer toe hem wapenen can; Ende als hi pays heeft, laet hise dan. Ga naar margenoot+ Waer hi geboren dan daer mede, So scheen hi altoes buten vrede. 155[regelnummer] Waer hi oec snel als dat ree, Hine ghewachtes hem nemmermeeGa naar voetnoot2), Hine soude verliesen daer mede Sijn edele ghestadichede. Nu, alst tijt es ende stede, 160[regelnummer] Raet hem die behendichede, Sijt op waghen, sijt op paerde, Snellike te varen siere vaerde, Ende in scepen met corten stonden Overliden des waters honden. 165[regelnummer] Dus machmen hem antwoerden dan, Hem die vraghet, twi die man Traech ende ongewapent mede Geboren es te minschlichede. Gherehande diere, seghen die wiseGa naar voetnoot3),
[pagina 30]
170[regelnummer] En hebben vercoren vleesch tere spise. Si lapen met der tonghen in Twater, dit leert hem haer sin; Maer die met effenen tanden Suken int water alte handenGa naar voetnoot1). 175[regelnummer] Dat vele tanden ende ganze hevet, Ga naar margenoot+ Men seghet dattet langhe levet, Eist dier, eist man, dit verstaet, Dat over die mere menechte gaetGa naar voetnoot2). Wat dier ghene longhen en heeft, 180[regelnummer] Es sonder luut, als men ons seghtGa naar voetnoot3). Niet dat leeft ne werpt sijn saet Buten der femelen, daert toe gaet, Wakende noch slapende, sonder die man; Ende dits grote onsalicheit nochtan, 185[regelnummer] Dat hi so swaerlike hem besmet, Die redene verstaet ende wetGa naar voetnoot4). Alrehande creaturen Nemen haer voedinghe bi naturen In spisen die hem best genoeghet, 190[regelnummer] Ende in dranke die hem voeghet. Bi naturen die dieren alle, Ga naar margenoot+ Die leven ende sijn sonder galle, Ga naar margenoot+ Als heerte ende olifante sijn, Die cameel ende dat delphijn, 195[regelnummer] Die moghen alle langhe leven; Ende ets recht, want et es gescreven:
[pagina 31]
‘Die goedertieren sullen ter erven, Daer altoes nieman en mach sterven’. Diere, die groet sijn van lichamen, 200[regelnummer] Winnen lettel al te samen; Ende so dieren oec sijn minder, So si winnen te meer kinder. O wi! hoe waer es dit noch heden! Grote heren van moeghentheden 205[regelnummer] Hoe lettel baten doen si den lieden! Si gapen alle so seer ter mieden, Dat si te hare langher vlucht Ne moeghen winnen ghene vrucht. Vijfterhande creaturen 210[regelnummer] Die verwinnen bi naturen Ons menschen in onsen vijf sinnen: Linx siet claere, als ict kinne; Ga naar margenoot+ Die gier riect voerder ene sake; Tscimminkel es van scarper smake; 215[regelnummer] Die spinne gaet int ghevoelen voeren; Die ever is subtijlre int horen. Die creaturen, hoer ic gewaghen, Die de modere langhe draghen, Plinius hevet bescreven, 220[regelnummer] Dat si moghen lanxte leven. Nu hoert vort van elken diere Sine sonderlinghe maniere. In Latijn sal ic haer namen Ordinieren alle te samen, 225[regelnummer] Omme datter menich dier in steyt, Daer ic die name niet of en weyt. Teerst in A, daerna in B, Na dordine van den A.b.c. Sullen haer namen sijn geset, 230[regelnummer] Omme dat mense vinden mach te bet.
[pagina 32]
Ga naar margenoot+ Asinus dats des esels name, Een lelic diere ende onbequame, Met groten hoefde, met oren lanc, Traech sere an sinen ganc, 235[regelnummer] Ende dat niet can worden vet. Op sine scoudren es ghesetGa naar voetnoot1) Een teyken van der passien ons Heren. Want dat hi ons wilde leren Oetmoedelike, reet hi sulc paertGa naar voetnoot2), 240[regelnummer] Daer hi voer ter passien waert. Die esel diene can niet vechten, Ende hi gedoghet oec van knechten Sware steken ende sware slaghen; Ende willemen hem doen draghen 245[regelnummer] Meer dan hi geleesten can, Hine stecter niet jeghen nochtanGa naar voetnoot3): Ga naar margenoot+ Dit es sijn doghentachtichede. Nu hoert sine quaethede: Hi es luxuriose uutvercoren, 250[regelnummer] Achter staerker dan voren; Omberechter van manieren Dan enich van anderen dieren: Daer hi sinen wech sal striken, Daer ne can hi niemen wikenGa naar voetnoot4). 255[regelnummer] Daer toe es sijn luut so swaer, Dat hi al quetst wat hem es naerGa naar voetnoot5). Alsi clene sijn haer jonghen, Sijn si schoenst ten selven spronghe, Maer si leliken emmer voert:
[pagina 33]
260[regelnummer] So ouder so argher es haer woertGa naar voetnoot1). Tote XXX jarenGa naar voetnoot2) noten si tewaren, Maer sine winnen dan te III jaren. Ga naar margenoot+ Esels melc es sere wit. Ga naar margenoot+ Plinius bescrivet ons dit, 265[regelnummer] Dat si witte huut mach gheven. Bi dien so vintmen bescreven, Dat Popea, keysers Nortens wijfGa naar voetnoot3), Dwaen dede daer mede haer lijf, Omme dat si wilde wesen wit. 270[regelnummer] Die Roemsce geesten scriven ons dit. Esels vleesch dat maect quaet bloet, Want et quaet te verduwene doet. Die esel heeft in spisen vercoren Scarpe diestelen ende doren. 275[regelnummer] Esels melc waerm als bloet Es jeghen die tantswere goet, Wilmeer die tande mede dwaen. Si doetse vaste staen, Wilmense daer op striken, 280[regelnummer] Oec es si goet jeghen visikenGa naar voetnoot4). Die esel es van groeter coutheden, Hine wint niet in couden steden, Bedi ne draghen si no ne winnen Ga naar margenoot+ In landen die cout sijn van binnen; 285[regelnummer] Noch sine noten in gheene stede In den heerfste noch in lenten mede, Maer in des heets somers cracht. Een jaer draghen si hare dracht.
[pagina 34]
Als die esellinne es op den spronc, 290[regelnummer] Dat si worpen sal een jonc, Wilsi in demsterheden vlien, Daerse negheen man mach sien. Haer leven es XXX jaer; Also langhe winnen si, dats waer. 295[regelnummer] Sine sparen gheen vier dat si vinden, Sine gaenre dor te haren kinden. Maerct alle liede an desen brieve Scamelheit ende kinder lieveGa naar voetnoot1). Aper silvestris int Latijn 300[regelnummer] Ga naar margenoot+ Es in Dietsche een wilt everswijn, Ende es een beest starc ende wreet. Ga naar margenoot+ Doetmen hem lief ofte leet, Men machen in ghere manieren Te gherehande doecht bestierenGa naar voetnoot2); 305[regelnummer] Maer emmer blijft hi wreet ende fel. Swaert van hare es sijn vel. Maerct: somen den keytijf meer bit, So hem sijn hals crommer sit. Sijn sin es ongheleert ende haert, 310[regelnummer] Dus es hem sijn vel dan swaert. Ragende tande crom ende lanc Heeft hi, die staerc sijn ende stranc, Ende met scarpen snidenden egghen, Maer men hoerter wonder of segghen: 315[regelnummer] Die scarpe egghen, die de tant hevet
[pagina 35]
Die wile dat die beeste levet, Die verliest hi, als hi es doet, Ende dit hevet betekenisse groet: Ga naar margenoot+ Al daert ons in dit lijf die felle, 320[regelnummer] Hi voert met hem in die helle Sine quaetheit altemaleGa naar voetnoot1). Men mach den ever licht ende wale Moede maken met cleenre pinen, Bestaetmen eer hi maect urine 325[regelnummer] Tideleec in der morghenstont: Anders ontgaet hi lichte den hont. Ende nochtan, al es hi moede, Hi werp hem ter weere enter hoede, Ende bijt ten jagher enten man 330[regelnummer] Bede camp ende were nochtanGa naar voetnoot2), Ende wachte hem wie sone bestaet! Tene si dat die ever ontfaet Eene doetwonde ten eersten steke, Hi es in vresen sekerleke. 335[regelnummer] So vliet hi in den doeren dan, Dat hi den honden enten man Also te bet mach ontvlien. Boven allen beesten die sien Hoert hi beste voer alle die leven. 340[regelnummer] Ga naar margenoot+ Experimentator heeft bescreven, Dat sijn drec versch es sere goet, Want hi stempt der nuesen bloet. Ga naar margenoot+ Die swine soeken haer eten In der aerden, daer sijt weten,
[pagina 36]
345[regelnummer] Ende wentelen gaerne in den gore. Verdoemt wokerare, nu hore: Waer omme so setstu dinen moet In dit neder eertsche goet? Int eertsche goet es al dijn sin, 350[regelnummer] Daer naer haectGa naar voetnoot1) di een swaer ghewin. In India, wi lesent dus, Sijn als lanc als een cubitus Evers tande, ende gehornet mede Vintmense daer in menigher stede. 355[regelnummer] In Arabia es bescreven, Ga naar margenoot+ Dat altoes gheen swijn mach leven. Aper domesticus in Latijn Es in Dietsche een tam everswijn; Een beer hetet in onser tale. 360[regelnummer] Wreet es hi, ende die hem temale In die wase ghaerne besmitGa naar voetnoot2); Ende al ware hi gedwogen wit, Hi ginghe weder in den gore. Onder die bere, als ict hore, 365[regelnummer] Hoe vele datter sijn tere partie, Een hevet al die voghedie. Coemt onder hem een sterker an, So gaet hi den voghet an, Ende soe wie daer winnet den zeghe, 370[regelnummer] Hi blivet voeghet alleweghe. So welc tijt dat een swijn gellet, Alle die rote haer versellet, Of si alle verwoet warenGa naar voetnoot3), Ga naar margenoot+ Omme dat si horen mesbaren;
[pagina 37]
375[regelnummer] Ende dan eist vreselike tallen tiden Hare verwoetheit tombiden. So welke tijt dat die soeghe riden, Ga naar margenoot+ So verwoeden si in dien tidenGa naar voetnoot1), Ende si scoren gaerne den man, 380[regelnummer] Die en wit cleet draghet an. Dit scrivet Plinius te waren. Die bere ne winnet niet na III jaren. Men wil segghen ende wanen, Die der soeghe ofsnijt die manen, 385[regelnummer] Dat haer luxurie coelt te bet, Ende dat si dan worden vet. Aristotiles heeft bescreven, Dat si XV jare moghen leven. Boeven vele viervoete beesten 390[regelnummer] Mach die bere meest ridens geleesten, Es dat sake dat hi es vetGa naar voetnoot2). Ga naar margenoot+ Swinen vleesch es int saisoen beth In den somer van in den lentijnGa naar voetnoot3); Want toten herfste slaept dat swijn 395[regelnummer] So vele, dat sijn vleesch daer mede Ontfanghen moet onreynichede. AlayGa naar voetnoot4) dats sonder waen Een dier na den cameel ghedaen, Maer sonder knien sijn sine been. 400[regelnummer] Als hi hem rusten sal al in een, So moet hi an enen boem staen; Ende alst die jagher sal vaen,
[pagina 38]
So onderhouwet hi dan den boem. Ga naar margenoot+ Die beeste nemets ghenen goem, 405[regelnummer] Ende vallet met den boem der neder. Danne mach hi niet opstaen weder. Anders so es dat dier so snel, Datment gevanghen can niet wel. Ga naar margenoot+ Anabula es in Ethiopen 410[regelnummer] Een dier datmen daer siet lopen. Plinius scrivet, diemens gelovet, Dattet heeft eens cameels hovet, Ende gehalst als een paert; Maer so edelike gehaert 415[regelnummer] Over algader sine lede, Dat te sien es wonderlijchede. Omme sine scoenheit, weet dat wel, So es dien diereGa naar voetnoot1) vele sijn vel, Omme die genoechte van den oghen, 420[regelnummer] Die hem niet connen gedoghen, Noch diemen sat niet can gemaken Te siene scoene niwe saken; Dat sijn die veynsteren, dat verstaet, Daer die doet bi ter zielen gaet. 425[regelnummer] Ga naar margenoot+ Alches, als ons Solinus seghet, Daer oec wonder groet in leghet, Ga naar margenoot+ Es een dier dat bi gherste levet, Dattet die opperste lippe so lanc hevetGa naar voetnoot2), Eist dattet eten beghaert, 430[regelnummer] So moetet gaen achterwaert: Dat doet sine lippe lanc.
[pagina 39]
Du souster toe doen dinen gancGa naar voetnoot1) Ten leven der onnoselhede, So dat du di behouds daer mede, 435[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ende maec reyne dinen moet, Joftu wils wesen ghevoet Metter spise die nemmermeer tebreket, Dats metter spise daer God of spreket. Dine lange lippe, dijn quade bec 440[regelnummer] Hevet di gebrocht in sulc strec, Gaestu voert, du bliveste doet In die ewelike noet. AchuneGa naar voetnoot2) dat es een dier, Als Aristotiles spreket hier, 445[regelnummer] Dat nature hem verkeert heeftGa naar voetnoot3) Trecht datse allen beesten gevet; Want viervoete beesten alle Hebben binnen al hare galle, Maer dit heeftse int een ore. 450[regelnummer] Die dit merket es gheen dore: Wie heeft anders int ore die galle, Sonder die ghene diese hoert alle, Dat sijn die oerscalke, entie hem gelovet? Dicke worden si so verdovet 455[regelnummer] Ende so ontweghet bi haren rade, Dat op hem moet vallen die scadeGa naar voetnoot4). Ga naar margenoot+ Ana, sprect Aristotiles,
[pagina 40]
Dat in Orienten een dier es, Ende es utermaten wreet; 460[regelnummer] Maer haer negheen heeft andren leet. So gelieve sijn si onderlanghe, Coemt enich dier in haren ganghe, Ga naar margenoot+ Dat si van andre maniere, Alle die scare van dien diere 465[regelnummer] Coemen op dat dier gelopen, Ende wondent so met haren ropen, Dat vliet of stervet tehant; Want die ana sijn wel betantGa naar voetnoot1). Die exemple seghet den leken: 470[regelnummer] Wat so cleerke segghen of smeken, Si draghen over een so wel, Nopen siere enighen ant vel, Si hebben op hem te handen Die clergie met haren tanden, 475[regelnummer] Die doerbiten wijf ende man, Ende men verwinnen niet en canGa naar voetnoot2). Hier eyndet van den dieren in A; Nu hoert van B hier na. Bubalus dat es een dier, 480[regelnummer] Mi dinct te merkene hier, Et meent een bufel in leke wort; Ga naar margenoot+ Ende dat es mere, als men hoert, Dat sijn ossen somGa naar voetnoot3). Die hoerne heeft hi lanc ende crom, 485[regelnummer] Den hals lanc, ende swart van haere,
[pagina 41]
Thoeft groet, ende niet van vare, Want sijn opsien es goedertiereGa naar voetnoot1). Magher sijn dustane diere, Ende si hebben clenen staert. 490[regelnummer] Als dit dier verbolgen waert, Ga naar margenoot+ So eist utermatene fel. Nutteliker vintmen cume iet el, Dor des menschen nuttelijchede, Ga naar margenoot+ Want et hevet durstaerke lede. 495[regelnummer] Experimentator die seghet, Dat die melc van bubalus pleghet, Dat si den lichame ghevet die vaertGa naar voetnoot2), Ende dat si versche wonden bewaert, Ende si den ghenen staet te staden 500[regelnummer] Die met venine sijn verladen. Bubalus es dinne van hare, Ende hi mach pine doghen sware. Sijn luut es te horen pine. Sine galle es medicine 505[regelnummer] Den lixsemen van swaren wondenGa naar voetnoot3). Met melke gemenghet tallen stonden Die galle geneset, als wijt horen, Die mesquame van den oren. Sine huut es hart utermaten. 510[regelnummer] Men pleghet in sine nuesegaten Datmere enen ring in doet, Daermen bi leeden moet, Dat hi met sulken bedwanghe In des menschen genaden ganghe. 515[regelnummer] Verleedmen oec al te sereGa naar voetnoot4), Hi verwoet so lanc so mere,
[pagina 42]
Ende worpt van hem den last saen; Hine wille niet gaerne opstaen, Eer sijn last gheminret es. 520[regelnummer] Bubalus draghet, ghelovet des, Onder twater groten last; Ga naar margenoot+ Nochtan es sijn adem so vast, Dat sijn adem gaet al dureGa naar voetnoot1). Oec vintmen some scrifture, 525[regelnummer] Die van deser beesten weet, Ende diene bisontes heet. Ga naar margenoot+ Bonacus dat es een dier, Dat thovet hevet als een stier, Dat lijf entie manen mede 530[regelnummer] Rechte na der paerde sede; Horen met so menighen kere, Sine moeghen wonden nummermereGa naar voetnoot2). Alsment wille jaghen int strec, So worptet achter hem sinen drec, 535[regelnummer] Daer toe loeptet so sere; Dat sijt gheraken nemmermere, Dien maect hi dat lijf verbolgenGa naar voetnoot3): Dit word hem die hem volgenGa naar voetnoot4). DatGa naar voetnoot5) bediet die ypocrite, 540[regelnummer] Die voren seinen als of si quite Waren van alre mesdaet,
[pagina 43]
Maer wie so na hem gaet Ende ondersoeket hare meninghe, Hi salre in vinden sulke dinghe, 545[regelnummer] Daer hi mede wort bescout, Eist dat hi hem daer mede hout. Hier enden die namen van der B; Hoert voert die woerde van der C. Ga naar margenoot+ Camelus es des cameels name, 550[regelnummer] Ende es een dier onbequame. Die kemelen hebben bulen twe Op den rig, ende noch een mee Neffens den rigge in hare berste, Daer si op nemen hare ersteGa naar voetnoot1); 555[regelnummer] Langhe been enten hals lanc, Ende traech sere in haren ganc. Solinus seghet datmen achter lande Kemelen vint drierhandeGa naar voetnoot2): Deen es last te draghene goet, 560[regelnummer] Ende dander te ridene spoet; Ga naar margenoot+ Maer deen wille altoes niet draghen Meer dan hem wille behagen; Ende dander oec, wat soes gesciet, Ga naar margenoot+ Ne loept over sine palen niet. 565[regelnummer] Jacob seght, alsmense sal laden, Clopmen an sine knien bi staden, Ende knielende ontfaet hi dan Den last, dien hi draghen can. Aldus saltu ontfaen, besondareGa naar voetnoot3);
[pagina 44]
570[regelnummer] Du best onschone ende ommare, Ghebuult ende onschone van zonden: Oetmoedelike ontfaet tallen stonden Die penitencie van dinen daden, Dat es die last dien du moets draghenGa naar voetnoot1). 575[regelnummer] Plinius seghet, alst coemt in tiden, Dat si willen noten ende riden, Danne sijn si verwoet ende wreet, Ende hebben alle paerde leet. Vier daghe sijn si sonder dranc, 580[regelnummer] Ende alsi te watere hebben den ganc, So drinken sijs so vele, hebben sijs stade, Dat si verhalen haren scade An dat hem es onthouden al, Ende dat hem na gebreken salGa naar voetnoot2). 585[regelnummer] Si scuwen dat water claer, Maer dat dicke es ende swaer Dat houden si over goet, Ende dat es om dat wel voet. Ga naar margenoot+ Baselis seghet, dat die kemel langhe 590[regelnummer] Gedinct der slaghe in sinen bedwanghe, Ende vaert als dies niet acht mede; Maer als hi vint stade ende stede, So wreect hi dat hi was gesleghenGa naar voetnoot3). Men seghet dat die kemele pleghen, 595[regelnummer] Stater enich in den stal Siec onder dander al, Ende niet en eet, dat dandre mede Ga naar margenoot+ Vasten dor die ontfaermichede.
[pagina 45]
Ende du mensche, dune achtes niet 600[regelnummer] Al hevet dijn evenkerstin verdriet! Plinius scrivet over waer, Dat een kemel levet C jaer, Eist dat hi in sinen aert blivet. Eist datmense verdrivet, 605[regelnummer] Dat sine noten noch en riden, Si sijn te staerker tallen tidenGa naar voetnoot1). Eerhande kemele cursarijs Es diemen heet dromedarijs, Die utermaten sere sijn snel. 610[regelnummer] Die kemel draghet, men weet wel, XII maenden, sijn notenGa naar voetnoot2) Gaensi ende langhe stoten, Ende danne sijn si in hemelichede. Ga naar margenoot+ Scaemdi, mensche, van dinen seden, 615[regelnummer] Alstu souds soeken dijn ghenoet, Dattu di laets sien al bloet! Rechte kemele dine draghen Maer ene bule, hoer ic gewaghen; Die dromedarise hebbenre twe. 620[regelnummer] Haer voeten doen hem so we, Alsi swaren wech sullen doen, Datmen hem doet maken scoen. Plinius die meester hi toghet, Die eens kemels hersene droghet, 625[regelnummer] Ende danne drinct met asyne, Dat so sacht die grote pineGa naar voetnoot3)
[pagina 46]
Van den evele daermen of vallet. Nu heb ic van den kemelen gecallet. Ga naar margenoot+ Canis dats in Dietsche een hont. 630[regelnummer] Jacob van Vetri maect ons cont, Dat beesten sijn diemen mach wel Leren menigerhande spel. Ende si slapenGa naar voetnoot1) gaerne mede, Ga naar margenoot+ Nochtanne so es haer sede, 635[regelnummer] Dat si thuus wachten voer den dief. Haer heren hebben si so lief, Dat si dicke doet sijn bleven Omme te bescermen haers heren leven; Ende dies toghen si noch vele 640[regelnummer] Nachts ende al met haren ghebele. Oec es dat dicke gesproken, Dat honde haer heren wroken. Sente Ambrosius scrivet mede Selve over een waerhede. 645[regelnummer] Plinius ende Solinus leren, Doe Alexander soude keren Ga naar margenoot+ Tlant van India te bestane, Dat hem die coninc van Albane Enen hont sende so groet, 650[regelnummer] Datmen noyt vant sijn ghenoet. Alexandren wonderts sere, Ende dede evere ende bere Voer ghoenen hont ginder toghen. Cume keerd hi omme sijn oghen, 655[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ende bleef liggende al stille, Als die sulke proye niet en wille. Doe geboet hine toe verslane.
[pagina 47]
Dit hoerde die coninc van Albane, Ende hi sende noch enen tien doene, 660[regelnummer] Ende gheboet dat hine an lyoene Proevede wat hi ware waert. Alexander liet gaen enen liebaert, Ende die hont scoerdene te hant, Daer naer enen olifant. 665[regelnummer] Jacob die spreket van Vetri, Dat so menighe maniere der honde siGa naar voetnoot1), Ga naar margenoot+ Die moerdenaers rieken ende dieve. Also ons segghen somme brieve, Sijn si met vrouwen melc ghevoet, 670[regelnummer] Ende ghetraent ins mans bloet. Ga naar margenoot+ III manieren sijn van honden, Also als ons die boeke oerconden: Dedelste sijn hoghe ende lanc, Ende snel in loepene ende in ganc; 675[regelnummer] Ende dese sijn goet ter jacht, Ende te bassene hebben si ghene macht. O wi! die honde die niet en bassen, Hoe si alle daghe wassen, Dese edele honde van der jacht! 680[regelnummer] Die soGa naar voetnoot2) hebben nu al die macht Ga naar margenoot+ Over dat kerkelike goet, Daer Jhesus omme sturte sijn bloet. Dit souden noch hebben ons Heren lede, Nu hevet al die edelhede. 685[regelnummer] Dese honden hebbenGa naar voetnoot3) niet, (Dat bassen predeken bediet)
[pagina 48]
Want edelinghe niet en leren Daer si volc mede bekeren; Maer si gheneren hem metter proyen. 690[regelnummer] Een edeling die hevets joye, Als hi vrouwen bedrieghen mach: Dats sine proye ende sijn bejach. Ander manieren heten bracken Met langhen oren, die hem backen 695[regelnummer] Na die dieren so rieken si wel Al sijn si niet so snelGa naar voetnoot1), Si maken die beesten moede. Oec men vint riekende so vroede, Ga naar margenoot+ Die al duere in den wouden 700[regelnummer] Emmer haer eerste spor behouden. Huushonde dats die derde maniere, Ende al ne rekenmense niet so diere, Nochtan sijn si in den wachte Nuttelijc bi daghe ende bi nachte. 705[regelnummer] Plinius bescrivet ons dit: Als een man ter aerden sit, Dattene die honde sparen. Ga naar margenoot+ Ets recht, die hem oetmoedicht te waren Voer die goene die hem fellike vermeten, 710[regelnummer] Dat si ontgaen haren beten. Die hont woert geworpen blent, Ende LX daghe, so eist bekent, So draghet die teve. Als men waent, Die hont rijt tsire achtende maent, 715[regelnummer] Ende die teve alsiere hevet sevene. XV jaer pleghet si te levene;
[pagina 49]
Sulke mach oec XX jaer leven. Datse bachten te gadre cleven, Coemt hem van heter luxuren. 720[regelnummer] Dat welp heetmen best bi naturen, Datter spaets si gehinnetGa naar voetnoot1), Ga naar margenoot+ Jof welc die moeder meest minnet. VII weken sijn si blentGa naar voetnoot2), Ende sulke III maent ommetrent. 725[regelnummer] Men sal gheven verwoeden honden In hare spise tallen stonden Capoens drec, dat es hem goet; Ende bijtdi een hont verwoet, Die wortel van der wilder rose 730[regelnummer] Sal di ghenesen van der nose. Als een gequetst hont beghint gellen, Lopen op hem sine ghesellen Ende bitene alle ghemene. Pissende heffen si op die bene 735[regelnummer] Suilc tijt so si jarech sijn; Want si hebben die roeke fijn, Ende int rieken die ghenoechte groet, Ende rieken elke bacht andreGa naar voetnoot3) bloet. Ga naar margenoot+ Die jachhont leeft maer X jaer, 740[regelnummer] Die teve II jaer daer naer. In al dat levet, sonder in desen, Leven langher, als wi lesen, Die hi dan die sie ghemene,
[pagina 50]
Sonder in jachhonden allene. 745[regelnummer] Ga naar margenoot+ Aristotiles die seghet, Als den hont siecheit anleghet, So eet hi gras of ander cruut Ende spuwet dat evel uut. Sulke segghen oec ier an, 750[regelnummer] Gheen hont mach leven sonder man. Des honts tonghe es goet ten wonden. Es hi ghewont tenigher stonden, Ende hiet gelecken niet mach bloet, So lecti sijns selves poet, 755[regelnummer] Ende salvet daer sine wonden mede: Nature leert hem desen sede. Der ouder philosophen boeke Seghet enen vreemden ondersoeke: Neemt een welpkijn datmen soghet, 760[regelnummer] Ende enen sieken, die ghedoget Ornica dat evel groet, Leghet hem op die beerst al bloet, Ga naar margenoot+ Dicke et es des siex mans helpe, Ende ets die doet van den welpe. 765[regelnummer] Honde en bijten niet die teven, Sine sijnre toe verdreven: Dus eist welna van allen dieren. Scamedi man van felre manieren! Hi nes mans name niet waert, 770[regelnummer] Man die vrouwen niet en spaert. Et es meeste alre honde sede, Dat si ontreynen die reyne stede. Honden scoen sijn sekerlike Goet jeghen die aertytike, 775[regelnummer] Maer riexse die hont draghen den man, Hi heeft op sijn been ende pister an.
[pagina 51]
Ga naar margenoot+ Castor, dit woert in Latijn Mach in Dietsche een bever sijn. Castorium heten haere hoeden, 780[regelnummer] Ga naar margenoot+ Die sijn vele te nuttene nodenGa naar voetnoot1), Ende dat es daer mense omme jaghet. Ende als den bever dan wanhaghet, So bijt hise selve of te waren: Dan laten die jaghers varen. 785[regelnummer] Eist datmenne anderwarf jaghet, Hi toghet dat hi niet en draghet, Ende vallet voer den jagher neder. Die Pollaene segghen dan weder, Haer bevre hebben die hoeden binnen, 790[regelnummer] Recht als wijt ghemerken kinnenGa naar voetnoot2) Hoe moghen si danne hem selven vueren? Die bevre pleghen bi natueren Als een gans te smeltene daer. Plinius seghet over waer, 795[regelnummer] Dat hi sine galle uutspuwet, Die misselijc evel verduwetGa naar voetnoot3). Sijn lib es nuttelijc, dat hi draghet, Ga naar margenoot+ Daermen oec omme jaghet; Want et geneest, als men ons callet, 800[regelnummer] Tevel daermen of valletGa naar voetnoot4).
[pagina 52]
Dit dier en mach niet langhe leven, Et en si den wateren nevenGa naar voetnoot1), Ende hi es ghemaect als eens visch staert. Experimentator sprect, et es sijn aert, 805[regelnummer] Dat sijn staert smaect na den vische: Bedi etene sonder wische. Die kerstine, alsmen vasten sal; Maerswijn heten sine ende niet elGa naar voetnoot2). Sijn lijf es vleesch al over waerGa naar voetnoot3). 810[regelnummer] Ga naar margenoot+ Sijn staert III voete lanc wel naer, Ende die es utermaten vet. Subtiliker nochte bet Maect gheen beeste onder daerde Husekine na siere waerde, 815[regelnummer] Some op ende some neder: Wasset twater of dalet neder, Ga naar margenoot+ Dat hie dale ofte clive, Soe dat die staert int water bliveGa naar voetnoot4). Bittere scuersen ende bladen 820[regelnummer] Et hi, daer hijs hevet stade, Boven allen dinghen die men weet. In bitene es hi harde wreet: Wat hi mach met tanden slaen En laet hi altoes niet ontgaen, 825[regelnummer] Eer hi beseft den tant al dure. Experimentator scrijft sine nature,
[pagina 53]
Ende seghet dat si met scaren Ten woude ghaen samen te waren; Ende alsi boemen hebben gevelt 830[regelnummer] Met haren tanden met ghewelt, Ende ofghebeten dat hem genoeghet, Nemen siere enen die hem voeghet, Ende worpene dan opt water soete, Ende latene tusschen sine IIII voete, 835[regelnummer] Ende slepene also te holeGa naar voetnoot1). Dit doen si ghemene uut hare scole, Maer vreemde ten vreemden lande Ga naar margenoot+ Dien doensi dustane scande; Want sise te menighen doene houdenGa naar voetnoot2). 840[regelnummer] Andre segghen, si doent den ouden, Dien haer tande sijn so versleten, Dat si niet en doghen ter beten. Dese bever kennen die jaghers wel, Want hem es op den ric dat vel 845[regelnummer] Van den slepene al bloet, Si latense lopene uter noet. Thout minnen si dor II saken: Omme dat siere of haer huse maken, Ende om die scursen die si eten. 850[regelnummer] Ga naar margenoot+ Op dachterste voete es hi gheseten, Ende hout voeren in die voete Sijn spise met goeder moete. Alle die schursen so eet hi dan, Ga naar margenoot+ Die sijn poet beluken can.
[pagina 54]
855[regelnummer] Dachterste voete sijn min no me Alse der ganse voete twe, Maer merer, ende die clauwen ront, Die voerderste recht als een hont. Dies prijst die nature goet, 860[regelnummer] Omme dat hi voren es ghevoet Als een hont, op tlant te gane, Ende bachten, mede te bestane Dat het swemmet, alst hevet noet. Sijns tants cracht es so groet, 865[regelnummer] Suilctijt dat hi slaet enen boem, Dat hi vliet, ende neemt goem Jof die boem yet vallet noch; Ende so dicke doet hijt doch, Dat die boem dan vallen moet. 870[regelnummer] Vier tande heeft hi scarp ende goet, Twe beneden ende twe boven; Ende salmen ouden boeken gheloven, So es die tant ende dat cakebeen Bede massijts ende al eenGa naar voetnoot1). 875[regelnummer] Sijn sin es edel ende goet, So wat sijt me te prisene doetGa naar voetnoot2). Solinus seghet dat dit haer hout Boven allen haren gout, Ga naar margenoot+ Ende es ene ding die sere es diere 880[regelnummer] Onder der heydene maniereGa naar voetnoot3). Dien die crampe pine doet,
[pagina 55]
Thaer van den bever es hem goet, Ende hem, dien die lede bevenGa naar voetnoot1), Mach et goede bate gheven. 885[regelnummer] Van den balghe es goet dat smout, Daer men sijn hoeden in hout. Wijn met bevers cul ghesoden, Ende die roke van den hoden Es hem duergoed medicine, 890[regelnummer] Ga naar margenoot+ Die van der jucht hevet pine. Ga naar margenoot+ Chama es een beeste, Daer Plinius of sprect in sinen geesten, Dat si den woelve gelike wel; Maer spekelde es sijn velGa naar voetnoot2). 895[regelnummer] Uut Ethiopien sijn si comen, Dese beesten die wi nomen, Al vintmense in ander lant. Pompeius, Julius viant, Was deerste diese dor wonderlichede 900[regelnummer] Te Romen brochte in die stede. CapelusGa naar voetnoot3) dat es een dier Wreet ende stout ende ongehier, So vreselijc in allen saken, Ga naar margenoot+ Engheen jagher dar hem ghenaken; 905[regelnummer] Want langhe hoerne sietment draghen, Ent es getant ghelijc der zaghe, So dattet daermede velt Langhe boeme met ghewelt; Want et can wel zaghen daer mede.
[pagina 56]
910[regelnummer] Op die Effrate es sine stede. Ga naar margenoot+ Nu wassen daer erehande haghen, Die smale langhe roeden draghen, Ende als et dan ghedronken hevet, Ende et in feesten heeft ghelevet, 915[regelnummer] Gaetet spelen jeghen die roeden Ende met sine hoerne verwoeden, Ende speelt so vele in den wedauwe, Dat sine hoerne, ghetant nauwe, Verwerren in ghoenen telghen. 920[regelnummer] Dan alreerst so moetet belghen, Ende ghevet een vreselijc luutGa naar voetnoot1). Danne coemt die jaghere uut Ende slaet sonder pine doet. Nu merct yer an exempel groet, 925[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ghi staerke! Die niemen ontsiet, Die den cranken niet en vliet, Ende niet en acht dien noch desen, Hine mach nauwer seker wesen. Camelus pardalis 930[regelnummer] Leesmen dat ene beeste is In Ethiopen, dies dus gedaen, Als ons die glose doet verstaen: Thovet na den kemel, den hals na den paerde, Voet ende been na des heerts aerde, 935[regelnummer] Dat gespeckelt es haer entare Ga naar margenoot+ Met enen sconen claren hare. Dit dier was oec te Romen mede Wilen gebrocht dor wonderlichede.
[pagina 57]
Ga naar margenoot+ Capra dats in Dietsche een gheet, 940[regelnummer] Die hoerne hevet scarp ende wreet Ende onder den kin ene baert. Haer wegheGa naar voetnoot1) leghet te dale waert, Ende in busschen ende in haghen, Al daer sise can bejaghen. 945[regelnummer] Hare melc es dueregoet, Maer alsmere lib in doet, So corrumpertet, want dat case, Si segghen, ens niet waert een blaseGa naar voetnoot2). V maende draghet die gheet, 950[regelnummer] Also alsment van scapen wet. In den voerwinter es best haer riden, Also alsi in lentin tiden Moeghen bringhen hare dracht, Want hem es quaet des winters cracht. 955[regelnummer] Ysidorus die sprect oec hier, Die buc es een luxurioes dier, Ende dat altoes bina wille riden; Sine oghen loepen ende gheliden Ga naar margenoot+ Vele na der luxurien crachtGa naar voetnoot3). 960[regelnummer] Even wel siet hi dach ende nacht. Die navens niet siet ghereet, Ete die levere van der gheet, Hi siet navens vele te bet. Aristotiles hevet gheset, 965[regelnummer] Dat die buc dicke op den dach Haerde lettel ghesien mach, Maer avonts siet hi claer. Experimentator seghet over waer, Dat van den bucke die galle
[pagina 58]
970[regelnummer] Ga naar margenoot+ Die winbrawen doet vallen alle. RitammiclarumGa naar voetnoot1) boec die seghet, Daer doude philosophie in leghet, Dat uten bucke dat bloet Alrehande haer vallen doet. 975[regelnummer] Oec seghet hi: bucs bloet gebrant Doet ontwaken altehant Die ligghen in litaergien, Of in swaer epilencien. Oec maectet donker oghen claer. 980[regelnummer] Bux galle, seyt hi over waer, Es si in enigher stede ghelegen, Datter puden te versamene pleghen. Bux haer te pulvere gebrant Stopt dat bloet altehant 985[regelnummer] Ende van den lechame die vloet. Jegen venijn drinc sijn bloet, Hevestuut gedronken of ghetenGa naar voetnoot2). Sijn haer es goet jeghen beten Ende jeghen der quetsinghen dere. 990[regelnummer] Sijn drec es goet jeghen die tantswere, Maectmer of een plaester opt sere. Gheets hoern, dits wonder meer, Ghebernet ende ghebonden dan Voer die noesegate van den man, 995[regelnummer] Die waerlike hevet tevel swaer, Ga naar margenoot+ Te hant moet hi vallen daer. Serpenten die vlien oec mede Die roeke, dats die waerhede. Die buc die es harde fier 1000[regelnummer] Ende staerc ende een moyelec dier.Ga naar voetnoot3)
[pagina 59]
In hoernen, in hoevede es sijn cracht. Sijn bloet es oec van sulker macht, Dattet scuert den dyamant, Die noyt anders meester vantGa naar voetnoot1). 1005[regelnummer] Gheets bete es in bomen quaet, Want si verliesen vrucht ende saet. Ga naar margenoot+ Capreola dat es een ree, Den arn pijnleec emmermeeGa naar voetnoot2); Nochtanne jeghen andre diere 1010[regelnummer] Sere bloed ende goedertiere. Als die ree in Triten lantGa naar voetnoot3) Geschoeten woert, soucti tehant Pullegium, omme dat et verdrive Daermede tiser uut haren live. 1015[regelnummer] Die bucke vechten omme die reen Haerde seer welnaer in een, Ende dits meer alsi riden dan. Alsmen hem gaet met honden an, Ontflien si, want si seer sijn snel; 1020[regelnummer] Maer aldus vancmense wel: Want altehant sie dane vliet, Daer si die hoghe berghe siet, Daer volghen die jagheren naer, Ende als si woert gheware daer, 1025[regelnummer] Datse die jaghere wacht daer neder, Ende si ne mach no voert no wederGa naar voetnoot4),
[pagina 60]
Si siet den jaghere enten spiet, Danne screytse, dats om niet; Want hine souct el niet dan haere, 1030[regelnummer] Ende doetse vallen neder swaere; Ja, sommewijl clemt die jaghere daer, Ga naar margenoot+ Daer hi somwile moet vallen naer. Die ree gaet op montaengien hoghe, Ende laet verre ghaen omme haer oghen, 1035[regelnummer] Ende sietse liede van verren ghaen, Altehant heeft si verstaen, Oft jaghers sijn, die si siet dan: Dit doet nature diet al can. Ga naar margenoot+ CacusGa naar voetnoot1) es een dier, een wonder, 1040[regelnummer] In die Moreyne besonderGa naar voetnoot2), Ende es geberstelt als een swijn; Ende, so ons scrivet Adelijn, Alst gram es ende ongehier, So werptet uten buke vier. 1045[regelnummer] Dit wonder houdt hem verstolen In aghedochten ende in holen, Ende es wreet ende fel. Een osse genoeghet hem niet wel; Maer et neemter drie of viere 1050[regelnummer] Bi den sterten staerke stiere, Met crachte trectse achterwaert In sijn hol dan metter vaertGa naar voetnoot3), Datmense niet en vindet wel; Ende al eist den beesten fel, 1055[regelnummer] Nochtan den mensche et seer ontsiet;
[pagina 61]
Nochtan en latet sijn laghe niet, Et en wacht vroe ende spade Sere om des menschen scade. Ceffusa es een wonderlijc beeste, 1060[regelnummer] Daer of spreket Solinus geeste, Dat mense wilen te Romen brochte, Ga naar margenoot+ Ende mense te wonder sien mochte. Ga naar margenoot+ Haer achterste voete ende die been Ga naar margenoot+ Ende des menschen scheen al eenGa naar voetnoot1), 1065[regelnummer] Ende haer voerderste voete twe Als mensche hande min no me. Cervus dats die heert, weet men wel, Ene beeste die sere es snel, Ende gehoernet met telghen langhe. 1070[regelnummer] Als hi twe jaer heeft ommegangheGa naar voetnoot2), Beghinnen hem die hoerne uut te gaen; Ende elc jaer voert, sonder waen, Achter een tote VI jaren Wast hem een telghe voert te waren. 1075[regelnummer] Niet meer telghen wassen hem dan, Maer si meeren emmer voert an. Aristotiles die seghet, Dat gheen dier els te wassen pleghet Sine hoerne van jare te jare. 1080[regelnummer] Alsi siecheit beseffen sware, Jof als hem die oude gaet an, So soeken si serpenten dan, Ende gaen ter fonteynen drinkenGa naar voetnoot3):
[pagina 62]
Dus doen si haer evel sinken 1085[regelnummer] Ende verjoeghen alle daer. Augustijn scrivet overwaer, Als si te betre weder tidenGa naar voetnoot1), Ende sijt water sullen liden, Die staerxste swemmen voeren dan, 1090[regelnummer] Ende die andere volghen hem an, Elc anders hoeft liggende ops anders stietGa naar voetnoot2): Dus helpt elc anderen in den vliet. Hier bi si elc mensche beraden, Ga naar margenoot+ Dat elc den anderen sta te staden. 1095[regelnummer] Als die herte willen riden, Ga naar margenoot+ Verwoeden si welnaer in den tiden: Also seer woerden si verheyt. Na den oeste geschiet hem dit. Ga naar margenoot+ Solinus seghet dat sijre twe draghen, 1100[regelnummer] Die si in busschen ende in haghen Decken harde nerstelike, Ende leerse legghen hemelikeGa naar voetnoot3); Ende alsi staerc sijn, leren si hem mede Springhen, lopen, dapperhede. 1105[regelnummer] Heerts kalf, dat in der moeder stervet, Sijn vleesch verdrivet ende verdervet Venijn, entes tallen stonden Goet jeghen serpents wonden. Blasen, pipen, bassen van honden 1110[regelnummer] Hoeren si ghaern te menigher stondeGa naar voetnoot4),
[pagina 63]
Ende men seghet dat si best horen, Alsi staen opt rechter horenGa naar voetnoot1). Ambrosius doet te verstane, Dat sijt cruut, dat heet tiptaneGa naar voetnoot2), 1115[regelnummer] Eerst den mensche makeden cont; Want als die heert es ghewont Met eere ghevenijnder strale, Et hi dit cruut ende gheneest hem wale. Heerts vleesch, vro ende dicke gheeten, 1120[regelnummer] Verdrivet den corts, wilmen weten. Der Persen ystorie seghet, Dat die heert te levene pleghet C jaer ende daer toe mere. Venijn scuwet hi duersere. 1125[regelnummer] Als hi sine horne en hevet niet, Gaet hi daermene niet en siet, Ende et in die donker nacht. Dan scuwet hi der wolve cracht, Als die selve weet te voeren, 1130[regelnummer] Dat sine wapene sijn verloeren; Ende alse haer hoerne niwe sijn, Soeken si dat sonnen scijn, Omme dat si droghen souden ende stidenGa naar voetnoot3), Ga naar margenoot+ So dat si daer op moegen tiden. 1135[regelnummer] Dan gaen sise jeghen die boeme slaen, Ga naar margenoot+ Proeven of si vaste staen. Ga naar margenoot+ Haer rechtere hoern decken si waerde, Sijt op twater, sijt op daerde, Ende scijnt van nide wesenGa naar voetnoot4).
[pagina 64]
1140[regelnummer] Hi es sere goet, als wi lesen, Want sijn roeke die verdrivet Die serpenten, als men ons scrivet, Als hi es int vier gheleghet. Platearius die seghet: 1145[regelnummer] Uut siere herte machmen halen Een been, dat machmen te sticken malen: Dat pulver ghevet verganc Jeghen den swaren hertvancGa naar voetnoot1). Esculapius die seghet, 1150[regelnummer] Datmen den hoern te bernen pleghet, Ende pulvert dat te handen, Es goet onvasten tanden, Op datmense daer mede wrivet. Met wine ghedronken, dits datmen scrivet, 1155[regelnummer] Es jeghen tgroet evel goet. Oec stoptet den wiven dbloet, Ende stopt des lichames onvredeGa naar voetnoot2). Platluse dotet mede. Die enen bewint in een herts vel, 1160[regelnummer] Serpenten en sijn hem niet fel. In die matrice van der hinden Machmen enen steen vinden, Die vrouwen kint draghen doet. Tmaerch van den hert es so goet, 1165[regelnummer] Dat et verdrivet uten lede Die noet van menigher siechede. Jaghers segghen onder hem somen, Mach die hert te watre comen, Dat hi van der moetheit wort los. 1170[regelnummer] Die heert ontsiet tluut van den vos.
[pagina 65]
Die herten vechten onder hem sere, Ende wie so behout die ere, Ga naar margenoot+ Dandre alle houden hem vrede Met groeter oetmodichede. 1175[regelnummer] Herts vleesch es te verduwen swaer. Die calveren daer of, dat es waer, Ga naar margenoot+ Sijn ghesonder ende waerder danGa naar voetnoot1), Si sijn alrebeste den man. Cymera es een van den dieren, 1180[regelnummer] Die men van menigher manieren In woeste Babylonien vint. Selsienre es cume yet een twint: Voeren hoghe ende neder bachten. Jacob seghet dat die heydine wachten 1185[regelnummer] Nauwe te vane dese beeste, Ende maker mede groete feeste. Welctijt so sise hebben gevaen, Met dieren clederen anghedaen Presentieren sise haren here, 1190[regelnummer] Om hem te doen sonderlinghe ereGa naar voetnoot2). Cymera mach die ziele bedieden. Die narenst van den heidenen lieden Dat es der vianden engien, Die utermaten sere plienGa naar voetnoot3), 1195[regelnummer] Hoe sise bringhen te presente Hare here ten tormente, Daer si hem mede dienen lieve. Elc wachte hem van desen dieve! Ga naar margenoot+ CyrogillusGa naar voetnoot4) es een dier bor groet,
[pagina 66]
1200[regelnummer] Dat Moyses in die wet verboet; Ende al eist cranc ende clene, Nochtan eist noesel al ghemene Ende vreselijc tallen dierenGa naar voetnoot1): Ga naar margenoot+ So fel es et van manieren. 1205[regelnummer] Cuniculus dat es een conijn, Ga naar margenoot+ Der vele in vele landen sijn. In daerde wonen si ende in holen. Nachts soe coemen si uutghestolen, Ende doen scade int coerenGa naar voetnoot2) 1210[regelnummer] Bede in wingard ende in coren. Danne kerensi ter morghenstont, Ende sluten weder des gaetes mont, Dat mense sdaghes niet vinde daer. Waer so conine wonen een jaer, 1215[regelnummer] Daer dien si seer in corten tiden, Want si dicke draghen ende riden. Mescoemt hem yet in enighe stede, Si loepen wech, ende dandere mede, Die van haere kiesen sijnGa naar voetnoot3). 1220[regelnummer] Langhe noet dat conijn. Crisetecus es een cleen dierkijn, Dier vele int lant van Poelgen sijn. Als groet als een eencorn es dit. Sijn hovet es swaert ende wit, 1225[regelnummer] Sijn haer seytmen, dat so vaste sit, Ga naar margenoot+ (Up den ric root, an den buuc wit) Men moet hem eer scuren die huut,
[pagina 67]
Eerment mach ghewinnen uutGa naar voetnoot1). Dit betekent wel den vrecken: 1230[regelnummer] Met bede en can men van hem trecken Altoes niemanGa naar voetnoot2), hoe soet ware, Ga naar margenoot+ Hem en dinct oft sijn lijf ware: So vaste houti dat hi hevet. Dese beeste also levet 1235[regelnummer] Ende woent in daerde alst conijn. Niet lichte mach sie verdreven sijn Uut den holen, daer si in geet, Men ghieter in water al scoutheet. Aldus hevet die vrecke rike 1240[regelnummer] Gesettet hier in aertrike So vaste sine sinne, Dat hi blijft toter doet daer inne. Ga naar margenoot+ Corocrotes es ene beeste, Also seghet Solinus geeste, 1245[regelnummer] Ende Jacob van Vetri nochtan, Die tluut hevet als die man, Sijn oeghen ondaen talre stont, Engheen tantvleesch in den mont. Eenen tant heeftet staerc ende groet, 1250[regelnummer] Van crachten es gheen sijn ghenoet; So vreselijc es hi, sonder waen, Voer dien tant mach niet onstaen. Dit dier es comen, dats bescreven, Van den wolve ende van der teven. 1255[regelnummer] Ga naar margenoot+ CataplebaGa naar voetnoot3) es een dier
[pagina 68]
Vreselijc ende ongehier, Ga naar margenoot+ Ende es op Nilus die riviere, Van so vreseliker maniere, Traech eist ende buer groet; 1260[regelnummer] Den last hevetet swaer ter noetGa naar voetnoot1) Van sinen hoevede dat hem verweghet. Van deser beeste es datmen seghet: Coemt ieman op hem onversien, Ende tusschen den oghen siet met dien, 1265[regelnummer] Hi es te hant quite van den live. Dit dier slacht een deel den wive, Diet hoeft draghet gehoernt so sere, Dattet scijnt voer onsen Here, Ende scijnt of et ware verwoegheGa naar voetnoot2). 1270[regelnummer] Dan coemt een ries, die tonghevoeghe Op haer siet, ende word ghevaen Ende van herten also ondaen, Dat hi ziele ende lijf verliest, Ende dien doet daer omme kiest. 1275[regelnummer] Van der C so neemt hier ende; Hoert wat ic van der D voert vende. Ga naar margenoot+ Damma, een dier dat also heet, Es van der groete dat es een gheet, Ende staerc na siere groete voeren. 1280[regelnummer] Ga naar margenoot+ Et hevet sere staerc die hoeren. Nauwe riectet ende es snel, Ende can sijn leven ouden welGa naar voetnoot3).
[pagina 69]
Sine hoeren sijn II voete lanc; Opwaert recht es haer ganc, 1285[regelnummer] Ende gescepen al daer si staen Als eens menschen hande ondaenGa naar voetnoot1). Ga naar margenoot+ Dammula, over dat ict hilt, Es in Dietsche een danwilt, Ende es een bloed dier ende cranc, 1290[regelnummer] Daer een poete dus of sancGa naar voetnoot2): ‘Die ever weert hem met den tanden, Die heert metten hoerne sine vianden; Maer dat danwilt en es niet el Dan proye ten dieren fel’. 1295[regelnummer] Dese beeste die bedieden Die ghemeente van den lieden, Die proye sijn der hogher heren: Waer so si hem hene keren, Alle die heren op hem gapen, 1300[regelnummer] Bede ridders ende papen. Duram, sprect Aristotiles, Dat een wrede beeste es, Utermaten staerc ende snel. Als hem die jaghers sijn te fel, 1305[regelnummer] Ende sijt moede hebben ghejaghet, Ga naar margenoot+ So dat hem sijns selves wanhaghetGa naar voetnoot3), Penstet dus tongaen haer strec, Ende woerpet uut sinen drec Jeghen die honde die hem volghen, 1310[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ende maectse so verbolghen
[pagina 70]
Met gheenre onreinre lucht, Dattet ontgaet metter vlucht. Ga naar margenoot+ Daxus, waen ic, dats die das, Die lettel meere ghesien was 1315[regelnummer] Dan die vosGa naar voetnoot1), ende corte been, Ende alle viere niet over een; Want corst sijn si ter luchter side, Ende daer omme soect hi vlucht ter lide Emmer in die waghe geslagenGa naar voetnoot2); 1320[regelnummer] Swilc tijt als hi hem hoert jaghen, So set hi die rechte beene int dal, Ende die luchteren boven al. Ende dat vel heeft hi dicke gehaertGa naar voetnoot3), Ende een deel ten grauwen waert. 1325[regelnummer] Sijn haer dat wast ende waent Metter maen in elken maentGa naar voetnoot4); Ja, slaetmene als die maen es niet, Datmere gheen smeer inne siet. Men maect salve van sinen smeere 1330[regelnummer] Jeghen quetsinghe groet ende deereGa naar voetnoot5); Ende dit es dat te wonderen scijnt, Dat sine bete es ghevenijnt, Ende sijn smeer es gans mede Jeghen misselijc siechedeGa naar voetnoot6);
[pagina 71]
1335[regelnummer] Maer die redene diemer toe ghevet, Dats dat hi bi wormen levet, Die ghevenijnt sijn ende bi slanghen: Daer of moet sine tanden ontfanghenGa naar voetnoot1). Ga naar margenoot+ Esculapius, die vroet was, 1340[regelnummer] Die scrivet aldus van den das: Bestrijc den ghenen sine lede Metten smeer, die hebben den rede, Hem woerd te bet in allen noeden. Sine hersene met olye ghesoeden 1345[regelnummer] Die doet al evel ghenesen, Ga naar margenoot+ Dat mach ans menschen scamenesse wesen. Ga naar margenoot+ Sijn bloet, ende sout daer mede, Bestreken an des menschen lede, Bescermet drie daghe den man 1350[regelnummer] Voer moet plaghe, die hem mocht anGa naar voetnoot2). Daer toe mede sine hoeden In honighe wel ghesoeden, Ende nuchteren gheten dan, Gheven macht den couden man, 1355[regelnummer] Dat hi III daghe daerna wel Pleghen mach der vrouwen spel. Van der D segghic nemme; Voert suldi hoeren van der E. Elephas dats die olifant, 1360[regelnummer] In Dietsche eist een elpendier ghenant. Een dier eist groet ende stranc; Ter mulen hanget hem een snavel lanc, Die groet es, ende daer hi mede Doet alle sine besichede;
[pagina 72]
1365[regelnummer] Ende des snavels hevet hi noet, Want hi es hoghe ende groet, Ende hine machen niet ter aerden boeghen: Anders en mocht hi niet van hoghen Ga naar margenoot+ Hem ghevoeden in gheere wiseGa naar voetnoot1). 1370[regelnummer] Hi neemter mede dranc ende spise, Ende doter mede in sinen mont. Jacob van Vetri maect ons cont, Dat siere mede in wighe slaen Hare viande ende vaen; 1375[regelnummer] Want si sijn goet in wighe ende stout, Ende hare partien houd. Toghemen haer roet wijn of bloet, So verwast hem die moetGa naar voetnoot2). Ga naar margenoot+ Die Persiene ende die van Inden 1380[regelnummer] Ga naar margenoot+ Sijn die hem vechtens onderwinden Met dien beesten, ende doer op dan In enen castele L man, Ende doerbrekere mede die scharen: Daer ne mach niet jeghen staen te waren. 1385[regelnummer] Haer luut dat es so swaer, Dattet elken man ghevet vaer. Langhe tande hevet thelpendier, Uutraghende, lesewi hier, Crom boven, lanc II cubitus. 1390[regelnummer] Van desen tanden maectmen dus Medicine groet ende diere: Te pulvere bermense in viere. Dat pulver stopt der nuesen bloet;
[pagina 73]
Tmenisoen stoptet metter spoet; 1395[regelnummer] Menstrua ende emorroyde En stoppen nauwer mede me. Dat moetmen drinken ende reden Metten sape van wegebrede. Dese tande data yvoer fijn, 1400[regelnummer] Dandre benen die en sijn Niet so goet noch so diereGa naar voetnoot1). Der hie tant, dats sine maniere, Si sijn crom boven ende onder recht: Die cromste sijn die waerste echt. 1405[regelnummer] Ende men leset in ouden boeken, Dat mense dus can vanghen ende soeken: Twe maghede gaen in die woestine Naect, daer si pleghen te sine; Ga naar margenoot+ Dene dreght een kelec an die vaert, 1410[regelnummer] Ende dandre draghet een swaert; Lude singhende gaen si voert. Als dolifant dat hoert, Coemt hiere toe geloepen dan, Ende alsi siet die magheden an 1415[regelnummer] (Natuerlike minnet hi suverhede), Dan lect hi die suvere lede Ga naar margenoot+ An die bersten ende an tlijf al bloet; Soe heeft hiere in genoechte groet, Dat hi word slapende metter vaert. 1420[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dene joncf rouwe die hevet tswaert, Ende steecten int lijf metter spoet,
[pagina 74]
Ende dan so coemt uut dat bloetGa naar voetnoot1), Ende dat dier blivet dus doet. Men vaerwet metten bloede roet 1425[regelnummer] Purpur, dat die coninghe draghen: Dus hoer ic den boeken gewaghen. Dit bloet bediet dat soete bloet, Dat uut Jhesus siden woet; Die joncfrouwen die bedieden 1430[regelnummer] Twe wet, twe manieren van lieden, Dats doude ende die niwe wet, Daer Joeden ende Kersten in sijn gheset. Synagoga, der Joeden joncfrouwe, Die boese was ende onghetrouwe, 1435[regelnummer] Dat es die Jhesus side ondoet; Ecclesia ontfaet dat bloet In den kelec op den outaer; Dat soete vel purpur ende claer Van geen was ghevaerwet daer medeGa naar voetnoot2) 1440[regelnummer] Met uutnemender sierhede. Dies singhet die bruut in haren sanc: ‘Mijn lief es wit ende roet ghemanc, Van M uutvercoerenGa naar voetnoot3).’ Voert suldi die materie hoeren, 1445[regelnummer] Hoemen temmet dat elpendier; Dat vindewi bescreven hier, Also als die glose seghet, Die in de fraye Bible leghet.
[pagina 75]
Ga naar margenoot+ Als dolifant es ghevaen 1450[regelnummer] Met engiene diere toe gaen, So blouten seer enen hont ende slaet Die ghene in dies bedwanghe hi staetGa naar voetnoot1). So coemt daer toe een ander saen Ga naar margenoot+ Dat dier wil hem sijn onderdaen, 1455[regelnummer] Ende versteect den ghenen van den diere. Dan es dolifant so goedertiere, Dat si den gheenen doet groet ere, Diene quite van den sere, Ende dolifant blijft hem onderdaen. 1460[regelnummer] Dit soud elc mensche verstaen, Ga naar margenoot+ Ende Gode danken, diene ontbant Van den eweliken viant. Tusschen den olifant enten drake So es van nide ene sake, 1465[regelnummer] Die nemmermeer en staet in vreden. Die drake es staerc ende groet van leden, Ende hi laghet die dier te waren, Daer si te gader gaen in scaren, Ende knoepten om den voet den staert; 1470[regelnummer] Ende dat ondoet dan metter vaert Met sinen snavele die olifant. So vaert die drake te hant In doghen ende in die nuesegate; Want daerne mach hi ghene bate 1475[regelnummer] Hem selven metten snavel doen:
[pagina 76]
So suket uut die dragoen Van den elpendier dat bloet. Plinius seghet, die was vroet: Die drake es so groeten dier, 1480[regelnummer] Dat alt bloet van den elpendier Hem lettel ghenoech es teere toghe. Van den dranke woert die drake an hoeghe, Ende woert dronken aen sinen danc; Ende die olifant wort cranc, 1485[regelnummer] Ende moet vallen doer die noet, Ende vallet somwile den drake doetGa naar voetnoot1). Nu hoert met welkerhande sake Dolifant beleit den drakeGa naar voetnoot2): Ga naar margenoot+ Hi merct sere nauwe die stede 1490[regelnummer] Waer die draken slapen mede, Ga naar margenoot+ Eist onder roetse, eist onder boem; Ende dan neemt hi goeden goem, Dat hi op hem doet vallen den lastGa naar voetnoot3). Dese strijt es ewelijc vast: 1495[regelnummer] Daer dolifant serpent mach beghaen, Si verterense ende verslaenGa naar voetnoot4). Aristotiles scrivet te waren, Als die sien sijn van X jaren, Ende van V jaren die hien, 1500[regelnummer] Dat si dan notens plien. Ga naar margenoot+ II jaer noten si achter een, Ende elcs jaers in daghen tween,
[pagina 77]
Ende elcs jaers nemmermeer. Mensche, scaemdi doer die onere, 1505[regelnummer] Ende du noets ewelike tewarenGa naar voetnoot1), Noch en keren niet ten scaren, Eer si gedweghen in hare maniere Sijn in lopenden rivieren. Sine striden niet om hare soen, 1510[regelnummer] Want si gheen overspeel en doen. Mensche, nu merc hovesche maniere An desen dommen stommen dieren. Als si noten deen rijt den andren, Ende die moeder die moet wandren 1515[regelnummer] II jaer omme met hare dracht, Eer haer daer of wort ghesachtGa naar voetnoot2); Ende dan gaet si in broeken Haer vrucht uut te werpen soeken; Want veilt op derde, sonder waen, 1520[regelnummer] Nemmermeer en mocht opstaenGa naar voetnoot3); Ende some doen sie alte hande Hare calveren in eylandeGa naar voetnoot4); Ende dat es al die sake, Om dat si ontsien den drake; 1525[regelnummer] Ende emmer alsi calven sal, So es die hi bi haer al.
[pagina 78]
Solinus die meester ghewaghet, Ga naar margenoot+ Dat dolifant maer eens en draghet; Ga naar margenoot+ Maer tes bevonden dat ic scrive: 1530[regelnummer] Si draghen III waerve ofte vive. Siet hi die muus, hi es verzaghet, Ende vliet of hi waer verjaghet, Ende dit es te wonderen sere. Wonderlijc so bestu, God here, 1535[regelnummer] In alle dinen werken ghemene, Weder si sijn groet of clene. Die olifant ontsiet dat paert, Ende hi es van der muus vervaertGa naar voetnoot1). Si leven wel CCC jaer. 1540[regelnummer] Tcoude dat es hem te swaer. Tam olifant nighet den coninc, Ende dit es waerlike ding. Ga naar margenoot+ Alst elpendier rusten sal, Sittet hi op sinen ende alGa naar voetnoot2), 1545[regelnummer] Die voerderste voete staende recht, Ende an enen boem lenende echt; Ende als hi brect, so vallen si neder, Daer en es gheen opstaen weder. Ende somwile nemen jaghers goem, 1550[regelnummer] Die oec ontwe saghen den boem: Dan brieschet hi sere ende mesbaert. Dan coemen dandre darewaert, Ende mesbaren ende onthoeghen, Alsi hem niet helpen en moeghenGa naar voetnoot3). 1555[regelnummer] Som wile helpen hem die clene
[pagina 79]
Met snavelen ende met lute ghemeneGa naar voetnoot1), So dat hi opcoemt ende vliet; Ende als hem dat merrenGa naar voetnoot2) ghesciet, So blivet hi van den man ghevaen. 1560[regelnummer] Alle viere sine voete staen Alse posten sonder knien: Bedi en macht hem niet ghescien, Vallet hi, dat hi opcoemen mach. Die wint es hem een swaer slachGa naar voetnoot3); 1565[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ende alle elpendier die sijn Die drinken doerghaerne wijn. Si wassen tote XL jaren. Rivieren minnen si te waren. Ga naar margenoot+ Equus heet in Latijn dat paert, 1570[regelnummer] Ende es een beeste waert, Datmen in menich lantscap vint; Maer die beste die men kint, Die sijn van Capadosia Ende int lant van Scicia. 1575[regelnummer] Ga naar margenoot+ Diet hovet diepste int water steken, Die sijn best, dat horic spreken. Den wielenGa naar voetnoot4) paerden, wilmen wanen, Eist datmen ofsnijt die manen, Dat hem die luxurie ontfaert, 1580[regelnummer] Omme datse dat verhoevaert. Dit selve vintmen an die wijf, Die hem verheffen in haer lijf Om hoer haer scoene ende lanc. Int lant van Sciten ende oec ghemanc
[pagina 80]
1585[regelnummer] In Capadosia sonder waen, Sprectmen dat die merien ontfaen Van den winde, maer over waer Soene leven sie maer III jaer. Alst paert es oud drie jaer of twe, 1590[regelnummer] So notet, maer nemmermee En dietet dat si tidelike winnenGa naar voetnoot1). Tote XX jaren, wilmen kinnen, Dat haer noten es wel in die tijt. Dat paert notet ende rijt 1595[regelnummer] Al tote sinen XXX jaren, Ende die merien tote XL te waren. XXXV jaer es des paerts lijf, Ende XL jaer so levet haer wijfGa naar voetnoot2). Ga naar margenoot+ Maer men seghet dat in Cycilen 1600[regelnummer] Een paert leeft LXX jaer bi wilen. Ga naar margenoot+ Noch seghemen dat die paerde daer Leven also menech jaer, Op dat tpaert van dane si. Al tselve seghetmen van Perci. 1605[regelnummer] Die Spaensce paerde entie van Gallen Leven onlanghe met allen. In paerden meest boven allen dieren Machmen merken haer maniere, Ende hoedane wijs si sijn ghesinnet, 1610[regelnummer] Dats an die oeren datment kinnet Hoet hem van moede mach staen. Sijn si vermoyet, si latense gaen; Sijn si gram, si leggense an thovet; Ende hebbense vaer, dies ghelovet, 1615[regelnummer] Si rechtense voerwaert weder;
[pagina 81]
Ga naar margenoot+ Ende sijn siec, si leggense neder. Ysidorus seghet dat tpaert Vier poente sal hebben, salt sijn waert: Sceppenesse, doeghet ende scoenhede, 1620[regelnummer] Die vaerwe van den hare mede. Dits die sceppenesse, nu maercGa naar voetnoot1): Dat sijn lijf hart sal sijn ende staerc, Wel ghesonken langhe siden; Hoghe gherigget, recht int riden, 1625[regelnummer] Ront ende clovende over den stietGa naar voetnoot2), Ende thovet an die voete nietGa naar voetnoot3), Hol ende vast ende droeghe die oghenGa naar voetnoot4); Over al sijn lijf salmen loven, Dat ront stivende si sijn vel. 1630[regelnummer] Sine dooghet hoert also wel: Dat snel ende stout si ende niet en sneve, Ende et metten leden beve, Dat es teken van crachteGa naar voetnoot5); Ende alset staet stille ende sachte, 1635[regelnummer] Dattet si te porrene goet; Ga naar margenoot+ Ende als hem yet verhit die moet, Dat et goet te houdene si, Ende saen sijn moet ghesochtGa naar voetnoot6) daer bi. Die scoenheit priesmen int ghemene, 1640[regelnummer] Dat hem si dat hovet clene,
[pagina 82]
Ga naar margenoot+ Droghe dat vel an dien beenGa naar voetnoot1), Doren cort, scarp ende cleen, Groete oeghen, noesegate wijt, Den hals opwaert talre tijt, 1645[regelnummer] Dicke manen ende staert, Die voete ter ronthede waert. Sine vaerwe van den hare Seytmen dat beste swaert ware, Roet, ende appelgrau of wit. 1650[regelnummer] Andre vaerwe danne dit Nes niet van der bester waerde. Men vint oec drierhande paerde: Een dat es ten oerloghe goet; Een ander datmen riden moet 1655[regelnummer] Elkes daghes na ghevoech; Een derde dat nutte es ter ploech. Ga naar margenoot+ Men vant paerde in ouden tiden, Die hem niet en lieten riden, Dat die teerst heren warenGa naar voetnoot2). 1660[regelnummer] Alsuilc was Julius paert te waren, Ende des coninx paert van Siten; Ende in Alexanders viten Was suilc Busefael sijn paert. Doet staerf, so hadde hijt so waert, 1665[regelnummer] Dat hijt eerlike graven dede, Ende maecte in sijn ere ene stede. Oec waren suilke paerd hier te voeren, Alsi haren here hadden verloeren, Datse weenden utermaten,
[pagina 83]
1670[regelnummer] Ende oec nemmermeer en aten, Men hevet gheweten dat paertGa naar voetnoot1), Daer die here versleghen of waert. Ysidorus sprect ende meent, Dat sonder den mensche el niet en weent. 1675[regelnummer] Ga naar margenoot+ Oec sijn paerde daer liede aen sien Wat in wighen mach ghescien: Sijn si droeve ofte vro, Daer daerna die dinc coemt also. Dit vintmen an sonderlinghen paerden. 1680[regelnummer] Merien hebben suilke werde Ga naar margenoot+ Die ene van den andre, steerfter ene In al haren scaren ghemene, Dat andre ophouden hare volen: So ghelieve es hare scoleGa naar voetnoot2). 1685[regelnummer] Equiterius dats een dierGa naar voetnoot3) Van Orienten, sprect Solinus hier, Dat ghemaent es als een paert, Ende onder den kinne enen baert. Die hie heeft hoerne, die sie enghene; 1690[regelnummer] Ga naar margenoot+ Spletvoete sijn si alle ghemene, Ende sijn na den heert ghemaectGa naar voetnoot4), Ende hebben vlesch dat wel smaect. Eale dats een beeste Den paerde ghelijc, sprect die geeste. 1695[regelnummer] Als telpendier es et ghestaert,
[pagina 84]
Ende het es pecswart ghehaert, Ghekinbact na dat ever zwijn, Ende hevet hoerne, die langher sijn Dan twe voete, daert mede doet 1700[regelnummer] Menech vreselijc ghemoetGa naar voetnoot1). Dit sprect Solinus, ende Jacob seghet, Alst wille, dattet achterleghet Den enen hoern, ende oerbaert Den andren te stride waert; 1705[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ende als die blonc es ende moedeGa naar voetnoot2), Rechtet op den andren met spoede, Ende laet dien ligghen bi sire manieren. Dit dier es ghaerne bi rivieren. Ga naar margenoot+ EnthiresGa naar voetnoot3) dats een dier bekent 1710[regelnummer] In dat lant van Orient, Dat dien stier ghelijc oec es, Als ons scrivet Aristotiles; Maer dat manen heeft als een paert, Ga naar margenoot+ Cort ende sochte, nederwaert 1715[regelnummer] Hanghende bi sinen scoudren daer. Bruun roet so heeftet dat haer; Sijn ander haer na wulve maniereGa naar voetnoot4), Ende sijn luut es ghelijc den stiere; Sijn hoerne erom, al ommegaende, 1720[regelnummer] Ende mede te striden wel staendeGa naar voetnoot5); Sijn voerhoeft ru, ende thaer ghesceden Boven sinen oghenleden;
[pagina 85]
Recht ghetant als ene coe, Die voete ende staert daer toe; 1725[regelnummer] Maer korter es hiGa naar voetnoot1), ende, sijn vel Mach vele slaghe doeghen wel. So doersoete vleesch et draghet, Datment daer omme vaet ende jaghet; Ende alsment jaghet over sinen wille, 1730[regelnummer] Blijftet somwile staende stille, Ende rust hem ende vecht, Ende worpt dan uut sijn drec recht Eere roede verre of me. Als of hem woerde van calve weGa naar voetnoot2), 1735[regelnummer] So coemen diere elkerlijcGa naar voetnoot3), Ga naar margenoot+ Ende maken van drecke enen dijc Omtrent dat dier, omme die saken Datmen hem niet mach genaken. EntyraGa naar voetnoot4) es een dierkijn, 1740[regelnummer] Der vele in Almanien sijn. Die hien entie sien doen als die wise, Ende versamen hare spise Ga naar margenoot+ Onder daerde in somertijt, Om tetene als die winter lijt. 1745[regelnummer] Die sie es ghirech ter spise; Die hi es van vrecker wise, So dat hi cume hem selven ghevet, Ga naar margenoot+ Daer hi nauwelike bi levet. Als hi verneemt dat sine soe 1750[regelnummer] Gulselike gaet ter spise toe, So verstopt hi haer dat gat;
[pagina 86]
Ende als die soe woert merkende dat, Dat versloten es die spise, So doet si na des scalx wise, 1755[regelnummer] Ende maect een ander hemelijc gat Ter spisen waert, ende gaet in dat, Ende steelt der spisen haer ghevoech, Ende laeten hie wachten ghenoechGa naar voetnoot1). Als somer coemt ghevaltet wel, 1760[regelnummer] Dat die sie heeft een scoene vel, Alsi ront es ende vet. Die hierGa naar voetnoot2) hem ter vrecheit set, Hevet een verhonghert lijf. Elc man die wil wachten sijn wijf! 1765[regelnummer] Erinacius dats een dier, Ga naar margenoot+ Ende men waent die waerheit hier, Dat CyrogillusGa naar voetnoot3) mede heet, Dat ghenoemt hier voeren steetGa naar voetnoot4). Een eghel heetment in Dietscher tale, 1770[regelnummer] In Vlaemsche een heerts, dat wetic wale. Na een symmekinGa naar voetnoot5) ist ghedaen, Ende es mit dornen al bevaen, Sonder an den buuke allene. Beseftet vrese groet of clene, 1775[regelnummer] Et wint hem te gadre als een bal, Ende dect hem in sine wapene al. So ist te tasten harde quaetGa naar voetnoot6),
[pagina 87]
Doch doemeere toe desen raet: Ga naar margenoot+ Als ment in waermen water doet, 1780[regelnummer] So eist te siene ende te tasten goet. Ambrosius ons te verstaen doet, Dattet es bi naturen vroet. Et maect in sijn hol twe uutganghe, Ga naar margenoot+ Ende voersiet te voeren langhe 1785[regelnummer] Welcs sijns dat die wint sal gaen. Sal hi nort, soe stoptet saen Dat gat dat int Norden staet; Ende welc tijt dat die wint suut gaet, So stoptet Suden ende ondoet dat Norden: 1790[regelnummer] Dit sijn sente Ambrosius wordeGa naar voetnoot1). Sijn vleesch verdroghet ende onbint lijf, Ende es der maghen confortatijf; Et doet wel oerine maken. Nuttelijc ist tot andren saken: 1795[regelnummer] Die gheset sijn lasers te sine Int poent datmen heet elefantineGa naar voetnoot2). Dat gans es, dat moet vet sijn. Ghevlegen ist ghemaect alst swijnGa naar voetnoot3). Dit dier ende anders nemmee 1800[regelnummer] Hevet beneden gate twe; Daert den vloegele ligghen, dats waer, Ende sine hoeden ligghen daerGa naar voetnoot4).
[pagina 88]
Ysidorus scrijft, dattet clemt ter vaert In heerfstijt op den wijngaert, 1805[regelnummer] Ende vellet die wijndruven neder; Ga naar margenoot+ Danne lesetse te samen weder, Ende wentelter op, ende draget so Sijn jonghene sijn dan vroGa naar voetnoot1). Dat haerts te pulvere verbrant, 1810[regelnummer] Ende met pecke ghemenghet te hant, Doet in lyxeme wassen haer: Dat sprect Plinius overwaer. Aristotiles seghet oec al bloet, Alst een jeghen tander noet, 1815[regelnummer] Dat si staende hem ghevoeghen. Ga naar margenoot+ Nature mach elken ghenoeghen, Die elker creaturen ghevet, Daer bi si in ghenoechten levet. Ga naar margenoot+ Erminius dats een hermelijn, 1820[regelnummer] Een harde scone dierkijn, Ende es van weselen geslachte. Noch segghen meer dan si achte, Dat al een es dat ende dit. In wintertijt so ist sne wit, 1825[regelnummer] Sonder an den staert, an endeGa naar voetnoot2). Als somertijt hem coemt ghehende, So ist op den rig bruun ende roet. Muse bitet gherne doet, Want met hare vleesche et levet. 1830[regelnummer] Als men sijn vel snewit hevet, So es waert ende diere: Anders en doeghet in gheere maniere.
[pagina 89]
Van der E hebdi gehoert, Nu verstaet van der F voert. 1835[regelnummer] Ga naar margenoot+ FelenaGa naar voetnoot1) dat es een dier Vreselijc ende ongehiere, Verre in harde woesten lande; Ende es ghemaect tes menschen schande, Om te maten sijn hoevaerde; 1840[regelnummer] Want met so groter onwaerde Bestaetet den fieren man, Ende verwinten mede dan, Ende scoerten wilen an stickenGa naar voetnoot2). Ende oec ist ghevallen dicken, 1845[regelnummer] Dattet ghemoete van der lucht Enen man comen van groter vlucht, Ende alst den onmoedich verstoet, Ne dede hem quaet nochte goetGa naar voetnoot3). Ga naar margenoot+ FurmiculusGa naar voetnoot4) dats een foret, 1850[regelnummer] Sijn haer na gelwe een deel ghesetGa naar voetnoot5), Mere dan die wesel een deel, Ghemaect na tfissau gheheelGa naar voetnoot6); Stouter ende wreder nochtan Dan sijn cracht volleesten canGa naar voetnoot7). 1855[regelnummer] Si sijn also gheset ter scolen, Dat si in der conine holen
[pagina 90]
Gaen ende bitense dan doet, Jof si moeten stervenGa naar voetnoot1) doer noet. Allene en haten si niet dese beeste; 1860[regelnummer] Maer al dat levet, mynste ende meeste, Bestaen si, moeghen sise verwinnen. Niet dat si dat vleesch so minnen, Want sine nutten el niet dan bloet; Maer ter quaetheit so staet haer moet. 1865[regelnummer] Vele jonghen hevet tforet: VII of VIII, dus ist gheset. Liggende, seytmen, dat si riden. Alsi willen te notene tiden, Hevet sie dan niet haer ghenoet, 1870[regelnummer] Ga naar margenoot+ Si verderret ende blivet doetGa naar voetnoot2). Viertich daghe draeght si omtrent, Ende XL daghe sijn si blent, Ende daerna, binnen den XL daghen, Beghinnen si biten ende jaghen. 1875[regelnummer] Furions, sprect Aristotiles, Dat een luxurioes dier es, Ende ghuls van etene nochtan, Ende moet dicke vanghen an Sware aventure om sijn eten. 1880[regelnummer] Onlanghe leeftet; wildijt weten Waer bi dat dit es mede? Dats bi siere onsuverhede.
[pagina 91]
Want alst die wille doetGa naar voetnoot1), Ga naar margenoot+ Ghebaertet oft waer verwoet. 1885[regelnummer] Sijn wille es mere dan sijn macht; Ende om dat dier naturen cracht Allen creaturen ontseghet Luxurie, die es ontweghet Boven der naturen ganc, 1890[regelnummer] Sone mach haer lijf niet wesen lanc, Die so node rusten stille, Al es dat vleesch anders wille. Furions dat notet mede Rechte na des menschen sede; 1895[regelnummer] Want sie leghet onder, ende hi boven. In desen so machmen loven Dit dier, dat seer es ongheleert, Dat sine nature niet verkeert, Dies quade mensche plien ende plaghen, 1900[regelnummer] Dat ic, leyder! niet dar ghewaghenGa naar voetnoot2). Ga naar margenoot+ Feles es een dier, daer aldus Ons of scrivet Plinius: Van quaetheden groet, van lude cleneGa naar voetnoot3). In daerde wonen dese dier ghemene. 1905[regelnummer] Si decken haren drec in daerde, Ende ghinghe enich diere sire vaerde, Dat sijn drec daer openbaerde, Ende feles dat dier daer wareGa naar voetnoot4).
[pagina 92]
Als et danne die dieren siet, 1910[regelnummer] Want et en mach dan lopen niet, Gaet et swaerlike ende stille; Ende alster enen siet in sinen willeGa naar voetnoot1), Moerdadelike vaertet totem te handen: Bede met clauwen ende met tanden 1915[regelnummer] So gaetet scoeren ende biten. Dit dier slacht menighen ypocriten, Die maect een hemelijc dectGa naar voetnoot2) Over sine zonden, daer hi in stect, Mit biechten die si spreken, 1920[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ende al omme lose treken, Ga naar margenoot+ Om dat mense sal heten goet; Maer coemen hem daer meer int ghemoetGa naar voetnoot3), Die scoeren si ende nemen thare, Hoe soet emmer voert gevare. 1925[regelnummer] Finges dat dier sietmen lopen In dat lant van Ethiopen, Ende een deel bruun van hare. Plinius seghet openbaere, Dat die si in die borste voeren 1930[regelnummer] Twe serpenten draghen, ende als wijt hoeren, So pleghens lettel diere dan ditGa naar voetnoot4). Int lant, daert woent ende sit,
[pagina 93]
Ga naar margenoot+ Sone eist te sochte noch te wreetGa naar voetnoot1); Maer doet hem ieman danne leet, 1935[regelnummer] Danne cant niet lichte verdraghen. Die sinen pays wille bejaghen Mit desen dieren in hare stede, Sie dat hi hem houde vrede. Hier coemt van der letteren G: 1940[regelnummer] Van der F vandic nemme. Glis es een dier ne buere groet, Som wit, somme swaert, somme roet. In Vlaendren heetment slaepmuse bi namen, Want den winter al te samen 1945[regelnummer] Slaeptet sonder spise ende dranc; Ende als die sonne haeren ganc Toghet, ende die somer hem naect, Bi naturen dat dier ontwaect. Minder dan die rotte so eist. 1950[regelnummer] Ga naar margenoot+ Van desen dier es datmen leist In Plinius boeke, dat sijn smere Ghesoden seer nutteliken were Ga naar margenoot+ Die ghene die hem ontsaghe der scade, Dat hi twater soude laden, 1955[regelnummer] Bestriker mede sine ledeGa naar voetnoot2). Op daerde ende op boemen mede Ende opt velt wel, als wijt hoerenGa naar voetnoot3). Appelen hevet et seer vercoeren, Ende et doeter in, als et vint stade,
[pagina 94]
1960[regelnummer] Dicke vernoy ende scade. Gali, sprect Aristotiles, Ga naar margenoot+ Dat een sere stout dier es, Want et hout te menigher tijt Jeghen die serpenten strijt; 1965[regelnummer] Ende alsetse heeft verbeten, So gaet et si te hant etenGa naar voetnoot1), Ende daer naer eten rute, Daer mede jaghet tfenijn ute. Ende daer es toe een redene groet, 1970[regelnummer] Twi et bit die serpenten doet. Want gali bi den musen levet, Ende omme dat et verstaen hevet, Dat si die muse verteren, Hier bi so willet hem deren, 1975[regelnummer] Omme dat si cranken haer bejach. Hier bi eist datmen segghen mach: Onder stompers was oyt nijtGa naar voetnoot2), Want elc om sijn winnen tijt. Ga naar margenoot+ Geneta dat es ene beeste 1980[regelnummer] Mere dan die vos; die meeste Valeu roet, ende daer in bont Swarte scivekine rontGa naar voetnoot3). Ene beeste goedertiere ghenoech, Men ne dade haer onghevoech. 1985[regelnummer] Sie nes fier noch en climmet hoghe,
[pagina 95]
Mare ghemaere ende ghedogheGa naar voetnoot1); Ende bi rivieren es haer ganc: Ga naar margenoot+ Daer souctse spise na hare belanc. GresselusGa naar voetnoot2) dat es een dier 1990[regelnummer] Ga naar margenoot+ Noch wreet, no fel, noch ongehier. Bi watre eist te menigher stont. Mere ist dan die muushontGa naar voetnoot3), Ende minder dan teencoren. Roet valeu eist, als wijt horen, 1995[regelnummer] Maer al die wamme die es wit, Ende sijn haer dat hem wel sitGa naar voetnoot4). Sijn drec riect als mussceliaet, Ende menich, die hem niet verstaet, Hevet over mussceliaet geacht; 2000[regelnummer] Maer et ne hevet niet die cracht. Ende dits wonder dies et pleghet, Dattet openbaere leghet Sinen drec, al of et woude, Datmene al daer vinden soude 2005[regelnummer] Alle den lieden te baten. Nochtanne vlietet utermaten, Waer soet mach, wijf ende man, Datment qualike ghesien can. In desen doene leert ons hier 2010[regelnummer] Dit ongheleerde wilde dier, Dat elc wel doe in alre wijs, Ende nemmermeer en soeke prijs
[pagina 96]
Ter warelt, hoe soet gaet daer of: Der werelt prijs dat nes maer stof. 2015[regelnummer] Hier neemt ende van der G; Ga naar margenoot+ Van der I soe hoert voert mee. Ibex een dierkijn wel clene Op roetsen wandelt ende op stene, Als ons sente Gregorius seghet, 2020[regelnummer] Dat et daer sire joeghet pleghetGa naar voetnoot1), Daer noch serpenten noch man, Ga naar margenoot+ Noch quaet dier toe comen can. Ga naar margenoot+ Plinius seghet, si sijn snel, Ende ghehoernet sere wel. 2025[regelnummer] Vernemen si yet vresen met allen, Si laten hem van der roetschen vallen, Ende behouden hem jeghen den val Op sine hoerne onghequetst al. Suilke boeke wanen des, 2030[regelnummer] Dattet van heerten coemen es. IbidaGa naar voetnoot2) dat es een dier Ghemanc, ende een deel ongehier, Van enen evere die es wilt, Ende van der soeghen die men tam hiltGa naar voetnoot3). 2035[regelnummer] Al eist dat si selsiene sijn, Nochtan sijn beter die huusswijn Jof die wilt sijn in den woude; Want sine eten niet als oudeGa naar voetnoot4), Ende haer vleesch es niet ghesont, 2040[regelnummer] Dat es naturienen cont.
[pagina 97]
Ga naar margenoot+ Istrix, als ons scrivet Solijn, Es een dier datmen heet portaspijnGa naar voetnoot1). Die dier wandelt bi der zee Ende in holen van berghen mee, 2045[regelnummer] Als et nauwer niet en twint Te luscene bi der ze en vintGa naar voetnoot2). Ga naar margenoot+ Te somere comtet selden voert; Maer alsmen den winter hoert Van coude maken groet ghedinghe, 2050[regelnummer] Dan es sine wandelinghe. Int water ende opt lant mede Houtet sine legherstede. Met berstelen swart ende wit So es et gheanghet dit, 2055[regelnummer] Ga naar margenoot+ Die scarp sijn, groet ende stide, Ende daertoe mede wreet in stride. Ghenaect hem yeman in corter stont, Teerst datment jaghen begontGa naar voetnoot3), So scietet twe ofte ene, 2060[regelnummer] Die invlieghen toten benen, Ende hier mede eist altoes bewaert, Waer soet hene gaet of vaert. Van desen berstelen es ghesciet, Datmer hechte van messen of siet. 2065[regelnummer] IenaGa naar voetnoot4) dat es ene beeste,
[pagina 98]
In doden graven es haer feeste, Ga naar margenoot+ Daer die doden ghedolven sijn. Plinius scrivet ende Solijn, Dat hem twe dinghe behoeren toe, 2070[regelnummer] Want et es hie ende soeGa naar voetnoot1). Beide sijn hals ende sijn beneGa naar voetnoot2) Sijn hem even stijt over ene, So dat niet ommesien en can, Het en kere hem altemale dan. 2075[regelnummer] Daer heerden sijn in de woestine, Gaetet nachts al stillekine, Ende verstaet nauwe ende hoert, Hoe van hare name es dat woert, Ga naar margenoot+ Ende leert ghene namen nomen. 2080[regelnummer] Dan ist dicke bi nachte comen Roepende ter haerder keten, Ende noemde hoe si hetenGa naar voetnoot3); Ende alsetse dan utebrochte, Dodetse, opdat et mochte. 2085[regelnummer] Dicken dat dier ghebaren leert, Als een die we heeft ende keert Dat hi hevet in sine magheGa naar voetnoot4); Ende alst dan vant in sine laghe Weder dat man was ofte hont, 2090[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dien verbetet daer ter stont. Jachhonde coemen si daer et gaet, Ende datse sijn scade beslaet,
[pagina 99]
So hebben si haer bassen verloerenGa naar voetnoot1). Alle diere dwolen uut hare spoeren, 2095[regelnummer] Eist dat man se mach ommegaen. Als et wille verkeertet saen Sine vaerwe in alre maniereGa naar voetnoot2), Ende dits wonder van den diere. Dese jena draecht enen steen, 2100[regelnummer] Sijns ghelike nes engheen, Voeren op thovet of int oghe. Hier naer, als ic van den stene toghe, Sal ic ju ghewaghen desGa naar voetnoot3). Van des wolves groete so es, 2105[regelnummer] Ende es ghemaect naes spaerts ghelikeGa naar voetnoot4). Vele vintmere in Affrike. Van der I gaet uut dat spel; Ga naar margenoot+ Nu hoert hier voert van der L. Leo, segghen Solinus geesten, 2110[regelnummer] Ga naar margenoot+ Es coninc van den viervoeten beesten. Lewe es hi in Dietsche ghenant, Ende liebaert heetmene hier int lant. Men vint, dat hoeric visieren, Van liebarden drie manieren: 2115[regelnummer] Cort vintmense als ende alsGa naar voetnoot5),
[pagina 100]
Ru gehaert, carsp in den hals; Maer die en sijn noch staerc noch fel. Andre vintmen alse wel, Die pardus winnet, dat felle dier, 2120[regelnummer] Diene sijn edel noch fier, Noch in den hals oec ghemaent. Maer edele lyoen, als men waent, Sijn lanc ende slecht ghehaert, Ga naar margenoot+ Snel ende staerc ende onvervaert; 2125[regelnummer] Sine weten altoes ghene scalchede, Engheen ghedroch ontsien si mede; Simpel es dat sien van desenGa naar voetnoot1), Ende si willen besien wesenGa naar voetnoot2). Haer voerhoeft ende haer staert die doet 2130[regelnummer] Verstaen hoe si sijn ghemoetGa naar voetnoot3). In bersten ende in voeten voeren Ga naar margenoot+ Leghet sijn cracht, als wijt hoeren. So heet sijn si, dat si riden Haer ghenoet wel tallen tiden. 2135[regelnummer] Die lewinne brinct teerst V jonghe, Dan IIII ten anderen spronghe, Dan III, dan II, danne een, Ende daerna nemmerme negheen. II spenen heeft die sic, ende die sijn clene, 2140[regelnummer] Midden an haren buuc allene. Augustinus die heilighe seghet, Als die lewinne haer jonghen leghet, Dat si in drien daghen niet ontwaken.
[pagina 101]
Dan coemt die vader claghe maken, 2145[regelnummer] Ende grongieren ende mesbaren, Ende danne ontwaken si tewaren, Ende dese slaep ghelijct der doet. Dits van beesten wonder groet. Solinus sprect in sijn ghedichte: 2150[regelnummer] Men quetsene, hine belghet niet lichte; Maer maectmene erre, so ist verloeren. Den ghenen die hem ligghen voeren, Dien spaert hiGa naar voetnoot1): dats heren doen. Twi draghen si in den scilt den lyoen, 2155[regelnummer] Ende sine int herte niet en draghen? Vinden si were, si laeten hem jaghen, Maer den aermen ende den verwonnen Dats dien si sparen niet en connen. Vint die lyoen oec, sonder waen, 2160[regelnummer] Ontloepen enen die was ghevaen, Dien en coemt hi altoes niet anGa naar voetnoot2). Ga naar margenoot+ Node verbijt hi den man, Et en dade hem hongher groet. Houder hi oec den man doet 2165[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dan twijf, dits edel sede; Ende houder doot hi de vrouwen mede Danne magheden onbesmetGa naar voetnoot3). Als hi slapet, sijn oghelet En woert gheloken nemmermee. 2170[regelnummer] Gaet hi in sande of in sne, Hi dect met sinen steerte dan
[pagina 102]
Ga naar margenoot+ Sine sporen, om datten die man Niet en vinde also ghereet. In hare gheselscap sijn si wreet, 2175[regelnummer] Maer elc anderen vrede draghetGa naar voetnoot1). Solinus sprect, als mene jaghet, Ende hem die jaghere volghet an, Onwaerdelike vliet hi dan; So staet hi stille een stic daer naer, 2180[regelnummer] Als of hi hadde ghene vaer. Dit doet hi daer dat velt es bloot, Als die scamenesse hevet groot, Dat hi ieman wiken soude; Maer als hi coemt in den woude, 2185[regelnummer] Ende hi merct dat nieman en siet, Dat hi voer die honde vliet, Dan vliet hi met alre macht Voer den jagher ende voer die jacht. Hi sprinct als hi sine proye vaet; 2190[regelnummer] Maer als hi voer die honde ontgaet, Sone can hi springhen niet. Als hi gaet daer daerde es heetGa naar voetnoot2), So trect hi sine clauwen in, Dat si blonken souden de min, 2195[regelnummer] Ende des selves pleghet die cat. Ende als hi loept tenigher stat, So loept hi voerder dan hi acht, Ende dat doet sine groete cracht. Als hem hongert, den liebaert, 2200[regelnummer] Strect hi op daerde sinen staert;
[pagina 103]
Dan maect hire een wijt paerc mede, So maect hi grote vreselijchede Ga naar margenoot+ Met grongieren onghehier. So nes dan so stout dier, 2205[regelnummer] Dat dar liden over den trec: Ga naar margenoot+ Dus sijn die diere in sijn strecGa naar voetnoot1). Dit scrivet Ambrosius over wonder. Want dat menich dier besonder Ontgaen mochte met snelhede, 2210[regelnummer] Dat staende blivet daer ter stede, So baertet alset ware ghebondenGa naar voetnoot2). Ga naar margenoot+ Die lewe en wille te gheere stonden Met anderen dieren hem gheminghen, Maer als een coninc in allen dinghen 2215[regelnummer] Sone wille hi hem ghesellen niet Onder die meente die hi siet. Dat hem blivet of oude spise Dat en wil hi in gheere wiseGa naar voetnoot3). Alle viervoeten ontfaen den lyoenGa naar voetnoot4), 2220[regelnummer] Nochtan ontsiet hijt scorpioen; Ende waer hijt siet, hi vliet te hant Sinen ghevenijnden viant. Als die lewe hem ghevanghen siet, Es hi vervaert voer den spiet. 2225[regelnummer] Vier ontsiet hi alremeest. Van waghenen luden es hi ghevreestGa naar voetnoot5),
[pagina 104]
Ende hi ontsiet den witten hane. Alsmen hem gaet met bedwanghe ane, So bloutmen voeren enen hont: 2230[regelnummer] So waent hi dan ter selver stont, So men hem also mach dwinghen Als den hont, den hi hoert singhenGa naar voetnoot1). Die lewe nes nemmerme vet; Te vasten hevet hi hem gheset; 2235[regelnummer] Ende ate hi dan iet te vele, Hi trect dan weder uter kele. Als hem siecheit oec goet an, Ende hi die symme siet, hi gheneset danGa naar voetnoot2), Of hi drinct des honts bloet. 2240[regelnummer] Ga naar margenoot+ Selden es hi sachte ghemoet, Ende dan leghet hem die staert stille; Maer dan als hi belghen wille, Slaet hi om metten sterte dan. Nauwe ende wel kent hi den man, 2245[regelnummer] Die hem ghave enighe wonde; Ende saghe hine tenigher stonde Ga naar margenoot+ Onder enighe groete scare, Hi souden bestaen openbare. Ende hadde een uut eere roeten 2250[regelnummer] Ghemist, ende na hem hadde gescoten, Dien soud hi daer neder loepen: Ga naar margenoot+ Anders dade hiet hem niet becoepenGa naar voetnoot3). Sijn vlesch es heets uutvercoeren, Sijn herte alreheets te voeren:
[pagina 105]
2255[regelnummer] Bedi gheeftmen hem in spisen Die sijn van sere couder wiseGa naar voetnoot1). Sijn been so hart, datmer ghemene Vier slaet uut als uten stene; Luttel heel ende maerch engheneGa naar voetnoot2) 2260[regelnummer] Sonder in die rebben allene. Sijn smout es goet jeghen venijn. Die sijn smout neemt ende wijn, Ende hem daermede besmaert, Alle beesten hi vervaert. 2265[regelnummer] Sijn smout es van heeter manieren Dan gheen der viervoeter dieren. Sijn smout, met olye van rosen, Die gheneest van alre nosen Des menschen aenschijn, ende maket claer, 2270[regelnummer] Ende ghesontet, weet over waerGa naar voetnoot3). Sijn hals es van enen bene; Dies en keert hi omme groet noch clene. Ghetant es hi na shonts maniere, Maer meerer, als betaemt dien diereGa naar voetnoot4). 2275[regelnummer] Leopardus dinket mi Ga naar margenoot+ Dat in Dietsche die lupaert si. Die lewe ende pardus mede Winnense met hare ghemanchede. Ga naar margenoot+ Die syen sijn staerker dan die hien. 2280[regelnummer] Plinius spreket van dien: Die dit dier wil wederstaen,
[pagina 106]
Wrive tusschen sijn handen saen Ga naar margenoot+ Loec te sticken, et wiket dan, Wantet die lucht ghedraghen en can. 2285[regelnummer] Swaert spotte eist ende valeu roet, Maer niet als die liebaert groetGa naar voetnoot1). Sere fel ist tallen stonden; Nochtan heeftmense tam vonden, So datmere beesten mede vinc, 2290[regelnummer] Maer fel eist boven alle dinc. Maer alsment ontbint ter jacht, Macht niet met siere cracht Ten vijften spronghe begaen sijn dier, So sittet stille, erre ende fier; 2295[regelnummer] Ende ghevet hem die jaghere niet Een dier, als hijt erre siet, Daert an mach coelen sinen tant, So woertet op sinen meester te hantGa naar voetnoot2), Want et ne sochtet niet sinen moet, 2300[regelnummer] Et en si allene int bloet: Dies so moeten si hem voersien, Diere te jaghen mede plien. Lamia es een groet dier, Vreselijc ende onghehier. 2305[regelnummer] Uten bussche coemtet bi nachte In der liede hoeve met crachte, Met aermen, dier et hevet twe, Ende brecter liede boeme entwe.
[pagina 107]
Coemt yemen hem toe van den lieden, 2310[regelnummer] Die hem dat willen verbieden, Ga naar margenoot+ Et bijtse metten tanden dan. Ende groet wonder leghet hier an, Ga naar margenoot+ Want Aristotiles doet ons weten, Die van den lamia es ghebeten, 2315[regelnummer] Hine gheneset in gheere manieren, Hi en hoere dat dier grongierenGa naar voetnoot1). LansaniGa naar voetnoot2), als Solinus weet, Es een dier so doerwreet, Dat alle beesten sijn van hare 2320[regelnummer] Versachtet ende doet in groten vareGa naar voetnoot3); Ja die lyoen moet hem vlien, Die nochtan alle diere ontsien. Allen dieren eist onsachte, Sonder van sinen geslachte. 2325[regelnummer] Et hevet sinen nijt verheven Op beesten die bi proien leven; Doch blijftet in sinen gheloeve, Ende levet bi proye ende bi roeveGa naar voetnoot4). Noch pleghets manich groet baroen, 2330[regelnummer] Die die roevers wille verdoen, Om tlant te suverne van vresen, Selve roevet hi nochtan wesen. Lansani dat haet nochtan Boven allen beesten den man, 2335[regelnummer] Ende dats recht, want bi naturen Soude boven allen creaturen Die mensche sijn sachte van manieren:
[pagina 108]
Nu es hi felste boven allen dieren. Ga naar margenoot+ Linx, seghet Plinius, es een dier; 2340[regelnummer] Jacob van Vetri volghets hier, Ende Lapidarius over waer, Dat dit dier siet so claer, Dat et doersiet ene masiereGa naar voetnoot1). Ga naar margenoot+ Dit dier en draghet in ghere maniere 2345[regelnummer] Maer ene dracht, alsment bekentGa naar voetnoot2). Getonghet eist als een serpent, Die het utesteket lancGa naar voetnoot3). Sijn hals maect menighen ommeganc. Van clauwen eist scaerp ende fel. 2350[regelnummer] Die dit dier bekennen wel, Scrivet dat van siere orine Eene ghimme woert dier ende fine: Longurius heet hi, dats waer, Daer ic of spreken sal hier naerGa naar voetnoot4). 2355[regelnummer] In India vintmense, dese diere, Ende andre van vele maniere. Lichaon dat es bekent, Ende es een dier van Orient, Van wolfs gheslachte, als wi wanen; 2360[regelnummer] An sinen hals met langhen manen; So misselec ghedaen, als men spreect, Dat hem ghene vaerwe ghebreectGa naar voetnoot5). Langher dan die wolf ghemene, Maere corter an die bene.
[pagina 109]
2365[regelnummer] Van spronghe es hi sere snel. Bi proien leeft hi ende niet el. Den mensche es hi goedertiere. Dese beeste hevet een maniereGa naar voetnoot1): Lelec eist ende sere ru 2370[regelnummer] In den winter, dat segghic u; Ga naar margenoot+ Ende in den somer schone ende slecht: Ga naar margenoot+ Dat es siere naturen recht. Lupus es in Dietscher tale Een wolf, men weet die waerheit wale; 2375[regelnummer] Ende es een dier scalc ende wreet, Guls ende te roeve ghereet. Ga naar margenoot+ Suilke boeke maken cont, Dat hi es een verwildert hont. Si hulen, maer sine bassen niet, 2380[regelnummer] Dat die hont bi naturen pliet. Alsmen met enen scape jaghet, So sachte hijt metter wollen draghet, Omme dattet stille ligghen sal: Els verloer hi die vlucht alGa naar voetnoot2). 2385[regelnummer] Ambrosius seghet, den die wolf siet, Dat hi te verliesene pliet Sijn luut, siet hine int anscijn: Dat doet sines siens venijn; Maer sieten die man voeren, 2390[regelnummer] So heeft die wolf den moet verlorenGa naar voetnoot3). Woert die wolf gheware des, Dat die mensche so hees es, Dat hi roepen niet en can,
[pagina 110]
So wille hine bestaen dan. 2395[regelnummer] Sente Ambrosius raet ende heet, Dat die man ofworpe sijn cleetGa naar voetnoot1). Neem enen steen in elke hant, Den wolf sal twivelen tehant, Want hi ter were siet den man. 2400[regelnummer] Eist dat hi di navolghet dan, Ga naar margenoot+ So maec een teken tusschen ju tween, Jof legghe tusschen ju enen steen, Hi sal worden vervaert saen; Want hi met strecken waent sijn ghevaenGa naar voetnoot2). 2405[regelnummer] Ga naar margenoot+ Experimentator sprect, die wise, Dat die wolf neemt wilgenrise Ghelovert in sinen mont, Ende decter hem mede menighe stont, Omdat hi die gheeten wil verraden, 2410[regelnummer] Die gherne comen toten bladenGa naar voetnoot3); Ende als die wolf in loveren teert.Ga naar voetnoot4), Die droghe sijn ende een deel heert, Vrucht hi dat si sullen craken: Ga naar margenoot+ Dan can hi sine voete nat maken 2415[regelnummer] Met siere tonghen, dits groet sin, Omme dat si craken souden te min, Want hi vrucht der honde laghe. Bet siet hi nachtes dan bi daghe. XII daghe rijt hi binnen den jare, 2420[regelnummer] Ende dan gaenre vele tere scare. Dan huult deen voer ende dander naer,
[pagina 111]
Ende dan eist bi hem wesen swaer, In hongere et hi daerde wel; Ende oec es sijn nature felGa naar voetnoot1). 2425[regelnummer] Als hi een osse of een paert Bestaen wille, dat hi beghaert, So et hi teerst daerde daer, Om dat hi wille wesen swaer, Ende bijt dat hi hevet die macht 2430[regelnummer] Ende worptet neder met siere crachtGa naar voetnoot2). Dan doet hijt ende worpt uut daerde, Ende et hi dat hi beghaerde. Plinius seghet, ets sijn ghelove, Dat elc deelt andren van den roveGa naar voetnoot3). 2435[regelnummer] In des wolfs blase leghet Sutices, een steen, als men seghet, Daermen some liede mach mede Doen groete pijnlichede. Altoes es hi van magher wise, 2440[regelnummer] Want hine maelt niet sine spise. Ga naar margenoot+ Manatech worden si te menigher stondeGa naar voetnoot4); Daer si enen doden man vonden, Ende si sijn vleesch dan anebeten, Sone connen si niet vergheten 2445[regelnummer] Die soetheit van den vleesche groet: Ga naar margenoot+ Sone vruchten si daer omme niet den doet. Verdrijftmense van enigher stede, Si draghen hare jonghen mede, Daer si maken haer niwe ganghe.
[pagina 112]
2450[regelnummer] Die wolf leeft utermaten langhe. Ga naar margenoot+ Sijt met clauwen, sijt met tanden, Die wonden sijn ghevenijnt te handen, Dien de wolf doet enighe diere. Dan salre toe die maniere, 2455[regelnummer] Daermen mede gheneest die wonden, Die coemen van verwoeden hondenGa naar voetnoot1). Die wolve die cort sijn van leden Die sijn van meester stoutheden. Men machen temmen als den hontGa naar voetnoot2), 2460[regelnummer] Maer emmer sal hi talre stont Bi naturen jaghers vlien; Ende mach hi clene beesten sien, Als lammere, scape, dats om niet, Hi verbijtse, wat sijns ghesciet. 2465[regelnummer] Suilc seghet, daer die wolf gaet Tscaep stelen, als hi verstaet Dat sijn voet een rijs doet craken, Hi bitene, bi sulken saken Dat hi lere terden stilleGa naar voetnoot3). 2470[regelnummer] Hi delvet proie die hi niet willeGa naar voetnoot4); Ende daer hi honden oec begaet, Ghevallet hem dat hise vaet, Hi bijtse doet, ende delvet die proie. Coemt die wolf in der scape coie, 2475[regelnummer] Hi bijt alle die scape doet, Eer hire of etet cleen of groet. Wolfs herte te pulvere verbrant, Ende ghedronken altehant, Doet ghenesen, men waent des,
[pagina 113]
2480[regelnummer] Die in epilencien esGa naar voetnoot1), Ga naar margenoot+ Op dat hi hem wacht eere sake, Dat hi nemmermeer vrou en genake. Oec seghet een quenicom, Ende licht et mach wel waer sijn som: 2485[regelnummer] Snijt een riem in des wolves vel, Ende goerder di mede wel, Ga naar margenoot+ Et sal di quite wesen doen Ga naar margenoot+ Van lancevel, van torsioen. Niet en seggic dat es waer; 2490[regelnummer] Maer dat proeven nes niet swaer. Des wolfs herte droghe gehout Ghevet roeke menechvoutGa naar voetnoot2). LincisiusGa naar voetnoot3) dat es een dier Wreet ende fel ende onghehier, 2495[regelnummer] Van den hont ende van der wolffinnen; Nochtan sone was noyt pais no minne Tusschen haren gheslachte in ghere stede, Maer luxurie maect dien vrede. Dat dier hevet bede te gader 2500[regelnummer] Van der moeder ende van den vader Bede maniere ende haer, Ende mach bedieden overwaer Na den honde die prochipape: Die hont wacht voer den wolf die scape, 2505[regelnummer] Ende die pape moet met crachten Sijn volc voer den duvel wachten; Ende na den wolf, die leeft bi rove, So proevic wel ende ghelove,
[pagina 114]
Datmen suilken papen kinnet, 2510[regelnummer] Die sijns volx ziele niet en minnet: Der liede goet, der liede wijf Roevet hi, die onsalighe keytijf. Dies ghesciede, weet overwaer, Et nes niet leden menich jaer, 2515[regelnummer] Dat sente Peter hem verbaerde Enen priester goliaerde, Ende seide: ‘Du heves versleghen Die zielen, die gheens stervens en pleghenGa naar voetnoot1), Welctijt sultuse weder bringhen, 2520[regelnummer] Ga naar margenoot+ Die bi di ter hellen ginghen?’ Van scaemden en sprac hi niet een woert, Die pape; want hi liede der moert, Ga naar margenoot+ Ende heeft ghebetert sijn leven, Ende die werelt oec begheven, 2525[regelnummer] Ende so ghebetert dat hem mesquam, So dat hi salighen ende nam. LentocrotaGa naar voetnoot2) es een beeste, Als Plinius scrivet in sine geeste, Die met snelhede verwint 2530[regelnummer] Alle beesten die men kint. Na den heerte ist ghestiet, Gebuult recht als men esels sietGa naar voetnoot3); Geburst ghelike na den lyoenGa naar voetnoot4), Ghehovet na des kemels doen; 2535[regelnummer] Ghemont van ore te ore;
[pagina 115]
Spletvoete istGa naar voetnoot1), als ict hore. Sonder tant ist, maer een been Vast ende scarp, ende el engheen, Staet hem daer tande souden staenGa naar voetnoot2). 2540[regelnummer] Naes mans luut roeptet sonder waen. LeocophenaGa naar voetnoot3), scrivet Solijn, Es een luttel beestekijn, Dat hem te asschen verbernen pleghetGa naar voetnoot4), Ende die assche dan so leghet 2545[regelnummer] In die pade, daer die liebaerde Wandelen souden hare vaerde; Want die lewe blivet doet, Coemt hiere an clene of groet. Daer die lewe dit dier oec vint, 2550[regelnummer] Ga naar margenoot+ Hine spaerts niet een twint, Hine bitet doet: dan moet hi mede Selve sterven daer ter stede. Oec dotet met sire orine Den liebaert, sonder ander pine. 2555[regelnummer] Ontsiet die clenen, ghi grote heren: Misselijc hoe die saken keren. Ga naar margenoot+ Lacta, als die glose seghet, Die op Moyses boeke leghet, Es een dier ne buere groet, 2560[regelnummer] Ende dat wilen die wet verboet. Daer doden legghen gatet in die grave, Ende voer alrehande have Es sijn ghenoechte, horic bedieden, Dat vleesch van den doden lieden.
[pagina 116]
2565[regelnummer] Lepus dats des hasen name; Sijn vleesch vele lieden es bequame; Sere bloed ende snel ter vlucht. Sdaghes et hi selden doer die vrucht. Die wesele gaet met hem spelen, 2570[regelnummer] Maer als die sie hem coemt ter kelenGa naar voetnoot1), Bijt sine moerdelike doet. Elx jaers, dits wonder groet, Verwandelt hi, sprect die scrifture, Sine beestelike natureGa naar voetnoot2). 2575[regelnummer] Sne eten si doer die noet. Ambrosius scrijft, die here groet, Dat suilc lant es, nu merct dit, Daer si sijn te wintere wit; Ende als dat coude vallet neder, 2580[regelnummer] So wast hem dander haer dan weder. Ga naar margenoot+ Des hasen longen, als men seghet, Es op die oghen goet gheleghet. Jeghen menegerhande sake, Die an den voeten es tonghemake, 2585[regelnummer] Wrive die longhe ontwe, So gheneset al sijn weGa naar voetnoot3). Libbe, datmen vint in sinen maghe, Suvert den licham van sire plaghe; Et mach utelanghe gheduren. 2590[regelnummer] Ga naar margenoot+ Hem die sijn van natter naturen Es sijn vleesch goet ende ghesont. Snelre es hi voer den hont Opwaert dan nederwaert; Want hem beneemt sine vaert 2595[regelnummer] Voeren sine corte beneGa naar voetnoot4).
[pagina 117]
Hi entie liebaer allene Slapen die oghen wide ondaen. Sente Baselis doet ons verstaen: Daer si dien ende hem gheneren, 2600[regelnummer] Niet lichte machmense verweren; Want si dien ende winnen Meer dan mensche mach bekennen. Dit doet hem nature gheleesten, Want hi es proie meest allen beesten. 2605[regelnummer] Een paer jonghe worpt hi nu, So heeft hi in een andre ru, Ende ene andre al sonder haer, Ende in sade ene paerGa naar voetnoot1). Esculapius die seghet, 2610[regelnummer] Dat des hasen herte pleghet, Al versch an eens hals ghehanghen, Den vierden rede doet verganghenGa naar voetnoot2); Et helpt den ghenen oec die vallen. Oec sprectmen van siere gallen, 2615[regelnummer] Dat si maect donker oghen claer. Sijn niere ghedronken, dats waer, Ende ghepulvert sijn over een Groet jeghen der blasen steen. So es mit waermen borne sijn bloetGa naar voetnoot3). 2620[regelnummer] Sine matrise ghedronken es goet, Want si knapeline doet ontfaen, Ende oec mede [sijn lib] sonder waenGa naar voetnoot4)
[pagina 118]
Ga naar margenoot+ Ghepulvert ende ghenut te hant: Dus ist bescreven daer ict vant. 2625[regelnummer] Luter dat es, als ict weet, Ga naar margenoot+ Een dier datmen den otter heet, Van seere scalker manieren. Bi broeken woentet ende bi riviere. Sijn vel es bruen, scoen ende diere. 2630[regelnummer] Hole maken si, dats haer maniere, Daer si in broeden hare jonghe. Op visschen sijn si gheleert ten spronghe, Ende daer in doen si groeten scade. Langhe ende met goeden stade 2635[regelnummer] So mach hi onder twater gaen; Doch moet hi die lucht ontfaen, Jof hine mach anders leven niet. Daer bi es some wile ghesciet, Daer hi vissche vint ghevaen 2640[regelnummer] In corve, dat hise etet saen: En can hi dan niet uteraken, Ga naar margenoot+ So moet hire om die doet smaken, Want hi der lucht niet en hevetGa naar voetnoot1). Ets een tghiericste dier dat levet, 2645[regelnummer] Want et leghet in sine holen Vele vischen terer scolen, So dat al die lucht wort quaet Van den stanke diere of gaet. Diese vanghen worden sware 2650[regelnummer] Dicken deser lucht ghewareGa naar voetnoot2).
[pagina 119]
Vischers pleghen eere saken, Dat si den otter wel tam maken, Ende leerne, om te vischene bet, Die vische te jaghen in haer net. 2655[regelnummer] Ga naar margenoot+ Locusta, sprect Jacob van Vetri, Dat een viervoete dier si; Et hevet dat hovet vet ende groet, Ende es goet tetene ter noet. Also als sente Augustijn wiste, 2660[regelnummer] So at dit dier Johan Baptiste. Andre segghen dat hi ne dede, Ende segghen dat een cruut es mede, Ga naar margenoot+ Heet locusta, dat hi at; Maer liever volgix teser stat 2665[regelnummer] Der glosen ende sente Augustine. Viervoete sijn die dierkine, Als groet oft een conijn ware, Ende wandelen te samen bi scare. Aristotiles die telt, 2670[regelnummer] Dat een wijf een locusta helt, Om dat si jonc was ende clene; Ende daerna omme ganc allene Waert si draghen sonder ghenoetGa naar voetnoot1), Ende dit was een wonder groet. 2675[regelnummer] Ga naar margenoot+ Van der L. hebdi gehoert, Van der M. hoert nu bet voert. Mulus es een dier, willewi kinnen, Dat deselen an die merien winnen, Ende sijn in pinen goetGa naar voetnoot2).
[pagina 120]
2680[regelnummer] Als desel so es hi ghevoet, GhebaertGa naar voetnoot1) ende daer toe ghecruust; Eyselike sijn stemme ruust. Magher es hi na den vader, Anders als een paert algader. 2685[regelnummer] Nemmermeer in haren daghen En moeghen si winnen noch draghen. In Roemschen boeken vintmen ghenoech, Ga naar margenoot+ Dat wilen mulinne droech; Maer dat es wonder groet ende stranc, 2690[regelnummer] Ende niet der naturen ganc. Si draghen sochte ende wel, Maer haren pas, ende niet el. Dat paert ende oec die esellinne, Alsi versamen in hare minne, 2695[regelnummer] Daer erehande muul of coemt, Dien dat Latijn bardulus noemtGa naar voetnoot2); Ga naar margenoot+ Maer van den muule es desel vader: Dus hevet die scrifture al gader. Monocheros, verstaet mi wale, 2700[regelnummer] Ga naar margenoot+ Luut eenhoern in Dietscher tale. Plinius sprect ende Solijn, Cume mach vreseliker dier sijn: Sijn luut elken man vervaert. Ghescepen es et als een paert, 2705[regelnummer] Ghevoet ghelijc den elpendiere, Ghehalst na des heerts maniereGa naar voetnoot3), Na dat swijn ghestert, als wi horen. Midden uten hovede voren Raghet hem een hoern so doerclaer, 2710[regelnummer] IIII voete lanc es hi, dats waer;
[pagina 121]
So scaerp, daer ne mach niet voer staenGa naar voetnoot1). Men maghet bi engiene vaen, Maer niet ghetemmen, hoe soet si. Oec scrivet Jacob van Vetri, 2715[regelnummer] Dat levende gheen man en vaet; Want ist also datment begaet, Ende et hem siet in des mans hoede, Et blivet doet van overmoede. Dit nest eenhoern niet, dat verstaet, 2720[regelnummer] Dat die reyne maghet vaet. Ga naar margenoot+ Molosus, scrivet Adelinus hier, Es een seer ontsienlec dierGa naar voetnoot2); Men vintse in menich wilt lant. Dits al der werelde viant, 2725[regelnummer] Ende schijnt wesen ene sake Ghescepen ter werelt wrake. Sine tande sijn staerc ende lanc, Ga naar margenoot+ Sine bete wijt ende stranc. Wat soet gemoet stridet an. 2730[regelnummer] Ga naar margenoot+ Sere vechtet op den man, Ende doet hem groten vrese mede; Maer der kinder onnoselhede Ontsietet, dits ghene saghe, Ende vliet sere vor hare slaghe. 2735[regelnummer] Dus merctmen in dese maniere, Dat die wreetheit van dien diere Got makede om sulke zake, Dattet doen soud ghene wrakeGa naar voetnoot3), Niet om scade noch oec om lette
[pagina 122]
2740[regelnummer] Der gheenre die sijn sonder smette. Mauricomorion es bekent Ene beeste in Orient, Na des lewen groete, des sijt ghewis, Als ons scrijft Aristotiles; 2745[regelnummer] Ga naar margenoot+ Sere wreet, van hare roet, III paer tande staerc ende groet, Oghen, oren ende anschijn Recht als eens menschen mochte sijn; Maer die ogen sijn van donkeren doene. 2750[regelnummer] Sijn staert ghelijc den scorpioene, Gheclauwet als een liebaert nochtan; Sijn luut recht als sprake een man. Si brieschen als een boesineGa naar voetnoot1). Des herts snelhede ende die sine 2755[regelnummer] Die es harde even snel. Et es allen menschen fel, Ende waer soet enen mach bevaen, Verbittene ende etene saen. Ga naar margenoot+ MantichoraGa naar voetnoot2) mach wel wonder sijn, 2760[regelnummer] Als Plinius scrivet ende Solijn. Ga naar margenoot+ Gheansicht ist na den man, Maer die oghen ghelu nochtan; Roet van hare; ghelijc den lyoen Eist bi na ghemaect na al sijn doen. 2765[regelnummer] So scaerp ghestaert dat wonder es. Soeten luut heeftet, gheloeft mi des, Dattet scijnt die waerheit das, Dat et kan al pipen gheblasGa naar voetnoot3).
[pagina 123]
Voer des menschen vleesch allene 2770[regelnummer] Sone mintet groet noch clene. Snel eist in sijnre vlucht Als die vogle sijn in die lucht. DrierekeneGa naar voetnoot1) staen hem int hovet Sine tande, dies ghelovet. 2775[regelnummer] Ga naar margenoot+ Musquelibet dat es bekent Ene beeste in Orient, Als ons Plinius seghet, Na die grote dat die heert te sijn pleghetGa naar voetnoot2). Een swere wast hem an sinen scacht; 2780[regelnummer] Alsi riepe is, dat dier wacht Dat etse an enen boem breect; Ende, alse Platearius spreect, Ga naar margenoot+ Dattet veraert al daer et staetGa naar voetnoot3), Ende dit es fijn mussceliaet; 2785[regelnummer] Maer best es dat die swere ghevetGa naar voetnoot4). Als mussceliaet verloren hevet Sine cracht, men houdet in groten stanc, Et wort staerc, al was et crancGa naar voetnoot5). Ets goet jeghen die cranke herte 2790[regelnummer] Ende jeghen der syncopijn smerte; Cranke hersene, levere, maghe
[pagina 124]
Es et goet ende te menigher plaghe. Mamonetus es een beeste, Sprect Liber Rerum in sijn geeste, 2795[regelnummer] Ga naar margenoot+ Na die symme een deel ghedaen, Maer minder een deel, sonder waen. Ga naar margenoot+ Ru ende lanc es hem die staert, Sijn hals so grof ten hovede waert, Datment qualike als ende als 2800[regelnummer] Mach ghebinden om den hals, Et en sluupt over thovet lichteGa naar voetnoot1). Dit dier hevet sijn ansichte Sere ghelijc na den man, Al eser meer swaertheden an. 2805[regelnummer] Nese, mont versamen hem niet, Als men an tsymminkel sietGa naar voetnoot2); Maer daer es ene lippe tusschen. In woestine ende in busschen, Daer si wonen talre tijt, 2810[regelnummer] Es altoes een staende strijt Tusschen tsymminkel ende mamonet. Al mach die symme van crachten bet, Ga naar margenoot+ Met stoutheit ende met snelheden Verwint dit dier te menigher stede. 2815[regelnummer] Dese beeste hout in den moet Langhe datmen dor haer doet. Migale, als die glose seghet, Die op Moyses boeke leghet, Es een quaet dierGa naar voetnoot3); alst es jonc,
[pagina 125]
2820[regelnummer] Een deel staerc in den spronc, Ende emmertoe dach ende nacht Neemtet of an sine cracht: So ouder, so verscubder medeGa naar voetnoot1), Altoes wast sijn onsalichede. 2825[regelnummer] Int ende om sine verdorvenhede Wort bedwonghen, dattet vrede Buten toghet int ghelaet, Nochtan es sijn nature quaetGa naar voetnoot2). Coemt yemen an sinen cantGa naar voetnoot3), 2830[regelnummer] Het venintene te hant. Ga naar margenoot+ Mule, paerde hevet leet, Ende als het ene merie weet, Om hare scade ist dat wacht, Nochtanne hevet clene cracht. 2835[regelnummer] Van buten maectet schone ghelaet, Ga naar margenoot+ Ende ist dat et wort ghestaet, So toghentet met groter smerte Dat venijn van siere herteGa naar voetnoot4). Dit dier slacht den nidighen best: 2840[regelnummer] Wie so den nijt int herte vest, Hi eselt van daghe te daghe, Ende als sine valsche laghe Onghehoert es talre stede, So veinset hi sijn goedertierenhede; 2845[regelnummer] Ga naar margenoot+ Siet hi nochtan sinen slach, Die sijns te doen heeft, so hem wachGa naar voetnoot5)!
[pagina 126]
Mysio dat es ene cat. Jacob van Vetri seghet dat, Dat si bi nachte in donkeren holen 2850[regelnummer] Muse vint, die haer sijn bestolenGa naar voetnoot1). Nachts sietmen haer oghen claer, Alse oft een carbonkel waer. Onreyne es soe, muse ende ratten Ende dit sijn alle proie der cattenGa naar voetnoot2). 2855[regelnummer] Als sise vaen, so spelen sier mede, Ende alsi menighe onsalichede, Die si hem hebben ghedaen, Eten sise danne saenGa naar voetnoot3). Oec vechten si, dus horic ghewaghen, 2860[regelnummer] Met padden die venijn draghen; Maer drinct si niet te hant daer naer, Si stervet van dorste daer. Den serpenten doen si pine, Onghescaet van haren venine. 2865[regelnummer] Ga naar margenoot+ Alse die catten willen riden, Werden si wilt, ende willen tiden Verre omme haer ghenoet. Haer vechten onderlanghe es groet: Dats bedi, des waentmen wale, 2870[regelnummer] Dat elc wille houden sine pale Ga naar margenoot+ Daer hi in musen sal. Als mense strijct, verheffen si al.
[pagina 127]
Waerme stede minnen si so welGa naar voetnoot1), Dat hem dicke verbernet tfel. 2875[regelnummer] Cort men hare grane an haren baert, So worden si bloede ende vervaertGa naar voetnoot2). Ga naar margenoot+ Die ghene die te verre ontgaen, Men corte hem die oren saen, Si sullen hem te bet temmen laten; 2880[regelnummer] Want si vruchten utermaten Dat hem in die oren reinen sal: Dats dat si ontsien voer al. Mustela hetewi dien mushont, Een dier dat menighen es cont. 2885[regelnummer] Et levet bi proien van dieren, Ende et es van sulker manierenGa naar voetnoot3), Dat et draghet van stede te steden Sine jonghen, omdat hem onvreden Ontsiet, dat mense vinden sal. 2890[regelnummer] In holen es sijn wonen al. Serpente, muse pleghtet te vaen, Ende alst serpenten pijnt te bestaen, So draechtet voer hem wilde rute: Daer mede drijftet venijn ute. 2895[regelnummer] Oec eist van naturen anscine Goet boven alle medicineGa naar voetnoot4). Vindet sinen jonghen doet, men seghet Dat et cruut te haelen pleghet, Daert sine jonghen mede verwect.
[pagina 128]
2900[regelnummer] Die muushont pleghet ende mect Om tserpent ende muse te vaen. Ga naar margenoot+ In ProselanaGa naar voetnoot1), doetmen te verstaen, Es een eylant daer gheen in levet. Solinus es diet bescreven hevet, 2905[regelnummer] Dat et basiliscus verbijt, Ga naar margenoot+ Ende sterfter na in corter tijt, Dat met sien doet den man, Ende elc dier met den ademe nochtan; Maer dar naer sterven si gherne alleGa naar voetnoot2). 2910[regelnummer] Men seghet dat van dien mushont die galle Es goet tieghen aspis venineGa naar voetnoot3). Ga naar margenoot+ Echt esser an dese medicine: Kirammidarium boec die seghet, Daer doude philosophie in leghet, 2915[regelnummer] Datmen den muushont sal ontliven, Ende sieden in olye van oliven, So dat hi verteert si al. Dien olie men duwen sal Doer een cleet; dit salve rike 2920[regelnummer] Es goet jegen die artityke, Ende es den senewen sere goet, Ende gheneest den sieken voet. Mus es die muus, een dier niet groet, Dat harde gherne etet broet. 2925[regelnummer] Haer roeke scuwet telpendier. Om haer spise sijn si onghehierGa naar voetnoot4). Drinken si water, si bliven doet,
[pagina 129]
Sprect Aristotiles die meester groet; Ja, die muse van Libia, 2930[regelnummer] Als Plinius selve, volghet naGa naar voetnoot1) Niet alrehande muse maniere. Basilius sprect, die meester diere: Te Teben, dat in Alexandria staetGa naar voetnoot2), Als een waerm somerreyn angaet, 2935[regelnummer] Al te hant wort tlant vol muse. Waren C kase in enen huse, Den besten nemen si, merke dit. In somech lant sijn muse wit, Some sijn si roet, maer int ghemeneGa naar voetnoot3) 2940[regelnummer] Ga naar margenoot+ Sijn swart valeu, roet ende clene. Van musen es een andre maniere, Ga naar margenoot+ Ende heten ratten; maer die diere Sijn so quaet, alsi onsteken Met luxurien, horewi spreken, 2945[regelnummer] Valt haer orine op yemens huut, Al dat vleesch moet rotten uut. Somme wile, seghemen, dat si dien Ga naar margenoot+ Saen in harde grote partien; Ende saen verderven si ghemene; 2950[regelnummer] Nochtan vintmen groet no clene, Waer die dode heine varen. In West Vorne te waren
[pagina 130]
Ne mach ghene ratte leven: Dat weet hi die dit heeft bescreven. 2955[regelnummer] Die muse sijn in Orient Als groet als die vos bekent, Die die beesten biten doet, Ende den lieden doen pine groet. In Arabia, als wijt hoeren, 2960[regelnummer] Sijn groete muse: haer voete voren Sijn wel ere palmen breet, Dachterste sijn smal, alsmen weet. M gaet uut ende N coemt in, Dies en es maer ene meer no min. 2965[regelnummer] Neomon dat es een dier, Als sente Ysidorus spreket hier, Dat beset na sire wise Dat besceet van alre spise, Weder soet draghet venijn 2970[regelnummer] Jof gans den mensche mach sijnGa naar voetnoot1). Geborstelt is, dats waer, Na des swijns maniere sijn haer. Ga naar margenoot+ Dit dier heeft serpenten leet, Ende jaghetse daer etse weet, 2975[regelnummer] Ende vecht op aspis dien serpent, Om datten seer ghevenijnt kent. Ga naar margenoot+ Aspis leghet als men haertGa naar voetnoot2) Om hem te wachten voer den staert, Ende als hem daer jeghen wacht,
[pagina 131]
2980[regelnummer] Ga naar margenoot+ Neomon met sire cracht Ende met sire scalcheit groet Bedrieghetet dan ende slaet doet. Dit dier waer elken menschen goet, Die hem voer venijn verwoetGa naar voetnoot1). 2985[regelnummer] N gaet ute, ende nu vort Wilic dat ghi van O hort. Onager dat es een dier, Ende es een wilt esel fier. Groet vintmense in Affrike 2990[regelnummer] Ende onghetemmet sekerlike, Int wout lidende haer ende thare Van sinen sien elc sijn scareGa naar voetnoot2); Ende alsi dan jonghen voertbringhen, So poghet die vader in allen dinghen, 2995[regelnummer] Dat hi die hien wille wuerenGa naar voetnoot3); Maer die moeder na hare natueren Dect soe die jonghen den vaderGa naar voetnoot4); Want die sien sijn algader Luxurioes sere utermaten, 3000[regelnummer] Ende dats daerse die hien omme haten. Onager es wijs van naturen. Alsene nauwer laten gheduren Die honde, worpt hi sinen drec uut, Die soeter rijct dan menech cruutGa naar voetnoot5).
[pagina 132]
3005[regelnummer] Daer gaen die honde rieken an, Ga naar margenoot+ Ende die wile ontvliet hi dan. Boven allen dieren, die wi bedieden, Hat hi die wandelinghe van liedenGa naar voetnoot1). Claer water minnen si seer. 3010[regelnummer] Men magghen temmen nemmermeer. Ga naar margenoot+ Vitalis scrivet dat in PolaneGa naar voetnoot2) Wilde eselen sijn van fieren ghedane; Si sijn groet ende sere wreet, Ga naar margenoot+ Ende hebben hoerne cort ende breet, 3015[regelnummer] Ende langhe baerde onder den kin. Jaghense die honde, sulc es haer sin, So sceppense water in noesegaten, Ende makent dan heet utermaten, Als oft over tfier wallende stonde, 3020[regelnummer] Ende bescouder mede die honden. In India es die esel wreet, Diemen onager daer heet. Ende sonderlinghe orenGa naar voetnoot3) Die hevet hi int voerhoeft voren, 3025[regelnummer] Scaerp ende staerc ende sere lanc. Dese sijn groet ende stranc, Dese scaven van den roetzen stene Menighe ne buere cleneGa naar voetnoot4). Onocentaurus, scrivet Adelijn 3030[regelnummer] Ende Ysidorus die meester fijn, Es bet een wonder dan I beeste:
[pagina 133]
Eens esels hoeft gheeft hem die gheeste, Ende al tander na des menschen leden. Adelijn sprect wonderlijchede: 3035[regelnummer] Hi sprect, dat coemen es ghetan Van den esel ende van den manGa naar voetnoot1); Maer vele reden gaenre jeghen. Ga naar margenoot+ Die ander meester te segghen pleghen: Dat dier es paert beneden, 3040[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ende boven na des menschen leden; Hovet, anscijn ru van hare, Ghelijc oft van borstelen ware; Aerme ende hande na den man; Ende als hi spreken wille nochtan, 3045[regelnummer] Roupt hi lippin als die sprectGa naar voetnoot2), Maer die tale hem ghebrect. Sente Jeronimus scrivet dat, Dat sente Antonis in ene stat Ga naar margenoot+ Dit dier sach in een foreest; 3050[regelnummer] Maer hi twivels alre meest, Weder dat nature vant, Joft selve maecte de viantGa naar voetnoot3). Maer men sprect dat in Orient Dustaen dier es bekent, 3055[regelnummer] Ende menich ander besonder, Dat nature maect doer wonder, Als hier an te toghen mede Ons Heren almachtichede.
[pagina 134]
Orix es een dier no min noch mee 3060[regelnummer] Dan na der grote van den reGa naar voetnoot1); Den bucke ghelijctet vele, Enen baert heeftet onder die kele. In woestine wandeltet vele, Ende daer moetment vaen met streckenGa naar voetnoot2). 3065[regelnummer] Sijn haer staet hem jeghen maniere Van al meest alrehande diere: Dats voerwaert ghekeert vriendelikeGa naar voetnoot3). Dit dier vintmen in Affrike In tlant dat Getulia heet, 3070[regelnummer] Dats tlant daermen gheen water weet; Ga naar margenoot+ Ende om datter in es waters berste, Smoert van eweliken derste. Die dieve die om roven pinen, Ende legghen in die woestineGa naar voetnoot4), 3075[regelnummer] Die vonden bi desen beesten Ene remedie alre meeste, Om dat daer es waters beerste, Jeghen die pine van den derste; Want haer orine es van der maniere, 3080[regelnummer] Dat es in die blase van desen diere,
[pagina 135]
So wie dats nut enen clenen traen, Dat hi den derst mach wederstaen. Niet lichtelike bi naturen Ga naar margenoot+ En can dit dier jeghen cout gheduren. 3085[regelnummer] Wat ghebiet ons te verstaene Bi desen sijnGa naar voetnoot1) edelen traene Bet dan die rike aermoede, Die die edele Jhesus, die goede, Ons in deser werelt toghede, 3090[regelnummer] Ende die van hitten noyt verdroghede? Twater hetic aerm bedi, Om dattet der aermer dranc si; Rike hetict oec, want al dat levet Waters emmer ghenoech hevet. 3095[regelnummer] Dus ist aerm, rike ende vri. Wie es die ter werelt so here si, Of hi Jhesus aermoede Altoes hout in sinen moede, Sine onwaerde ende sine smerten, 3100[regelnummer] Hem en sal in sine herte Al die ghierighe dorst vergaen, Die ten aertschen goede mach gaen. Ga naar margenoot+ Oralfus dat es een dierGa naar voetnoot2), Dat van vaerwen es so fier, 3105[regelnummer] Dat ghene beeste sekerlike Van hare vaerwen es so rike. Op die voerste voete voren So ist so hoghe, als wijt horen,
[pagina 136]
Dat viertich voete opwaert slaet 3110[regelnummer] Met den hovede daer et staet; Achter so en ist hogher niet Dan die heert over den stietGa naar voetnoot1). Na den herte voet ende staert, Ende ghehovet als een paert; 3115[regelnummer] Lanc opwart den hals gerecht; Sijn vel, so misselijc en es gheen echt, Ende so menighe vaerwe daer an, Ga naar margenoot+ Dat hem om niet elc man Pijnt te scrivene des ghelikeGa naar voetnoot2). 3120[regelnummer] Dit dier verheft hem sekerlike Als hem die liede sien aene: Et toghet hem allen sine ghedaene, Ende keert hem omme mettien, Om dat et wille wesen besien. 3125[regelnummer] Die soudaen van Babylone Sende dese beeste scone Wilen van Stoysen VrederikeGa naar voetnoot3): In dat lant cam noyt haer ghelike. Ovis dats een scaep bi namen. 3130[regelnummer] Onder allen dieren te samen So es dat tsotste dat men vintGa naar voetnoot4). En es an hem niet een twint Dat onnutte es of quaet, Selfs die drec die van hem gaet,
[pagina 137]
3135[regelnummer] Ja dat slijm daert oec in leghetGa naar voetnoot1). Ga naar margenoot+ Van den lamme oec men seghet, Talreerst dat coemt ter werelt uut, Ga naar margenoot+ So kentet der moeder luut; Ende sie kentet bi den roeke. 3140[regelnummer] Ambrosius seit in sinen sproeke: Die herde verliest sine conde An die scaep te menigher stonde; Maer die moeder en wisselt niet Haer lam, riect soet ofte siet. 3145[regelnummer] Ysidorus sprect, dat die ram Enen woerm heeft diene maect gram, Ende die leghet hem int hovet voren. Als hi en porret wast sijn toren, Ende dan hoert hi sijn ghenoetGa naar voetnoot2). 3150[regelnummer] Sijn vleesch hevet arteyt groet, Ende versmelt noch also sware Als oft van enen scaepe wareGa naar voetnoot3). Op dene side leeght hi I half jaer, Op dandre dander helft daer naer. 3155[regelnummer] Ga naar margenoot+ Lams vleesch, hebbic verstaen, Versmelt in den maghe saen; Nochtan gaetet node duereGa naar voetnoot4): Ons coemen daer of die quade humuere. Best sijn si van enen jare. 3160[regelnummer] Siet tlam den wolf, et wort in vare Ende vliet als hem natuere ghebiet;
[pagina 138]
Siet stier of paert, ten scuwet niet. Lammre die bi winter coemen Sijn gheprijst best voerem somen. 3165[regelnummer] Den wreden ram salmen doerboeren Sijn horne bi sinen oren, So sal hi werden goedertiere. In Ytalien es die maniere Ende Mesopotania, seghet tware, 3170[regelnummer] Dat scaep lammen twewarf ten jare. Best es van swarten scapen die melc, Ende meest oec so gheefter elcGa naar voetnoot1). In droghe weyde leven si lanxt; Gaen si in natten, dats een anxt. 3175[regelnummer] Heetsi na Meye in honech dauwe, Ga naar margenoot+ So staet hem van den live nauweGa naar voetnoot2). Verbiten si bome ofte rise, Si en dien in ghere wise. Ga naar margenoot+ Van der O sprec ic nemmee; 3180[regelnummer] Nu hoert die namen voert in P. Pardus, sprect Jacob van Vetri, Dat misselike ghevaerwet si. Dese noten met der lewinnen, Daer si onedele lewen an winnen. 3185[regelnummer] Dit sprect Solinus, dat waters breke In Affriken es sekerleke. Dus coemt soemwile ten rivieren Menighe maniere van dieren, Ga naar margenoot+ Daer die lewinnen vrucht an ontfaen
[pagina 139]
3190[regelnummer] Van dieren die haer niet en bestaen, Daer si paerduse ende lupaerde Winnen ende lyoen bastaerde. Pardus sprinct, et en lopet niet, Daer et sine proie siet, 3195[regelnummer] So dat hem van moede groet Hem selven somwile springhet doet; Ende et es utermaten fel. In Affrica so sijn also wel Pardus die hem in haghen decken, 3200[regelnummer] Ende sien si yet voerbi hem trecken, Ist dier, ist voghel of oec man, Die springhen si met crachten an. Ga naar margenoot+ Panthera, als ons scrivet Solijn, Es tscoenste dier een dat mach sijn: 3205[regelnummer] Spekelde als ront appelkine, Ende van vaerwen so fineGa naar voetnoot1), Ga naar margenoot+ Blau, gheleu, roet, swart, wit, Dat hem so uterscone sit. Dit dier nes niet harde wreet, 3210[regelnummer] Allene die drake hevet leet. Phisiologhus die seghet, Dat et saet te etene pleghetGa naar voetnoot2) Van specien harde menighertiere, In sijn hol gaet, dats sijn maniere, 3215[regelnummer] Ende slaept drie daghe; dan worptet uut Een sonderlinghe vreemde luut.
[pagina 140]
Alle die beesten volghen hem naer, Die sijn luut verhoerden daer, Om sine doersoete lucht; 3220[regelnummer] Maer van sijn hoefde hebben si vrucht, Omme dattet so eyselec si: Van achter volghen si hem bi. Ga naar margenoot+ Die drake allene die es vervaert Ende vliet te sinen hole waert. 3225[regelnummer] Als panthera dat versiet, Datmen sijn hovet vliet, Steectet sijn hovet in die haghen, Ende laet tander lijf uutraghen, Omme dattet so scone si; 3230[regelnummer] Ende als die dieren hem sijn bi Wordet bi der lucht bedroghen Ende bi den opsien van haren oghenGa naar voetnoot1); Want et sciet daer in den hoep, Ende neemt sine proie sonder loep. 3235[regelnummer] Op sine scoudren draeghtet mede Ene spoite tere stede, Die na der maen in elken maent Hare scept ende wast ende waentGa naar voetnoot2). Dit dier en draghet maer ene warve, 3240[regelnummer] Want die jonghen die doen verdaerven Ende scueren hare moeder binnen, So dat si nemmermeer mach winnen.
[pagina 141]
Ga naar margenoot+ Pirander, tellet ons Solijn, Es ghevoet als een swijn, 3245[regelnummer] Ghehornet ende ghehovet mede Harde vele na des herts sede; Ru ghehaert alst waer een bare. Van hem scrivet hi openbare, Dat sijn haer die vaerwe ontfaet 3250[regelnummer] Sulc als die stede es daert gaet: Ist cruut, boem, aerde of gras, Et ontfaet die ghelike das. Hier bi ist goet te verstane, Dattet pijnlec es te vaneGa naar voetnoot1). 3255[regelnummer] Dit dier slacht den smekers wel: Die sijn haren heren felGa naar voetnoot2), Si stoeken ter felheit mede; Ga naar margenoot+ Sien si hem doen onsuverhede, Si bringhenGa naar voetnoot3) oec te sulken dinghen; 3260[regelnummer] Es hi vro, si willen singhen. Wat so hi doet, si volghen mede, Ende dits der heren onsalichede, Dat si dat niene verstaen. Dese mach men qualike vaen 3265[regelnummer] Met engiene, met ghere aert; Ende dese sijn te hove waert, Die hoer haer aldus verkeren, Om te bedrieghene die heren. Ga naar margenoot+ Pegasus, sprect Plinius geeste, 3270[regelnummer] Es een eyselike beeste
[pagina 142]
In dat lant van Ethiopen, Groet als paerde die hier lopen, Ende ghevlogelt als een aren, Maer harde vele mere te waren 3275[regelnummer] Dan arens vloghele, dies gheloeft. Grote hornen an sijn hoeft, Ga naar margenoot+ Ende so eseleec, dat al vervaert Wat so coemt te hem waert. Met vedren ende met benen mede 3280[regelnummer] Ist so snel, dits wonderlichede, Daer si lopen, si gebaren Als oft wintflaghen waren. Vele spisen bedaerftet wel. Allen dieren sijn si fel, 3285[regelnummer] Ende den mensche vele te voren Voer allen dieren uutvercoeren. Pilosus dat es een wiltman; Ende omme dat niemen twifel daer an, So sprect die heilighe Ysaie 3290[regelnummer] Daer of in sire prophecie. Die glose sprect opt wordekijn dan, Dattet boven si een man Ga naar margenoot+ Ende beneden een ander dier. Broeder Alebrecht seghet hier, 3295[regelnummer] Dat in sinen tiden sekerlike Dien coninc van Vrancrike Een dier quam in ere stont Ga naar margenoot+ Van der grote dat es een hont. Sijn hovet dat was harde naer 3300[regelnummer] Ghelijc des honts hoefde, dats waer;
[pagina 143]
Altemael sijn andre lede Gheleken der menschelichede. Bloete hande, aermen ende been, Ende den hals oec over eenGa naar voetnoot1); 3305[regelnummer] Op den ric so had et haer. Gherne dranket wijn, dats waer. Met der hant namt sine spise Ghevoeghelijc naes menschen wise. Ga naar margenoot+ Opwaert stont na smenschen maniere. 3310[regelnummer] Joncfrouwen was et goedertiere. Oec onderkendet sonder blijf Welc man was ofte wijfGa naar voetnoot2). Sijn scacht was ongevoegher maniere Na die grote van den diereGa naar voetnoot3). 3315[regelnummer] Als men maecte dat dier gram, So was et lang eer et bequam; Maer alset was goedertiere, So waest van ghevoegher maniere. Papilio dats ene beeste, 3320[regelnummer] In Capadosia, seghet die geeste, Vintmen sulkerande diere. Si hulen na des wolfs maniere. Mere sijn si dan die vos es. Deen huult voren, si pleghen des, 3325[regelnummer] Ende dandre volghen alle naerGa naar voetnoot4).
[pagina 144]
Ru es haer vel ghehaerGa naar voetnoot1). Daer si iemen weten versleghen Versamen si hem, alsi pleghen, Ga naar margenoot+ Met hulen, ende eten der aveGa naar voetnoot2). 3330[regelnummer] Ga naar margenoot+ Si gaen in der doden grave, Honghert hem, ende etense mede. Als men waent sijn bi der stede Daer si roepen, so sijn si dane Verre buten des menschen wane. 3335[regelnummer] Pathio es I creature, Et dinct datse maecte nature Ga naar margenoot+ Te siene omme wonder groetGa naar voetnoot3). Sijn vel dat es al bloet roet, Ende scijnt jeghen die sonne claer. 3340[regelnummer] Men cant volprisen niet overwaer, Ende hier of es wonder ghescreven: Al es dit dier scoen in sijn leven, Talreersten dat es doet Verliestet dese scoenheit groet; 3345[regelnummer] Maer emmer blijftes hem een deel, Maer nauwer na die elt gheheel. Uut strectet sine beneGa naar voetnoot4); Vaster senewen vintmen ghene. Sulke heidene vanghen dese diere, 3350[regelnummer] Ende houdense na goederGa naar voetnoot5) maniere, Ende aenbedense ende erense mede,
[pagina 145]
Ende houdense in groter werdichede, Ende wachten harde nauwe te waren Dat si uten lande niet en varen. 3355[regelnummer] Diese ontvoert of diese rovet, Die wet ontwiset hem sijn hovet. Alse groet, maectment ons cont, Dat si sijn als een hont. Ga naar margenoot+ Putorius dat hevet dien name 3360[regelnummer] Van stankeGa naar voetnoot1); sijn roec es onbequame, Ende dat es meest alset es gram; Ende dits tfitsau, als ict vernam; Ga naar margenoot+ Een bonigher hetet in someghe stat. In die huse maectet een gat, 3365[regelnummer] Daert ingaet ende hoenre steelt, Ende emmer maectet gheteeltGa naar voetnoot2), Dat etse bi den hoefde grijpt, So dat noch weder crijst noch pijpt. Men priset an dit dier niet el 3370[regelnummer] Dan allene sijn vel. Ga naar margenoot+ Pirolus dat es een dier, Dat wi teencorin heten hier, Roet op den ric, wit an den buke; In busschen wandeltet op die struke, 3375[regelnummer] Ende broet in holen boemen. Te somere kant hem so wel begoemen, Dat et heeft te wintere spise.
[pagina 146]
Alle bome vrucht van soeter wise Daer staet hem die wille toe. 3380[regelnummer] Altoes es het ongheroe. Alst wille in een ander wout Varen omme sijn behout, Ende alst coemt ter rivieren, Neemtet een spaen, dats sijn maniere, 3385[regelnummer] Ende sitter op, alst in een scip ware, Ende metten staerte seyltet over dareGa naar voetnoot1). Hier gaet uut van der P; Hoert van der R een ende nemme. Ga naar margenoot+ RangiumGa naar voetnoot2) es een dier niet clene, 3390[regelnummer] Van herten comen of van denenGa naar voetnoot3), Dat men in Noerweghen vint, Staerc ende snel als die wint. Dit heeft III paer horne, dats VI, Van wonderliken ghesceppenesse: 3395[regelnummer] Twee horne daer si den heert staen, Maer langher vele sonder waen: X voete lanc sijn die twe, Ga naar margenoot+ Daer an XX telghe of mee; II andre hornen, als wijt horen, 3400[regelnummer] So staen hem in sijn voerhoeft voren, Niet so lanc, maer breet ende vlac, Ende daer an so menech clene tac. Noch met II hornen gheladen, Die sijn ghelijc II scouderbladen. 3405[regelnummer] Aldus eist ghewapent dit dier.
[pagina 147]
Jeghen sine viande fier, Ga naar margenoot+ Ende elken mensche, diet siet an, Te groeten wondre mede nochtan, Dat dit nature maken dar. 3410[regelnummer] Hier volghet ene S na der R. Symea mach, in Latijn, In ons tale I symminkel sijn, Ru van hare ende van leden, Vele na der menschelichede. 3415[regelnummer] Aen haer berst draghet sijt kint, Dat si boven den andren mint, Ende tander sit op haren hals. Hier bi ghevalt als ende als, Als mense jaghet, dat sijt lieve 3420[regelnummer] Vallen laet onder die dieve, Ga naar margenoot+ Ende moet tleetste behouden dan, Want si es gheloesen niet en can; Ende dan so moet dat sijn vercoren, Om dat liefste es verloren. 3425[regelnummer] Twee jonghen draghet si tere vaert: Teen hatse ende tander heeftse waert. Een deel sijn si van sinne vroet: Dat si sien datmen voer hem doet, Dat willen si doen ende bestaen, 3430[regelnummer] Ende hier bi worden si ghevaen; Want jaghers pleghen ende ghomen, Daer symminkel sijn op boemen Jof op berghe, dat sie scoen Ga naar margenoot+ Ghemaect hebben, die si aendoen 3435[regelnummer] Ende bindense an hare been, Daer die symme al in een Mach besten wat doet die man. So laetsi die scoen ghinder dan, Ende gaen daer mense niene mach sien.
[pagina 148]
3440[regelnummer] Danne coemt die beeste ende wille dies plien, Ende bint die scoen so vaste dan, Dat siere ontbinden niet en can. Ga naar margenoot+ Plinius toghet ander maniere, Hoe datmen vaet dese diere. 3445[regelnummer] Hi seghet, dat te nemen plien Die liede lijm, al daer si sien Dat die symminkel sien moeghenGa naar voetnoot1). So ghebaren si of si haer oghen Recht met ghenen lijm bestreken, 3450[regelnummer] Ende dit doen si in losen treken Voer die beesten al openbare. Si gaen wech ende laten tlijm dare. Dan coemt dat dier ende wille mede, Ende verlijmt al daer ter stede 3455[regelnummer] Sijn oghen, ende woert ghevaen. Tsymminkel can niet stille staenGa naar voetnoot2). Bet smaken si dan enich dier dat levetGa naar voetnoot3), Maer enghenen staert en hevet. Al sijn si ghetemmet wel, 3460[regelnummer] Nochtan sijn si van beten fel. Ga naar margenoot+ Si spelen gherne met kinden. Appele, noeten, die si vinden, Eten si ghaerne, en waer bedi Dat sine scoersen bitter siGa naar voetnoot4). 3465[regelnummer] Es dat dulheit datmen scuwet tsureGa naar voetnoot5)
[pagina 149]
Ende die bittere aventure, So ist onrecht datmen moete Verhoghet wesen metten soete. Langhe leghet hem in dien moet 3470[regelnummer] Dinghe die men hem doetGa naar voetnoot1). Den symminkel volghet hi an, Ga naar margenoot+ Den mensche niet, den selven manGa naar voetnoot2), Die vergheven niet en mach, Als hem sijn vrient gheeft enen slach. 3475[regelnummer] Hi bietGa naar voetnoot3) sonder sine bate, Datmen hem sijn sonden verlate. Symminkele vintment some ghestaert, Some schone, die sijn ghebaert, Met clenen staerten gelike ende clene 3480[regelnummer] Na die andren ghemeneGa naar voetnoot4). Symminkele, als hare anscijn toghet, Sijn ghetant, ghemont, gheoghet Ga naar margenoot+ Ende ghewijnbrauwet na den man, Gheaermt ende gehant nochtan, 3485[regelnummer] Ende ghemammet na den wive; Maer binnen eist van sinen live Den menschen ghelijc niet een twint, Ja myn dan enich dier datmen vint. In India vintmense wit. 3490[regelnummer] Ende elc mensche merke dit: Symminkele en hebben navel enghene Na den menschen ghemene.
[pagina 150]
Hier nes van der S nemmee: Nu hoert voert van der T. 3495[regelnummer] Ga naar margenoot+ Tygris, als Solinus seghet, Est snelste dat te lopen pleghetGa naar voetnoot1); Blont van hare, ghespeckelt ront, Wreet heetment in alre stont. Engheen ding nes so verre, 3500[regelnummer] Het ne vervolghet, wordet erreGa naar voetnoot2). Dit weten si wel al sonder vraghen, Die hem hare jonghen ontraghen: Sine hebben water ofte zee, Si ne ontfaren nemmerme. 3505[regelnummer] Maer ons seghet Plinius, Datmense bedrieght aldus: Als die jonghen hevet die man, Ga naar margenoot+ Ende die moeder den dan Ydel vintGa naar voetnoot3), volghet si den rovere naer. 3510[regelnummer] Als hise bi hem hoert, heeft hi vaer; Dan worpt hi een der jonghen int gras. Die moeder wort gheware das, Ende draegdet weder in den dan, Ende volghet anderwaerf den man. 3515[regelnummer] Hoert hise hem dan volghen weder, So worpt hi noch een jonc neder; Dat leghet si weder in haer nest, Ende volghet echt so si mach best. Ga naar margenoot+ Dit doet die rovere so dicke dan,
[pagina 151]
3520[regelnummer] Tote dat hy tscip ghewinnen can. Dus pijnt hi hem tontfaeren ghinder, Want die tygre heeft vele kinder. Ambrosius telt een ander maniere Hoemen rovet dese diere. 3525[regelnummer] Rovers hebben glasine balle, Die binnen sijn ghescreven alle, Als offer tigris jonghen in warenGa naar voetnoot1). Dit draghen si daer si int wout varen, Ende roven den tigren dan. 3530[regelnummer] Als hem die beeste volghet an, Woerpen si in den weghe gint. Die moeder waent sien hare kint. So bliven si daer bede staende, Ga naar margenoot+ Int gras tertendeGa naar voetnoot2) ende slaende, 3535[regelnummer] Ende vinden niet alst es ontwe. Dan lopen si daer na verwoet noch mee, So vinden si noch een in den pat; Ende als si hebben tebroken dat, Volghen si al dat si moeghen. 3540[regelnummer] So dicke woerden si bedroeghen, Dat si kinder ende wrake Verliesen al bi sulker sakeGa naar voetnoot3); Ende die roevere die ontvaert Te sinen behoude waert. 3545[regelnummer] Ga naar margenoot+ Na die snelheit van desen diere So es ghenoemt een riviere, Die coemt uten Paradyse. Want so es van snelre wise, Die Tigris heet na minen waneGa naar voetnoot4).
[pagina 152]
3550[regelnummer] Der beesten sijn vele in Hiercane. Ga naar margenoot+Taurus dats in Vlaemsche een stier, Ende es voeren een staerc dier. Een verring heetment in hene verreGa naar voetnoot1). Een wreet dier ist, endeGa naar voetnoot2) erre; 3555[regelnummer] Allen dieren wil hi deren, Die hem met proien gheneren. Al haer meeste cracht es voeren In dat voerhoeft ende in die hoeren. Met bitene doen si niement quaet, 3560[regelnummer] Maer in die hoerne es al die daet; Ende si sijn goet tes menschen ghevoech Als in waghene ende in ploech, Op dat si ghevuert warenGa naar voetnoot3); Ga naar margenoot+ Ende so si ouder sijn van jaren, 3565[regelnummer] Wilmense dan vet maken, So sijn si mereu in der smakeGa naar voetnoot4). Twe ossen, die in ere ploech Te samen trecken, daer sijn ghenoech, Als deen den anderen niet en siet, 3570[regelnummer] Dat hiere om te loiene pliet: So lief hebben si haer ghebureGa naar voetnoot5). Dit es hovesche beeste nature. Om dat si alre staerxte sijn voeren
[pagina 153]
Draghen si dat joc op dien hoeren; 3575[regelnummer] In menech lant en in menigher stede Trecken si metten halze mede. Ossen vleesch pleght drogher te sijn Dan van den boc of van den swijn: Ga naar margenoot+ Bedi coemter of swaert bloet, 3580[regelnummer] Doch gheeftet cracht ende wel voet; Maer ets te verduwen pine, Et en si met loeke of met wine. Baselis sprect al bloet: Stiers bloet ghedronken dats die doet. 3585[regelnummer] Sijn bloet waerm es over een Goet daer tebroken es een been. In India vintmen stiere, Sprect Plinius, van bruunre maniere, Dien eyselike die boerstelen staen; 3590[regelnummer] Die mont van ore te oren gaenGa naar voetnoot1); Al wederkeert so staet hem thaer, Ga naar margenoot+ Ende sere dapper, dat es waer. Willen si liggen hoeren neder, Ende willen si opstaen rechtse wederGa naar voetnoot2). 3595[regelnummer] Si lanxe, si cortse in hare tijtGa naar voetnoot3), Alsi willen, in haren strijt. Als mense jaghet worpen si haer smelt
[pagina 154]
Verre na met ghewelt, Daer si die jaghers ende die honde 3600[regelnummer] MedeGa naar voetnoot1) letten langhe stonde. So haert ghehuut, datmen daer duere Ne coemt met ghere aventure. Sijn moet es staerc ende so groet, Ga naar margenoot+ Wort hi ghevaen, hi blivet doet. 3605[regelnummer] Oec sijn daer sulke, die enen hoeren Allene hebben int hovet voeren; Ende sulke diere hebbenre drie, Als paerde voeteGa naar voetnoot2) ront sijn sie. TrametGa naar voetnoot3) es een clene dierkijn 3610[regelnummer] Van der grote dat es I conijn, Als Plinius doet te verstane; Ende al ist clene in sinen ghedane, Ets nochtan van moede groet, Staerc ende stout in alre noet. 3615[regelnummer] Ga naar margenoot+ Oec heeft gegheven nature Enen helm deser creature, Die hem thovet bescermen mach Jeghen bete ende jeghen slach. Dus machmen merken wel in dien, 3620[regelnummer] Dat die scepper heeft versien Elker creaturen thare, Als eerlijc ende nuttelijc ware. Dit dier es van vaerwen roet, Ende schone onder sijn ghenoet. 3625[regelnummer] In dat lant van Orient, Seghet Plinius, so ist bekent. Ga naar margenoot+ Tragelafus es gheset
[pagina 155]
Ga naar margenoot+ Een dier in doude wet, Ende was verboden teteneGa naar voetnoot1). 3630[regelnummer] Ysidorus doet ons te wetene, Dat na den heert es gedaen, Maer ru als een buc, sonder waen, Ende met hoernen ghetelget lanc; Staerc ende snel in sinen ganc, 3635[regelnummer] Ende stout in siere were Jeghen der viande dere. Men vintse omtrent FalsidiaGa naar voetnoot2), Ende el nergen verre noch na. TragodriceGa naar voetnoot3) dat sijn diere 3640[regelnummer] Van seer wonderliker maniere: Van viervoeten so nest niet Dat also eet als dit pliet; Want over rigghe als ende als Woerpen si haren langhen hals 3645[regelnummer] Ende eten also dat gras. Ende waer bi dat coemt, merct das: Si hebben hoerne sere langhe, Ga naar margenoot+ Die hem neven die lierwanghe Toter aerde nederslaenGa naar voetnoot5). 3650[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dus en connen si niet ontfaen Hare spise als andre beeste eten. Nature, die niet en wille vergheten, Gaf hem den langhen hals bedi, Om hem te gheneren daer bi. 3655[regelnummer] Ga naar margenoot+ Talpa dats in Vlaemsche een mol, Die onder daerde maect sijn hol,Ga naar voetnoot4)
[pagina 156]
Ende es I blinde beeste. Van der aerd wast hi, sprect die geeste, Bedi ist dat hi daerde mint, 3660[regelnummer] Ende leeft bi den woermen die hier vint. Ende liedenGa naar voetnoot1) doet hi dicke toren, Oec eet hi die woertel onder tkoren. Somwile et hi daerde welGa naar voetnoot2). Dicke es sijn haer, pecswart sijn vel. 3665[regelnummer] Een mol te pulvere verbrant, Met witte van eye ghemenct te hant, Ende tanscijn daer mede ghewreven, Heeft dicke laserscep verdreven. Sijn bloet, segghen si, doet wassen haer 3670[regelnummer] Op een caleu hoeft, dats waer. Aristotiles die seghet, Wat diere dat te noten pleghet, Sonder die mol, hevet oghenGa naar voetnoot3); Maer hi wille daer toe toghen, 3675[regelnummer] Die sijn vel keertGa naar voetnoot4), sonder waen, Daer sijn oghen souden staen, Dat hire gescepen oghen vint, Al es hi bi naturen blint. Maer hier an machmen merken mede 3680[regelnummer] Van onsen scepper die hoveschede, Die elker creaturen ghevet Dat si met rechte te hebben pleghetGa naar voetnoot5): Die mol en heeft gheens siens noet. Ga naar margenoot+ Plinius die seght al bloet,
[pagina 157]
3685[regelnummer] Dat niet so nauwe en hoert als die mol, Daer hi es in sijn deemster hol; Ende dats wonder gheopenbaert, Ga naar margenoot+ Want al luut slaet opwaertGa naar voetnoot1). Nemmeer vant icker in T; 3690[regelnummer] Van der U hoert voerwaert me. Ga naar margenoot+ Unicornus luut teenhoeren; Espentijn hetet, als wijt hoeren; Rinocheros hetet in Griexe woert, Om dat er heeft, alsmen hoert, 3695[regelnummer] Den hoeren staende te siere bate Tusschen sijn twe noesegate. Na siere cracht so ist clene, Na sire grote hevet corte bene, Dus scrivet Ysidorus die here. 3700[regelnummer] Snel ende wreet ist harde sere. Nemmermeer oec, sonder waen, En can et jaghere ghevaen. Ghelu so es et ghehaer. IIII voete lanc, wet over waer, 3705[regelnummer] EndeGa naar voetnoot2) die hoeren staerc als een been. Dien wettet an enen steen: Sone mach hem die olifant Niet gheweren voer den viant. Gheen piec en mach et vervarenGa naar voetnoot3). 3710[regelnummer] Op hoghe berghe wandeltet te waren, Ende in woestinen nochtan,
[pagina 158]
Die onghewandelt sijn den man. Ons scrivet Jacob van Vetri Ende Ysidorus die meester vri, 3715[regelnummer] Hoe ment vaet ende niet en jaghet. Men neme een onbesmette maghet, Ende setse allene in gheen wout, Ga naar margenoot+ Daer die eenhoeren hem onthout. Daer coemt dat dier ende siet ane 3720[regelnummer] Dat reyne lijf, die scone ghedane, Ende maect daer wech ende ofdoet Allen fellen overmoetGa naar voetnoot1), Ende anebeet die suvere lede. Ga naar margenoot+ Sijn hoeft met goedertierenhede 3725[regelnummer] Leghetet der joncfrouwen in den scoet, Ende slaept met ghenoechten groet. So coemen die jaghers binnen dien Ende vanghent al onversien. Si slaent doet, ist haer ghevoech, 3730[regelnummer] Jof si bindent vaste ghenoech, Ga naar margenoot+ Ende bringhent in palaise dan Hoghe heren te scouwen an. Dit wrede dier, dit espentijn, Dinct mi een bedieden sijn 3735[regelnummer] Van den Godsone, die sonder begin Was ende es in des vader sin; Want eer hi van der maghet quam, Ende daer onse vleesch anenam, Was hi in hemelrike wreet, 3740[regelnummer] Ende verstiet die inghele leet Uut den hemele onder daerde, Om haer groete hoevaerde. Int aertrike balg hi mede
[pagina 159]
Om sine overhorichede 3745[regelnummer] Op onser alre vader Adame; Oec toghend hi hem sine grame, Den quaden Sodomiten mede, Om haer onsuverhede; Ende om haer ghuulseytGa naar voetnoot1) also wel 3750[regelnummer] Den kindren van Israhel. Dit eenhoren, desen enighen soene, En levede in der werelt die ghoene, Diene enechsijns hadde ghelaghet, Sonder Maria die soete maghet, 3755[regelnummer] Die allene, alst es anscine, Sat in der werelt woestineGa naar voetnoot2). Ga naar margenoot+ Allene was si, want haer ghelike Ghebrect nu in aertrike. Haer oetmoede, haer suverhede 3760[regelnummer] Daden den soene der ewelechede Vergheten sine wreetheit groet Ende beiten in haren scoet, Dats in haren lichame rene, Daer hi, sonder mans ghemene, 3765[regelnummer] Ga naar margenoot+ Den menscheliken roc andede Tonser alre salichede. In desen rocke, sonder waen, Hebbent die jaghers ghevaen, Als in der reynre maghet scoet. 3770[regelnummer] Dat sijn die Joeden, dien doet Ga naar margenoot+ Sloghen alsine daer vonden, Die daer naer in corter stonden Van dode te live op was ghewect, Ende in den hoghen palaise ghetrect
[pagina 160]
3775[regelnummer] Met sinen eweliken vader, Daer na die inghele sien algader. Ursus dats een vreselic dier, Eyseliken ende ongehier; Een baer hetet in Dietscher tale. 3780[regelnummer] Trectmen hem tfel af altemale, So ist na den menschen ghedaen. Sijn cracht leght, sonder waen, In aermen ende in lenden ghemanc; Int hovet es hi weec ende cranc. 3785[regelnummer] Men seghet ons, als die barinne Die jonghen worpt, die si heeft inne, Dat si dan sijn doerclene, Mere luttel dan die muse ghemene; Ende als een sticke vleesch oec mede 3790[regelnummer] Sijn si ghescepen, sonder lede, Sonder clauwe; so nes er an Ga naar margenoot+ Let, datmen bekennen can; Maer die moeder scept die jonghe Lickende met hare tonghe. 3795[regelnummer] Si noten, als ons Plinius seghet, Recht als die mensche pleghet. Ga naar margenoot+ Solinus seghet dat die hien Hare sien te eeren plien, Alsi draghen, nu merct des; 3800[regelnummer] Ende niet so selsin en es, Ga naar margenoot+ Als iemen te comen ten spronghe, Daer die barinne worpt haer jongheGa naar voetnoot2). Merct op dese beesten dan,Ga naar voetnoot1)
[pagina 161]
Onschamel wijf ende man! 3805[regelnummer] Hebben si gheen hol, si maken danne Neste verdect in haren danne, In steden daer si hebben vernomen, Dat men hem qualike toe mach comenGa naar voetnoot1). Die syen sijn staerker dan die hien, 3810[regelnummer] Also als die lupaerde plien. Die baer eet, horic ghewaghen, Vrucht die daerde ende boeme draghen, Ende vleesch, ende daer toe so pleghen, Seghtmen ons, in Noerweghen 3815[regelnummer] Ende in die lande daer omtrent, Daer men die witte baeren kent, Dat si tijs breken ontwe, Ende gaen onder die zee, Ende vaen die vissche ende eten die. 3820[regelnummer] Oec segghen some boeke mie, Alsi siec sijn van manieren Eten si carvitsen ende raierenGa naar voetnoot2). Lettel bloets hebben si ghemene Sonder in dat herte allene. 3825[regelnummer] Sijn adem es quaet, als et scijnt, Onghans ende ghevenijnt. Heerte, evere, dats sijn maniere, Vaet hi ende wilde stiere. Ga naar margenoot+ Die stiere can hi wel bestridenGa naar voetnoot3),
[pagina 162]
3830[regelnummer] Ende gaen hem op den ric riden, Ende worpten metten hoernen neder, Ende biten doet eer hi rijt wederGa naar voetnoot1). Wil hi iemen gaen te ghemoete, So gaet hi op sine achterste voete, 3835[regelnummer] Ende vecht met den aermen voeren. Men seghet dat si niet en scoeren Enghenen man noch en bestaen, Sine hebben smerte van man ontfaen. Alle slaghe sonder doer tfel 3840[regelnummer] Ga naar margenoot+ Sughen si uten poeten welGa naar voetnoot2). Als die baer den buffel bestaet, So voersiet hi emmer den raet, Ga naar margenoot+ Dat hine ghewinte te sire ate Tusschen sijn II nosegateGa naar voetnoot3), 3845[regelnummer] Omme dat hine daer best vermach. Lettel beesten onder den dach Wassen aldoer haer leven, Sonder die baer, dus ist bescreven; Ende bedi vintmense groet ende lanc. 3850[regelnummer] Swaert vintmense int ghemanc, Ende wit vintmen someghe baren So groet dat wonder te segghen ware. Een boec van ouder wijsheden Seghet van baren wonderlichede. 3855[regelnummer] Hi sprect, dat elc der lede syne
[pagina 163]
Es des menschen medicine: Die clauwen van siere rechter hant Verdrivet den rede, alsict vant, Van hem diese met hem draghet. 3860[regelnummer] Die luchter clauwe die verjaghet Quade gheeste also wel, Ende die vloen die vlien sijn vel. Veson, als ons scrivet Solijn, Es een dier dat dinket sijn 3865[regelnummer] Na den wilden stiere ghedaen, Els dan hem in den hals staen Burstelen ende manen mede Lanc recht na des paerts sede. Snel eist sere in sine vlucht, 3870[regelnummer] Van grooter were, van groter vrucht. Ga naar margenoot+ Men maghet vaen met somen dingen, Ga naar margenoot+ Maer nemmermeer temmen no dwingen. In foreesten groot vintmense wale. Wesende hetent in Duutscher tale. 3875[regelnummer] UrunGa naar voetnoot1), sprect Jacob ende Solijn, Dat bi na sulke diere sijn Ga naar margenoot+ Als es veson, ende men vint dese In Germania, als ict lese, Dats tlantscap van over Rijn. 3880[regelnummer] In Beheem leesmen datter sijn. So groet hevet sulc den horen, Datmenne bringhet heren te voren, Ende men op taflen daer of drinctGa naar voetnoot2), Omme dat lieden wonder dinct. 3885[regelnummer] So staerc vintmense, horic ghewaghen, Dat si op haeren hornen draghen
[pagina 164]
Enen gewapenden ridder wel. Dit wilde dier es sere snel. Vulpes heet een vos in Latijn, 3890[regelnummer] Scalker beeste en mach niet sijn. Als die vos vliet voer die honde, Slaet hi dan doer hare monde Sinen ruwen bepisten staert, Ende vliet ten woude waert. 3895[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ambrosius sprect, als die vos siet Dat hem naect der doet verdriet, Siet hi dat hi den pinboem ghewinnetGa naar voetnoot1), Ga naar margenoot+ Ende dat sap, dat daer uut rinnet, Dat nut hi ende gheneest al daer, 3900[regelnummer] Ende levet dan menech jaer. Experimentator die seghet, Dat die das te maken pleghet Holen, daer hi in rusten sal. Dan coemt die vos ende neemtse hem al, 3905[regelnummer] Want die vos die smelter in, Ende dan en wils meer no myn Die das, ende vliet siere vaerdeGa naar voetnoot2): Aldus blivet dat hol Reynaerde. Dus bepijnt menech een goet, 3910[regelnummer] Dat een ander al verdoet. Ga naar margenoot+ Met svos smere bestrijc dijn oghen, Men mach et sonder smerte ghedoghen, Dats ene sake daer men mede Bekeert der oghen demsterhede. 3915[regelnummer] Men seghet oec dat die vos es wijs.
[pagina 165]
Sal hi gaen over een ijs, Dat hi dat ore den yse leght bi, Om te horen oft dicke si; Ende es dat hi tijs ontsiet, 3920[regelnummer] Hi ne coemt op den yse niet. Ende als hem gaet die honger an, So can hi hem doet maken dan, Ende steect sijn tonghe uut sinen monde. So wanen vogle dan ter stonde, 3925[regelnummer] Dat ene croonghe si, Ende vallen hem so bi, Waer bi dat hier enen begaetGa naar voetnoot1), Daer hi den hongher an verslaet. Alse die vosse noten ende riden, 3930[regelnummer] Ligghen si over hare siden, Ende versamen also Een dander helsende ende vroGa naar voetnoot2). Des vos galle ghevet raet Hem die heeft dat hoeren quaetGa naar voetnoot3), 3935[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ende es ten oghen goet. Sijn smeer mede wel horen doet. Jeghen podagre helptet wel. Ten selven evele es goet sijn vel, Ga naar margenoot+ Op datmer mede inwinde den voet, 3940[regelnummer] Ende men die vleeschside inwaert doet. Braet sine levere ende drincse in wine, Dats goet jeghen der lanken pine. Lever ende herte bede es goet Mede te stempen die sere bloetGa naar voetnoot4). 3945[regelnummer] Men gheve sijn hersene dicken eten
[pagina 166]
Kindren, men wille die waerheid weten, Dat si ewelike sullen wesen Ga naar margenoot+ Van epylencien ghenesen. Bede sijn smere ende sijn roet 3950[regelnummer] Es allen sieken lieden goetGa naar voetnoot1). Sijn longhe ghedronken ontbint Lede diemen vercrompen vint. Varius dat es een dier Sere scone ende niet fier. 3955[regelnummer] An die wamme ist witGa naar voetnoot2), Ende op den ric ist grauwe dit. Van eencoren eist I maniere. Op boemen wandelen dese diere Ende in woude met haren ghesellen. 3960[regelnummer] Van dustanen dieren van den vellen Pleghen vrouwen ende manne mede Te meerren haer hovaerdichede, Ende verheffen hem daer in, Al ne bestaets hem meer no min; 3965[regelnummer] Nochtan en achtes dit dier niet, Dat et hem selven so scone sietGa naar voetnoot3). Scamet u, aerme naecte worme, Ghi dect juwe scamelike vorme Ga naar margenoot+ Met vreemder huut, met vreemder wulle! 3970[regelnummer] Die hem verheffen dat sijn die dulle. U gaet ute, ende vortmee Hoort van den beesten in Z.
[pagina 167]
Ga naar margenoot+ Zubro dats een vreselijc dier, Ende es erehande wilt stierGa naar voetnoot1), 3975[regelnummer] Ende es wel XXXGa naar voetnoot2) voete lanc. Sijn haer es bruun, na swaert ymancGa naar voetnoot3). VI voete lanc sijn sine hoerne, Ende sere snel in sinen torne. Alsmen jaghet, ten selven stonden 3980[regelnummer] Worpt hi sinen drec voer die honden, Ende maectse blint ter selver stont. Mach hi gecrighen man of hont, Met sinen horne worpt hine opwaert, Ga naar margenoot+ Ende vaeten weder metter vaert 3985[regelnummer] So dicke ende daer toe so vele, Dat hine doet met sulken speleGa naar voetnoot4). Met ere ding vaeten die vroede: Men jaghen met honden moede, So gaet die jaghere staen 3990[regelnummer] Onder enen boem saen Met sinen spiete; so wille dat dier Doerlopen daer et es so fier, Ende vaet tusschen sijn horne bede Ghenen boem al om gherede, 3995[regelnummer] Als die op den jaghere mect, Die hem metten boeme dect: Dan velt hi met den spiete dat dier. Sin ende vroetscap doet hier Dat cracht en doet niet bi hem. 4000[regelnummer] Ga naar margenoot+ Die meeste vintmen in Behem,
[pagina 168]
Ende oec vintmense in Pollane Minder ende snelre, dat ic wane. Ga naar margenoot+ Zubo es van felre maniere Bede den mensche ende den dieren, 4005[regelnummer] Van der grote dat die wolf es, Ghemaent als een paert, sijt ghewes. Na smenschen luut leertet ghebaren; Daer mede hoent hi liede te waren, Die wanen dattet si een man, 4010[regelnummer] Alsine horen ghebaren danGa naar voetnoot1). Oec gaet hi in der doden grave, Ende hevet sinen wille daer ave, Want hi mint tvleesch van den man. Honde bedrieghet hi nochtan 4015[regelnummer] Met sinen lude ende scoertse mede. Vele heeft hi na dien dieveGa naar voetnoot2) die sede, Ga naar margenoot+ Ende scijnt van dien gheslachte wesen Na der manieren, dat wi lesen. Hier gaen uut die worde van den geesten 4020[regelnummer] Van den viervoeten beesten. Vondics meer, ic souds senden meer Gherne minen lieven heer. Gedicht hebbicker C ende achte Viervoeten dier in haeren geslachte. 4025[regelnummer] Nu coemt hier van den voglen voert Menech sonderlinghe woert, Daer spel an es ende dachcortinghe, Medicine ende leringhe.
[pagina 169]
Ghebiedijt, here, dit suldi lesen 4030[regelnummer] Die wile dat ghi ledich sout wesen; Maer eer ic segghe van elken allene, Ga naar margenoot+ Hoert voeren spreken int ghemene.	[tekstkritische noot]1. B. Gemenelike. - 2. B. Gemeine n. laten. - 3. B. geminge. - 4. B. elken sonderlinge. - 6. B. te hebbene. - 7. B. Oft t. oft v. oft n. - 8. B.D. dire. - 9. B. Adren. - 10. B. Dire, seit. - 11. A. ghen. B. vire si ne h. - 12. B. merct. - 13. B. adren. - 14. B. hebbene. - 15. B.M.h.n. hebben aderen. - 16. B. visce h. alle gadren. - 17. B. Beinen. - 19. B. Weren selen. - 20. A. redenen. B. Dat, met redenen. - 21. B. water. - 22. A. warliken. B. Dese werellike. - 23. B. viscen seldi. - 24. B. Liede d. de. - 25. V. werlieken. B. Merct v. den werenliken liden. - 26. B. Al h. - 27. B. soe hart. margenoot+ Nat. R. L. IV. voetnoot1) N.R. intelligitur de sanguine qui ordinatur per venas. [tekstkritische noot]29. V.A. Ne m.s. bescouwen. B. Moghen si verstaen. - 30. V.A. hart. B. Soe hard es hen ogen. - 31. V.A. oghen. B. Die dire d. - 32. V.A. Roerense. B. Rorense. - 33. B. Dit meint d.h. onthout ende l.L. hi dat. - 34. V.A. hi hout. - 35. V.A. somighe creaturen. B. some creaturen. - 36. V.A. Mit, horen. - 37. V.A. Als a. voglen. B. Alse a. vogle. L. Als ontbr. - 38. V.A. dieren. B. dire. - 39. V.A. die onderste. B. Roren die onderste. - 40. V.A. II dieren gaen. B. II dire gaen. - 41. V.A. cocdrillis. B. cocadrillis. - 42. V.A.E.d. hetet g.B. dat ontbr. - 43. V.A. die upperste. B. roren. - 44. V.A. vremder. B. vremder voren. - 45. V.A. spreict, hevet. B. hevet. - 46. V.A. So menighen diere d. levet. B. Someghen diere d. nu levet. L. So m..... h. (de overige letters ontbr. door een gaatje in het perkament). - 47. B. dats ontbr. - 48. V.A. up die eerde. B. haer sp. - 49. V.A. Als d. kemel. A. enten p.B. kemel. - 50. V.A. dien w. enten l.B. wolf enten libarde. - 51. V.A. Hevet. B. Dien h. hine c.g. - 53. V.A. de l.h.B.D.l.h. dats d.l.h. - 54. V.A. merke. B. wat ic n. margenoot+ V. 13 a. L. 30 a. voetnoot1) Vs. 21-30. N.R. in hoc notatur quod seculares durum habent intellectum ad spiritualia, quia non potest eos penetrare sal sapientie. voetnoot2) N.R. Omne animal habens aures habet eas mobiles praeter hominem. margenoot+ A. 44 b. voetnoot3) Lees in vs. 35: somighe. - N.R. Quedam animalia audiencia non habent aures, sed foramina, ut omne volatile. voetnoot4) N.R. praeter cocodrillum et tentelia. [tekstkritische noot]55. V.A. ghone d. mit. B. bi der proven. - 57. V.A. Enich sins. B. Enechsins t.G. wardt. - 58. V.A. armen n. ne s.B. nine. - 59. V.A. houdent. - 60. V.A.B. lester. - 62. V.A. emmermee d. arme. B. ember den a. - 63. V.A. Almeest. B. dire. - 64. V.A. edekens. B. Plegen ederekens. L. edekene. - 65. V.A. vermaken. B. vermaelt sine. - 66. V.A. alse. - 67. V.A.D. men die d. heilighe wort. B. meent die h. wort. - 68. V.A.D. hie l.B.D. hi l.o. oec hord. - 69. V.A. Verhandelt dicken. - 70. V.A. behort t. langhen open. B. behord te. - 71. V.A. alle diere. B. alle die dire. - 72. V.A.B. drierhande maniere. - 73. V.A. ende some als. B. some van z. - 74. V.A. ute raghen. B. di ute ragen. - 75. V.A. Effen t. hevet. - 76. V.A.E. so wat horne. B. horne. - 77. V.A. En w. ghehorent. B. En w. - 78. V.A. So wat. V. proeyen. - 79. V.A. ghelijc. - 80. B. Selke m. alse. - 81. B. Entie e. entie. - 82. V.A. Die h. - 83. V.A. hevet d. ghelovet. B. des g. voetnoot1) Lees met de var.: Enichsins te. - N.R. Quomodo enim misericordem Deum spectare possunt qui in pauperes crudeles existunt? margenoot+ L. 30 b. margenoot+ V. 13 b. voetnoot2) Lees met de variant B. in vs. 67: meent die die, en in vs. 68: Die hi. - N.R. in hoc significatur, quod illi, qui ruminant libenter scripturas divinas, ad spem facilius elevantur. margenoot+ A. 44 c. [tekstkritische noot]84. V.A. hevet hersene i. hovet. B. hersenen. - 85. V.A. seg ic u.B. secgic u. - 86. V.A.E. w. diere d.s. hevet. B.E. wat diere d. stert. - 87. V.A. Hevet g. kinbacken. B. kenebacken. - 89. V.A. och armen hoe w. est. B. och arme hoe w. eest. L. hoe ontbr. - 90. B. In die. - 91. V.A. sterte h. messnieden. B. Haer stert dats haer maisenide. - 92. V.A. daerme. B. liede. - 93. B. tharre. - 94. V.A. kinbacken. B. Dese h.d. kenebacken. - 96. V.A. Haer. B. Haer guet. - 97. V.A. wort. B. wert, thooft. - 98. B. werden s. verdooft. - 99. B. sijt. - 100. V.A. datter of of c.B. Watter ave. - 1. V.A. wulle. - 2. V.A. lande maniere. B. des lans. - 3. V.A. eten l.B. kersp. - 4. V.A.B. tastene. - 6. V.A.A. so m. marken. - 7. V.A. Viere voete ghehorende. B. Viervoette ghehornede dire. - 8. V.A. hare. B. dats hare. - 10. V.A. alst. B. alst A. becande. - 12. V.A. dat seg ic u. B. Ghenoten v. dat secgic u. voetnoot1) N.R. Heu! quam verum est hoc hodie in hiis qui principantur in hominibus et familias, hoc est caudas pilosas et superfluas ha bent; qui parvi capitis sunt et sensibus minorati et mandibulas magnas quia multos tenent. Qui superflue consumunt ea quibus deberent pauperes sustentare. margenoot+ L. 30 c. voetnoot2) N.R. secundum situm locorum et terras. margenoot+ V. 14 a. voetnoot3) N.R. in terra frigida pendentes et molles. [tekstkritische noot]113. V.A. sugenden dieren. B. zugeden dieren. - 14. V.A. libbe, manieren. B. libbe v. guder manieren. - 15. V.A. houder, beteren. - 16. V.A.B. Hets. B. menisone. - 17. V.A.B. herts libbe. V. dev' hasen. B. thasen. - 19. V.A. diere d. niere v.B. diere. - 20. B. Haer. - 21. V.A.B. Ne h. libbe groot. - 23. V.A. hevet oge lede. B. hoge lede. - 24. V.A. sine o.B. luecter sine lede m. - 25. V.A.B. Alst. L. Als. - 26. V.A.E.d. blode h.C.B. Entie blode h.C. - 27. V.A. voete hevet. B. voete. - 28. V.A. wile. B. swimmen e. wile. - 29. B. oec ontbr., hen. - 30. B.M. seit oec. - 31. V.A. hevet. - 32. V.A. grote. - Vs. 131-32 ontbr. bij B. - 34. V.A. hefsi upwaert. B. heffe opwart. - 35. V.A. zwimbalch, B. den swimbalch. - 36. B. visce swimmen. - 37. B. vrages. - 38. V.A. sine t.B. Twidi e. heeft sine t. - 39. V.A. claeuwe entie beere. B. entie beere. - 40. V.A. sijn horne ter were. B. sine horne ter weere. margenoot+ A. 44 d. voetnoot1) N.R. quanto plus levescit, tanto melius est. voetnoot2) N.R. valet contra fluxum ventris. voetnoot3) N.R. Omne animal habens pedes naturaliter natare potest ad horam. voetnoot4) Lees met de variant: hefsi, d.i. heft si. - N.R. Dum enim predicta cista fellea clausa tenetur corporis levitatem membrum levare non potest. margenoot+ L. 30 d. [tekstkritische noot]141. V.A. hase hare s.B. hase haer. - 42. B. minsce. - 43. V. niei. B. en w. niet. - 44. V.A. maecten. B. No ne maecten t.v. niet s.s. - 45. V.A. andwerden hir. B. antwerden. - 46. V.A. hevet. - 47. V.A. Hevet twerande werke. B. tweerhande werke. - 49. V.A. hevet hi sinne. B. Dus h.h. met rade. - 50. V.A. orloghe. - 51. B.D. hire hem jegen w.c. - 52. V. hevet. B. alsi pais. - 53. V.A. Ware. - 55. A.B. alse. V.A.B. die ree. - 56. B. nembermee. - 57. V. daer m.A. der m.B.H. souder v.m.L. soude verliese..... er mede. Door een gaatje in 't Hs. zijn een paar letters weggevallen. - 58. V.A.B. Sine. - 60. B. So r.h.d. edel behindichede. - 61. V.A. up, up. B. parde. - 62. V.A. vaerne. B. varne s. varde. - 63. A. scepe. B. scepe in corter stonde. - 64. A. water. V.A. onden. B. gronde. - 65. V.A.D. m. andworden. B.D. m. antwerden. - 66. B. de man. - 68. V.A.B. ter menschelichede. - 69. V.A. Ghetande d. saghe wise. B. Ghetande d. zagen wise. voetnoot1) N.R. homo rationale animal atque idem sociale aptum est ad duas operaciones: attencionem dico et consilium. - De lezing der variant H (bij Bormans): were, in plaats van werke, gewerke, is duidelijker; doch werke, ghewerke, komt meer overeen met den Latijnschen tekst. margenoot+ V. 14 b. margenoot+ A. 45 a. voetnoot2) N.R. si idem levitate fuge munitus esset, et constanciam vagus amitteret. voetnoot3) Lees: Ghetande diere saghewise, en in vs. 170 schrappe men de ontkenning en. - N.R. Omne animal egreste habens serram in dentibus comedit carnes..... Et omne animal habens dentes sarrales haurit aquam lingua. [tekstkritische noot]170. V.A.B. En ontbr., ter sp. - 71. V.A.B. Si l.V. mitten t.A.B. metten. L. Sine. - 72. B. Dwater d.l. hen. - 73. V.A.B.M. diere. - 74. V.A. Sughen in twater te h.B. Zugen dwater in te h. - 75. V.A. tande e. ganse. B. tande e. gans. - 76. V.A. dat het. B. seit d.l. leeft. - 77. V.A. Ist d. ist. B. dat v. - 78. B. meneghe. - 79. V. diere ne longere gheene hevet. A. diere ne gheene longhere hevet. B. diere gene longene h. - 80. V.A. luud also alst levet. B. als lange alst leeft. - 81. V.A. levet werp. B. ne ontbr. - 82. V.A. Buter f.V. daer. B. Buten f. dat verstaet. L. Buter der. - 83. V.A. noch ontbr., de m.B. noch ontbr., di m. - 84. V.A.B. Ende ontbr. - 85. B. swerlike. - 86. B. Dese. - 88. V.A. voetsel. B. Nemen voetsel. - 89. B. hen. - 90. V.A. ghevoeget. B. hen voget. - 91. V.A. Bie n., diere. B. diere. - 93. V.A. herte. B. Alse herten. - 94. V.A. Ende d. kemel e.d. delfin. B. Entie kemel. - 96. V.A.E. dats r. hets bescreven. B.E. data r. want hets bescreven. voetnoot1) N.R. Animalia autem que habent dentes equales sugendo trahunt aquam in ventrem suum. margenoot+ L. 31 a. voetnoot2) N.R. Animalia multorum dencium sunt longe vite in pluribus. voetnoot3) Lees met de variant: als langhe alst leeft. voetnoot4) N.R. in hoc infelicissimus est homo ac flagiciosissimus, qui etsi dormiendo sine voluntate, vigilando tamen cum proprie voluntatis arbitrio omne nephas exercendo polluitur ac fedatur. margenoot+ V. 14 a. margenoot+ A. 45 b. [tekstkritische noot]197. V.A. goedertiere. B. gudertierre die selen. - 98. V. niement in. A. niemen in. B. niman mach. - 200. V.A. luttel alle. B. alle. - 1. V.A. dierkine. B. dierkine. - 2. V.A. die meere. B. te ontbr. - 3. V.A.B. hoe w.L. hoe ontbr. - 4. B. werdecheden. - 5. V.A. luttel. B. liden. - 6. V.A. Si g. also sere. B. Si g. alse sere t. miden. L. Die. - 7. B. thaerre. - 8. B. Mogen winne. - 9. V.A. Vijfterande. B. Vifterhande. - 11. V.A. onse v. sinne. B. ons vif. - 12. V.A. claerre a. ic. B. claer alse wijt kinnen. - 13. V.A.B. vorder. - 14. B. Tsimminkel. - 15. V.A.D. coppe. B. coppe, gevolen. - 16. V.A. hever. B. subtiel. - 18. V.A. die moeder. B. moder. - 19. V.A.P. die h.B.P. die heeft. - 20. V.A.B. lancst. - 21. V.A. hort. B. hordt, dire. - 22. V.A. sonderlanghe. B. manire. - 23. V.A. An tLatijn s.i. hare. - 24. V.A. Ordineren al. B. Orderen al. - 25. V.A.B. Om, steet. - 26. V.A.D. ic Dietsch, weet. B. ic Dijtsch n. af e. weet. - 27. V.A. na in. - 28. V.A. die ordene. B. der ordenen. - Vs. 227 en 228 in omgekeerde volgorde bij V., A. en B. - 29. V. hare name. A. hare. B. Sellen. - 30. V.A. Datmen elc mach v.t.b. - Bij A. aan den voet der kolom: Hier omme es tbeghin. margenoot+ L. 31 b. [tekstkritische noot]231. V.A. des ontbr. - 32. V.A.B. dier. - 33. V.A. hovede m. horen. B. hovede. - 34. B. Trage. - 35. B. werden. - 36. V.A. Up s. scouderen. B. scouderen. - 37. V.A. Dat tekijn v.d. passie. B. Dat teken. - 38. B. Om dat. - 39. V.A. Oetmoedichede. B. Oetmoedicheit r.h. selc part. - 40. B. wart. - 41. B. dine. - 42. V.A. hi ontbr. B. No gedogen oec. - 43. V.A. Van swaren s.e. van sl. V. slaen. B. Vele swaerre steke e. sl. - 44. V.A.B. wilmen h. oec. - 45. V.A. Mee. B. geleisten. - 46. V.A. striter. B. strijcter n.j. dan. - 47. V.A. sine dueghetatichede. B. sine dodechtechede. - 48. V.A. hort. B. hort s. quethede. - 49. V.A.B. luxurieus. - 50. V.A. Bachten starker. B. starker. - Vs. 249 en 250 in omgekeerde volgorde bij B. - 51. V.A. Ombedecter. B. Onbedecter v. maniren. - 52. V.A. alden d.B.v. den andren diren. - 54. V.A. niemens. B. en c.h. niemans. - 55. V.A. luud. B. luut ontbr. - 56. V.D. hi quest al dat h.A.B.D. hi q. al dat h. - 57. V.A. hare jonghe. B. Alse cleine s. hare jonghe. - 58. V.A. So s.s.s.t. eersten s.B. ten irsten. - 59. V.A. vort. B. ember. margenoot+ V. 15 b., A. 45 c. voetnoot1) N.R. In humeris stigmata portat crucis Christi. voetnoot2) Lees met de varianten: Oetmoedichede. - N.R. quia Christus ad passionem praeparans mundum morte redempturus, tergo illius humilis, pauper et mansuetus insedit. voetnoot3) N.R. non rebellans sarcinis et ultra quam ferre potest sibi impositis. margenoot+ L. 31 c. voetnoot4) N.R. brutum et irracionale ultra omnia animalia via incedens nescit cedere obvianti. voetnoot5) N.R. hinnitu horrificus. [tekstkritische noot]260. V.A. houder, wort. B. boert. - 61. V.A. Ten XXX maenden nootsi. B. Ten XXX maenden nootsi twaren. - 62. V.A. si w. tenden III. B. si w. ten drien j. - 64. B.P. die bescrijft. - 65. V.A.D. soe. B. si ontbr. - 66. V.A.B. Bedi. - 67. V.A. Noroncs. B. Pompeya coninc Norons. - 69. V.A. Om d. soe. B. Om d. - 70. V.A. houden dit. B. Romsce jeesten houden d. - 72. V.A.B. Om dat q.V. verduwende. - 73. V.A. hevet. - 74. V.A. stekelen. B. Scarpen distelen. - 75. V.A. warm. B. alse warm. - 76. V.A. die ontbr. B. den t. - 77. V.A.B. Wilmer. - 78. V.A. Ende soe d.B. Ende het d. - 79. V.A. up. B. Wiltment. - 80. V.A. si g.j. versiken. B. Ende ets guet j. versiken. - 81. V.A. es v. groter. B. es v. groter coenheden. L. es ontbr. - 82. V.A. Hine winnet n.B. Hine w.n. in couder s.L. Ne wint hi. - 83. B. en dr. - 84. B. lande. - 85. B. gheere. - Vs. 283-85 ontbr. bij V. en A. - 86. V.A. In herfst no in lentine. B. In herfste no. - 88. B. haer. voetnoot1) Lees met de variant B.: boort. - N.R. quanto plus senescunt, tanto turpiores fiunt. voetnoot2) Lees: Ten XXX maenden. - N.R. Azinus coit post XXX menses. margenoot+ A. 45 d. margenoot+ V. 16 a. voetnoot3) Lees in plaats van dezen in alle Hss. verknoeiden naam: Neroens. - N.R. Popea Neronis coniux. voetnoot4) N.R. Suspiria etiam tollit. margenoot+ L. 31 d. [tekstkritische noot]289. B. eselline e. opten s. - 90. V.A. werpen s. haer. B. Datse werpen s. haer. - 91. A. deemsterheden. B. Wilse in demsterheiden. - 92. V.A.B. Daer si gheenen. - 94. B. Alse l. win- nense. - 95. B. datse. - 96. V.A. ghaenre dore tharen. B. dore tharen. - 97. V.A. dese. B. Merct a. lide a.d. brive. - 98. V.A.B. Scamenesse. - 99. V.A.B. silvester in. - 300. V. Wille in Duutsche e.w. ever sijn. A. Wille, ever sijn. B. Wilt in Ditsch wilt ever sijn. - 1. V.A.B. ene beeste. - 2. B. Doemen h.l. oft. - 3. V.A. machene in g. maniere. B. maghene in engere. - 4. V.A. gherande dueghet. B. gherande doget. - 5. V.B. blivet. B. ember. - 6. V.A. Swart. B. Swart van aerde. - 7. V.A. Marct s.d. scalc. V. bid. B. Merct s.d. scalc m. bie. - 8. V.A. die hals. B. cromber sie. - 9. V.A. hem o.e. hart. B. hart. - 10. V.A. swart. B. hem ontbr., swert. - 12. V.A. starc. B. Heefti d. scarp. - 13. V. mit. B. snidende ecgen. - 14. V. horter. A.B. horter w. af. - 15. V.A. egghe d. die. V. thant. B. die t. heeft. voetnoot1) N.R. Gignit tota vita, que est ei ad XXX annos. Quare bea ta quorum vita sine querela criminis perseverans, fructum bonorum operum et innocencia perfecerunt. Qui enim perseveraverit usque ad finem, hic salvus etiam per ignem... tendit. - Uit de vergelijking met het oorspronkelijke blijkt genoegzaam, dat Maerlant deze plaats geheel verkeerd heeft opgevat. margenoot+ A. 46 a. margenoot+ V. 16 b. voetnoot2) N.R. bestia fortis est que nullam doctrinam bonorum morum recipit umquam. [tekstkritische noot]316. B. dattie b. leeft. - 17. V.A. Verlieset die tant als soe. B. Verlijst die tant alsi. - 18. V.A. Die h. betekenesse. B. Dit heeft betekenesse. - 19. V.A.B. deert. - 22. V.A.B. lichte. - 23. V.A. cleinre pine. B. Mode m.m. cleinre. - 24. V.A. Bestaet mene, orine. B.B. menne. - 25. V.A. Tilike in die. B. Tilijk in de margenstont. - 26. B.A. ontloopt hi d.h. - 27. B. mode. - 28. V.A. werpt. B. werpten t.w. - 29. V.A. bit den jaghere. B. biet den jaghere. - 30. V.A. campt. B. Beide. - 31. V.A. wacht h. so w. datten b.B. wachtem wine b. - 32. V.A. En si. B. En si dattie. - 33. V.A.B. ter eerster. - 34. V. vrese. - 35. V. vliet vliet hi in dorne. A.B. die dorne. - 36. V.A. Datte. - 37. V.A. moghe. B. bat moghe. - 38. B. alle. - 39. V.A. Hort hi best vor. B. Hoort hi bat van allen. - 40. V.A. hevet. - 41. V.A. varsch sere es g.B. vers es guet. - 42. V.A. het stelpt d. nese. B. stelpt des nesen bluet. - 43. V.A. Alle s.B. Alle sw. soken. - 44. V.A. die aerde. B. die eerde. margenoot+ L. 32 a. voetnoot1) N.R. Dentes recurvos in se habeat (l. habet), quia qui nocet alteri, primo se ipsum per mali propositum ledit in consciencia. Semipedales dentes habent, qui et si ledunt corpus, animam in potestate non habent, et hoc dignum in talibus, dum vivunt sevire tantum possunt. Mortuis vero illis et in infernum pessumdatis cessat eorum tyrannidis. voetnoot2) Lees in vs. 329 met de variant B.: biet. - N.R. Verumtamen lassatum non cedit, nam subsistit in posterioribus et lassitudinem acritate rigida anceps dissimulat. margenoot+ A. 46 b. margenoot+ V. 17 a. [tekstkritische noot]345. V.A. in die g.B. wintelen geerne. - 46. V.A. woekerare. B. wokere. - 47. V.A.B. Twi setstu al d.m. - 48. V.A. nederste aertsche. B. Om d.n. eertsche. - 49. V.A. aertsche g. leicht al dinen s.B. guet leit al. - 50. V.D. of maecte e.s. begin. A.D. of naecti e.s. begin. B.D. af naecti e. swar g. - 51. V.A.B. lesen. - 52. V. also lange. A. also l.B. alse l. - 53. V.A. ghehorent. - 54. V.A.V. ter somigher s.B. ter menger. - 56. B. swin. - 58. V. Duutsche. B. Luut i.D.e.t. swijn. - 59. V.A.B. onse. - 60. B. is hi entie. - 61. V.A. modre gherne. B. modere gheerne. - 62. V.A. ghewasschen. B. gewassen. - 63. V. onder die g.A. onder de g. - 64. V.A. beere als ic. B. alsic. - 65. B. Ho. V.A.B. sore es t.p. - 66. V.A. Ene - voechdie. B. Een - vochdie. L. Ende. - 67. V.A. dan. B. hen e.s. dan. - 68. B. voecht. - 69. V.A. die seghe. B. wint. - 70. B. blijft. - 71. V.A. So wiltijt so. B. Welken t. so. - 72. B. Al d.r. hare gesellet. - 73. B. Oft si. - 74. V.A. Om. B. Om d. sijt. - Vs. 373 en 374 in omgekeerde volgorde bij V. en A. voetnoot1) Lees met de variant: Daer of naect di. margenoot+ L. 32 b. voetnoot2) N.R. in obscenis et lutosis locis gratissime commoratur. voetnoot3) N.R. Stridore unius totus porcorum grex undeque accurrens ad rabiem animatur. margenoot+ A. 46 c. [tekstkritische noot]375. V.A. danne ist vreselijc. B. vreeselec. - 76. V.A. ombiden. B. ontbiden. - 77. V.A. Sulke t. so d. soghen. B. Weltijt so d. soghen. - 78. V.A. verwoetsi. - 79. V.A.B. Dat si gherne sc. - 80. V.A. een w.c. hevet. B. een w.c. heeft. - 81. B. twaren. - 82. V.A. beer. B. beer wint niet. - 83. V.A. wille. - 84. V.A. den sueghen. B. den zoghen snijt af. - Vs. 383 en 384 in omgekeerde volgorde bij V. en A. - 85. V.A. hare l. coelen. B. cuelt. - 86. V.A. danne. B. werden. - 87. V.A. hevet. - 88. V.A.B. jaer. - 89. V. Boven IIII vele voeten. A. Boven v. IIII voeten. B. IIII voette. - 90. B. beer. - 92. V.A. Swinin - bet. B. bet. - 93. V.A.B. dan. H. Dan i.d.s. in d.l. - 94. V.A. toten hoghesten. B. toten oeste. - 96. B. Ontfaen. - 98. V.A.B. kemel. - 99. B. knien ende sonder b. - 400. V.A.B. Alst hem sal rusten. - 1. V.A.B. Moet an. - 2. V.A. jaghere wille. B. jagheren willen. margenoot+ V. 17 b. voetnoot1) N.R. Tradunt feminas suas.... in coytu efferari tantum. voetnoot2) N.R. Porcus mas potestatem habet multum coeundi pre aliis animalibus. si tamen pinguis sit porca. margenoot+ L. 32 c. voetnoot3) N.R. Porcine carnes in estate post vernum... nocive sunt ad comedendum usque ad equinoetium autumpnale. - Lees: Dan in den somer na den lentijn, welke lezing Prof. Bormans in zijne uitgave heeft, hoewel niet duidelijk is aan welk Hs. ze is ontleend. voetnoot4) N.R. Aloy. [tekstkritische noot]403. V.A.B. Onderhouwen si d.b. - 4. V.A.D.b. en n. - 5. V. metten bome. A. metten bome ter n.B. valt mitten bome n. - 6. V.A. Sone esser gheen upcomen w.B. Dan esser gheen opcomen. - 7. V.A.B. Anders es. - 8. V.A.D. niet g.c. el. B.D. niet can gevaen w. - 9. B. Echyopen. - 11. B. scrijft dat mens. - 12. V.A. Dat het. V. kmels. A.B. kemels. - 13. B. ghehalset alse. - 16. V.A. siene. B. sine. - 17. V.A. Om s. sconeit. B. Om s.s. wet w. - 18. V.A. es te diere. B. Dat te dierre es s.v. - 19. V.A. Om d. ghenouchte. B. Om dattie g. - 20. V.A. niene. - 21. V.A. No d.s. ne c.B. Noe d.s. en c. - 22. V.A. niewe. B. newe. - 23. V.A. Dit s.d. venstren. B. Dit s. di vensteren. - 24. V.A.B. ter z.L. der z. - 25. B. alse. - 26. V.A. groot wonder. B. an l. - 27. V.A. garse. B. gherse. - 28. V.A. Dat dupperste. B. Dat doverste. - 29. V.A. Es dat het. B. Eest d.e. begheert. - 30. B. moet g. achterweert. - 31. B. doen. margenoot+ A. 47 d. margenoot+ V. 18 a. voetnoot1) Lees met de varianten: es te dierre. - N.R. Pellis multum spectabilis carius venditur. margenoot+ L. 32 d. margenoot+ A. 47 a. voetnoot2) Lees in vs. 427 met de varianten: gherse, en in vs. 428: Dat. - N.R. labium adeo protensum parte superiori ut non recederet in vestigia posteriora et retrogradum eat herbas depasci. [tekstkritische noot]432. V.A. Sondare doe weder d.g.B. Sonder doe weder d.g. - 33. V.A. levene ter o.B. levene van o. - 34. B. Ende begeef die vulechede. - Vs. 434 is bij V. bij het overgaan tot de volgende kolom overgeslagen, en ontbreekt ook bij A., waar een regel is opengelaten. - 35. V.A. mac. - 36. V.A. wilt. B. Oftu wilt. - 37. V.A.M.s. daer God of spreict. B. spisen daer God af spreect. - 38. V.A. Die altoes nemmermee gebreict. B. Die altoes nemmermeer ghebreect. - 39. V.A.B. lippe. L. lippen. - 40. V.A. Heefti brocht in s. een s.B. Heeft di bracht in selken s. - 41. V.A. vort du blives. B. blives. - 43. V.A.B. Ahune. B. dats. - 44. V.A. spreict. B. Alse A. spreect. - 45. V.A.B. Daer n. in v. V.A. hevet. - 46. V.A. datsoe. B. gheeft. - 47. V.A. viere voete. - 48. V.A.B. al ontbr. - 49. V.A. hevetse i.e. hore. B. heefse i. deen. - 50. V.A. Ende dit maerct ne es. B. merct eens g.d. - 51. V. hevet, hore. A. hevetse, hore. B. in dore g. - 52. V.A. ghone d. hort. B. die hort. - 53. V. Die orsc. die h.g.A. Die orsc. ende h.g.B. Die o. ende hen. - 54. V.A. Dicken wort hi. B. wert hi. - 56. V.A. up h.B. hen m.v. di s. - 57. V.A. spreict. B. spreect. voetnoot1) Lees met de varianten: Sondare, doe weder dinen ganc. margenoot+ V. 18 b. voetnoot2) N.R. Ahanes. voetnoot3) Lees met de varianten: Daer nature in v.h. - N.R. in quo natura mutavit consuetudinem aliorum animalium quadrupedum. voetnoot4) In het Latijn ontbr. de ‘leeringhe.’ Verg. Megenberg, Buch d. Natur, 123: ‘dâ pei verstê die läut, die gern smaicher hoerent, die den läuten nâchredent, und sô si die verhoerent, so verkêrnt si guoteu dinch in poeseu.’ margenoot+ A. 47 b. L. 33 a. [tekstkritische noot]459. B. utermatene. - 60. V.A. en gheen. B. harre geen h. anderen. - 61. B. gelive. - 63. V.A. es v.a. manieren. B. es v. andren manieren. - 64. V.A. dieren. B. Al d.s.v. den dieren. - 65. V.A. up d.d. ghescoten. B. ghescoten. - 66. V.A.B. roten. - 67. V.A. ofte. B. oft sterft. - 68. V.A.B.L. becant. - 69. V.A. Dit exempel segget. B. Dit exempel seggic. - 70. V.A. die cleerken. B. die clerke s. oft. - 72. V.A. sire eneghe hant v.B. sire. - 73. V.A. up h. te h. L. die handen. - 74. V.A. mit. - 75. V.A. durbiten. - 76. V.A. ghewinnen niene. B. Diemen v. nine c. - 77. V.A. endet v. dieren. B. int v.d. diren. - 78. V.A. der B der na. B. Hoert v. der B daer na. - 80. V.A. Ende als mi d.t. markene. B. Ende alse mi donct. - 81. V.A. Heet ment e. buffel. B. Het ment I buffels. - 82. V.A. dats m.B. dats meerre a.m. hord. - 83. V. Dan s. onse osse sum. A. Dan s. onse o. sum. B. Dan sijn onse somme. - 84. V.A. horne hevet l.e. crum. B. horne hevet l.e. crommie. - 85. B. swaer v.h. margenoot+ V. 19 a. voetnoot1) Lees met de varianten in vs. 465: ghescoten, en in vs. 466: roten. - N.R. concurrunt omnes quotquot eorum prope sunt et omnes alterius generis animal invadunt dentibus, et vulneribus inflictis vel fugere cogunt vel occidunt penitus. Habent enim huius generis animalia dentes magnos ac longos. - In vs. 468 volgen wij de lezing van Prof. Bormans: betant, gelijk de Latijnsche tekst ook eischt. voetnoot2) Het exempel ontbreekt in den Latijnschen tekst. margenoot+ A. 47 c. voetnoot3) Lees met de varianten: Dan sijn onse ossen som. - N.R. est bove maius. [tekstkritische noot]486. V.A. Thovet. - 87. V.A. upsien. B. gudertiren. - 88. B. dusghedane diren. - 89. B. cleinen stert. - 90. V. die d.B. Alse, wert. - 91. V.A. ist utermaten. B. eest utermaten. - 92. V.A. vintemen iet e.B.N.v. dan i.e. - 93. V.A.B. Tote d. - 94. V.A. het h. dorstarke. B. het heeft dorstarke. - 96. V.A. mellec. B. Dattie melke v. bubaluse. - 97. V.A. ter v.B. Dattet d.l. gheeft ter vardt. - 98. V. varssche. B.E. soet v.w. bewardt. - 99. V.A. ghonen. V. in st. B.E. soe. - 500. V.A. geladen. - 2. B. pine dragen. - 3. V.A. luud es t. horne. B. luet e.t. horne. - 4. B. Ende s.g. - 5. V.A. Ten lijxemen. B. Te luxemen. - 6. B. Mel m. gheminct. - 7. V.A. Gheneset d.g.B. Geneest d.g. alse w. - 8. V.A. horen. - 9. V.A. Sijn. B. huet e. hert. - 10. V.A. nosegaten. B. nesegaten. - 11. V.A. Dat menre e. rijnc. B. Dat menre een r. - 12. V.A. Daermenne. B. Daer mense bi leiden. - 13. V.A. mit. B. selken. - 14. B. ghenade. - 15. V.A. Verledemen. B. Verleitmenne. - 16. V.A. So verwoedi ye l.B. Soe v. hi ilanc. voetnoot1) N.R. caput ingens,... aspectum benignum et simplicem. margenoot+ L. 33 b. margenoot+ V. 19 b. voetnoot2) N.R. Lac bubalium facile emollit ventrem. voetnoot3) N.R. vulnerum cicatrices sanat. voetnoot4) Lees: Verlaedmen, in de uitg. van Bormans: Verlaet menne. [tekstkritische noot]517. V.A.B. werpt. - 18. V. Ende h. wilt n.g. upstaen. A. Ende h. wil n. gherne upstaen. B. Ende hi wilt n. gherne. - 19. V.A.B. ghemindert. - 20. B. des sijt ghewes. - 21. B. dwater. - 22. B.N. sijn a. es. - 24. V.A. somighe. B. someghe. - 25. B.v. derre b. - 26. B. dine besonte. - 27. B. dat ontbr. - 28. V.A. Ende hevet th. B. Ende h. thoeft alse. - 30. V.A. Recht n.d. paerden. B. Recht n.d. parde. - 31. V.A. met so m.B. Horne m. so m.L. so ontbr. - 32. V.A. moghen vouden nemmermere. B. moghen wenden nembermere. L. moeghent. - 33. B. wilt. - Vs. 533-36 ontbr. bij V. en A. - 34. B. Werpet na h. - 35. B. Daert henen loept verre sere. - 36. B. Ende wient geraect mere. H. ummermere. - 37. V.A. maecthet. B. maket dat l. - 38. V.A. Dus wert. B. Dus wreket hem optie h.v. - 39. V.A. Dit. B. Dit dier betekent. - 40. V.A. als ontbr. B. vore s. oft. - 41. V.A. Ware. B. van harre m. margenoot+ A. 47 d. voetnoot1) N.R. Bubalus sub aqua trahit onera ingencia, respirat tamen in aere fortitudine anheliti. margenoot+ V. 20 a. L. 33 c. voetnoot2) N.R. cornua autem ita multiplici flexu in se recurvata, ut si quis in ea offenderit non vulneretur. voetnoot3) Eene in L. zeer bedorven plaats. Lees met B. in 535-36: Daert henen loept, verre sere; Ende wient gheraect emmermere. N.R. Hoc animal, cum in fugam vertitur, fluxu ventris fimum post se emittit per spacium jugeris unius, cuius odor quem attigerit adurit. voetnoot4) N.R. hiis armis submovet insequentes. - Ook de lezing bij B. geeft een goeden zin. voetnoot5) Lees met B.: Dit dier. [tekstkritische noot]542. V.A. wie so. B. so na hen. L. wi. - 43. V.A. ondersoect. B. ondersoecht. - 44. B. selke. - 45. B. wert bescoudt. - 46. V.A. Ist. B. Eest d.h.h.d. ane h. - 47. V.A. endet n.B. inden n. in B. - 48. V.A. Hort wort d. worden. B. Hort vort v.d.C. - 49. V.A. es dats kemels. B. kemels. - 51. A.B. kemele. - 52. V.A. Up d. rijc e.n. ene. B. Opten rucge. - 53. V.A.N. rics i.h. barste. B. Neven d. rucge op har borste. - 54. V.A. up n.h. harste. 54. B. raste. - 35. V.A. entien. B. den hals. - 56. V.A. sere ontbr. B. traghe an h.g. - 58. V.A.S. spreict. B. spreect. - 58. V.A.B. Kemele. - 59. V.A.D. sijn l.B. Die een sire l.t. dragen guet. - 60. B.Entie andere te riden ter s. - 61. V.A. en wil. B. altoes ontbr. - 62. B. wilt. - 63. V. oec ontbr. V.A. so wats g.B. wats g. - 64. V.A. En l.o. sinen pael. B. Loept o. sinen pas. - 65. V. seit alsmen. A.B. alsmen. - 66. V.A. Clopt men, mit st. B. Noeptmen s.k. met st. - 67. B. knilende. - 68. V. die. V.A.B. gedraghen. - 69. V.A. soutstu o. sondare. B. soustu onfaen sondere. margenoot+ A. 48 a. voetnoot1) N.R. Cameli bina tubera in dorso habent, et in pectore alterum, cui incumbunt. voetnoot2) N.R. Habentur in duplex ministerium: sunt alii oniferendo accomodati; alii perniciosiores sunt quam illi, nec illi ultra iustum pondera recipiunt, nec isti amplius quam solita spacia volunt egredi. - Lees in vs. 558: twierhande, in vs. 560 met B.: ter spoet. margenoot+ L. 33 d. margenoot+ V. 20 b. voetnoot3) Lees met de varianten: Aldus soutstu ontfaen, sondare. [tekstkritische noot]570. V. onscouwe. B. onmere. - 71. B. Ghebult e. onreine. - 72. V.A. ontfa. B. Oetmodelijc ontfa. - 73. V.A. daghen. B. mesdaden. - 74. V.A. die du. B. Dits d.l. die d.m. traden. - 75. V.A.B. seit a. comt ten t. - 77. V.A. Danne ontbr. B. Dan sijnse. - 78. V.A. Si h. - 79. V.A.B. si wel s. dr. - 80. V.E. als si ten water g. A.E. als si doen ten watre g.B.E.a. doen ten water g. - 81. V.A. Drincsijs, stade. B. Drinct si soe v. hebsijs stade. L. stede. - 82. V.A.B. verhalen hare. L. verholen. - 83. V.A.B. Om dat. - 87. V.A. houtsi gherne o.g. B. gherne o. guet. - 88. B. Want si wanen d.w.v. - 89. V.A. Basilijs spreict. B. Basilius spreect dattie. - 91. V.A. niene a.B.v. of hijs n. achte m. - 92. V.A. state. B. Ende alsi. - 93 V.A. hi es. B. wrecti. - 94. V.A. seit. B. seit dattie kemel. - 95. V.A. in een s.B. in enen s. - 96. V. ondre die andre. A.B. die andre. - 97. V.A.E. hi niene eet d. dandere m.B. nine et d. dandre. L. heet, ander. - 98. V.A.B. die ontbr. V.A. ontfarmichede. B. ontfermechede. voetnoot1) Lees met H (bij Bormans): laden. voetnoot2) N.R. cum bibendi occasio data fuerit, tunc implentur, quod et faciant desideria propterea et in futuris diu prosit. margenoot+ A. 48 b. voetnoot3) N.R. tenacem habent memoriam malorum et ad iracundiam gravis rancor et perseverans est, et tamen fuerit percussus diu dissimulato doloratur; reperit oportunium, allatam protinus reponit iniuriam. - Lees in vs. 591: baert, in plaats van vaert (verg. uitg. Bormans). margenoot+ V. 21 a. L. 34 a. [tekstkritische noot]599. V.A. dune achts. B. Ay m. dune. L. diene. - 600. V.A. Al ontbr. B. heeft. - 1. B. sprect. - 2. B. leeft. - 3. V.A. Ist, aerde. B. Eest, aerde blijft. - 4. V.A. Ende ist. B. Ende eest dat menne verdrieft. - 5. V.A. no en r.B. Daer s.n. no en r. - 6. V.A. starker. B. sijns te starker. - 7. V.A.Eenrande kemel. B. Erande kemel. - 8. V.A.B. Es d.L. Es ontbr. - 10. V.A. kemele. B. dracht weet men w. - 11. V.A. m. ende als si n.B. maende ende si n. - 12. B. Gaende e. met l. st. - 13. V.A.B. dan, hemelicheden. - 14. V.A.B.S.m. dire s. - 15. V.A. sult souken. B.A. soken salt. - 16. V. di ontbr. - 17. V.A. die ne. B. die dr. - 18. V.A. Waer, saghen. - 19. V.A. hebben II. B. dromedaris hebber. - 20. V.A. Hare voete. B. voete d. hen. - 21. B. selen. - 22. V.A. moet. B. hen maken sc. - 23. V.A.B. hi ontbr. - 24. B. hersenen draget. - 25. V.A. dan so drinket m. aysine. B. dan drinket m. alsine. - 26. V.A. Dien sochtet. B. Dattet saecht. voetnoot1) N.R. nisi forte translati in peregrina insolencia mutati aeris morbos contrahant. Fiunt validiores si coitibus arceantur. voetnoot2) De teks bij L. is weder deerlijk bedorven. Lees met B.: ende si noten Gaende ende met langhe stoten; of met V. en A.: ende alsi noten. - N.R. Saltat autem mas super feminam, et per totam diem equitat super eam coeundo. margenoot+ A. 48 c. voetnoot3) N.R. contumales morbos et caducos sedat. [tekstkritische noot]627. A. af. B. evle d. af. - 28. V.A. Nu es v.B. Nu es u v.d. kemel ghetalt. - 29. B. Dietsch. - 30. V.A.B. Vitri. - 32. V.A. menichrande. - 33. V.A.B.E. al sl. si gherne. - 34. V.A. Nochtan s. ist hare s.B. Nochtan so eest. - 35. B. Dat huus te wachtene. - 36. V.A. Hare h.B. Haren heere h. si l. - 37. A. dicken. B. So d.s.d. sijn doot b. - 38. V.A. Om te bescermene. B. Om te bescermenne. - 40. V.A. Nach. B. Tnacht e. met. - 41. V.A. dicken dat. B. dicke dat. - 42. V.A.B. haren here. - 43. V.A. Ende sinte. B. Ende sinte Ambrosijs scrijft. - 44. A.B. ene. - 46. V.A. Alexandre hem s.k.B.A. sonder k. - 47. B. Dlant v. Indi begonste te b. - 50. V. Dat iement noit van s.g. A. Dat iemen noit. B. van sinen g. - 51. V.A. Alexandre wonderets. B. Alexandre wonders. L. wondaerts. - 53. V.A. Vor ghonen. B. Vor ghenen. - 54. V.A.B. keerdi o. - 55. B. lingende. - 56. V.A. niene wilde. B. Alse d. selke p. nine. - 57. V.A.B. te v. margenoot+ V. 21 b. voetnoot1) Lees met de varianten: Ende al slapen si. - N.R. Quamvis autem libenter dormiunt, tamen hospicia dominorum suorum custodiunt vigilando. margenoot+ L. 34 b. margenoot+ A. 48 d. margenoot+ V. 22 a. [tekstkritische noot]658. V.A. Die hort. B. horde di c. - 59. V.A.B. Ende s.n.e. van dien d.B. done. - 60. V.A. omboot. B. ontboet hem d. hi a. - 61. V.A. wies hi. B. Proefde wies hi h.w. wert. - 62. V.A. I l.B. hiet g. om I libaert. - 63. V.A. scuerdene. B.E. dien scoerdi al t. - 64. B. Ende d. na. - 65. V.A.J. spreict v. Vitri. B. spreect v. Vitri. - 66. V.B. somighe m. van honden. A. somighe manieren van honden. - 67. V.A. morders ruken. B. mordeners riken e. dive. - 68. V.A. Maer als o.s. some. B. Maer alse o. secgen someghe brive. - 69. B. Si sijn m.v. melke. - 70. V.A. ghetraijnt in. B. ghetemt in. - 71. V.A. maniere. - 72. V.A. die ontbr., orkonden. B. Alse o.d. vraie b. - 73. V.A. Die edelste sijn sijn oech. - 74. V. lopende. - 75. B. guet. - 76. V.A.B. Ende ontbr. - 77. V. honden. V.A. niet ne. B. nine. - Vs. 676 en 677 in omgekeerde volgorde bij B. - 79. B. edle h.v. deser j. - 80. V.A. Edelinghe h. nu d.m. B. Edelinghe h. in d.m. - 81. B.O.d. es kerkelijc guet. - 82. V.A.B. storte. - 83. V.A.B. noch ontbr. - 85. V.A. Ende d. honde ne h.n. B. Ende d. honde en bassen. - 86. V.A.B. Dat ontbr. B. pr. hier b. voetnoot1) Lees met de varianten: Dat somighe. - N.R. Est etiam quoddam genus canum, quod fures odoratu intelligit, et a ceteris hominibus odio implacabili discernit. - Hetgeen in vs. 668-70 volgt, ontbreekt in het Latijn. margenoot+ A. 49 a. margenoot+ L. 34 c. voetnoot2) Lees met de varianten: Edelinghe. De toepassing ontbreekt in het Latijn. margenoot+ V. 22 b. voetnoot3) Lees met de varianten: en bassen. [tekstkritische noot]687. V.A. niene l.B. nine. - 88. B. tfolc. - 89. V.A. neeren h.m. proye. B. voeden hen m. proie. - 90. V.A. edelinc. B. Ende die een h. - 91. B. Alsi. - 92. V.A.B. Dits. - 93. V.A. Andre. B. manire di h. - 94. V.A. horen entie b.B. oren entie b. - 95. V.A. diere ende r.w.B. dire ende riken w. - 96. V.A. Ende alne. B. Ende al en s. - 97. B. di beeste mode. - 98. V.A.O. vintmen. B.O. vintmen rikende s. vrode. - 99. V.A. dore. B. dorendore. - 700. V.A. spoer. B. Hare ierste proie ember houden. - 1. V. darde. B. Huesh. es di d. manire. - 2. V.A. rekent mense. B. Al en r.n.s. dire. - 3. V.A. in der w.B. sijn in die w. - 4. B. Nuttelijcst. - 5. V.A.B. bescrijft. - 6. V.A. erden. B. Alse e.m.t. eerden. - 7. V.A. Dat hem dan d.h.B.D. dan d.h. - 8. V.A. Hets. B. Hets r. di h. oetmodecht twaren. - 9. V.A.B. Vor die hem. - 10. V.A. hi ontgaet hare b.B. hi ontgaet harre. - 11. V.A. wort. B. wert gheboren. - 12. V.A. ist. B.d. eest b. - 13. B. draghen teven. - 14. V.A. te sire. B. rijd te siere XVIII. - 15. V.A. als soere. B. Entie t. alsore heft. - 16. B. pleghen. voetnoot1) Lees met de varianten: Met langhen oren, entie backen Na die diere, ende rieken wel, Ende alne sijn si niet so snel. N.R. Sunt et alii apti venatui longis auribus et dependentibus. Hii odore et importunis latratibus bestiam sequuntur coguntque ad lassitudinem. margenoot+ A. 49 b. margenoot+ L. 34 d. [tekstkritische noot]717. V.A. Sulc. B. Selc. - 18. V.A. Dat si b. te samene. B. Dat si achter so te gader. - 19. V.A. Comt, luxuren. B. Comt v. harre h. luxurien. L. luxurien. - 20. V.A. welpt. B. Dwelpen. - 21. V.A. spaetst sien beghinnet. B. sien begint. - 22. B. Of dattie. - Vs. 723 na vs. 724 bij B. - 23. V.A. XII daghe sien. B. XII daghe s.s. blint. - 24. V.A. sulc, omtrent. B. selc ene m. omtrent. - 26. V.A.B. haer eten. - 27. V.A. dats h.g.B. dr. es hen g. - 28. V.A. Maer b.B. bidt di. - 29. V.A. rosen. B. wortele v.d. welder rosen. - 30. V.A.B. nosen. - 31. V. gequest. V.A. beginnet. B. Alse een hont. - 33. V.A. al g.B. bitenne. - 34. V.A.B. op. - 35. V.A. Sulc. B. Weltijt. - 36. V.A. roke. B. den roke. - 37. V. riecke ghenoechte. A.B. die ontbr. - 38. V.A. Riect elc den andren bachten b.B. Riect elc andren achter. - 39. V.A. Een j. en levet waer. B. Die j. en. - 40. V.A. Ende d.B. Entie. - 41. B. leeft. - 42. B. alse. - 43. V.A. hye d.d. si. B. de zoen. voetnoot1) Lees met de varianten: Datter spaetst sien beghinnet. N.R. Optimus in fetu est qui novissime videre incipit aut quem primo fert in cubile feta. margenoot+ V. 23 a. voetnoot2) N.R. Ommes enim canes generaliter nascuntur ceci diebus XII, quidam autem per menses tres. - Lees met de varianten: XII daghe, en ook in vs. 724 met H. (uitg. Bormans): III weken, of wel met B.: ene maent. Verg. ook het Buch der Natur, 125: diu beleibent plint zwelif tag oder etleich drei wochen. voetnoot3) Lees met de variant: elc andren bachten. margenoot+ A. 49 c. [tekstkritische noot]744. B. in den jachthont alleine. - 45. V. A. dit s. - 47. V.A. heet hi. B. et hi geers oft a. cruet. - 48. V.A. dat wel huut. B. uet. - 49. V. hier. A. hir. B. Selke secgen o. hier. - 51. B. hons t.e. guet. - 52. V.A.E. hi g. oec t.s. - 53. V. hijt g.n. en m.A. hijt g. niene m.B. hi g. - 54. V.A. lect hi sijn selfs poot. B. lect hi s. selfs. - 55. V.A. salfter s. wonde. B. salfter. - 56. V.A. dese s. - 57. V.A. houder philosophien boec. B. boec. - 58. V.A. vremden ondersoec. B. Seit e. vremden ondersoec. - 59. V.A. welpin. B. Nem e. welpen. - 61. V.A. Oronica. B. Oranica. - 62. V.A. Legghet h.o.d. borst. B. Ende legtem o.d. borst bloot - 63. V.A. Dicken hets d. siexs. B.D. eest d. siecs. L. seix. - 64. V.A. hets. B. Entie doot. - 65. V.A.H. diene biten. - 66. V.A. bedreven. B. Si en s. - 67. V.A. wel naer in. B. eest w. in. - 68. V.A. Scaemdi man felre m.B. Scamdi minsce. - 69. V.A. Hine nes dies m. - 70. V.A. Die m.d.v. niene s. B. Die m.d.v. nine. - 71. V.A. Het es meest a. honden. B. Hets meest. - 72. B.D.s.o. suvere st. - 73. V.A. Hondine. B. Hunden. - 74. V.A. articike. B. arthritike. - 75. V.A. riecse een h.B. riecse een h. dragende. - 76. V. Hi eft u. A. Hi eft up. B.H. licht s.b. margenoot+ L. 35 a. margenoot+ V. 23 b. [tekstkritische noot]777. V.A. wort. B. wordt. - 78. B. Dietsch. - 79. V.A. Castorum. V. horen hoden. A. hare hoden. B. sine h. - 80. V.A.D.s. nutte te vele n.B.D.s. nette te vele n. - 81. V. is. B. dits d.m. ombe j. - 82. V.A. bever. B. alse d. bever. L. ever. - 83. V.A. bijttise of selve. B. bit h. af s. twaren. - 84. V.A. latene d. jagher. B. laetene d. jegere. - 85. V.A. Ist datmen a. dien j.B. Ende alse menne anderwerf j. - 86. V.A. niet ne. B. Dan t. hi d. hi niet dr. - 87. V.A. weder. B. valt vor d. jaghere. - 88. V. hier w.A. hir w.B. Pollanen secgen hir w. - 89. V.A. Hare bevere. B. bevere h. haer hoefde b. - 90. V.A. wi meeren segghen k.B. wi niren secghen k. - 91. V.A. mochtsi dan. B. mochsi dan. - 92. V.A. bevere. B. Di bevere. - 93. V.A.B. ene g. - 94. V.A. spreict. B. seit. - 95. V.A. Dat als hi. - 96. V.A. Daer si misselic hevel v.B. messelijc. - 97. V. Sine libbe e. nuttelic. A. libbe e. nuttelic. B. libbe e. nettelijc die. - Vs. 797 en 798 in omgekeerde volgorde bij V., A. en B. - 98. V.A. Want hi waent dat men bedi j.B. Hi waent dat menne bedi j. - 99. V.A.B. het gheneset. - 800. V.A. Thevel. A. af. B. Devel d. af. margenoot+ A. 49 d. margenoot+ L. 35 b. voetnoot1) Lees met de varianten: Die sijn nutte te vele noden. voetnoot2) Vs. 790 is in eenige Hss. geheel bedorven. Lees: Recht als wi niere legghen kinnen. In plaats van legghen hebben de meeste Hss. segghen; doch blijkens het Latijn zal men wel moeten lezen: legghen, als reeds Prof. Bormans opperde. - N.R. Poloni dicunt simile hoc esse in illis castoribus, qui apud ipsos sunt, quia testiculi castoris non eminent extra, sed intus in ventre iacent sicut renunculi. voetnoot3) N.R. fel evomit... ad multa medicamenta utile. margenoot+ V. 24 a. voetnoot4) N.R. Eius coagulum curat morbum caducum. [tekstkritische noot]801. V.A. ne m. - 2. V. Sijn staert en si d. watre beneven. A. Sijn staert ne s.d. watre beneven. B. Sijn steert e.s.d. watere beneven. - 3. V.A.E. die e.g.a. een v.B. Entie es ghescepen a.e.v. stert. - 4. V.A. spreict hets s.a.B. seit hets. - 5. V.A. van den v.B. steert s. na vesce. - 6. V.A. etene. B. Bedie etene s. gewisce. L. hetene. - 8. V.A. Marswijn heet s.e.n. al. B. Maer some eten sine e.n. al. - 9. V.A. al anderwaer. B. vlesch dats waer. - 10. B. steert. - 11. V.A. Entie u.v.B. es ontbr. - 12. B.S. ende oec niet b. - 13. V.A. gheene. B. gheene b.o. derde. - 14. B. sire werde. - 15. A. up. - 16. B. water oft dalt. - 17. V.A. hi. A. jofte. B. Wattet dalet o. clivet. - 18. V.A. sijn st. B. So dattie steert i.w. blivet. - 19. V.A. Buters scortsen e. blade. B. Scorse van bomen entie blade. - 20. V.A. Heeti. B. heeft. - 21. V.A.d. hi w.B. dimen. - 22. V.A. biten e.d. bever wr. B. es die bever wr. - 23. V.A.W. so hi. V. mit. B. Wat dat. - 24. V.A. Ne. B. Dat en l. hi niet o. - 25. V.A. Hier bi beseffet. B. dore. L. Eeer. - 26. V.A. scrivet sijn n. voetnoot1) Lees met de varianten: Sijn staert en si. - N.R. non potest diu subsistere, nisi caudam in aqua teneat. voetnoot2) Lees met de variant B.: Maer some eten sine ende niet al. N.R. cauda eius sicut pischis, unde a Christianis in ieiunio comeditur pars ipsius caude esibilis, pars vero usibus interdicta. voetnoot3) Lees met de variant: al anderwaer. - N.R. residuum autem corporis eius caro est. margenoot+ A 50 a. margenoot+ L. 35 c. voetnoot4) N.R. Edificat ergo domum suam super aquas faciens mansiones diversas, ut cum aquis crescentibus ascendat. [tekstkritische noot]827. A. mit. B. seit. - 28. V.A. Te w.g. te samenen B. Te samen alle te woude varen. - 29. V. bomen. A.B. bome. - 30. V. mit, mit. A. Mit. - 31. B. afghebeten d. hen. - 32. V.A. sire een d.h. gevoeghet. B. si e.d. hen. - 33. V.A. werpene dan upwaert onsoete. B. werpen d. opwaert wel onsote. - 34. V.A. ladent. B. ladene tusscen. - 35. V.A. slepent. B. slepenne. - 36. V.A.D. ne d.s. niemen. B.D. en d.s. niemenne. - 37. V.A. vremden uut vremden. B. vreemden ute. - 38. V.A. Doen si alle dusghedane. B. Doen si dusghedane. - 39. V.A.B.W.s. in eyghendome. - 40. V.A. Ander, houden. B. Ende a. secghen. - 41. V.B. haren tanden. - 42. V.A. te b.B. nine moghen. - 43. V.A. bevers. B. bevers kinnen jaghers. - 44. V.A. up. B. opten rucge. - 45. B. den ontbr. - 46. V.A. laetse lopen. B. Ende l. lopen. - 47. V.A. om II. B. Di oude. - 48. V.A. Om d. sire of hare. B. Om d. sire af. - 49. V.A.E. die scortse dat sise e.B. scorse di s. - 50. V.A. Up d. voet. A. si. B. vote. - 51. B. vor hem i.d. vote. - 52. V.A. Sine s.m. goeder m.B. Sine s.m. guder. L. goeden. - 53. V.A. scoertse eti d.B. scorse et hi. - 54. V.A. poot geluken. voetnoot1) Lees met de variant in vs. 833: Ende worpene dan opwaert onsoete, en in vs. 834: ladene, in plaats van latene. - N.R. unum pro vehiculo resupinatum pedibus elevatis in terram proiiciunt, et inter eius crura ligna abscisa artificiose componunt et sic ea cauda trahentes ad proprium tectum deducunt. margenoot+ V. 24 b. voetnoot2) Lees in vs. 836: niemen (niemenne) voor ghemene; in vs. 937: ute voor ten, en in vs. 839: in eyghendome, voor te menighen doene. - N.R. talem iniuriam non faciunt castores hiis castoribus, qui inter eos educati sunt, sed illis qui de alienis partibus ad se venerunt talesque sub certa custodia in servitute redigunt. margenoot+ A. 50 b. margenoot+ L. 35 d. [tekstkritische noot]856. V.A. Als. B. der ontbr. - 57. V.A. meere entie clauwen. B. meerre entie. - 58. V.A. vorste. B. vorste r. alse die h. - 59. V.A. Dies prijsmen. B. Dies proeftmen. L. Die. - 60. V.A. Om dat dier v.B. Om dat dit dier vore. - 61. A. up. B. Alse die h. op lant. - 62. B. achter. - 63. V.A. Te swemmene. B. Te swimme. - 64. V.A. die es. B. tans. - 65. V.A. So weltijt als. B. Weltijt so hi. - 66. V.A. nemet. B. Henen h.v.e. nempt. - 67. B. Of. - 68. V.A. dicken. B. Ende ontbr. - 69. V.A.D. dien b.B. Dattie. - 70. V.A.B. starc e.g. - 71. V.A.B. beneden. L. beneven. - 72. A. houden b. - 73. V.A. ente kaken been. B. ende cake al een. - 74. V.A. massijds ende. B. Beide tant ende kinnebacbeen; doch de drie laatste woorden door eene latere hand ingevuld. L. et al. - 75. V.A. Sijn haer. B. Sijn smere. - 76. V.A. So swarter soet mee. B. So swarter soet meer te prisen. - 77. V.A. dat dit h.B. seit dat d.h. oud. L. die dit. - 78. V.A. hare wel. B. alle hare wel goud. - 79. V.A. een dinc. V. dat s.B.E. ene dinc di s. es dire. - 80. V.A. heidine. B. die h. manire. - 81. B. den er. wee d. voetnoot1) N.R. Dentes habet acutissimos, duos superius et duos inferius, qui sunt idem.... cum labris osseis. voetnoot2) Deze twee verzen zijn in ons teksthandschrift weder deerlijk bedorven. Lees met de varianten van V. en A.: Sijn haer es edel ende goet, So swarter soet mee te prisene doet. N.R. pellem delicatam et nobilem, quae quanto nigrior, tanto preciosior. margenoot+ V. 25 a. voetnoot3) N.R. Istius animalis pili in pelle deaurari possunt et utuntur eis orientales Sarraceni in ornatu capitis et armorum. [tekstkritische noot]882. V.A. Dien es bevere sere g.B. Dien es bevers smeere g. - 83. V.A. hem. dan d.l.B. hem dien lede. - 84. V.A. Machet grote. B.M. dit grote. - 86. V.A. sine hoden. B. sinen h. - 87. B. cullen. - 88. V.A.B. Entie roke. L. roken. - 89. V.A. dorgoede. B. goede. - 90. B. Di v.d.j. heeft. - 91. V.A. dat es ene b.B. ene. - 92. A. af. V.A. spreict in der geeste. B. af spreect in der jeeste. - 93. V.A. wulf gheliket. B. hi d. wol gheliket. - 94. V.A.M. dat spekelende. B.M. dat sp. - 95. V.A. Ute Ethiopen so. B. Ut Ethyopen. - 96. B. di wi. - 97. V. vindmense. - 98. V.A. Ponpeius. - 99. B. dirste dise. - 900. V.A. Rome. B. Rome brachte. - 1. V.A. Calepus. B. Calempus es. - 2. B. Seere st. - 4. V.A. Gheen jagere ne mach. B. Gheen jaghere. - 5. V.A. lang horne sietmen hem. B. horne si dr. - 6. V.A.B. Ende gh. g.d. saghen. - 7. V.A. dat het. - 9. V.A. het. voetnoot1) Lees met de variant B.: Hem es bevers smeere goet. - N.R. Castorium calefacit et desiccat et habet humorem extenuandi spiritum illorum qui spasmum patiuntur. margenoot+ A. 50 c. margenoot+ L. 36 a. voetnoot2) N.R. respersum est per totum pardorum maculis. voetnoot3) Lees: Calopus. - N.R. Calopus. margenoot+ V. 25 b. [tekstkritische noot]910. V.A. Up d. Eufrate. B. Optie Eufrate. - 11. V.A. eenrande. B. erande. - 12. V.A.D. cleene. V. roede. B. cleine l. roden. - 13. V.A. alset danne. B. alst d.g. heeft. - 14. V.A.E. hem dinc dat in f. levet. B.E. hem donct d. met f. leeft. - 15. V.A. Gaet het. B. Gaet dan. - 16. V.A. sinen horne. B. sinen hornen. - 17. V.A. weedauwe. B. in den dauwe. - 18. V.A. horne gecant. B. horne ghetact. - 19. V.A. Verwarren in ghone. B. in die teelgen. - 20. V.A. alre eerst so moet het. B. alre irst moet beelgen. - 21. B. gheeft enen vresseliken luet. - 22. V.A.B. Dan comt. - 24. V.A. maerct hir an exemple. B. hir e.g. - 25. V.A. starke. B. starke d. nimene. - 26. V.A. niet ne v.B. nine. - 27. V.A. niene a.B. niet a.d. oft d. - 28. V.A. niewer. B. nembermeer. - 29. V.A.B. Cameleo p. - 30. V.A. Leset men. B. Leest men d. een. - 31. V.A. die es. B.I.E. ende d.g. - 33. V.A. kemel als na. B. Hoeft n.d.k. hals n.d. parde. - 34. V.A. Voete, herts. B. Ende vote, hers arde. - 35. V.A. ghesplect. B. ghespekelt. - 36. A. scone. B. Rome. - 37. V.A. brocht. B. bracht. margenoot+ A. 50 d. voetnoot1) N.R. Est autem ibi frutex herethina virgultis subtilibus et prolixis. Cui dum adveniens cornibus alludit. Ipsa cornua obligat in virgultis pugnans, quamdiu nec liberare se valens exclamat horrifice. Verg. Buch d. Nat. 132: ‘ain tier, daz sich hengt mit seinen hörnern in die singrüen.’ margenoot+ L. 36 b. margenoot+ V. 26 a. [tekstkritische noot]939. V. Duutsche. V.A. ene g.B. in Dits di g. - 40. V.A. horne, wreet. B. horne heeft s.e. wreet. L. vreet. - 41. V.A.B. enen b. - 42. V.A.H. weide. B. weide leet. - 43. V. berghen. A.B. berghe. - 44. V.A. connen b.B. si hare c. - 45. B. Haer m. es sere guet. - 46. V.A. alsmer libbe. B. Mar alsmaer libbe. - 47. V.A. corumperthet. B. Soe corrumpeert wantie. - 48. V.A. Segsi n.w. ene b.B. Seitmen en es n. weert ere b. - 49. B. Vif maent dracht. - 50. V.A. alsmen v.s. weet. B. weet. - 51. V.A.B. vorwinter. - 52. V.A.A. datsi. B. lenten. - 54. B. Dit sijn de beste scaep geacht. - 55. A. Isidorius. V.A. spreict o. hier. B.I. spreect o. hier. L. yer. - 56. V.A. es luxurieus. B. Dattie boc e.e. luxurieus. - 57. V.A. wil. B. Dat a.b. wilt r. - 58. V.A.B. Sijn o.l.e. gliden. - 60. B. nachte. - 61. V.A. navens niene. B. savons. - 62. A.B. levre. - 63. V.A. Hie s. navons. B. savons. - 65. V.A.D. nochtan dicken up. B.D. nochtan d. opten. - 66. V.A.B. Die buc l.g.m. - 67. V.A. navonts. B. savons. - 68. V.A.B. seit vorwaer. margenoot+ A. 51 a. voetnoot1) Lees met de varianten: Haer weide. - N.R. in convallis pascitur, in montibus et in ramis arborum. voetnoot2) N.R. sed statim ut coagulum fit, viciatur. margenoot+ L. 36 c. voetnoot3) N.R. cuius oculi in transcensum ob libidinem. [tekstkritische noot]970. V. wimbrawen. A. wiinbrawen. B. wincbrawen. - 71. V.A. Kytamniclarum. B. Kyramidarium b. seghet. - 72. B. phylophie. - 73. B. van den b. - 74. V.A. Alle h.B. Alle hare. - 75. B. seit. - 76. V.A.B. ontwaken. L. ontwalken. - 77. V.A. letargien. B. licgen. - 78. V.A. sware epilentien. B. Oft in sware epylentien. - 79. V.A. maect het. B. maket donkere. - 80. V.A. seghet hi vorwaer. B. vor waer. - 81. B. engerhande. - 82. V.A.B. pude. - 83. V.A.B. verbrant. - 84. B. Stoppet bluden te hant. - 85. V.A. lichame. B.E. jegen des lichamen v. - 86. V.A. drijnct. - 87. V.A. Heefstuud g. of oec g.B. Besestu dronken oft g. - 88. V.A. smare. B. smeere e. guet. - 89. V.A. quetsinghe. B.j. quetsinge d. - 90. V.A.B. die ontbr. B. es ontbr. - 91. V. up seer. A. upt seer. B. Maecter ene plaestre opt seer. L. op. - 92. V.A. horen dats. B. horne. - 93. V.A. Ghebarnet. B. Gebernt. - 94. V.A. Vor d. nosegate ende vor d.m.B. Optie nesegate. - 95. A. warlike. B. warlike h. devel. - 96. V.A. The hant so moeti. B. Stappans. - 97. V.A. Serpente. - 98. V.A. roke het es hare sede. B. Van den roke hets haer sede. - 99. B. hi es. - 1000. V.A. starc e. moelic d.B. starc e.e. moilijc. margenoot+ V. 26 b. A. 51 b. voetnoot1) Lees: Kyramidarium. voetnoot2) N.R. fumigium ex sanguine eius litargicos et lenticos excitat. margenoot+ L. 36 d. voetnoot3) N.R. Sanguis eius venena bibita extinguit si bibitur. [tekstkritische noot]1001. V.A. horne in hovede leget sine c.B. horne in hoeft leit sine c. - 2. V.A. es oec goet. B.v. seker m. - 3. V.A. Dat het scinet d. ademant. B. scoret d. adamant. - 4. V.A. meesters ne v. - 5. V.A. boete e. den b.B. Geet b. es b.q. - Vs. 1006 is bij V. en A. in twee regels geschreven, om de kolom te vullen, daar er geen ruimte genoeg over was voor de miniatuur van Capreola. Daaronder leest men nog: Keert omme dander side. - 7. V.A. die ree. B. Capricola dats die r. - 8. V.A. aren pijnlic. B. haren pinlec embermee. - 9. V.A. Nochtan. B. Noctan, dire. - 10. V.A. bloot. B. Onnosel e. gudertiere. - 11. V. Criten. A. Cricen. B.A.d.r. die loept op l. - 12. V.A. soect si. B. wert soect si thant. - 13. V.A. om dat si v.B. Polioen om si v. - 14. B. Dat yser ghescoten in h.l. - 15. V.A. Reebucke. B. Reebucke v. om. - 16. V.A. Harde sere. B. Harde sere wel na. - 17. V.A. dats m. als si. B.E. dats als si. - 18. B. Ende a. - 19. V.A. sere. B. seer ontbr. - 20. V.A. vangmense. B. vaet mense. - 21. V.A.W. si a. dan v.B.W. sit a. dan vlien. - 22. V.A. hogheste. B. de hogheste b. sien. - 23. V.A.B. volghe d. jaghere. - 24. V.A. hi dan wort ghewaer. B. alsi wert. - 25. V.A. Datse, nedere. B. Datse. L. Dat si. - 26. V.A.E. si niet m. vort n. wedere. B. si en m. vort. voetnoot1) N.R. lapidem omni metallo insuperabilem. margenoot+ V. 27 a. A. 51 c. voetnoot2) Lees met de variant: Den haren. - N.R. bestia est seva in genere corporis sui, ad alias vero timida et mansueta nimis. voetnoot3) N.R. In Creta insula. - Lees: in Creten lant. voetnoot4) N.R. confugit ad montes altissimos. Tunc venator insequitur fugientem et ascendit post illam, que tamen veniens in altissimis cacuminibus montium altissimorum nec locum habet ascendere, nec potest de facili [descendere], quia naturaliter illi descensus difficilis et ascensus facillimus. [tekstkritische noot]1028. V.A. screiet soe d. omme. B. Dan. s. hets o.n. - 29. V. souct ontbr. B. hi soect. - 30. V.A.E. doese neder v.B. neder rollen. - 31. V.A. somwile clemmet. B. somwile climpt d.j. naer. - 32. V.A.D. hi mede m.v.B.D. hi neder m.v. daer. - 33. V.A. montangen (montaengen) oge. B. optie montanien. - 34. V. oghe. A. hare hoghe. B. gaen haer oghe. - 35. V.A. siet soe. V. verre. B. lide v. verre. - 36. V.A. Joft j.s. dat soe s.d.B.j. sien dat s.s. an. - 38. B. dijt al. - 40. V.A. Moreie al b.B. Moreie. - 41. V.A. gheburstelt. B. Dat es gheborstelt. - 42. V.A.B.E. als. B. scrijft. - 43. B. onghier. - 44. V.A. werpet. B. werpet ut sinen b. vir. - 45. B.D. dier h. - 46. V.A. haghedochten. B. hacdochten e. in dipe h. - 47. B.e. oec fel. - 48. B. genuget. - 49. V.A. het. B. nemter d. oft vire. - 50. V.A. starte starke. B. Vaste b.d. sterte scire. - 51. V.A.B. trect hise. - 52. V. mitter. B. sine hole m.v. - 53. V.A. ne vinde. B.D. vinden niet can w. - 54. V.A. ist. - 55. V.A. Ende het d.m. seere o.A. ontschiet. B.N. d. minsce onsiet (de plaats voor sere opengelaten). margenoot+ L. 37 a. margenoot+ V. 27 b. A. 51 d. voetnoot1) N.R. Cathus. voetnoot2) N.R. in Archayda. - Lees alzoo met de variant: Moreie. voetnoot3) Lees in vs. 1051 met de variant: trect hise. - N.R. per caudas tres aut quatuor apprehendens vi fortitudinis sue in antrum trahit occulte gressu retrogrado, ne scilicet investigari possit de facili. [tekstkritische noot]1056. V.A. ne laet s. lagen. B. laet s. lagen. - 57. V.A. Het ne w. so vro. B. Ende w. - 58. V.A. scade ontbr. - 59. V.A. Cefusa e. ene wonderlike. B. Cefusa e.e. wonderlike. - 60. V.A. spreict. B. af spreect S. jeeste. - 61. B. Rome brachte. - 62. V.A. Dat m.t. wondere besien. B. Ende dat m.t. wondere besien. - 63. V.A. Hare a.v. ende b.B. vote e. been. - 64. V.A.B. schinen. - 65. V.A. hare voerste. B. hare vorste. - 66. V.A. menschen. B. Alse menschen. - 67. V.A.B. hert. - 68. B. die en es ontbr. - 69. V.A.B. Ghehornet. - 70. V.A. hevet. B. Ende alsi II jaer h. ontgangen. - 71. V.A. Beghonnen h.d. horne ute g.B.B. die horne ut gaen. - 72. V.A.E. elxs jaers s.w.B. elcs jaers. - 74. V.A. telch vort. B. telech v. twaren. - 75. V. Nemmer telghe. A. Nemmeer telghe. B. Nember telghe. - 76. V.A. meersen. V. ommer. B. merren vorwert an. - 78. V. als. V.A. wassene. - 79. V.A. horne. B. Sijn horne. - 80. V.A. Als h.s. beseffet. B. beseffet. - 81. V.A. Of a.h. doude. B. Oft alsem doude. - 82. V.A. So ontbr., serpente. B. Soeken s. serpentine. - 83. A.V.B. ten f. margenoot+ A. 52 a. margenoot+ V. 28 a. margenoot+ L. 37 b. voetnoot1) Lees met de variant: schinen. - N.R. cuius posteriorum pedum crura nec non vestigia humanos artus mentiebantur. voetnoot2) N.R. quum cervus fuerit biennis. voetnoot3) N.R. spiritu narium suarum serpentes extrahunt de cavernis, quibus devoratis fontem petunt. [tekstkritische noot]1085. V.A.E. ver juegheden sijn si swaer. B.E. in dochden sijn si swaer. - 86. B. Augustinus scrijft vor waer. - 87. V.A. beter weiden. B. betere weiden riden. - 88. V.A. si w.B. si w. selen. - 89. A. starcste. V.A. swemmet. B. starcste swimmen vore. - 90. V.A. ander. B. dandere v.h. alle a. - 91. V.A.E. hovet l. up. B. Elcs hoet l. op sanders. - 92. V.A. andren. - 93. V.A.D. elc andren s. in s.B. elc andren stae. - 95. B. Alse d. hert wille. - 96. V.A. Verwoedsi. B. wel na tien t. - 97. V.A. sere worden si verhit. B. seere werden s. verhit. - 98. V.A. Ende na. B. Ende na oeste. - 99. B. seit. - 1100. V.A. in risen. B. riser. - 1. V.A. narenstelike. B. Dicke h. nerstelike. - 2. V.A. leerense ligghen. B. licgen heimelike. - 3. V.A. starc s. leersi. B. starc leren. - 5. V.A.B. Herts c.d.i. die m.B. sterft. - 6. B. verduct (verduet?) e. verderft. - 7. V.A. ende het es goet t.s.B. ende het es. - 8. V. Jeghens der serpens. A. Jeghen des serpens. B. Guet j. serpente. - 10 V.A. Hoorsi. V. gherne t. menighe stonden. A. gheerne t. menighen stonden. B.H. si node tallen stonden. voetnoot1) Lees met de variant: te betre weiden. - N.R. Cum fluvium transire volunt gratia pascuarum. voetnoot2) N.R. cornua sua clunibus invicem sustentant. margenoot+ A. 52 b. margenoot+ V. 28 b. margenoot+ L. 27 c. voetnoot3) N.R. pariunt geminos fetus, quos studiose occultant et absconditos inter frutecta... vertere castigant ad latendum. voetnoot4) N.R. Cum insequuntur a canibus mirantur latratus, ideoque secundum ventum vias dirigunt, ut voces cum ipsis recedant. Mirantur etiam sibillum fistularum omnemque concentum. [tekstkritische noot]1111. B. seit. - 12. V.A. up gherechter h.B. met gerechten oren. - 14. V.A. dyptane. B. si teruut d.h. diptane. - 15. V.A. maecten. B. Eirst d.m. maecten. L. makede. - 16. V.A.B. hert was. - 17. V. enen venijnden. A.B. enen ghevenijnden. - 18. V.A. Haddi dat c.e. ghenas w.B. At hi dat c.e. ghenas altemale. - 19. V.A. Herts v.v.e. dicken gheten. B. Herts vl. dicke gheten. - 20. V.A. wilment. B. Verdrieft. - 21. B. Peersen hystorie. - 22. V.A. die hrt (hert) die te. B. Dattie hert. - 24. V.A. dorseere. B. scuet hi altoes sere. - 25. V.A. en ontbr. B. Alsi s.h. heft. - 26. V.A. daermen niene. B. daermenne en s. - 27. V.A. hetet i.d. donkere. B. etet in donkerre. - 28. V.A. Dan, wulve. B. Dan. L. Dus. - 29. B. Alse. - 30. V.A.B. wapine. - 31. V.A. als h. horne nuwe. B. hare horne neve s. - 32. V.A. sonneschijn. B. sonne scijn. - 33. V.A. Om d.s.d. sullen. B. Om d.s.d. selen. - 34. V.A. sire up. B. Ende d. sire op. - 35. V.A. si. - 36. B. Proven ofte. - 37. V.A.B. Haren rechteren horen. B. weerde. - 38. V.A. int water s. in die aerde. B.S. in watere ofte in eerde. - 39. V.A.B.E. dat s. voetnoot1) Lees met eene kleine wijziging der variant: opgherechter oren. - N.R. Rectis auribus acutissime audiunt. voetnoot2) N.R. daptanum herbam. voetnoot3) N.R. ut maturescant et desiccentur. margenoot+ A. 53 c. margenoot+ L. 37 d. margenoot+ V. 29 a. voetnoot4) N.R. invidentes dextrum cornu medicaminibus utile negant reperiri. Ideoque in aquis mutant cornua, ut illuc ab humanis visibus occultetur. [tekstkritische noot]1140. V. goet ontbr. B. alse. - 41. V.A.B. sine roke. - 41. V.A.B. serpente. - 43. B. Alsi. - 45. V.A. Ute sire herten. B. Ute s. herten. - 46. V.A.E.b. salmen sticken m.B. te stucken. - 47. B. gheeft vor want. - 48. V.A.B. starken. - 50. V.A.B. horen te berne. - 52. V.A. Dats g.B. Want het es. - 53. V.A. Up d. - 54. V.A. dit als hie s.B. alsi s. - 55. V.A. Eist. - 56. V. des mensche bloet. A. den mensche tbloet. B. Oec den vrouwen. - 57. V.A.B. lichamen. - Vs. 1156 en 1157 in omgekeerde volgorde bij B. - 58. V.A. doot het. B. doetmer m. - 59. V.A.B. Die hem. B. bewijnt. - 60. V.A. Serpente ne s.B. Serpente. - 61. B. matrise v. den inden. - 62. V.A.M. oec e.B. Daer machmen. - 63. V.A.B. Die vr. L. Vrouwen die. - 64. V.A. March v.d. hart (hert) dats s.g.B. March. - 65. V.A. het drivet u. leden. B. Dattet drivet u. leden. - 66. A. Dien n. V.A.B. siecheden. - 67. V.A. Ja jaghers. B. Ende jager. - 68. B. watere. - 69. V.A. hi sire m.B. hi sire m. wert. - 70. V.A. hert. B. hert o. dlut. voetnoot1) N.R. datur infirmantibus ad cardiacam passionem et sincopim. voetnoot2) N.R. Menstrua et fluxum ventris constringit. [tekstkritische noot]1171. V.A.B. herte. - 73. V.A. Dander. - 74. V.A. Mit g. onderhorichede. B. Ende doen hem grote verdechede. - 75. V. verduwende. A.B. verduwene. - 76. V.A. calvere d.o. weit vor w.B. calvere d. af weet over w. - 77. B. werder. - 78. V.A. best. B. Ende s.a. best. - 79. V. van de. B Chimera. - 80. V.A. menighen. B. in menegerhande m. - 81. B. Int, vind. - 82. B. Selsaenre iet c. en twijnt. - 83. B. hoech. - 84. V.A. seit. B. seid. - 85. B. tonfane. - 87. V.A. Sulctijt. B. Weltijt. - 88. V.A. cleden. B. aneghedaen. - 89. V.A. Prosentensise haren h.B. Prosinten s. haren h.L. andren h. - 90. V.A. doene sonderlanghe. B. doene. - 91. B. Chimera. - 92. B. nernst v. dien. - 93. V.A. viande. B. Dats dire viande eigien. - 94. V.A. spien. B. nauwe spien. - 95. V.A. prosente. B. presinte. - 96. V.A. Haren h. te t.B. Haren. - 97. B. met d. lieven. - 98. V.A. wacht. B. wach. - 99. V.A. Cyrogrillis e.e.d. bur g.B. Cyrogrillus, bore g. margenoot+ A. 52 d. L. 38 a. margenoot+ V. 29 b. voetnoot1) N.R. Caro cervi melancolica est et datur ad digerendum hinnulus, qui est cervi filius. voetnoot2) N.R. hanc bestiam captam Sarraceni precioso pallio coöpertam domino suo ut ei gratanter serviant offerunt. voetnoot3) Lees met de varianten: spien. - N.R. Nec dubium quin eas demones gratanter accipiant. margenoot+ A. 53 a. voetnoot4) N.R. Cyrogrillus. [tekstkritische noot]1201. V.A. ist c.e. cleine. B. Ende ontbr., eest. - 2. V.A. ist n.a. ghemeine. B. eest. - 3. V.A.B. allen d. - 4. V.A. es het. B. eest. - 5. V.A. Cymiculus. B. dat ontbr. - 6. V.A. Dier v.i. velen lande. B. Dier v.i.v. lande. - 7. V.A. ende ontbr. B. deerde, ende ontbr. - 8. V.A. uteghestolen. B. Nachs c. si uteghestolen. - 9. V.A.B. sc. ende toren. - Vs. 1208 en 1209 in omgekeerde volgorde bij L. - 10. V.A. wijngaerde. B. wingarden. - 11. V.A. Dan, marghenstont. B. Dan kiren. - 12. V.A. stoppen. B. stoppen w.d. gaets. - 13. V.A. daghes n. ne vindet. B. daghes. - 14. V.A. conijn woent. B. conijn woont. - 15. V.A. sere. B. stichten si sere. - 16. V.A. dicken. B. vele dr. - 17. V. Mescomt iet hem in ene s.A.B. ene s. - 18. V.A. So l. si w.e. dander. B. dandre. - 19. V. hare kennisse. A. hare kennesse. B. harre kinnessen. - 20. V.A. Ende l.B. ridet. - 21. V.A. Cricetus e.e. cleine. B. Crisecus e.e. cleine. - 22. V.A. Die. B. Polien. - 23. V.A. Also, eencoren. B. Alse, ecoren. - 24. V.A.B. hooft es swart. - 25. B. segemen. - Vs. 1225 en 1226 in omgekeerde volgorde bij V. en A. Vs. 1226 ontbr. bij L. - 26. B. Op d. rugghe r. opten buc. - 27. V. score. A. scoren. B. scoren eer. voetnoot1) N.R. infestum et rapax est et mortiferum ceteris animalibus terre. margenoot+ V. 30 a. margenoot+ L. 38 b. voetnoot2) Lees met de varianten: ende toren. voetnoot3) Lees met de varianten: van hare kennisse. - N.R. ceteri sociorum. margenoot+ A. 53 b. [tekstkritische noot]1228. V.A. huut. B. Eer mense m. bringhen. - 29. A. bekent. B. bediet. - 30. V.A. beden ne c. van. B. Bedie men ne c.v.h. ghetrecken. - 31. V.A. niemen. B. niet so h. - 32. V.A.H. ne d.B. dunct dat s. vel w. - 33. V.A. hout hi. B. hout hi d.h. heeft. - 34. B. die also leeft. - 35. V.A. Ende ontbr., tconijn. B. Woont in deerde alse een c. - 36. V.A. soe v.B. si v. - 37. V.A. Uten h.d. soe. B. Uten hole. - 38. V.A. ghietere. V. watre. B.M. geeter w. sc. - 39. B. heeft. - 40. V.A. Gheset, aerdrike. B. Gheset, eertrike. - 41. V.A. Also v. sinen s.B. Also v.s. sijnne. - 42. V.A. blivet. B.D. hi doot bliven d.i. - 43. V. Corocretes. - 44. V.A. Als S. scrijft in sine g.B. Alse S. scrijft in sine g. - 45. B. Vitri. - 46. V.A. luud h. wel naer a.B. lut heeft recht na den m. - 47. B. Sine o.o. tallere s. - 48. V.A. Negheen t.i. sinen m.B. Ende gheen. - 49. V. hevet starc. B. starc. B.E. start hevet e. gr. - 50. V.A.B. crachte en es. - 51. V.A. vreselic. B. vreesselijc. - 52. V.A. Vor d.t. en m.n. staen. B. Want vor den t. niet mach ghestaen. - 53. V.A. es ghescreven. B. es b. - 54. V.A. wulf. B. wolf. - 55. V.A. Catha pleba. B. Chathepheba. voetnoot1) N.R. pilus eius adeo tenaciter adheret pelli, quod facilius possit rumpi quam evelli. voetnoot2) Lees met de variant B.: niet. margenoot+ V. 30 b. margenoot+ L. 38 c. margenoot+ A. 53 c. voetnoot3) N.R. Cathepleba. [tekstkritische noot]1256. B. Vreesselijc seere e. onghier. - 57. A. up. - 58. V.A. Van der v.B. Van der vreselijcker. - 59. V.A. est e. ne b.B. eest en en bore. - 60. V.A. hevet. B.D. hals hevet swar. - 61. A. hen. B. hoofde. - 62. V.A. ist. B. beesten eest. - 63. V.A. yemen, onvorsien. B. iman. - 64. V.A. mettien. - 65. V.A. Hiis thant. B. Hies dan. - 66. V.A. Dat d. - 67. V.A. Die thovet d. ghehornt. B. Die thovet d. ghehornet. - 68. V.A. Dat het stijnct vor. B. stinc. - 69. V.A. oft hare v.B. oft haer verwoge. - 70. V.A. So c.B. Soe, tongevoge. - 71. V.A. Up hare. B. hare s.e. wert bevaen. - 72. B. Ende van. V.A.L. Ende ontbr. - 73. V.A. verlieset. B. verlijst. - 74. V.A. die d.d.o. kieset. B. die d.d. ombe kijst. - 75. V.A.B. so ontbr. V. hir B. nemt hir. - 76. V.A. Hort. A. hier van. B. Hort vort w. van d. D ic u sinde. - 77. B. Damna es e.d.d. so h. L.D. dats. - 78. V.A. grote d. ene g. (Bij A. is met kleiner letter na dat het woordje es bovengeschreven). B. Ende also groot alse es die g.L. es ontbr. - 79. V.A. starc n.s. grote voren. B.E. es starc n.s. grote voren. - 80. V.A. Het h.s. starc den h.B. Het heeft s. starc den h. - 81. V.A. riecthet e. het. B. riekende e. het. - 82. V.A.E. het c.s.l. hoeden. B. hoeden. margenoot+ V. 31 a. voetnoot1) N.R. caput gravidum. voetnoot2) Lees met de varianten: Dattet stinct voer onsen Here, Ende scijnt of et hare verwoeghe. margenoot+ L. 38 d. margenoot+ A. 53 d. voetnoot3) Lees met de varianten: hoeden, in plaats van ouden. - N.R. odore sagax et vite provida. [tekstkritische noot]1283. V. hoorne. A. horne. B. horne twee v.l. - 84. V. Upwert. A. Upwaert. B. Opwert hevet sinen g. - 85. V.A. gheslepen daer. B. gesleten daer. - 86. V.A. hant. B. Alse een minsche de h.o. - 87. V. Dammala. - 88. V.A.E. mi dochte so ist dau wilt. B. in dichs e.d. - 89. V.A. bloot. B.E. e. blode e. cr. - 90. V.A. aldus. B. dos af s. - 91. V.A. hever, metten. B. metten. - 92. V.A. hert met hornen sinen viande. B. hert m. horne sinen v. - 93. V. dauwilt es. A. dauwilt nes. B.M. dan welt es. - 94. V.A. proien des d.f.B. proie van d. - 95. V.A. beesten. B. beesten si b. - 96. B. ghemeinte. - 97. V.A. proien s. dier ogher h.B. proyen s.d. horiger h. - 98. V.A. So w. dat s.h. ene k.B.W. dat si hen bekeren. - 99. V.A. up h. - 1300. V.A. knapen. B. Beide r.e. knapen. - 1. V.A. Duran spreict. B. spreect. - 2. V.A. ene. B. ene vremde. - 3. V.A.B. starc. - 4. B. Alse. - 5. B. mode. - 6. V. sijn sels. A.B. selfs. - 7. V.A. Penset d. tonganc (tongane) hare s.B. Pinset sus tongane tstrect. - 8. V.A. Het werpet ute. B. Ende het werpt ut. - 10. A. maecse. B.E. het maecse. voetnoot1) N.R. Cornua habet.... acuta, aspera, longa, ultra cubitabilem modum et sursum ut palma hominis in adversum erecta. margenoot+ V. 31 b. voetnoot2) N.R. de quo Marcialis. margenoot+ A. 54 a. voetnoot3) N.R. cum... desperacione frangi ceperit. margenoot+ L. 39 a. [tekstkritische noot]1311. V. sire onreine. A. sire o.B. siere onreine locht. - 12. V.A. Dat het. B. ongaet m. vlocht. - 13. V.A. wanic d. een d.B. wanic; van de eerste hand: die vos. - 14. V.A.B.D. selden. - 17. V.A. corst. B. corst, siden. L. cort. - 18. V.A. soecti vlucht. B. ombe s.h. vlucht t. liden. L. vluct. - 19. V.A. der waghen slaghen. B. Ember i.d. waghen slaghen. - 20. V. Sulke tijt a. bi h. hort. A. Sulke t.a. hi h. hort. B. Weltijt so h.h. hort. - 21. V.A. Ende s. die rechtere. B. Hi set d. rechter been. - 22. V.A. luchtre. B. luchtere. - 23. V.A. heefti d. gheaert. B. Dat v. heft hi d. ende hart. - 24. V.A.E. ghevaerwet t. grawen w.B.E. ghevarwet t. grawen wart. - 25. V.A.S. smare. B.S. smeere w.e.w. - 26. V.A.B. mane in elke. - 27. V.A. mane. B. slamenne alse d. mane. - 28. V.A. Datmenre g. smaer in s.B. Datmer g. smeere in en s. - 29. V.A.B. smare. - 30. V.A.B.J.q. goet e. mare. - 31. V.A.B. wonderne. - 32. B. Want s. beete. - 33. V.A. smare so g.B. smeere. - 34. V.A. messelike. B. messelijc. margenoot+ V. 32 a. voetnoot1) N.R. animal est ut magnitudinem vulpes. voetnoot2) Lees met de varianten: die waghenslaghen. - N.R. in sinistro breviora, unde fit ut in valliculas rote, quas attraccione currus faciunt, positis pedibus dextri lateris valenter currant persecutoresque suos ita effugiant. voetnoot3) N.R. pellem villosam habet et satis rigidam. voetnoot4) Lees met de varianten: Sijn smare. - N.R. Sagina eius luna crescente augetur. voetnoot5) N.R. ungenta quibus dolores renum sedantur membrorumque lesiones. voetnoot6) Door Prof. Bormans zijn ‘op eigen gezag’ vs. 1333 en 1334 vòòr vs. 1331 en 1332 geplaatst, hoewel in alle Hss. de volgorde is als hier de tekst geeft. Hij heeft daardoor de bedoeling des schrijvers geheel verminkt. Verg. Buch d. Nat. 134: daz ist ain wunder, daz daz tier mit seinem smalz hailsam ist, und daz sein izz sô gar schädlich und swaer sint. [tekstkritische noot]1336. B. bi vromen. - 38. V.A. moetent s. tande. B. Hier af m. hi sine spise o. - 39. V.A. Esculacus. B. Eeculalius. - 40. B. Hi bescrivet dus. - 41. V.A. ghonen hare l.B. Bestrijct d.g. hare. - 42. V.A. Met das smare. - 43. V.A. wort t.b.i. haren n.B. wert te bat in har n. - 44. V.A. Sijn h. in o. wel ghesoden. B. hersenen in olien g. - 45. V. Dit. - 46. V.A. ans smenschen. B. Die ans m. sc. mah w. - 47. B. soud. - 48. V.A. Ghestreken. B. Gesterken. - 49. V.A.B. Bescermt. - 50. V.A. Dat hem gheene mort plage comt an. B. Dat hem geenne plage comt an. - 51. V. sijn h. - 53. V.A. nuchtere. B. nuchterne. - 54. V. mach. B. vercouden. - 57. V.A.D. en s. - 58. B. Nu hoort voort v.d.E. - 59. V.A. dolifant. B. Elaphas es d.o. - 60. V.A. ist elp. g.B. Dietsch elp. g. - 61. V.A. es gr. B. eist ontbr. - 62. V.A. mule hangt h. enen s.B. hanc. - 64. A. al. B. al s. besethede. voetnoot1) Lees met de variant: moetent voor moet. - N.R. quia venenata dentes eius inficiunt. margenoot+ A. 54 b. margenoot+ L. 39 b. margenoot+ V. 32 b. voetnoot2) Lees met de variant: mortplaghe. Ook is comt an der varianten boven mocht an te verkiezen. - N.R. per triduum a peste defendit mortalitatis. [tekstkritische noot]1365. V. heeft. B. heft. - 66. V.A.W. die beeste es hooch. B.W. die beeste. - 67. V.A.E. ne mach hem n.t. erden. B.E. en mach hem n.t. eerden. - 68. V.A.A. no condi. B.A. ne mochte hi n. ghedoghen. - 69. V. wisen. B.H. te voedene i. gheerre w. - 70. V. nemter. B. nemter met. - 71. V.A.E. doet daer m. B. doeter. - 72. V.A.B. Vitri. - 74. B. Har v. - 75. B.W. si g.i.w. sijn e.s. - 76. V.A. hout. B.E. oec haren p. hout. - 77. V.A. Toghet men hem. B. Toegenmen hem rooden w. ofte b. - 78. V.A. wast h. daer bi d.m.B. Daer af wast hem haer m. - 79. V.A. Hinden. - 80. B. onderwinden. - 81. A. Mettien. V.A. beesten e. doenre up. B. Met beesten en doere. - 82. V.A.B. casteel wel. - 83. V.A. dorbrekenre. B. dorbreker. - 84. V.A.D. en m.B.D. niet wederstaen twaren. - 85. V.A. luud. B.H. 1. hi es. - 86. V.A. Dat e.B. Dat hi e. - 87. V.A. thelpin dier. B. heeft telpen dier. - 88. V.A. Ute r. lesen wi. B. Ute r. - 89. B. cupidus. - 90. B.V. den t. maecmen. - 91. V.A. goet. B. goede. - 92. V.A. berrendmense. - 93. V.A. ter nosen tbloet. B. nesen. margenoot+ A. 54 c. voetnoot1) N.R. Cum enim elephas sit eminentior cunctis bestiis inclinandum se ad pascendum non potest. voetnoot2) N.R. audaces nimium, maxime cum eis in prelio vivere vel mori (l. vinum vel mortui) sanguis ostenditur. Verg. Buch d. Natur, 136: der im dan zaigt ain rôt wazzer oder rôten wein. margenoot+ V. 33 a. margenoot+ L. 39 c. [tekstkritische noot]1394. V.A. stopt het. B. Menisoen stoppet. - 95. V.A. emoroxde. B.M. een moroyde. - 96. V.A. Ne stoppen nieweroxde. B. Stoppen niewer. L. stopten. - 97. V.A. Dat m.d.e. gereden. B. Dat, ghereiden. L. Dan. - 98. V.A. Met s.v. wegebreden. B. Met sope v. weghebreiden. - 99. V.A. yvor. B. tant es yvore. - 1400. V.A.Dander beene d. ne s.B. Dat dandre alle niet e.s. - 1. V.A. no so. - 2. V.A. hye tande d. hare m.B. hi tande d. hare. - 3. V.A.B. Sijn c.b.e. der soe r. - 4. V.A. cromme s.d. waertste. B. cromme s.d. werste. - 5. V.A. houden bouken. B. leest. - 6. B. dos. - 7. V. maechde. A. maechden. B. maechde, wostine. - 8. B. Naecht. - 9. V.A. Die ene draghet e. vat. B. dracht en vat in d. vart. - 10. V.A. die ander draecht. B.E. dandre e. scarp s. - 11. V.A. gaensi vort. B. Soete, vort. - 12. V.A. verhort. B. Alse. - 13. V.A. hire. B. Comt hi. - 14. V.A. als hi s. den m.B. maechde. - 15. B. Naturlijc mijnt. - 16. V.A. So l.h.d. zuvre. B. So lecht hi d. suverhede. - 17. V. Hare borste e. haer lijf abbloot. A. Hare barste e. haer lijf. - 18. V.A. So hevet hire. B. hire i. genoecte. - 19. B.D. hi daer slaept m. vart. - 20. V.A. Die j. hevet. V. zwaert. B. Die ene j. heeft dat swaert. - 21. V.A. Si steectene. B.E. wontene m. sp. voetnoot1) N.R. Elephanti.... intus ad mandendum sunt dentes quatuor praeter eos qui permanent (l. praeëminent), masculis reflexi, feminis vero recti atque parvi. - Zoowel ons teksthandschrift als V. en A., hoewel bedorven, geven hier de ware lezing aan de hand van het onverstaanbare vs. 1400. Lees: Dandre binnen die en sijn. margenoot+ A. 54 d. margenoot+ L. 39 d. margenoot+ V. 33 b. [tekstkritische noot]1422. V.A.E. die ander ontfaet d. bl. B. Die andre joncfrouwe ontfaet d. bl. - 23. B.E. dus blijft d. edel d.d. - 24. V. verwet. A. varwet. B. varuwet. - 25. V. Purpere die c.A. Puerpere die c.B. Purpure die c. - 26. V.A. Die h. - 28. V.A. ute. B. ute J.s. woeet. - 29. V. ionfrouwen. V.A. die ontbr. B.D. twee jonfrouwen b. - 30. V.A.B. Twee wette. - 31. V. douwe entie niewe. A. entie niewe. B. neuwe. - 32. V.A. karstine. B. kerstine. - 33. V.A. Synagoghe. B.S. dat J. - 34. V.A. bose. - 35. V.A. Datsi d.B. side ontbr. - 36. V.E. die o. - 37. V. kelect up d. altare. A. kelect up d. outare. B. ceelc opten outare. - 38. V.A. vel dat purpure clare. B. vlesch dat purper clare. - 39. V.A.V. Jhesus w. ghevarwet. B. Want Jhesus w. ghevarewet. - 40. V.A. chierhede. B. utnemender. - 41. B. sinct d. brut i. hare s. - 42. V. is. B. lijf es wijt. - 43. B. dusentecht ut verc. - 44. V.A. Vort. B. seldi. - 45. V.A. elpin dier. B. timt. - 46. V.A. vindi. - 47. B. alst d.g. seegt. - 48. V.A. die vraie. B. op die vraye. voetnoot1) De lezing der variant is hier te verkiezen: Die ander joncfrouwe ontfaet dat bloet. N.R. excipitque altera puella in urna fusum sanguinem. - Verg. vs. 1436, dat op dit vers terugslaat en de verbeterde lezing bevestigt. voetnoot2) Vs. 1438-39 zijn in ons teksthandschrift weder deerlijk bedorven. Lees met de varianten: Dat soete vel, dat purper claer Van Jhesus was ghevaerwet daer mede. voetnoot3) Het slot dezer vermakelijke mystiekerij is ontleend aan Hoogl. 5, 10. [tekstkritische noot]1449. B. Alse. - 50. V.A. staen. B. Metten eigenen d.t. ghestaen. - 51. V.A. bloutene sere e. sl. B. So blumen even hont. - 52. V.A. In wies b.B. Die in wies b. staet. - 53. V.A.B. comter. - 54. V.A. Die d. hem wille doen o.B. Ende dan wilt dat d. sijn o. - 55. V.A.E. verscreckene v.d.d.B.E. men versteectene v.d.d. - 56. V.A. So es die beeste s.g.B. die beeste. - 57. V.A. ghonen d. sulke e.B. soe d. geven d. grote. - 58. V.A. Diese. B. Dise quijt. - 59. V.A. Dat si hem blivet o.B. Dat soe hem b.o. - 60. V.A.B. soude. - 61. A. onbant. - 62. B. euweliken. - 63. V.A. telpin dier. B. telpendier ende. - 64. V.A. nijde. - 65. V.A. nemmermee ne. B. en ontbr. - 66. V.A. groot e. starc v.l.B. starc. - 67. V.A.E. laghet d. diere. B.E. jaghet d. diere. - 68. B. gadre. - 69. V.A. cnoopt hem o. die voete d. start. B. cnoopt hem omme de voete. - 70. B. ontcnoopt m.v. - 72. V.A. vaert hem d.d. in hant. B. vaert hem d.d. thant. - 73. V.A. oghen e. in nosegate. B. nesegate. - 74. B.W. en maget g.b. - 75. V.A.B. snavele. margenoot+ A. 55 a. voetnoot1) De hond in vs. 1451 maakt hier eene wonderlijke vertooning en moet uit den tekst verwijderd worden. Enen hont is zeker bedorven uit ende hout, d.i. houwet, hetwelk men in den tekst herstelle. - N.R. In primo quum captus est a venatore percutitur ab eo multis et tribulatis verberibus. Venatore ergo verberante elephantem accidit alius, qui vult habere obedientem, et liberat eum de manibus verberantis. - Ook vs. 1454 is bedorven en te veranderen in: Die dat dier hem wille doen onderdaen. margenoot+ L. 40 a. margenoot+ V. 34 a. [tekstkritische noot]1476. V.A.B. sughet ute. - 77. V.A. elpin diere. B. elpendiere dbloet. - 78. V.A. als die. B. alse die. - 79. V.A. Dat d.d.e.s. groot een d.B. Dat d.d. es also groot een d. - 80. B. alt ontbr. - 81. V.A. luttel ghenouch e.t. tueghe. - 82. V.A. Dies drancs wort d.d. an hueghe. B. Die drake wert des bloets in hoghe. - 83. V.A. wort dronkich an dien dranc. B. wort d. an dien dranc. - 84. B. wert so c. - 85. V.A. moet v. dor dien n.B. Dat hi moet v. dor. L. met. - 86. B. valt s. den andren d. - 87. V.A. hort m. wilkerande. - 88. V.A. belaghet. B. belaghen. - 89. V.A. Si marken. B. Si merken nauwe sere. - 91. V.A. Ist, ist. B. Eest o. roeke ofte. - 92. V. nemen si nauwe g.A.B. nemen si nauwen g. - 93. V.A. Dat si up hem vellen. V. die l.B.D. si op h. vellen een l. - 94. V.A. ende vast. B. euwelike. - 95. V.A.B.D. si die serpente b. - 96. V.A. vertartse. - 97. B. scrijft. - 98. V.A. die suen. B. Alse d. soen s.v. haren j. - 99. V.A.E. die hyen van V jaren. - 1500. V.A. noten. - 1. V. nooten. B. noeten. - 2. B. Ende ontbr. voetnoot1) N.R. Itaque cum biberint dracones eorum sanguinem, ruunt pelue (l. bellue), nec non ipsi dracones inebriati sanguine mole ruencium opprimuntur. voetnoot2) Lees met de varianten: belaghet, voor beleit. - N.R. elephantes draconibus hoc modo insidiantur. margenoot+ A. 55 b. margenoot+ L. 40 b. voetnoot3) N.R. ibique iacentes mole tegminis opprimunt. voetnoot4) Lees met de varianten: Si vertartse. - N.R. invasumque conculcat pedibus, donec occidat eum. margenoot+ V. 34 b. [tekstkritische noot]1503. V.A.E. in elc jaer nemmere. B. Ende oec nemmeer in elc jaer. - 4. V.A.M. sc. der o.B. Scamenesse hebben si ende vaer. - 5. V.A.E. note hemelike. B.E. noeten heimelike twaren. - 6. V. ne keeren. A. ne keere. B.N. kiren n. te haren s. - 7. V.A. ghedoghen na h. manieren. B. na h. manieren. - 8. V.A. lopende. B. lopende riviere. - 9. V. stride. V.A. haer s.B. Si en s. - 10. V.A. overspel ne d.B. overspel doen. - 11. V.A. marc. B. merke h. maniren. - 12. V.A. dese dulle stomme diere. B. dese stomme dulle. - 13. B. rijddet danderen. - 14. V. wanderen. B. die ontbr. - 15. V.A. mit. B. jare ombe m. haerre. - 16. B. hare d. af wert. - 17. V.A. so gaet soe. B.g. soe. - 18. V.A.B. Hare v.t. werpene. - 19. V.A. vellet up die eerde (erde). B. viel so op deerde. - 20. V.A. Nemmermee ne m.B. Nembermeer mochse. - 21. V.A. si alle te handen. B. altehanden. - 22. V.A. Hare calvere in heylanden. B. Hare calvere op eilanden. L. Ende c. - 23. V.A. alle. B. es om d.s. - 24. B. Dat si. - 25. V.A. alsoe. B. ember. - 26. V.A. hye bi hare dan al. B. hare dan al. voetnoot1) N.R. Biennio coeunt binis nec amplius in anno diebus, pudore numquam nisi in abscondito. - De aannaming tot matiging aan den mensch, ‘die ewelike notet’, nota bene! is in ons teksthandschrift eenigszins ongepast, daar een paar verzen later nogmaals eene terechtwijzing volgt. Men kieze de lezing der variant B., die ook met den Latijnschen tekst overeenkomt, en leze in vs. 1503-05: Ende oec nemmeer in elc jaer. Scamenesse hebben si ende vaer, Ende noten heimelike twaren. Hemelike, zonder de aspiratie emelike, gaf zeker aanleiding tot de dwaze verknoeiing in ewelike. voetnoot2) N.R. trahit in utero per biennium. voetnoot3) N.R. Nam fetus in terra cadens surgere non valeret. voetnoot4) N.R. fetus suos reponunt in insulis propter dracones. [tekstkritische noot]1528. V.A. waer eens ne d.B. eens. L. een en. - 29. V.A. het es. B. hets ondervonden. - 30. V.A. Hi draghet IIII waerf. B. Hi draghet driewarf o. wive. - 31. V.A. mues. B. mus. - 32. V.E. hi vl. V.A. ware. B. ofte hi ware gejaghet. - 33. V.A.B. wonderne. - 34. V.A. so ontbr. B. Wonderlike b. - 35. V.A. al d. ghewerke. B. al, ghemeine. - 36. V.W. sijn si g. so. A so cl. B. ofte cleine. - 37. B. Den o. - 38. V.A. mus. B. mus vervart. - 39. V.A.B. wel ontbr. - 40. V.A. Ende dat es. B. hen. - 40. V. conijnc. - 42. B.E. dits. V.A.B. wonderlike dinc. - 43. V.A. Als telpin dier. B. Alse telpen dier. - 44. V.A.S. up. B. Settet op s. inde. - 45. V.A.B. vorste. - 47. V.A. si breken si v.n. B. alsi brecht v. si n. - 48. V.A. Dan esser g. upst. B. Ende d. esser o.w. - 49. V.A. nemens. - 50. B. oec ontbr. - 51. V.A. Danne briescht. B. hi ontbr. - 52. V.A. Danne. B. darwart. - 53. V.A. onthueghen. B. meshoghen. - 54. V.A. Als si h.h. niene m.B. ghehelpen m. - 55. V.A. cleine. margenoot+ L. 40 c. margenoot+ A. 55 c. voetnoot1) N.R. revera mirum est, quod elephas formidabilis tauris et equis murem timet. margenoot+ V. 35 a. voetnoot2) N.R. Elephas sedet super renes aliquantulum. voetnoot3) N.R. Ad barritum autem illius plerumque currunt alii elephantes. Cumque se incurvare et socium erigere non possunt, gemunt pariter et barriunt, et quasi conpacientes cum lugente lugent. [tekstkritische noot]1556. V.A. live ghemeine. B. snavele e.m. live. - 57. V.A. upcomt. B. hi ontbr. - 58. V.A. dat niene. B. alse h.d. niet g. - 59. B. blijft. - 60. B. sine viere v. - 61. V.A. Als poste. B. poste. - 62. V.A.B. ne m.B. Bedie mach. - 63. V.A. upcomen. B. Valt h.d.h. iet o. - 64. B. swar. - 65. V.A. elpin diere. B. elpen diere. - 66. V.A. Drinken dor ghaerne. B. Dr. alle gheerne w. - 67. V.A. tot. - 68. B. Riviere. - 69. B. Equs es. - 70. V.A.B. ene. - 71. B. Die men in m. lant. - 72. B. kint. V.A.L. vint. - 73. V.A. in Capadocia. B. in Capidocia. - 74. V. Scicilia. B. Sycia. - 75. V.A. diepst. B. thoeft dipe. - 76. V.A. Houtmen over b.B. Houdmen over b. horic. - 77. V. wilen (met eene kleinere e voor de l er bovengeschreven). B. Die welde parde woude tammen. - 68. V.A. Ist d. hem o.B. Men snide hem af d.m. - 79. B. Omdat, ontfart. - 80. V.A. Om d.d. haer v.B. Ende dasse d. haer. - 81. B. selve ontbr. - 82. B. hen. - 83. V.A. haer h. scoen. B. har h. scone. - 84. V.A. Siten. B. Siteen. voetnoot1) Lees met de varianten: met live. - N.R. Parvuli autem elephantes prout valent sese supponentes cum sua promuscide ipsum aliquando prostratum erigunt. voetnoot2) Lees met de varianten: niene, voor merren. voetnoot3) N.R. Ventus multum nocet elephantibus, et per hunc contrahunt infirmitates. margenoot+ L. 40 d. margenoot+ A. 55 d. margenoot+ V. 35 b. voetnoot4) Met wielen zal wel wilden, bij B. welde, bedoeld zijn. [tekstkritische noot]1585. V.A. Int Capadocia. B. In Cappadocia. L. Ende in. - 86. V.A.B. Spreect. men. B. marien. - 87. B. maer ontbr. - 88. V.A. Sone. B. So en. - 89. V.A tpaert es hout. B. Alse tpaert e.o.d. jar ofte. - 91. V.A. Ne dyet d.s. tilike. B. Ne diet dat tilike. - 93. V.A. Es h.n. wel. B. Es h.n.w. in den t. - 94. V.A. noot. B. paerd noetet. - 96. V.A. merie tot. B. merie. - 97. V.A. dats p.l. B. pardes. - 98. B. jaer ontbr., har. - 99. V.A. seicht d.i. Cysilen. B. seght d.i. Cesilen. - 1600. V.A. levede LXX j. wilen. B. part levede LXX jar. - 1. V.A. seghet men. B. seidemen. - 3. V.A. Up d. dat paert. B. part v. danen sijn. - 4. V.A. Dat selve. B. Tselve seidemen v. Persijn. - 5. B. entie ontbr. - 8. V.A. marken hare manieren. B. hare manieren. - 9. V.A.B. Ende ontbr. - 10. V.A.B. Ende d. an doren. B. dat mense. - 11. V. Hoe. - 12. V.A. vermoeit si laetse. B. vermoeit. - 13. B. ant hoeft. - 14. V.A. hebben si. B. Sijn si vervart d. ghelooft. - 15. V.A. So rechtsise vorwaert. B. vorweert. voetnoot1) N.R. quodcunque generat ante tres debile fit. voetnoot2) N.R. Equa usque ad L annos, vivit autem masculus usque XXXV. margenoot+ L. 41 a. margenoot+ A. 56 a. [tekstkritische noot]1616. V.A. si siec si legse. B. si siec. - 17. V.A. Ysidorius seit dat dat paert. B. seght d. dat p. - 18. V.A. pointe moet. B. moet. - 19. V.A. dueghet e. sconede. B. Scepenesse. - 20. V.D. vaerde. B. varuwe v. hare. - 21. B. scepenesse n. merc. - 22. V.A.D.s.l. si h.e. st. B.D.s.l. si hert e. sterc. - 24. V.A. Hoech. B. gerugt. B.R. geclogen. - 26. V.A. Te vet an. B. Tvel vet an. - 27. V.A.B. droghe d. hoeven. - 28. V.A.B. sal hem behoeven. - 29. V.A. scinende. B.D.r. sal scinen. - 30. V.A.B. hort. - 31. V.A. niene sn. B.D. si stout ende. - 32. V.A.E.m. l leve. B. het. - 33. V.A. een tekijn (tekin). B. Dit e. een tekijn. - 34. V.A.B. alst. - 35. V.A. Dat hetsi te porne. B. te pointe. - 36. B. alse h. iet verhet. - 37. V.A. het. B. Dattet. - 38. V.A. sijn moet. B.E.s. ghesit sijn m.d.b.L. moet sijn. - 39. V.A. sconeit prijstmen. B. prijstmen i. ghemeine. - 40. V.A.B. Dat h.L. Ende dat. B. cleine. margenoot+ V. 36 a. voetnoot1) N.R. Forma, ut sit validum corpus et solidum robore. voetnoot2) N.R. subtracti denique et rotundi clunes. voetnoot3) Lees met de variant: Te vet an die voete niet. - N.R. pes siccus. Verg. Barthol. B. XVIII, c. 37: die voeten droghe. voetnoot4) De tekst in ons Hs. is weder deerlijk verknoeid. Lees met de varianten in vs. 1627-28: Hol ende vast ende droeghe die hoeven; Over al sijn lijf sal hem behoeven, enz. N.R. corpus omne musculorum densitate nodosum, pes siccus et cornu concavo solidatus. Verg. Barthol, t.a. pl.: die hoeve hol ende vast. - In vs. 1629 is misschien scinende boven stivende te verkiezen. voetnoot5) N.R. Meritum: ut sit omnino audax, pedibus alacer, trementibus membris, quod est fortitudinis indicium. margenoot+ L. 41 b. voetnoot6) De lezing der variant: ghesit, is boven die van onzen tekst te verkiezen. [tekstkritische noot]1641. V.A.D. ende tvel an d. beene. - 42. V.A. Dhoren, clene. Vs. 1641 en 1642 ontbr. bij L., en zijn ingevoegd naar den tekst van B. - 43. V.A. Grote ogen. B. Groet ogen nesegaten. - 45. V.A. starc. B. den steert. - 46. V. voeten tot rontheden. A. te rontheden. B. ter ronsten weert. - 47. V.A. varwe. B. varuwe. - 48. V.A. Swart dat s. dat best w.B. Swaert seghet men d. best w. - 49. V.A.R. of a.B. ofte appelvaer ofte w. - 50. V.A. Anders varwe dan. B. varuwe. - 51. V.A. Es, werde. - 52. V.A.M.v. IIIrande p.B.M.v. driehande perde. - 53. V.A. torlogen. B. Deen d.e. torloghen. - 55. V.A. Elxs. B. Elchs dages. - 56. V.A.E. ander. B. Ende terde dat es goet t.p. - 57. B. peerde. - 58. V.A. hem niemene. B. liten rieden. - 59. V.A. Dan d. eerst haer here waert. B. Dan hem d. tierst haer heere wart. - 60. V.A. Aldus w.J. Cesars paert. B. Also dede J. Cesars part. - 61. V.A. Citen. B. part v. Citen. - 63. V.A. sulc Busifal. B. selc Bucifal s. part. - 64. V.A. starf doe haddijt s.w.B. starf had h.s. wart. - 65. V. eerliken. B. eerlijc. - 66. B. sine e. - 67. V.A. sulke paerde hir v.B. selke parde hir. - 68. V.A.B. hadden ontbr. - 69. V.A. Datsi nemmerme (nemmermee) ne haten. B. Datsi nembermeer en aten. margenoot+ A. 56 b. voetnoot1) N.R. ut sit exiguum caput et siccum, pellis prope ossibus adherens. - Verg. Barthol. t.a. pl.: tvel vast aen den benen clevende. margenoot+ V. 36 b. voetnoot2) Lees met de variant: Dan hem die teerst haer here waert. - N.R. qui non nisi dominos primos cognoscere volunt. [tekstkritische noot]1670. V.A. Ende oec wenende utermaten. B. Ende oec weveden utermaten. - 71. V.A. Hevet men. B. Heeft men. - 72. V.A. of ontbr. B.D. sijn h. verslaghen wart. - 73. V.A. Ysidorius spreect. B. spreect. - 74. V.A. die m. el n. ne w.B. en ontbr. - 75. B. parde d.l. an sijn. - 76. V.A. wighe sal. B. Want in wighe sal. - 77. B. drove o. vroe. - 78. V.A. Dat d.d.d. comt. B. Dat, comt so. - 79. V.A. sonderlangen paerde. B. peerde. - 80. V.A. sulke waerde. B. Menen h. selke weerde. - 81. V.A. Deene ter andere stervetter. B. Deen op dander sterfter. - 82. V.A. hare scare. B. In haer scare al g. - 83. V.A. dandere uphouden h. vole. B. dander, vole. - 84. B. haer. - 85. A.B. Equicervus. B. es. - 86. V.A. spreict. B. sprect S. hir. - 87. B. genamt es alse dat p. - 88. V.A.B. Onder d. kin hevet e.b. - 89. V.A. hye hevet horne ende die (de) soee ne geene. B. hi h. horne d. soe. - 90. B. Spleetvoete s. si gh. - 91. V. dien hert. A.B. hert. - 92. V.A.B. vleesch d. sere w.s. - 93. V.A.B. ene. - 94. V.A. spreict de geeste. B. Ghelijc d. peerde spreect d. jeeste. - 95 V.A. het. B. Alse dolifant eest gesteert. voetnoot1) De lezing der varianten is hier weder te verkiezen in vs. 1669-71: Datsi nemmerme en aten; Ende oec wenende utermaten Hevet men gheweten dat paert. margenoot+ L. 41 c. margenoot+ A. 56 c. voetnoot2) N.R. Equabus tanta inest pietas, ut si una moriatur illarum in grege, alia equa socia illius nutriet fetum eque mortue. voetnoot3) Lees: Equicervus. - N.R. Equicervus. margenoot+ V. 37 a. voetnoot4) N.R. Corpus eius ad quantitatem cervi est. [tekstkritische noot]1696. B. het ontbr., geheert. Vs. 1696 ontbr. bij L. - 97. V.A. Ghekinnebact. B. Ende gekinbacht na den e. - 98. V.A. horne. B. heeft horne d. lanc s. - 99. B. Dan. ontbr., dart. - 1700. B. vreesselijc. - 1. V.A. spreict. B. spreect. - 2. V.A. dat het. - 3. V.A. oren e. orebaert. B. horen e. orbart. - 4. V.A. Dan anderen. B. wart. - 5. V.A. ofte m.B. alse d. plomp e. ofte. - 6. V.A. Recht het up. B.R. den a. op. - 7. V.A.B. na s.m. - 8. V.A. gherne. B. gheerne. - 9. V. Enthroes es. A.E. es. B. Enturres es. - 11. V.A. den st. B. den st. g. es. - 12. V.A.B. scrijft. - 13. V.A. hevet. B.M. die m. als dat p. - 14. V.A.B. Corter e. sachter. - 15. V.A. scouderen. B. bi den. - 16. V.A. so hes et ghehaer. B. Brun rout hevet d.h. - 17. V.A. wullen manieren. B. manieren. - 18. V.A. luud, stieren. B. stieren. - 19. V.A. horne. B. Sine horne c. al ombe gange. - 20. B.E. te stridene wel gehange. - 22. V.A.B. oghen beden. voetnoot1) N.R. cornua ultra cubitalem modum longa. margenoot+ A. 56 d. voetnoot2) N.R. forte uno recuso vel leso. margenoot+ L. 41 d. voetnoot3) N.R. Henichyres. Vinc. L. XX, 53: Enchires. margenoot+ V. 37 b. voetnoot4) N.R. color corporis eius inter nigrum et rufum, magis declinans ad nigritudinem; primi pili in membris sunt aliis huius velut tauri. Het Latijn spreekt hier noch van wolven, noch van wol, als de varianten. voetnoot5) N.R. cornua eius multum recurvata et ad pugnandum habilia. [tekstkritische noot]1723. V.A. die coe. B. alse die c. - 24. V.A. Ghevoet. e. stare. B. Ghevoet e. ghesteert. - 25. V.A.B. corter. - 26. V.A.M. slaghe v. ghedoghen. B. ghedoghen. - 27. V.A.S. dure soete v. het. B. dore soete vlesch het. - 28. B. daer ombe slaet e.j. - 29. B.E. alsment o. sine w. - 30. V.A.B. Blivet s. st. al st. - 32. V.A.E. werpt sinen drect ute echt. B.E. werpt sinen d. ut echt. - 33. V.A. roeden v. ofte. B. Ene rode v. ofte. - 34. V.A.A. hem wort v.c.w.B. Ende alse h. wert. - 35. V.A.B. die diere. - 36. A. dic. - 37. V.A.B. om. - 38. V.A. sal g. - 39. B. dierekijn. - 40. V.A. Almaengen. B. Dier v. - 41. V.A. Hye e. soee. B. Hi e. soe d. alse. - 43. B.O. aerde. - 44. V.A. te etene. V. lijd. B. alse d. somer l. - 45. V.A.D. soee e. ghierich. - Vs. 1745-46 ontbr. bij B. - 46. V.A. Maer d. hye. - 50. V.A. der spisen. B.G. der spisen toe. - 51. V.A. hare. B. verstoept hi hare. voetnoot1) N.R. cauda ipsius brevis est ratione corporis. voetnoot2) Lees: Als en wort in plaats van Als of en woerde. - N.R. Cum appropinquat tempus partus. voetnoot3) N.R. multa ipsius generis animalia. margenoot+ A. 57 a. voetnoot4) N.R. Henitra. margenoot+ L. 42 a. margenoot+ V. 38 a. [tekstkritische noot]1752. V.A. wort markende. B. alse d.s. wert. L. merkede. - 53. B. besloten. - 54. V.A. doet soe. - 55. B.E.m. ander heimelijc g. - 57. V.A. al h. ghevouch. B.E. et die sp. al h.g. - 58. V.A.E. laet den snodel w.g.B. laet den vrecken w. gnoech. - 59. V.A. ghevallet. B. die s. comt ghevallet. - 60 V.d. soe hevet. A. die soee. B. die soe. - 61. V.A. Ende soe r.B.E. so r.e.e. so v. - 62. V.A. Die hye die hem t. wretheit (wrecheit) s.B.D. hi die h. - 63. V.A. Hevet. B. Heeft. L. Ende hevet. - 64. Elc man d. wille wachte. B.E. man d. wille. L. mensche. - 65. B. Errinatius es. - 66. B. warheit. - 67. V.A. cyrogrillis. B. cycrogrillus. - 68. A. hir. B. ghenaemt. - 69. V.A. hetet in Duutscher t. B. heetet in Dietsche. - 70. V.A. Vlaemsch e. herts. B. In Vlandren e. herts. - 71. V.A. zwijnkijn est. B. Nae I swinkijn. - 72. V.A. met d.B. met dorise. - 73. V.A.B. buuc. - 74. V.A. Beseft het v.g. jof c.B. Beseffettet sorghe g. ofte c. - 75. V.A. Twint. V. gadere. B. So windet h. - 76. V.A.B. wapine. - 77. V.A. Hets te siene of te tastene q.B. Hets te siene ende te tastene q. voetnoot1) N.R. foramen... per quam (l. quod) possit furari mare nescio sufficienciam sue aviditati. voetnoot2) Lees met varianten: Die hie, die hem enz. margenoot+ A. 57 b. voetnoot3) N.R. cyrogrillus. voetnoot4) Zie vs. 1199 vlgg. voetnoot5) Lees met de varianten: swijnkijn. - N.R. forma procelli (l. porcelli). voetnoot6) De lezing der varianten is hier te verkiezen: Hets te siene ende te tastene quaet. N.R. unde fit ut difficulter se videndum palpandumque praebeat. [tekstkritische noot]1778. V.A.B. doemer. - 79. V.A. warmen watre. B. warm. - 80. V.A.S. est, tastene. B. Eest t.s.e. tastene g. - 81. V.A. Ambrosis, verstane. B. verstane. - 82. V.A. Dat het. B. Dat es. - 83. V.A.B. Het m. te sinen hole. B. utgange. - 84. V.A. vorsiet. B. versiet. - 85. V.A. Welc. B. Wechs sins die w. - 86. V.A. noort so bestopt het. B.n. het stoept s. - 87. B. steet. - 88. V.A.E. sulc t.B.E. wetijt dat wijnt zuet geet. - 89. V.A. stopt het tsuden e.o. N.B. stoppet tsuden e. ontdoet N. - 90. V.A.B. sinte Ambrosis worden. - 91. V.A. droghet. B. vlesch droge e. binnen dlijf. - 92. V.A. maghe gheen confortatijf. B. Dat es ter m. confortatijf. L. confortijf. - 93. V.A.B. Het d.w. orine. - 94. V.A. es het te haren s.B. eest te haren s. - 96. V.A. point. B. In den p. dat mense h.e. - 97. V.A. sijn. B.D.g. es ende m.v. sijn. L. sine. - 98. V.A. als sw. B. eest g. als een sw. - 1800. V.A. Heeft. B. Heeft b. gaten. - 1. V.D. die voghele. A.D. der voghele. B.D. der vogle eter dats w. - 2. V. liegen. A. lieghen. B. Sine h.l. rechte aldaer. margenoot+ L. 42 b. margenoot+ V. 38 b. voetnoot1) N.R. Carnes... vim habent desiccativam et dissolutivam. voetnoot2) N.R. Utilis est hiis (qui) ad lepram elephantinam dispositi sunt. voetnoot3) N.R. Erinacius pinguis et medicinalis, excoriatus porcello assimilatur. voetnoot4) N.R. Solus erinacius duos annos (l. anus) habet per quos feces emittit. Omnia animalia generancia quadrupes habent testiculos in anteriori parte praeter erinacium, cuius testiculi sunt prope renes sicut avium. - Vs. 1801 is in de meeste teksten geheel bedorven; alleen uit B. laat zich de ware lezing opmaken. De tekst is waarschijnlijk aldus te herstellen: Daer der vogle niere ligghen, dats waer, Sine hoeden ligghen rechte aldaer. Of misschien, als bij Bormans: Daer der vogle eier ligghen. [tekstkritische noot]1803. V.A. Ysidorius scrivet dat het v.B. Isidorus s. dat cl. - 4. V.A. up. B. In den erfst in d. wingaert. - 5. B. druve. - 6. V.A. Dan. B. Ende lesense dan op w. - 7. V.A. up e. draechse also. B. wintelt daer op e. draghes soe. - 8. V.A. Sine jonghen die des sijn vro. B. Sinen jonghen des sijn si vro. - 9. V.A. Dat herts. B. Herts vlesch te p.L. Dats. - 10. V.A. peke. B. gheminch thant. - 11. V. luxemen. A. liixemen. B. licsemen. - 12. V.A. spreict. B. Dit spreect P. vor waer. - 13. V.A. Aelbrecht s. al b.B. seid al b. - 14. V. teen teghen. A. teen j.B. Alse deen j. dander. - 17. V.A. creature. - 18. V.A. Daert bi sine ghenouchte hevet. B. Daert bi sine ghenoechte hevet. - 19. V.A. dat es e. ermelijn. B. Ermenius es e. heimelijn. - 20. V.A.E. huutscone. B. utescone dierekijn. - 21. B. wesels. - 22. V.A. Oec segghent mee. B. Oec s. - 23. V.A. al eens. B. aleens. - 24. A. wiintertiit. B. wintertiden eest. - 25. V.A. ant ende. B. steert ende an dende. - 26. V.A. tsomers hitte h. comt. B.A. hem des somers hitte es gende. - 27. V.A. up d. ric. B. eest op d. rugghe brun. - 28. B. gheerne. - 29. V.A. haren vleessche l.B.W. het bi haren v. leeft. - 30. V.A.B. sijn vel. B. heeft. L. sijn ontbr. - 31. V.A. es het. B. eest wert. - 32. V.A. ne doghet. B. ne doghet in gheerre. margenoot+ A. 57 c. voetnoot1) Lees: Sijn jonghen die sijn dan vro. margenoot+ L. 42 c. margenoot+ V. 39 a. voetnoot2) N.R. excepta extremitate caude. [tekstkritische noot]1833. V.A. ghehort. B. Want v.d., ghort. - 34. V.A. vort. B. Nu hort, vort. - 35. V.A. Falena dats. B. Falena es. - 36. V.A. onghehier. B. onghier. - 37. V.A. Varre. B. herde w. landen. - 38. V. des m.B. scanden. - 39. V.A. Omme te matene sine hoverde. B. mattene sine hoveerde. - 40. V.A. uutgroter onwerde. B.W. het m.s.g. onweerde. - 41. V. Bestaetheit. A. Bestaethet. B. Bestaet. - 42. V.A.B. verwintene. - 43. V.A. scuertene in vele st. B. scortene in vele st. - 44. B. eest. - 45. V.A. Dat het ghemoetet an der vlucht. B. ghemoette van der vlucht. - 46. V.A. Enen c. mit g. vrucht. B. Enen c. met g. vrucht. - 47. V.A.E. alstene oetmoedich. B. den oetmodegen. - 48. V.A. deet h.q. no g. B. So ne doet h.q. no g. - 49. V.A. Furmiculus dat es e. furet. B. Furmiculus es dat furet. - 50. V.A. ghelen. B. Ende es na den wesel g. - 51. V. Meere. A.B. Meerre. - 52. V.A. tfitsan. B. twissau gheel. - Vs. 1852 ontbr. bij L. - 53. B. vreder. - 54. V.A. sine cr. gheleesten. B. sine cr. geleisten. - 55. V.A. Die. margenoot+ A. 57 d. voetnoot1) N.R. Falena. voetnoot2) In ons teksthandschrift is wilen ongetwijfeld bedorven uit velen. Men herstelle alzoo: an vele sticken. voetnoot3) N.R. si in obvium hominem ex fuga vel ex timore humiliacionis indicium deprehenderit subsistit interdum et evadere illum permittit. Lees in vs. 1845 met de varianten: an der vlucht, en in vs. 1846: met groter vrucht. margenoot+ V. 39 b. L. 42 d. voetnoot4) N.R. Furunculus. voetnoot5) N.R. inter album et buxeum colorem habet. voetnoot6) N.R. consimilis valde putorio. voetnoot7) N.R. ferum nimis ultra quam in viribus ei natura concedit. [tekstkritische noot]1857. B. dan ontbr. - 58. V.A. moeten ute dor die n.B. Oft si moten st. dor n. - 59. V.A.A. haetsi. B. ne hatense. - 60. V.A.M. wat so l. minste. B. leeft minste. - 62. V.A. tvleesch. B. vlesch. - 63. V.A.B. el ontbr. - 64. V.A. te quaetheden staet. B. Ende t.q. st. hem die m. - 65. V.A. jonghe. B. jonghe h. dat furet. - 66. B. Sevene ofte achte es g. - 67. B. segmen. - 68. V.A. Als die soee wille te noten t.B. Ende a.w. dan notens tiden. - 69. V.A. si. B. Heft soe d.n. haren g. - 70. V.A. Si tedrenct. B. Soe te drinc. - 71. V. XL daghen draghen sise. A. XL d. draghen sise. B. Virtech d. draghen si. - 72. B. blint. - 73. V. dair na. V.A.B. den ontbr. - 74. V.A. Beghonnen si dan b.B. cnaghen. - 75. V.A. Furionet spreict. B. Furionus spreect. - 76. V.A.B. luxurieus. - 78. V.A.E. dicken moetet v.V. dan. B. Dicke moet v.a. - 80. V. levet eist w.w.B. Niet langhe levet wiltmen w. - 81. V.A. dat die dinc es. - 82. B. Dat ès bi sire. voetnoot1) Beter is de lezing der variant: ute. - N.R. edocti sunt furunculi, ut antris, quibus cuniculi delitescunt, a venatoribus imponantur, ac illi foveas audacter penetrant impetuntque morsibus bestiolam adusque angustiatam in rethia expulsam deiiciant. margenoot+ A. 58 a. voetnoot2) N.R. femina non habens marem quando stimulatur tumescit et moritur. Lees in vs. 1868 met de varianten: Als die soe wille te notene tiden. Ter vertaling van tumescit in 't origineel, leest men in ons teksthandschrift: verderret, bij V. en A.: tedrenct, bij B. tedrinc, volgens de uitgave van Bormans (in 't Hs. misschien, tedrint?). Hierin schuilt de ware lezing, t.w. tedrint, van tedrinten, opzwellen. Zie V. Vr. e.v.M. Gloss. op Drinten. [tekstkritische noot]1883. V.A. als hem d.w.B. alse hem d.w. wee d. - 84. V.A. Ghebaret of het ware. B. Ghebaret dan o. ware verwoeet. - 85. V.A.B. meerre d. die m. - 86. V.A. Ende o.d. diere n.c.B. Ende om datter n.c.L. Ende ontbr. - 87. V. naturen. - 88. V.A. Luxurien. B. onweget. - 90. B. So en m.h.l. nit. - 91. B. soe note rustet. - 92. V.A. ist dat dat vl. B. vlesch. - 93. V.A. Furionet. B. Furiones n.m. - 94. V.A.B. Recht. - 95. V.A. soet leit o.e. hie b.B. si. - 96. B. Ende in d.m.l. - 97. V. seere. A.B. sere. - 98. V.A. niet ne v. - 99. V. Als q. menschen. A.B. Dies q. menschen. L. Die. - 1900. V.A. Dies ic laes. B. Dies ic lase. - 1. B. Fenes. - 2. V.A. bescrivet. B. af. - 3. V.A. van live. B. quaetheiden g.v. live c. - 4. V.A. diere. B. In derde. - 5. B. decke, derde. - 6. V.A. Of e. dier g.s.v.B. Oft enech dier daer g.s. verde. - 7. V.A.D.s. dr. niet ne openbare. B.D.s.d. niet oppenbare. - 8. V.A. Dat f.B. Dat f. daer w. voetnoot1) Lees met de variant B.: die wille wee. - N.R. Cum coit elevatur et fere grassandi modo agitatur super feminam, et tamen non potest perficere coitum, quod intemperancius appetit, clamat et inquietatur coitus ipse. In omni quippe animali natura negat multum coitum, licet appetat multum cupido luxurie. margenoot+ V. 40 a. L. 43 a. voetnoot2) De Latijnsche tekst is hier niet zoo beschroomd en voegt er bij: ut coeat adversus ut canis, vel stando ut erinacius, vel femina supra iacente. margenoot+ A. 58 b. voetnoot3) Lees met de varianten: van live. - N.R. licet parva sit corpore. voetnoot4) Lees in vs. 1906 met de varianten: Of enich dier ginghe sire vaerde; in vs. 1907: daer niet openbare; en in vs. 1908: Dat feles. - N.R. animalibus insidiantes excrementa stercore suo eiciunt atque terra obruunt, ne transeuntes intelligant odorem illum indicem esse sui. [tekstkritische noot]1909. V.A. het d.d. diere. B. Alset dan d. diere. - 10. V.A.B.W. het ne m. oec l. - 11. V.A. het. B. Gaet swarlike. - 12. V.A. alset een s. te s.w.B. dan een s. te s.w. - 13. V.A. Mordadelike vaert het up hem. B. Morderlike vaerter op. - 14. V.A. clawen. B. Beide. - 15. V.A. gaet scueren. B. gaet scoren. - 16. V.A. somighen. B. sl. den y. - 17. V.A. maken e. heimelic dec. B. maken e. heimelijc dec. - 18. V.A. hare s. dats wel haer drec. B. hare s. dats haer drec. - 19. V.A. biechte. B. Met. - 20. B. ombe. - 22. V.A. comen h.d. mee. B. comt h. ieman i.g. - 23. V.A. scuersi. B. scoren. - 24. V.A.H. soet e. vort ghevare. B. soet ember vord ghevare. L.H. sijt e.v. gevaren. - 26. V.A. Int l.B. Int lantscap Etheopen. - 28. B. spreect oppenbare. - 29. V.A. soee an d. borst. B. soe an die borst. - 30. V.A.T. spenen. B. spenen draghet alse. - 31. B. Het p. - 32. V.A. daert. B. daert in w.L. daer. voetnoot1) N.R. in sylencio pro cedit gravi tractu levia vestigia protrahens. voetnoot2) Lees met de varianten in vs. 1917: dec voor dect, en in vs. 1918: dats haer drec. - N.R. pauperum oppressores, qui et quasi stercus eicientes confitentur quibusdam famosis et religiosis viris, videantur boni. margenoot+ L. 43 b. margenoot+ V. 40 b. voetnoot3) Lees met B.: Maer comt hem ieman int ghemoet. voetnoot4) Het onzinnige serpenten in vs. 1930 is verknoeid uit spenen der varianten. - N.R. Contra morem fere omnium animalium mamillas habet in pectore geminas. In de miniatuur zijn zelfs behalve de twee borsten vóór aan het lichaam een paar uitstekende pieken aangebracht, die de serpenten moeten verbeelden. [tekstkritische noot]1933. V.A. no te w.B. So eest sachte ende niet wr. - 34. V.A. iemen enich l.B. iman enech. - 35. V.A. Dat ne c.n. lichte. - 37. V.A.B. Met. - 39. V.A. comt an v.d. lettere. B. comen die l. van G. - 40. V.A. vandics nemmee. B. Van F ne vindix. - 41. V.A. ne bur. B. ne bore. - 42. V.A. Some w. some swart some r. B. Som w. som swart som r. - 43. V.A. hetet slaepmus. B. Vlandre heet men slaepmuus. - 45. V.A. Slaept het. B. Slapen si. - 46. V.A. haren. B. alse d.s. haren. - 47. V.A. Verhoghet e.d.s. naect. B. Verheft e.d.s. naect. - 49. V.A. ratte so ist. B. ratte eest. - 50. V.A. diere ist. B. diere eest d. leest. - 51. V.A. Plinis, smare. B. boeken, smare. - 52. V.A. sere nuttelic ware. B. seere nuttelijc ware. - 53. V.A. Hem die, scaden. B. Hem die, dar sc. - 54. B. dwater. - 55. V.A. Bestreke hire m.B. Bestreker. - 56. V.A. Up d.e. bome. B. Op herde e. op bome. - 57. V.A. Lopet even wel. B. Lopet even wel alse. - 58. V.A.A.h. seere v.B. Applen h. vercoren. - 59. V.A.E. doeter in a. het. B.E. doetter in alst vind st. margenoot+ A. 58 c. voetnoot1) N.R. Animalia sunt nec fera nimis nec mansueta penitus. margenoot+ V. 41 a. margenoot+ L. 43 c. voetnoot2) N.R. paralisim timentibus pinguedinem gliris decoctam et ex hac membra inuncta.... proficium est. - De lezing der variant: Bestreke hire mede s.l., is te verkiezen. voetnoot3) N.R. In arboribus velut in terra currit. - Weder een jammerlijk verknoeide plaats in onzen tekst, daar men voor: Ende opt velt met de varianten moet lezen: Lopet even. [tekstkritische noot]1960. V.A.B. Dicken. - 61. V.A. spreict. B. spreect. - 62. V.A. Dat het. B. seer. - 63. V.A.B. het. V. te ontbr. A. ter m. - 64. V.A.B. serpente. - 65. V.A. hevet. B. als hetse heft. - 66. V.A. hetse. B. Gaet hetse te handen. - 67. V.A.E. altehant d. na hetet r.B.E. danne te hant etet r. - 68. V.A. Dat het bi dat venijn verjaghet u.B. Ende also j. dat venijn u. - 69. B. Daertoe es ene r. - 70. V.A. het bijt d. serpente. B. Twij het d. serpente d. - 71. B. den ontbr. - 72. V.A. om dat het. B. om dattet. - 74. V.A. wilhet. B. Hir ombe s. wilt hen d. - 75. V.A. Om, hare b.B. Maer datsi c. har b. - 76. B.H. ombe eest. - 77. V.A.B. scompers. - 79. V.A. Geneca. B. Genera es. - 80. V.A. Meere. B. Merre. - 81. V.A. Valu. B. Valu r. alse blont. - 82. V.A. scivende r. - 83. B. gnoch. - 84. V.A. ne ontbr. B. hare. - Vs. 1984 ontbr. bij L. - 85. V.A. Sine es f. no ne clemmet. B. Sone es f. no clemmet h. margenoot+ A. 58 d. voetnoot1) N.R. cum eos devicit comedit. voetnoot2) De toepassing ontbreekt in het Latijn, zoodat het niet zeker is of men stompers, dan wel, met de varianten, scompers moet lezen. De lezing scomper is misschien te verkiezen. Scomper, scemper, eigenlijk spotter (zie Kil.), schijnt bij uitbreiding zot, dwaas te beteekenen. Zie Mloep, I, 16, IV, 2289. margenoot+ V. 41 b. voetnoot3) N.R. colorem habet inter nigrum et croceum, masculus (l. maculas) interdum nigras ordinate in pelle dispositas. [tekstkritische noot]1986. V.A.B. Maer ghemate. - 88. V.A. soecse s.n. haren b.B. soecse s.n. haer b. - 89. V.A. Guessules. B. Guessules es. - 90. V.A.B. No w. no f. no o. - 91. V.A. es het menich st. B. watere eest. - 92. V.A. Meerre es het d.d. mushont. B. Meerre eest. - 93. B. deencoren. - 94. V.A. valu esset. B. valu eest alst. - 95. B. al ontbr. - 96. V.A. Onder daerde wonet dit. B. Onder derde woent dit. - 97. B. riecht alse. - 98. V.A. niene. - 2000. V.M. het n.h.n. ne cr. A.M. het, die cr. B. die cr. L. die ontbr. - 1. V.A. des het pl. B. wonder het p. - 2. V.A. Dat het in o.B. Dat het oppenbare. L. Datten. - 3. V.A. als of. B. alse oft. - 4. V.A. Dat men. B. Dat ment. - 5. B. Allen l. - 6. V.A. Nochtan vliethet. B. Nochtan vliet. - 7. V.A. Waert so het m. - 8. A. qualiken. B. Darment. - 12. V.A. nemmermee ne souke. B. nember ne. voetnoot1) N.R. non conscendit ad ardua nec extollitur in mirabilibus super se. - Lees met de varianten: ghemate voor ghemaere. margenoot+ L. 43 d. voetnoot2) Lees met de varianten: Guessules. - N.R. Guessules. margenoot+ A. 59 a. voetnoot3) N.R. mustela maius. voetnoot4) N.R. In dorso subrubrum est, in ventre candidum; hoc in terra habitacula facit. - Blijkens het Latijn moet ook hier met de varianten gelezen worden: Onder daerde wonet dit. [tekstkritische noot]2013. V.A.B. werelt. B. hoet gae der of. - 14. V.A. pr. en es waer st. B.D.w. es m. een st. - 15. V.A. nemet. B. Hir nemt. - 16. V.A. so hort vort. B. soe ontbr. - 17. V.A. Iles es e.d. cleine. B. Ilex es e.d. cl. - 18. V.A. Up r. wanderende e. up steine. B. rochen wadelet e. st. - 19. V.A. sinte. Grigoris. B. sinte. - 20. V. het dair. A. het. B.D. dar s. - 21. V.A. serpente nochte. B.D. serpent wijf no m. - 22. V.A.N.q.d. ghecomen en c.B. No ander d. ghenaken can. - 23. B. Pl. het es s. - 24. V.A.B. ghehornet. - 26. V.A. rootsen. B. rochen. - 27. B. hoeden. - 28. V.A. Up hare horne ongequetset. B. hare horne ongequets. - 29. V.A. Sulke. B. Selke. - 30. V.A.B. Dat dit v. herten. - 31. B. dat ontbr. - 32 B.e. seere ongier. - 33. V.A. die es een w.B. evre die. L. di. - 34. V.A. sueghe d.m. thuus h.B. zoghe d.m. thuus. - 35. V.A. Al es. B. eest d.s. selsene. - 36. L. sijn si. V.A.B. si ontbr. - Vs. 2037-38 ontbr. bij B. - 38. V.A. vecten n. also houde. - 39. V.A. Noch hare v. nes so g.B. No hare v. es. margenoot+ V. 42 a. voetnoot1) N.R. In petris commorantur et ibi fetus faciunt. margenoot+ L. 44 a. margenoot+ A. 59 b. voetnoot2) Lees: Ibrida. - N.R. Ibrida animal quadrupes est bigenerum. voetnoot3) N.R. ibrida nascitur ex apris silvestribus et porcis domesticis. voetnoot4) De lezing van ons teksthandschrift is volslagen onzin. Het Latijn geeft geen licht, daar het van tweeslachtige dieren in 't algemeen spreekt. Ook V. en A. zijn eenigszins bedorven. De ware lezing vindt men in Bormans: Want sine vetten niet also houde. [tekstkritische noot]2041. B. Ictrix os als. - 42. V.A. porcaspin. B. en dier, porcaspijn. - 43. V.A. Dit d. wandert. B. Dit d. - 44. B. berge. - 45. V.A. het niewer. A. een tw. B. het niewerijnc en twijn. - 46. V.A. lusschene b.d. zee v.B. luschene. - 47. V.A. comt het. B. somore comet. - 48. A. Mer. - 49. V.A. maken. B. couden maken. L. maectet. - 50. V.A. wanderinghe. - 51. V.A. Up twater e. up tlant. - 52. V.A. Hout het. B. Houdet. - 53. V.A. burstelen. B. borstelen. - 54. V.A. het behanghen. B.S. es behanghen. - 55. V.A.D. straerc s. groef. B. grof. - 56. V.A.E. daert hem m. weert. B.E. daert hem m. wert ten s. - 57. V.A. man of hont. B. man ofte hont. - 58. V.A. Het scuddet hem ende in corter stont. B. Het scut hem in corter stont. - 59. V.A. of e.B. sciet hetre. - 60. V.A.B. beene. - 61. V.A. ist. B. met eest. - 62. V.A. Waer soet h.B. Waer soet heen geet ofte vert. L. Maer waert. - 63. V.A. burstelen est. B. borstelen eest. - 64. V.A. Dat merre echte. B. Dat menre h.v. messe af s. - 65. V.A. dats e.b. margenoot+ V 42 b. voetnoot1) N.R. vulgo apud nos porcus spinosus dicitur. voetnoot2) N.R. In cavernis vero montium nonnumquam, quum scilicet juxta marina refugium non habet. margenoot+ A. 59 c. margenoot+ L. 44 b. voetnoot3) Lees met de variant in vs. 2054: So es behanghen dit. Ook de volgende verzen zijn beter in de andere Hss. In vs. 2056 vlgg. leze men: En daert hem mede weert ten stride. Ghenaect hem man ofte hont, Het scuddet hem in corter stont, N.R. huic bestie terga iaculis hispida sunt, quibus iaculis plerumque lassati iaculacione voluntaria canes vel homines vulnerantur proximantes. voetnoot4) N.R. Hyena. [tekstkritische noot]2066. V.A.B. hare f. - 67. V.A.D. dode g.B.D. dode begraven s. - 69. V.A.B. horen. - 70. V.A. hye. B. hi. - 71. V.A. Bede s.h.e.s. halsbeen. B.B. hals e. halsbeen. - 72. V.A. Si h.e.s.o. een. B.S.h. beide stijf o. een. - 73. V.A. ne c.B. omsien. - 74. V.A. Het ontbr. B. Hen k. - 75. V.A. die w.B. herden s.i. die w. - 76. V.A. Gaet het. B. Gatet n. st. - 77. V.A.B. hort. - 78. V.A. wort. B. es twort. - 79. V.A. ghone n.B. haren n. - 80. V.A. est dicken. B. So eest. - 81. V.A. herden k.B. Roepen t. herden. - 82. V.A. nomende. B. noemeden. - 83. V.A. alshetse d. uut br. B. alse hetse. - 84. V.A. up dat het. B. Dodet hetse oftet m. - 85. V.A. beert. B. Dicke. - 86. V.A. wee hevet. B.A.e. es ende wee es. - 87. B. heeft. - 88. V.A. als danne v. an. V. sinen. B. vand in s. claghe. - 89. V. man es. B.W. het es m.o.h. - 90. V.A.B. verbeet al d. - 91. V.A. comense d. het. B. Comen jachonde daert g. - 92. V.A.B. datse sine. L. dat si. margenoot+ V. 43 a. voetnoot1) N.R. duas habet naturas, maris scilicet et femine. voetnoot2) Lees in vs. 2071 met de varianten: sijn halsbeen. - N.R. huic cum spina riget, collum continuitate flecti nequit nisi toto corpore circumacto. margenoot+ A. 59 d. voetnoot3) Lees in vs. 2081 voor haerder: heerden, en in vs. 2082: noemende. - N.R. stabula sequitur equorum,.... et auditu assiduo addiscit nomen quod exprimere possit imitacione vocis humane, ut hominem dolosa astucia evocatum occidit. voetnoot4) N.R. vomitus quoque humanos mentitur falsis singultibus. margenoot+ L. 44 c. [tekstkritische noot]2093. V.A.B. hare b. - 94. V.A. dolen u. haren. B.A. die dolen in h.s. - 95. V.A. datse mach dan o.B. Eest dat hetse mach bi gaen. - 96. V.A. het w. verkeert het. B. Het verbijtse alle s. - 97. V.A. manieren. B. Dus fel eest in sine manieren. - 98. V.A. dieren. B. desen dieren. - 99. V.A. yena draghet. B. beeste draghet. - 2100. V.A. Sine g.V. es negheen. A. negheen. B. Sijn ghelijc en es negheen. - 1. V.A. Voren in th. o. in toghe. B. Voren int thovet ofte in doghe. - 2. V.A. na a. ic van stenen. B. Hir na alsic v. stenen. - 3. B. Salijc. V.A.B.u. - 4. B. wolfs gr. het. - 5. V.A. ghemaent na des paerts. B. na paerde. - 6. V.A. vintmer in Afrike. B.V. esser. - 7. V.A.B. ute. - 8. V.A. hort vort hir na. B. hort vort. - 9. B. jeesten. - 10. V.A. IIIIvoeten. B. den ontbr. - 11. V.A. Leewe e.h.i. Diedsche. B. Leo es hi in Latijn. - 12. V.A. heetmen. B.E. lijbart in Vlamesch becant. - 13. V.A. dit horic. B.M.v. horic viseren. - 14. V. libaerden. A.B. liebaerden. - 15. V.A. Corte vintmen. B. Corte vindmen. voetnoot1) N.R. canes, si umbram eius tetigerint dum sequuntur, latrare nequeunt voce perdita. voetnoot2) Vs. 2094-97. N.R. Colorem cum voluerit variat. Omne animal, quodcunque lustraverit, heret vestigio. Bij Vinc XX, 61, luidt het laatste eenigszins anders: quodcunque animal ter lustraverit, movere se non potest. - Uit de vergelijking met het Latijn blijkt dat men in vs. 2095 met de varianten moet lezen: Eist dat hetse. Verg. Barthol. B. XVIII, 55: so wat dier drie werven in sinen voetstappen tret, dat en mach nergent hene. voetnoot3) Zie B. XII, vs. 651-660. voetnoot4) Lees met de variant: ghemaent. - N.R. in eius collo sunt pili sicut in collo equorum. margenoot+ V. 43 b. margenoot+ A. 60 a. voetnoot5) N.R. Sunt pili quidem breves et iubis crispi, sed ignavi sunt et imbecilles. [tekstkritische noot]2116. V.A. Nu ghehart carpts. B. Rugehart kersp. - 17. V.A. Mare die ne s. no starc no snel. B. die ne s. starc no snel. L. di. - 18. V.A. also. B. vindmen. - 19. V.A. wrede dier. B. vind d. wrede d. - 20. V.A. no f.B. sijn no wrert no f. - 21. B. No i.d.h. no g. - 22. V.A. Mer edel lyoene. B. lyone. - 23. B. slacht g. - 24. V.A. ende scarp. B. Snel starc. - 25. B. altoes ontbr. - 26. V.A. Noch gheen bedriegen no o.s.m.B. Noch gheen bedriech connen si m. - 27. V.A.B. dat sien. - 28. V.A.E. also wil si b.w.B.E. also wil hi. - 29. V.A. vorhooft e. haren s.B. Hare vorhoeft e. hare st. doet. - 30. B. Besien. - 31. V.A. barste. B. borste. - 32. V.A. Ligghen sine crafte. B. Ligen hare crachte alse. - 33. B. Soe weltijt soe d.s.r. - 34. V.A. Hare g. willen. B. Hare g. wilsi t.t. - 35. V.A. bringhe eerst. B. leuwinne brinct irst IIII j. - 36. V.A. Danne, andren. B. Daerna V ende t. andren s. - 37. V.A. II dan e.B. twee dan e.L. III dan III. - 38. B. Daerna nembermeer. - 39. V.A. hevetse e. die cl. B. heeft si e. die cl. - 40. V.A. Middel. B.M. in hare borst. - 41. V.A. Austijn d.h. (helighe) man s. - 42. V.A. hare j. hevet. B. Alse d.l.h. jonc l. margenoot+ V. 44 a. voetnoot1) Met de varianten lezen wij: sien, in plaats van dier. - N.R. dolis carent et suspicacione nec limis intuentur oculis. voetnoot2) Lees met de variant: Ende also wil hi besien wesen. voetnoot3) N.R. Virtus eorum in pectore et in pedibus anterioribus. margenoot+ A. 60 b. [tekstkritische noot]2044. V. Dat c. - 45. B. groengierende. - 46. V.A. Dan o.B. dan. - 47. B. slap. - 49. V.A. spreict. B. seghet. - 50. V.A. Ene questie. B.M. quetstene. h. belch. - 51. V.A. maect men e.s.i. al v.B. Maecmenne e. so eest v. - 52. V.A. ghonen d.h. leghet. B. Al dat hem comt te voren. - 53. V.A. dits h.d.B. Nochtan spart hi. - 54. B. Twij d.s.i.d. scilt lyoen. - 55. V.A. niene d.B. nine. - 56. V.A. Vintsi. B. Vindsi. - 57. V.A. armen enten v.B. armen. - 58. V.A. die si sp. niene. - 59. B. Vind. - 60. V.A. Ontlopen. B. Enen man d.w.g. - 61. V.A. ne comt. B. en ontbr. - 62. B. No v. oec niet d.m. - 63. V.A. Het ne d. ongher alte gr. B. Hen doe h.h. alte g. - 64. V.A.H. oec hi. - 65. B. Dan twijf dat es edelhede. - 66. B. Houder d.h. dat wijf m. - Vs. 2165-66 ontbr. bij L. - 67. V.A. Dan m. ombesmet. B. Dan maechden. - 68. V.A. slaept. B. slpat s. ogeleet. - 69. V.A. Ne wort. B. Vort g. nemberme. - 70. B. ofte. - 71. V. dect hem. V.A. staerte. B. sterte. voetnoot1) N.R. nisi lesus leo facile non irascitur, sed cum ultra provocatur constringit totaliter adversantem, prostratis parcit. - De uitweiding over de heeren tot vs. 2158 ontbreekt in het origineel. voetnoot2) N.R. Captivos obvios repedare permittit. margenoot+ L. 45 a. margenoot+ V. 44 b. voetnoot3) N.R. Sevit magis in viros quam in feminas, et hoc magis in hiis que cognoverunt viros quam in pueros vel in virgines. [tekstkritische noot]2172. V.A. spore. B. Sijn spor. - 73. V.A.B.N. ne v. - 74. V.A. en sijn si niet wr. B. sin si nit wr. - 75. V.A. Mare e. andren. B. andren. - 76. V.S. seghet alsmen. A. seit alsmen. B.S. die meester ghewaghet. - 77. B. Als hem. - 78. V.A.B. Onwerdelike. - 79. B. Ende stappet st. e. sticke. - 80. V.A. ne h. gheenen v.B. Alse ofte hine h. gheenen. - 82. B. Alse d. hevet sc. - Vs. 2181-82 ontbr. bij L. - 83. V.A. Dat yemen. B. iemanne. - 84. V.A. comt. B. alse hi comt. - 85. V.A. marct d. niemen s.B. niman s. - 86. V.A.B. vor. - 87. V. me. V.A. alle sire m.B. met sire m. - 88. V.A.B. Vor d. jaghere e. vor. - 89. V.A. springhet. B. springhet alsi. - 90. V.A.B. vor. - 92. V.A. daert hart es hiet. B. alse h.g. daert hart es iet. - 93. V.A. clawen. B. trecht h.s. cauwen. - 94. V.A. sullen te m.B. plompen selen te myn. - 95. V.A. selvs. B. pleit. - 96. B. tereger. - 97. V.A.B. vorder. - 98. V.A. dat ontbr. B. grote ontbr. - 99. V.A. die l.B. hogert d. liebart. - 2200. V.A. die aerde. B. So trect hi op derde. margenoot+ A. 60 c. voetnoot1) N.R. Leonum ferocitas se non dimicat sed pacifici sunt inter se. voetnoot2) Lees met de varianten: Als hi gaet daert hart es iet. N.R. Cum greditur etiam mucrones unguinum vaginis corporis claudit, sicut murilegus, ne acumina acuta retundant. [tekstkritische noot]2201. V.A. Ende maecter enen widen parc m.B. Ende m. een w. parc daer m. - 2. B. Soe dat hi g.v. - 3. V.A. grongierne ende o.B. grongierne heft o. - 4. V.A. Sone es. B. Dan es gheen s.s.d. - 5. V.A. dien tr. V. tret. B. tiden. - 6. B. sinen s. - 7. V.A. Ambrosis. - 9. V.A.B. snelheden. - 10. V.A. blijft, steden. B.D. moet bliven d.t. steden. - 11. V. Ende vaert joft w.g.A. Ende vaert als joft. B. Ende dat also oft w.g. - 12. V.A.D.l. diene w.t. gheenen s.B.D.l. wille t. gheenen s. - 13. V.A. andren. B. Hem m. andren diere myngen. - 14. B. alse. - 15. V. wil. B. So en. - 16. V.A. die ontbr. B.O. ghemeinte. - 17. V.A. houde sp. B. Alse h.b. oude s. - 18. V.A. Des ne. B. Dies wille hi niet. - 19. V.A. viervoete ontsien. B. viervoete dier ontsien. - 20. V.A. hi den sc. B. hi tscorpioen. - 22. B. viand. - 23. B. Alse d.l. hen ghevaen s. - 24. B. om d. sp. - 26. V.A. waghen. B. waghenlude e.h. geverst. margenoot+ L. 45 b. margenoot+ V. 45 a. voetnoot1) N.R. Cum esurit, caudam per terram trahit amplo circuitu, rugiensque deterret animalia, nec audent transire tractum caude illius. voetnoot2) N.R. ut.... multa animalia que per celeritatem possent eius impetum evadere, rugientis sonitu velut attonita atque victa deficiant. margenoot+ A. 60 d. voetnoot3) N.R. Qui etiam cibum fastidit hesternum et etiam ipsas sue esce reliquias adversatur. voetnoot4) Lees met de varianten: ontsien. - N.R. cum leo formidabilis sit omni bestie. voetnoot5) Lees: lude. - N.R. rotarum timet strepitus. [tekstkritische noot]2227. V.A. enen w. ane. B. enen w.h. - 28. V. gat. B. gheet. - 29. V.A. blauwet men vor hem een h.B. Bluwet men vor hem. - 30. V.A. danne terre st. B. hi te dier st. - 31. V.A. Datten die man a.m.d.B. Dattene die man. - 32. V.A. dien hi hort. B. Alse d.h. dien h. hort. - 33. V.A. De l. en es. V. nemmermeer. B. wert nemberme. - 34. V.A.B. vastene heeft. - 35. V.A. aet hi oec danne. B. Ate hi d. oec. - 36. V.A. traect. B. traecht hem w. - 37. B. oec ontbr. - 38. V.A. Het h.d.s. ende gheneist d.B. Soe eet hi d.s. dan. - 39. V.A. jof hi drinket d. hondes. V. bleet. B. Oft, hons. - 40. V.A. sochte. V. ghemeet. B. Ende s. es h. wel g. - 41. B. leit. - 42. V.A. Mare. B. Ende alsi dan b.w. - 43. V.A. hi hem m. staerte. B. hi hem m. steerte. - 44. V.A. kennet. - 46. V.A. saghine. B.E. dan ginge t.s. - 47. V.A.B. ene. - 48. V.A. soudene. B. Bestaen soudine oppenbare. - 49. V.A.B. ute ere roten. - 50. V.A. hadde ontbr. B. Ten minsten na hem g. - 51 V.A. soudi ter n.l.B. Hi soudene ter n.l. - 52. V.A. dadijs hem. B. dadijt. - 53. V.A. vleesch es heet. B. vleesc es ute vercoren. - 54. B. heter als wijt horen. voetnoot1) Lees in vs. 2231 met de varianten: Datten die man also mach dwinghen. N.R. ira leonis capti arte sedatur tali. Verberatur catulus coram eo, creditque illius exemplo se timere debere hominem, quem in cohercione canis potentem vidit. voetnoot2) Lees met de variant, in plaats van siet: eet. - N.R. Symiam querit quem devoret, ut possit sanari. margenoot+ L. 45 c. margenoot+ V. 45 b. margenoot+ A. 61 a. voetnoot3) N.R. Cum vero qui tela quidem miserit, sed non vulneraverit, correptum.... sternit, sed non vulnerat. [tekstkritische noot]2255. V.A. gheeft ment. - Vs. 2255-56 ontbr. bij B. - 56. V.A. wisen. - 57. V.A. Sine beene. B.S.b. es hert dat menre g. - 58. V.A.B.V. ute slaet. - 59. V.A. Lettel el e. march negheene. B. Ende lettel marcs oft gheen. - 60. V.A. rebbebeene. B. dat rebbebeen. - 61. B. guet. - 62. V.A. sijn ontbr. B. nemt. - 63. B. besmardt. - 65. V.A. eter maniere. B. maniere. - 66. V.A. IIII voeter diere. B.D. van engen viervoeten diere. - 67. V.A. vret olye. B. olien. - 68. V.A. gheneset. B. Doet ghenesen. - 69. V.A. anschijn. B. anschijn e. claer. - 70. V.A. ghesont dit w.B. gesond dat w. vor waer. - 72. V.A. Des ne k. hi hem g. no. c.B. Dies ne k. hi hem g. no c. - 73. V.A. tshonts. B. is hi na des honts. - 74. V.A. meerre als b. den. B. Also alst ghetaemt den. L. hals. - 75. V.A. dincke. - 76. V. Duusche. B. Dietsch. - 77. V.A. leeuwe. B. leven e. perduse. - 78. V.A. Winnen. B. Winnen m. harre. - 79. V.A. soeen s. starker. B. soen s. starker. - 80. V.A. die spreict. B. die spreect. - 81. V.A. dit die wille. B. wille. voetnoot1) N.R. Carnes leonis et maxime cor calorem manducantibus conferunt. voetnoot2) De lezing der variant: el, in plaats van heel, is te verkiezen. De beenderen zijn weinig anders, t.w. dan been. - N.R. In ipsis ossibus vero est parvissima concavitas, neque in eis aliqua est medulla nisi rarissima. - Na vergelijking met het Latijn is men evenwel geneigd ook el als een verknoeide lezing te beschouwen, en wel uit ol, d.i. hol, volkomen beantwoordende aan concavitas. voetnoot3) N.R. Adeps leonis cum oleo rosarum faciem custodit a maculis, candoreque illustrat eam et sanat. voetnoot4) N.R. dentes eius ut dentes canis, licet maiores. margenoot+ L. 45 d. margenoot+ V. 46 a. [tekstkritische noot]2282. V. sine hande A.B. sinen h. - 83. V.A. het. B. stucken hi vliet den man. - 84. V.A. Want d.l.g. ne c.B. Want hi. - 85. V. Swart sprotte est. A. Swart spotte est. B. Swart spotte es hi valu ende r. - 86. B. alst d. libaert. - 87. V. est. B. Fel es hi. - 88. V.A. heeft men tem ghevonden. B. heeft menne ghetame. - 89. V.A. datmer. B. dat meer beste ane. - 90. V.A. est. B. eest. - 91. V.A. Ende a. onbint. B. Ende a. - 92. V.A.B. Mach het. - 93. V.A. vichten. B. ghevaen. - 94. A. enne ende f.B. Dan. - 95. B. geeft. L. dien. - 96. V.A. dier. B. dier alse. L. diere. - 97. B. colen. - 98. V.A. Het wort up. B. Het wert op. - 99. V.A.W. hem en sochte n. sijn m.B.W. hem ne saechtet n. sijn m. - 2300. V.A. En si a. sijn b.B. Het ne sie. - 1. V.A. moetsi. B. versien. - 2. V.A.B. mede jaghens p. - 4. B.e. oec ongier. - 5. V.A. comet. B. bossche comtet met n. - 6. V.A. hove mit. B. hove. - 7. V.A. armen die het. B. arme die het. - 8. V. brect der lieden bome ontwe. A. breect der lieden bome ontwee. B. breecht der l. bome ontwe. margenoot+ A. 61 b. voetnoot1) N.R. subrufum colorem habet, maculas per totum nigras, multo minores quam leones. voetnoot2) N.R. quum.... non statim venator bestiam furenti offerat, cuius sanguine placetur, irruit in venatorem. - In plaats van wort of wert der varianten, eene lezing die boven woertet van onzen tekst te verkiezen is, leest men in de uitg. van Bormans: Het werpt hem. Of deze lezing in een der Hss. gevonden wordt, blijkt niet duidelijk. Uit B.H. en V. worden de lezingen wert of wort opgegeven, en de uitgever merkt er bij op: ‘hem voegde ik er bij; werpt sluit zich nader aan 't Latijn dan wreect of wrect.’ Er is evenwel geen reden om wert op te veranderen: werden op enen is onberispelijk. [tekstkritische noot]2309. V. hem ontbr. A.C.y. daer toe. B. iman dan daer v.d.l. - 10. V.A.B. wille. - 11. V.A. Het. B. Het bietse. - 12. V.A. daer an. B. legter an. - 13. V.A. Aelbrecht. - 14. V.A. Dat van. B. den ontbr. - 15. V.A. gheneest in g. maniere. B. gheneest in gerre maniren. - 16. V.A. Hine hore d. hi grongiere. B. ne hore. - 17. V.A. Lansam. B. alse. - 18. V. dier dur w.A. dier duer w. dore w. - 19. L. die sijn. V.A.B. die ontbr. - 20. V.A.B. Versaghet e. in g.v. - 21. V.A. leeuwe. B. liebaert m. hare. - 22. B. dier. - 23. V.A. ist. B. eest. - 25. V.A.B. Het. - 26. V.A. Up. - 27. V.A. blivet in sijn ghelove. B. blivet. - 28. B. leeft. V.A.B. proien. - 29. V.A. menich. B. pleges menech. - 30. B. willen. - 31. B. Om tlant. - 32. V.A. nochtanne. B. Die s. rovers n.w. - 33. V.A. Lanzam d. hetet. B.L. hi haet. L. aet. - 36. B. alle. - 37. V.A. sochts. B.D.m. sacht sijn. margenoot+ V. 46 b. L. 46 a. margenoot+ A. 61 c. voetnoot1) N.R. non sanat a morsu, donec rugientis vocem bestie audierit. voetnoot2) N.R. Lausani. voetnoot3) Lees met de varianten: Versaghet ende in groten vare. N.R. a cuius crudelitate nulla bestia potest esse tuta. voetnoot4) N.R. cum scelus hoc in aliis persequatur, proprie tamen iniquitatis non meminit. [tekstkritische noot]2338. V.A. fellest. B. felst van. - 39. B. seit. - 40. V.A.B. Vitri. - 43. V.A. duresiet. B. dorsiet e. maisiere. - 44. V.A. ne dr. B. gheerre. - 45. V.A. Waer. B. bekind. - 46. V.A. ist. B. eest. - 47. V.A. Die het. B. Diet ute trecket. L. het ontbr. - 48. B. doet m. omganc. - 49. V.A. clawen ist scarp. B. eest scarp. - 50. B. bekinnen. - 51. V.A. Scriven. B. Segghen, nrine. - 52. V.A. ghemme wort diere. B. Wert e. gimme. - 53. V.A. Lingurius. B. Ligurius. - 54. V.A.B. af, hir n. - 55. V.A. vintmen. B. vindmen. - 56. V.A.B. menigher m. - 57. V.A. Lycaon. B. Licaon. - 58. V.A. Ende ontbr. B. Een dier coemt ute O. - 59. V.A. wulfs. - 60. B.A.s.h. langhe m. - 61. V.A. messelijc. B. messelijc ghevarwet a.m. sprect. - 62. V.A. varwe. B. narwe gebrect. - 63. V.A. wulf. - 64. V.A. Mer. B. Maer. margenoot+ V. 47 a. A. 61 d. voetnoot1) N.R. ita perspicaces oculos habet, quod solida corpora subtilitate visus penetrare dicatur. margenoot+ L. 46 b. voetnoot2) N.R. tantum unum fetum facit. voetnoot3) N.R. linguam habet serpentum similem, licet maiorem, quam in longitudinem magnam porrigit. voetnoot4) N.R. Ligurius. Zie B. XII, 759-86. voetnoot5) N.R. tot modis varius, ut nullum ei colorem deesse dicant. [tekstkritische noot]2365. B. sprongen eest. - 66. V.A. levet. B. levet ende. - 67. B. eest g. - 68. V.A. ene m.B. heeft ene. - 69. V.A. ist. B. eist ontbr. - 70. V.A.B. dat ontbr. - 72. V.A.B. Dit. - 73. B.L. heet. - 74. V.A. wulf menne. - 75. B. wret. - 76. B. ten r. - 77. V.A. Sulke. B. Selke. b.m. ons c. - 78. V.A.D. het si. B. Dattet. - 79. V.A. dulen m.s. belen. B. ulen m.s. belen. - 80. V.A. Des. B. Dies. - 81. B. Als menne. - 82. V.A. sochte h.m. wullen. B. So ontbr. - 83. V.A. Om dat het. B. dat st. - 84. V.A. verlore. B. Anders verlore h.d. vlocht. - 85. V.A. Ambrosis seit dien d. wulf. B. seid die den. - 86. V.A. verliesene. B. verlisene. L. verlesene. - 87. V.A. luud. B. lud. - 88. V.A. siere sienen. B. Die d. sijn quade v. - 89. V.A. sietene, voren. B. sietene d.m. eerst voren. - 90. V.A. hevet d. wulf d. moet. B. mont. L. moert. - 91. V.A. Wort d. wulf. B. Wort. - 93. V.A. niene. B. geropen. voetnoot1) N.R. habitum mutat secundum tempora, quia hyeme hirsuta et pilis horrida, estate vero nuda est. margenoot+ A. 62 a. margenoot+ V. 47 b. margenoot+ L. 46 c. voetnoot2) N.R. cum... ovem rapiunt insequente pastore non ledunt, sed super dorsum suum suaviter eam jacere facit, ne forte sentiens lesionem ovis, dum se ipsam moveret, lupi fugam retardaret. voetnoot3) N.R. Si se previsum senserit ab homine, deponit ferocitatem. [tekstkritische noot]2394. V.A. wil. B. hi. - 95. V.A. Sinte Ambrosis. B. Sinte. - 96. V.A.B. werpt of. - 97. V.A. Neme. B. Neme een s. - 98. B. twiflen. - 2400. V.A. die n. an. B. Eest d.h. hem volghet an. - 1. V.A. mac e. tekin t. u t.B. make e. t.t. hem t. - 2. V.A. legt t.u. B. Ofte leghe neder e. st. - 3. B. Want hi s. werden. - 4. V.A. met streke ducht. B. Want hi met vruchte comet aen. - 5. V.A. spreict. B. Experimentor spreect. - 6. V.A. wulf n. wilghe rise. B. telge ende rise. - 8. V.A.d. hem mede somich s.B. hem m. te somegher. L. mede hem. - 9. V.A. Dat h.d. gheete wille. B. Dat h.d. gheite wille. L. ghieten. - 10. B. Want si gheerne eten van den b. - 11. V.A. wulf in l. tart. B. alse d.w. op vuren tard. - 12. V.A. hart. B. ende hard. - 13. V.A. Vruchti. B. Vrocht h.d.s. selen. - 14. V.A. can sinen poot. - 15. V.A. sire tonghe. B. sijn. - 16. V.A. Om d.s.c. sullen. B. Dat s.c. selen te mijn. - 17. B. vrocht. - 18. V.A. bi nachte. B. Bat s.h. bi nachte. - 19. V.A. so r.h. in d.j. B. in d.j. - 20. V.A. so ghaenre. B. gaere v. terre. - 21. V.A. duult d. voren. B. Soe hult d. voren. voetnoot1) N.R. si obmutueris, solve amictum tuum, ut sermonem resolvas, si in te surrexit lupus. margenoot+ A. 62 b. voetnoot2) N.R. illaqueacionis metu subsistet. margenoot+ V. 48 a. voetnoot3) N.R. ut capras venientes ad folia latenter capiant. voetnoot4) Lees met de varianten: tart, en in het volgende vers: hart. - N.R. Cum inter folia incedit. margenoot+ L. 46 d. [tekstkritische noot]2422. V.A. ist. B. Dan eest. - 23. V.A. hongre heit. B. Van h. et hi erde. - 24. V.A.B. sine n. - 25. V.A. enen o.B. Alse h. enen o. ofte. - 27. V.A. heet hi teersten aerde. B. eet hi ierst eerde. - 28. B. hi sal. - 29. V.A. bitet dier daert h. de m.B. bitet dart h. macht. - 30. V.A.B. werpet. - 31. V.A. werpt ute. B. werpt u. die eerde. - 32. V. Ende etet vleesch. A. Ende etet tvleesch. B. Ende et twelsch d.h. begheerde. L. Dan. - 33. V.A. seit hets. B. seid hets sine. - 34. V. dandren. B. deeilt a.v. sinen r. - 86. B. Citites. - 37. V.A.B. lieden mede. - 38. V.A.B. Mach doen. - 39. V.A.B. maghere. - 40. B. hi en m. gene s. - 41. V. Mannachtich. A. Mannatich. V.A. wordsi ten somighen stonden. B. werdsi te menegen stonden. - 43. V.A. aenbeten. B. vlesch ave biten. - 44. V.A. consi. B. Des ne moghen si. - 45. V. soettheit. B. vlessche. - 46. V.A. vruchtsi niet d.o. die d.B. Daerombe en ontsiet hi niet de d. - 47. V.A.B. Verdrivet mense. - 48. V.A. jonghe. B. jonc. - 49. V.A. niewe. B. hare neuwe. voetnoot1) Vs. 2423-24 zullen wel in omgekeerde orde moeten staan: Ende oec es sijn nature fel. In hongere et hi daerde wel. N.R. magisque tunc formidabiles et infesti sunt. Manducant in fame terram. voetnoot2) Lees in vs. 2429: daert, in plaats van dat hi. - N.R. Nempe illud per nates invadentes, cum animal a se excutere voluerit, illud doloso pondere defatigatur et in terram victum cadit. voetnoot3) N, R. lapillus qui sircites appellatur. margenoot+ A. 62 c. voetnoot4) N.R. Lupi aliquando comedunt homines et fortuitu. margenoot+ V. 48 b. [tekstkritische noot]2450. V.A. wulf levet. B.D.w. mach leven l. - 51. V.A. clawen. - 52. B. Sine beette es g. - 53. V.A. Die die w. deet enighen. B. Die die w.d. eneghen. - 54. V.A. Ende d. saelre. B.D. salmer t. doen dese m. - 55. V.A. gheneset. - 56. V.A. comen v. verwoedden. B. comen v. verwoetden. - 57. V.A. wulve d. corst. B. corst. - 58. B. Die ontbr., stouheden. - 59. V.A. machene t.a. die h. B. maghene timmen alse. - 60. B. ember. - 61. B. jagheren. - 63. V.A.A.l. hoekine wats ghesciet. B. Lammerkine havekine. - 64. V.A. dats omme niet. B. verbietse wats g. - 65. V.A. Sulc, wulf. B. Selke segghen. - 66. B. Scaep. - 68. V.A. om sulke. B. biettene om selke. - 69. V.A. tarden. - 70. V.A. delvet p.d.h. niet en w.B. delvet prolen d. hinine w.L. deleet. - 71. V.A.B. honde. - 72. B. hem ontbr. - 73. V.A. de pr. B. bietse d.e. berghet. - 74. V.A. wulf in tscaeps. B. wolf in scaeps. L. wol. - 75. B. biet a.d. scaep. - 76. V.A. of het cleine. B. af eet cleene. - 77. V. Wulfs harte t.p. ghebrant. A. Wulfs h.t. pulvre ghebrant. B. ghebrant. - 79. V. Doe. margenoot+ L. 47 a. voetnoot1) N.R. eadem medicina est in morsu eius sicut in morsibus canis rabidi. voetnoot2) N.R. audax est, et hoc magis eorum genus quod breve est quam quod longum. voetnoot3) N.R. si forte pede strepitum fecerit, mox pedem quasi reum mordet. voetnoot4) N.R. escas superstites in terra fodit. [tekstkritische noot]2480. V.A. epylensien. B. epilensien. - 81. V.A. Up. - 82 V.A. nemmer vrouwen. B. vrouwen nemmermeer. - 83. V.A. seitmen e. quenicum. B. ons e. quenecum. - 84. V.A. lichte het m. waer wesen sum. B. lichte maghet waer wesen sum. - 85. V.A. ene rieme in des wulves. B. enen rieme i.d. wolfs. - 86. V. goerter. A. gorterdi m.B.E. daer mede so gorti wel. - 87. V.A. Het. B. Het saldie. - 88. V.A.B. lancevele. - 89. V.A. Niene seg ic. B.N. ne s.d. si w. - 90. V.A. proeven es. B. proven en es. L. proien. - 91. V.A. Die wulf h.d. hout. B. Die w.h. dronke hout. - 92. V.A. Soe g. roke. B. Si gheeft roke. - 93. V.A. Lintisius. B. Lintiscus es. - 94. B. Seere f.e. ongier. - 95. V. wulinne. A. wulvinne. B.V.d. wolf e.v.d. wovinnen. - 96. V.A. Nochtan sone. B. Nochtanne was. L. Nochtan ontbr. - 97. B. Tussche hem in gerre s. - 98. V.A.B. den vr. - 99. V.A. Dit die dat h. bede g.B. Dit d. heeft beide g. - 2500 V.A. Van den m. - 1. B. Beide. - 3. V.A.B. hont. A. proxipape. - 4. A wach. V.A. vor d.w. de s.B.D. ember w. vor. - 6. V.A.B. vor. - 7. V.A wulf d. levet. - 8. V.S. proevic w. ende g.A. wel ende g.B. provic w. ende g.L. wel et g. voetnoot1) N.R. Cor lupi combustum et in cinerem redactum in potu datum epilenticos iuvat. margenoot+ A. 62 d. margenoot+ V. 49 a. margenoot+ L. 47 b. voetnoot2) Lees met de variant: Die wolfs herte droghe hout. - N.R. Cor lupi desiccetur et servetur, multum aromaticum fieri dicitur. voetnoot3) N.R. Linciscus. [tekstkritische noot]2509. V.A. sulken pape. B. selken pape. - 10. V.A. niet ne m.B. nine m. - 11. B. lide guet d. lide. - Uit A. is een blad weggescheurd, bevattende vs. 2511-2641. - 12. V.B.Rovet. - 13. V. weit. B. Om dat g. wet vor waer. - 14. V. En es. B. Des nes. - 15. V. Pieter. B.D. hem sinte Pieter v. - 16. V. guliaerde. - 18. V. ne pl. B. De zilen d.g. st. plegens. - 19. V. Wiltijt. B. Weltijt so soutuse bringen. - 20. V. di ontbr. - 21. V. scanden ne s., wort. B. scanden sprac. - 22. V. hi kende die mort. B. hi kinde die wort. - 23. V. hevet. - 26. B. So ontbr. - 27. V. Leucocrota. B. Lentocroca. V.B. ene. - 28. V. sine ontbr. B. Dat P. af spreect. - 29. V. snelheden verwinnet. B. snelheden. - 30. V. kinnet. - 31. V. hert es hi. B. hert eest gesciet. - 32. V. Ghebuket gherigghet alsmen esele s.B. Gebucht gerugt a.m. esele s. - 33. V. Gheborst ghehent. B. Gheborst alse die leoen. - 35. V. van den hore. B. tore. voetnoot1) N.R. Mortificabas animas que non moriuntur. margenoot+ V. 49 b. margenoot+ L. 47 c. voetnoot2) N.R. Lentrocotha. voetnoot3) Lees met de varianten: Ghebuket, gherigghet alsmen esels siet. - N.R. Corpus habet velut azini, clunes cervi. voetnoot4) Ook hier is de lezing der variant te verkiezen: Gheburst, ghehent (d.i. gheënt) na den lyoen. N.R. Pectus et crura leonis. [tekstkritische noot]2536. V. es het a. ic. B. eist alsic. - 37. V. tande. B. tande maer. - 38. V. scaerp e.e. negheen. B. negheen. - 39. V. Gaet. B. Gate. - 40. V. Na m.l. roept het. B. Na den man ropet saen. - 41. V. Leocophona. B. Lentofona. - 42. V. beestkijn. B. lettel. - 43. V. Datmen al tasschen barne p.B. Datmen in hasscene te berne. - 44. V. asschen men dan l.B. asscene men l. - 45. B. In pade. - 46. V. Wandren sullen. B. Wandlen selen. - 47. V. leewen bliven. B. Wand d. lewen bliven. - 48. V. Comen sire a.c. ofte g.B. Comen sire ane c. ofte. - 49. V. dat dier. B. leu dat d. - 50. V. sparets n. en t.B. Hi en spares n.e. twijnt. - 51. V. ende dan. B. Want hi dodet d.m. - 52. V. Sterven selve. - 53. V. doot het m.B. dodet m.s. urine. L. dotet hem. - 55. V.B. cleine. - 56. V. Messelijc waer d.s.B. Hets meslijc waer. - 57. B. alse. - 58. V. up. - 59. V. ne buer. B. dier bore. - 60. B. Ende ontbr. - 61. V. dode liggen gaet in den g.B. dode ligghen gaet ten graven. - 62. V. vor B. vore a. haven. - 63. V. sine ghenouchte. B. sine genoecte. voetnoot1) N.R. bifidas habet ungulas. voetnoot2) N.R. loco dencium habet os solidum. voetnoot3) N.R. Leoncophona. voetnoot4) Lees met de varianten: Datmen. - N.R. que capta exuritur. margenoot+ V. 50 a. margenoot+ L. 47 d. [tekstkritische noot]2564. B. vlesch. - 65. B. es. - 66. V.B. es vele l.b. - 67. V. bloot. B. Bloede eest sere ende t.v. - 68. V. Daghes, dor d. lucht. B. Daghes etet s. dor. - 69. B. gaen. - 70. V.M. alsi h. comt. B. Ende alshi heme comet. - 71. V. soene mordadelike. B. Bijtsie moerdadelike. - 72. B. Dit dier dats w.g. - 73. V. hie seit d.s.B. spreect. - 75. V.B. dor. - 76. V. Ambrosis scrivet. B. scrivet. - 77. V. marct. B. selc land. - 79. B. alse. - 80. V. Comt h. tander. B. Coemt h. ander har. - 81. V. longre. B. longhene. - 82. V. up doghen. - 83. V. menichrande. - 84. V. die voete. B. den voet. - 85. V. longre. B. longhene. - 87. V. sine m.B. Lip d.m. vind in sine m. - 88. V. Suelt. B. Stelpt. - 89. V. Het m. oec uutlanghe. B. Het m. oec langhe. - 90. B. nater. - 92. V.B. vor. - 93. V.B. Clemmende d. - 94. V. Want h. benemet. B. Want h. benemen. L. Want ontbr. - 96. B. ende die l. gemeene. voetnoot1) Lees met de varianten: alsi hem. - N.R. Cumque ludo leporem lassatum videt, guttur lassati apprehendens dentibus stingit acerrime. voetnoot2) N.R. sexum suum per annos mutant singulos. margenoot+ V. 50 b. voetnoot3) N.R. Pulmo leporis suppositus oculis medetur, contritus vero et illinitus pedes lesos sanat. margenoot+ L. 48 a. voetnoot4) N.R. Crura habet retro longiora, unde accidit ut levius sit ei montem ascendere quam descendere. [tekstkritische noot]2597. V. Sl. die. B. Sl. met o.w. ontdaen. L. Sl. ende d. - 89. V. Sinte B.B. Sinte Basilijs. L. Ende B. - 99. V. sie. B. dihen e.h. genere. - 2600. V. ne m. dane geweren. B. danne weeren. - 2. V.M. dan. B.M. dan men. V.B. bekinnen. L. Meer daer. - 4. B. meest van a.b. - 5. V. Een paer jonghen werpt. B. Een paer j. werpt. L. Ere pare. - 6. V. hevet, ander. B. ander. - 7. V.B. Een ander. - 8. V.B. een ander p. - 11. V. varsch. B. Al ontbr. - 12. B. Doet d.v.r.v. - 13. V. Ende h.d. ghonen. B. Ende h. - 14. V. spreict men. B. Noch spreectmen oec. - 15. B. Doe soe m. - 16. V. Sine nieren ghedroghet. B. Sine n. droghe. - 17. B. sijn ontbr. - 18. L. Es goet. V. Es ontbr. B. Sijn g. - 19. V. es oec met warmen. B. met warmen. - 20. V. matrice ghedroghet. B. ghedroghet. - 21. V.W. soe knapelijn ontfangen doet. L. ontfanghen doet. B.W. soe knapeline doet ontfaen. - Vs. 2622 ontbr. bij V. en L., alsook in de Hss. door Bormans gebruikt. - 22. B. Ende oec mede sonder waen. voetnoot1) N.R. Unde solus fere animalium pariens fetum, alium interim pilis vescit in utero, alium sine pilis atque alium in semine repositum similiter gerit. voetnoot2) N.N. quartanas tollit. voetnoot3) N.R. Sanguis eius cum aqua calida potatus idem facit. voetnoot4) De tekst van vs. 2621 en 2622 is in alle Hss. bedorven. In de meeste vindt men drie rijmregels: bloet, goet, ontfanghen doet, terwijl alleen bij B. de goede lezing van vs. 2621: doet ontjaen, wordt gevonden. De drie rijmregels zijn ontstaan, doordat overal, behalve bij B., de rijmregel op ontfaen werd gemist. Ook bij B. is dat vers bedorven, daar het woord, waarop het voornamelijk aankomt, er is uitgelaten. Door Bormans wordt het vers gedrukt met titteltjes tusschen mede en sonder: in onzen tekst vulden we het ontbrekende tusschen haakjes in. - N.R. Matrix eius desiccata et pulverizata et bibita cum coagulo eius facit concipere masculum. Idem facit sanguis eius cum coagulo eius. [tekstkritische noot]2623. B. gemingt. - 24. V. ghescreven. B. eest. - 25. V.L. dats na dat. B.L. nadien dat. - 26. B. Es een d.d. otter h. - 27. V. Een dier v. scalker m. - Vs. 2627 ontbr. bij L. - 28. V. wonet e.b. rivieren. B. broken woene e.b. rivieren. - 29. V.B. bruun scone. - 30. V. hare m.B. Holen m.s.d. hare. - 31. B. joncge. - 32. V. Up vissche s.s. ghereet. B. vessche s.s. ghereet te s. - 33. B.E. daer d. si grote. - 34. V. Langher e. goeder st. B. goeder st. - 35. B. So ontbr.; dwater. - 36. V. Doch so. B. Docht. - 37. B. Oft. - 38. V.B. Somwile. - 39. V. Als h.v. vint. B. Alse hi vessche vint. L. in vint. - 40. A. eten. - 41. V. Ende c. dan n. ute gheraken. B. Can hire n. ute gheraken. - 42. V.A. omme. B. Die doet m.h. omme s. - 43. B. Als hi die l. - 44. V.A. Hets e. tghierste. B. Het es dat ghierste dir. - 45. V.A. het l.i. sinen. B. het l.i. sinen hole. - 46. V.A. tere s.B. vessche tere scole. - 47. V. alle. B. wert. - 48. B. dire af g. - 49. V. vaen. - 50. V. dese l. margenoot+ V. 51 a. margenoot+ L. 48 b. margenoot+ A. 63 a. voetnoot1) N.R. quia spiritum in aere recuperare non potuit. voetnoot2) N.R. quod non sine periculo sui quidam qui hanc bestiam capere voluerunt experti sunt. [tekstkritische noot]2651. V.A. Visscher. B. Vesschers. - 52. V.A. otter tem. B. wel ontbr. - 53. V.A. visschene. B. omme te vesschene. - 54. V.A. Vissche jaghen. B. Vessche agen jagen in har. L. Ende d.v. - 55. V.A.B. spreect, Vitri. - 57. V.A.B. Ende h. thovet. - 58. V.A. teitene. - 59. V.A. sinte Austijn. B. als Augustinus wijste. - 60. V.A.B. Jan B. - 61. V.A. Ander, en d. - 63. B. Heetet. - 64. B. liver volgics. - 65. V.A. sinte. B. gl. dan sinte. - 66. V.A. dese d.B. dese dierekine. - 67. V.A. Also g. als e.c. te waren. B. Also g. alse tconijn twaren. - 68. V.A. wanderen te gader bi scaren. B. scaren. - 69. B. teelt. - 70. V.A. ene l.B. heelt. - 71. B. si ontbr. - 72. V.A. omme lanc. B. Daerna o. lanc. - 73. V.A. Wort si draghende. B. Wert het draghende. - 75. V.A. ghehort. - 76. V.A. Hort v.d.M.b. vort. B. Nu hort v.d.M. vort. - 77. V.A. wilen wi. B. wilmen. - 78. V.A.B. desel ende d. merie. - 79. V.A.E. hets i.p. harde g.B.E. es ter p. harde g. margenoot+ V. 51 b. margenoot+ L. 48 c. voetnoot1) N.R. Cum autem crevisset invenit eam impregnatam per se sine masculo. - Lees in vs. 2672 met de varianten: omme lanc, en in vs. 2673 met B. het draghende. margenoot+ A. 63 b. voetnoot2) N.R. animal est viribus in labore eximium. [tekstkritische noot]2680. V.A. so ontbr. B. Alse d. es. - 81. V.A. Ghehoort. B. Gheoret. - 82. V.A. Heiselike sine. B. Alse desel sine stimme. - 84. B. alse e. pert. - 85. B. Nembermeer. - 86. V.A. Ne moghen, no dr. B. Moghen s.w. no d. - 87. B. vindmen. - 88. V.A. mulinnen. B.D.m. wilen droch. - 89. V.A. was. B. Ende d. was. - 91. B. sachte. - 92. B. Maer ontbr. - 93. B. part e. die e. - 95. V.A. eenrande. B. erande mul af. - 96. V.A. burdulus. B.D. Latijn burdulus. - 97. V.A. mule e. dic esel. B. mul. - 98. B. Dit seid. - 99. V.A. Monecroes. - 2700. V.A. Ludet eenhoren. B. eenhoren in Dietsche. - 1. V.A. spreict. B. spreect. - 3. V.A.B. luud. - 4. V.A. es het. B. eest alse. - 6. V.A.B. Ghehovet na d. herts. - 7. V.A. ghestaert a. wijt h.B. tswijn ghesteert alse wijt. - 8. V.A. Boven. B.M. in den. - 9. V.A. horen so durclaer. B. horen so claer. - 10. B. es hi lanc. voetnoot1) Lees met de varianten: Gheoort. - N.R. habet azini aures longos. margenoot+ V. 52 a. voetnoot2) N.R. De azino et equa generantur muli, et de azina et equo burduli. margenoot+ L. 48 d. margenoot+ A. 63 c. voetnoot3) N.R. capite cervino. [tekstkritische noot]2711. V.A. voren. B. scarp d.m.n. jeghen. - 12. B. maget met gheenen engien. - 13. V.A. Mare, so het si. B. No n. getimmen. - 14. V.A. Vitri. B. Ons seghet J.v. Vitri. - 15. V.A. ne v.B. gene manne. - 16. V. so also d. begh't. B. est soe d. bestaet. - 17. V.A.E. het. B. het h.s. in mans h. - 18. V.A.B. Het. - 19. V.A. Din es teenhoren. B. nes deenhoren. - 21. B. Molocus. - 22. V. ontsienlic. A. sere ontsienlic. B. seere onsienlijc. - 23. B. vindse in m. welt. - 24. V.A.D. alre vianden v.B. Dit es alre viande. - 27. V.B. scarp. A. starc. - 28. B. Ende s.b. groot. - 29. V.A.W. soe het g. strijt hem an. - Vs. 2729 ontbr. bij L. - 30. V.A. up. B. Ende s.v. opten. - 31. V.A.B. grote. - 33. V.A. Ontsiet het dans. B. Ontsiet dans. - 34. B.E. scuwet seere h.s. - 35. V.A. maerc ment i.d. manieren. B. in dire m. - 36. V.A. van den dieren. B. van den d. - 37. V.A. God. B. God maecte dor selke s. - 38. V.A. Dat het sider sonde w.B. Dat het d. soude. - 39. V.A. no om smette. B. no om. voetnoot1) N.R. ita acutum, ut quisquam impetat, facile ictu eius perforetur. margenoot+ V. 52 b. voetnoot2) N.R. bestia est.... admodum magna.. margenoot+ L. 49 a. margenoot+ A. 63 d. voetnoot3) Dit vers is in verschillende Hss. deerlijk bedorven. Men leze: Dattet si der sonde wrake. N.R. non ad destruendam innocenciam, sed ad puniendam...... maliciam hominum est creata. [tekstkritische noot]2740. V.A. ghoenre d.s.s. lette. B. gherre. - 41. V.A. Mauricomenon. B. bekint. - 42. B. van O. - 43. V.A.B. grote. - 44. V.A. scrivet. A. Oristotiles B. Alse o. scrivet. - 46. V.A. Drie pertande starc. B. scarp. - 47. V.A. horen. B. Oren oghen. - 48. V.A.B.R. oft een mensche. - 49. V.A.B. doghen. - 50. V.A. als van den s.V. scorpione. B. steert alse van d.s. - 51. V.A. Gheclawet. B. Getand alse die liebart. - 52. V.A. luud r. als. B. luud oft recht. L. alst. - 53. V.A. Sijn briessche. A. ene b.B. Sijn b. alse ene bosine. - 54. B. Sherts snelheit ende siene. - 56. V.A. Het. B. Ende e.a. mensche. - 57. V.A. soettene m. ghevaen. B. war soetne m. begaen. - 58. V.A. Verbijttene. B. Verbijtne. - 59. B. Mancichora. V.A.B. een wonder. - 60. B. Alse. - 61. V.A. Gheanschijnt es het als die m.B. Gheanschijnt alse een m. - 62. B.M. oghen gelijc hevet n. - 64. V.A. Es hi, in al. B. Eest, in al. - 65. B.S. starc dattet w.e. - 66. V. So soete gheluut g.m.d.A. So soete luut g.m.d.B.S. luud hevet des sijt ghewes. - 67. V.A. Dat het. B. So dattet. - 68. V.A.D. dat dier can al pipe g.B. Als oft het conste pipe g. margenoot+ V. 53 a. voetnoot1) N.R. vox eius sicut vox tube. margenoot+ A. 64 a. voetnoot2) N.R. Mancicora. margenoot+ L. 49 b. voetnoot3) N.R. voce tam sibila ut ymitetur modulos fistularum. [tekstkritische noot]2769. V.A.B. Vor. - 70. V.A.B. minnet groot no c. - 71. V.A. So s. es het i. sine v.B. So s. eest in siere v. - 72. V.A. voghel es. B. Alse d. voghel in de l. - 73. V.A.B. Drie rekede. - 74. V.A. tandes des. B. dijes g. - 75. V.A. Musquellibet dit. B. dat ontbr. - 76. V.A. Es e.b. - 77. V.A.B. Platearius. B. Alse P. - 78. V.A. dat diere te sine. B. groete dat dier te sine. - 79. V.A. Eene sw. B. Dat ene ratte hier es. - Verder is bij B. vs. 2779 in twee verzen, en wel aldus: Ene sweere, des sijt ghewes, Wast hem an sinen scacht. 80. V.A. Als soe ripe es. B. Alst ripe es. - 81. V.A.B. hetse. V.b. brect. A. breict. - 82. V. sprect. A. spreict. - 83. V.A. Dat etter hart a.d. het s.B. Dat etter hart ende dart s. - 85. V.A. Mare b. ist d.d.s. ute g.B. eest d.d.s. uut g. - 86. B. Alst m.v. heeft. - 87. V.A. hout. B. hout in stanke. - 88. V.A. Het w. starc a.w. het c.B. Het wert s.a. wast cranke. - 89. V.A.B. Hets. B. die ontbr. - 90. V.A. tieghen. B.E.j. syncopine s. - 91. B. Ende cr. hersine ende quade m. voetnoot1) Lees met de varianten: Drierekede. - N.R. triplicem in dentibus ordinem habet. margenoot+ V. 53 b. voetnoot2) In alle Hss. is de lezing bedorven, behalve in ons teksthandschrift. - N.R. ad magnitudinem capreole. margenoot+ A. 64 b. voetnoot3) N.R. et decurrit sanies, ibique condensatur et induratur. - Lees met de varianten: Dat etter hart al daer het staet. Ook kan men de lezing van L. veraert, d.i. verhart, behouden. voetnoot4) N.R. quod de apostemate eius currit multo melior est. voetnoot5) N.R. Muscus perdito odore in fetoribus et latrinis virtutem suam recuperat. [tekstkritische noot]2792. V.A. Eist g. enter m.p.B. Eest g.e. te menegerhande. - 93. V.A. Mamonethus. B. Mamonecus. - 94. V.A. Spreict L.R. in sine g.B. Spreect - sine. L. Regum. - 95. V. Na scimminkel. A. tscimminkel. - Vs. 2795-96 ontbr. bij B. - 97. B. start. - 98. V.A. groef t. hoefde. B. Groef s.h.t.h. wart. - 99. B. Dat menne. - 2800. B. Binden mach om sinen h. - 1. V.A. Enne sl. B. En spult o. thooft. - 2. B. angichte. - 4. V.A. esser m. swartheden. B. swertheiden. - 5. V.A.N.m. ende versamenen n.B.N. ende m.v. niet. - 6. V.A. an anderen scimminkelen. - 7. V.A. dars e.l.B. een l. - 8. V.A.B. woestinen. B. bosschen. - 9. V. woenen. - 10. V.A.B. Es a. een s.s.L. Ende altoes es. - 11. V.A. tscemminkel. - 12. B. tsimminkel. V.A.B. crachte. - 13. V.A. stoutheden e.m. scalcheden. B. stoutheiden - snelheiden. - 14. V.A. Verwinnet d.d. te vele steden. B. ter meneger steden. - 16. V.A. dur haer. B. hare. - 17. V.A.M. es. B. alse. - 18. B. Moises. margenoot+ L. 49 c. margenoot+ V. 54: a. voetnoot1) N.R. ita magnum collum habet ut caput. Cum ligatur, non illo modo ligatur quo cetere bestie, cum in collo laqueus tenere non possit, sed circa ventrem ligatur, ne possit evadere. voetnoot2) N.R. Nec est nasus ori continuus, sicut in symia. margenoot+ A. 64 c. voetnoot3) N.R. animal est lege prohibitum. [tekstkritische noot]2820. V.A.B. starc in sinen s. - 21. B. ember toe. - 22. V.A. Nemet het. B. af. - 23. V.A. houder. - 24. A.B. sine. - 25. B. In dende. V.A.B. bedorvenhede. - 26. V.A.W. het b. dat het v.B. Wordet. - 28. V.A. Nochtanne e. sine n. so q. - Vs. 2829-34 ontbr. bij L. - 29. B. ieman a.s. tand. - 30. B. venijntene al t. hand. - 31. B. perde. - 32. B. alst e. merie. - 33. B. eest. - 34. B. Nochtan. - 35. B. toghet. - 36. V.A. hets. B. eest dattet wert. - 37. V.A. toghet mit g. smarte. B. toghet. - 40. B. Want die nidighe i.h.v. - 41. V.A. Hie. B. Die. - 42. V.A.E. als sine. B.E. al sine. L.E. es s. - 43. V.A.B. Onghehort. - 44. V.A. venset hi sine goedertierhede. B. venst hi sine goedertierhede. - 45. V.A. nochtanne. - 46. V. Die hem te doene hevet s.h. mach. A. Die hem te doene hevet. B.D. sijns heeft te done hem w. voetnoot1) N.R. quanto plus senescit, tanto plus miserescit. voetnoot2) N.R. Postremo coactum angustiis miserie sue per infirmitatem se mansuetum fingit, cum naturaliter autem crudele sit. voetnoot3) N.R. Cum enim ei aliquis appropinquat. De lezing cant is dus de ware; niet tant. margenoot+ V. 54 b. margenoot+ L. 49 d. voetnoot4) N.R. Cui si data fuerit aliquando potestas, crudelitatem in animo latitantem continuo manifestat. margenoot+ A. 64 d. voetnoot5) N.R. Hoc animal significat ypocritas et maliciosos, quorum.... imbecilla et occulta iacent vicia, non minus ausura cum viros (l. vires?) ad omne poterentur. [tekstkritische noot]2847. V.A. een. B. dat ontbr., catte. L. es es. - 48. V.A. Vitri spreict. B. Vitri s. datte. - 49. V.A. soe. B. Soe bi. - 50. V.A. Vint m.d.h.s. bescolen. B. Vind m.d. hare s. - 51. V.A. claere. B. Naechts s. hare o. clare. - 52. V.A. ioft - ware. B. Alse - ware. L. Alst. - 53. V.A. es si. B. es soe ontbr. - 54. V.A. Dat s.a. proyen. B. Dat s. al p. van d.c. - 55. V.A.A.s.v. speelsire. B. Alsise v. spelsi dar m. - 56. V.A.B.E. na m.o. - 57. B.D. si hem h.g.L. hem ontbr. - Vs. 2857 is bij V. en A. opengelaten, terwijl het volgende vs. luidt als vs. 2857: Die si hem hebben ghedaen. 58. B. Moeten si danne ter cokenen gaen. - 59. V.A. vecsi. - 60. B. Op. - 61. V.A. drincsi. B. drinken. - 62. V.A.B. sterven. A. darste. - 63. B. serpente. - 64. B. Ghescaet. - 65. V.A. Als. - 66. V.A. Wort. - 67. V.A. Varre dane om hare g. B.V. danne om hare. - 68. V.A. Hare. B. Hare v. onderlinghe. - 69. V.A dat w.B. bi di w.w. - Vs. 2869 en 2870 in omgekeerde volgorde bij V. - 71. B. hi ontbr. - 72. V. strijc. V.A. verheft soe al. voetnoot1) N.R. tam acute cernit, ut et in antris tenebrosissimis velud in die mures videat. - De lezing der variant is te verkiezen: die haer sijn bescolen. voetnoot2) Lees met de varianten: Dit sijn enz., daar Ende overtollig is. - N.R. Animal immundum est et odiosum est, mures persequitur et omne genus eorum. voetnoot3) Lees in 2856 met de varianten: na, in plaats van alsi. Prof. Bormans houdt de lezing van 2858 in ons teksthandschrift voor ‘het werk eens tekstbedervers’, en verkiest die der variant: Moeten si danne ter cokenen gaen. Ten onrechte, gelijk de N.R. leert: Mures captos lusibus primo afficit, deinde illusos manducat. margenoot+ V. 55 a. margenoot+ L. 50 a. [tekstkritische noot]2873. V.A. steden. V. si ontbr. A. soe so w.B. In warmen steden musen si wel. - 74. A. dicken. V.A. verbarnet fel. B. Ende dicken verbernt hem hare vel. - 75. V.A. hare gherne. B.C.m. hem die grane an den b.L. grane ontbr. - 76. V.A. Si so bloot. B. Si werden bl. - 77. V.A. Den ghonen. B. Den ghenen. - 78. B. selen - timmen. - 81. V.A.B. in doren. - 82. V.A. over al. - 83. A. heten wi. V.A. den m.B.M. dats die muushont. - 84. B. dat ons es wel c. - 85. V.A.B. Het. - 86. V.A.B.E. es v. scalker m. - 87. V.A.B. Want het d.v. steden. - 88. V.A. jonghe. B. jonc. - 89. B.O. ende d. - 91. V.A. pleghet te vane. B. Serpenten pleghet te vane. - 92. V.A. als tserpent p.t. bestane. B. serpent p.t. bestane. - 93. V.A.B. draghet vor. B. welde. - 94. V.A. drivet tvenijn. B. jaghet tvenijn. - 95. V.A. ist. B. eest - in scine. - 96. V.A.B. Vroet b. alre. - 97. V.A. Vint sine. B. Vind sine jonghe - 98. V.A.D. het cr. te vindene. B. Dattet cr. te vindene. - 99. B. Dart s. jonghe. voetnoot1) N.R. Loca calida diligunt. voetnoot2) In ons teksthandschrift ontbreekt grane. - N.R. Pilos longos circa ora habent. Quibus ablatis audaciam perdunt. margenoot+ A. 65 a. voetnoot3) Lees scalker met de varianten, en in vs. 2887: Want. - N.R. Hec bestia subdola est. voetnoot4) Lees met de varianten: Vroet. - N.R. super omnem medicorum artem dicuntur esse perite. [tekstkritische noot]2900. V.A. mushont. B. mushond. - 1. V.A. musen te vane. B. serpente e.m. te vane. - 2. V. doemen. V.A. verstane. B. In Prusen land d.t. verstaene. - 3. V.A. heilant. B. in ontbr. - 4. V.A.S. es die b.B. diet ontbr. L. es ontbr. - 5. V.A.D. het den basilsc. v.B. Dattet baseliscus. - 6. V.A. sterveter. B. sterft. - 7. V.A. siene. B. doot. - 8. V.A. metten a.B. metten andren. - 9. V.A.B. daer na. - 10. V.A. seit v. den mushont. B. seid d.v. den. - 11. V.A.B. jeghen. - 13. V.A. Kyramnidarium. - 14. B. philofie. - 15. V.A. mushont. - 16. B. siedene. - 18. V.A.B. Die o.B. doen. - 19. V.A. Duer e.c. dits. B. Dor e.c. dats. - 20. V.A. Jeghen die swarte artetike. B. Jeghen d. sware. - 21. B. harde g. - 22. B. genest d. seeren v. - 23. V.A.B.M. dats d.m.V.B. mus. - 24. V.A. uutgherne. B. herde gheerne. - 25. V.A.B. Hare roke. V.A. telpindier. B. delpendier. - 26. V.A.B. hare sp. B. onghier. - 27. V.A. Drinct si. margenoot+ V. 55 b. voetnoot1) N.R. In Proselene insula. margenoot+ L. 50 b. voetnoot2) N.R. basiliscum interimit, qui solo tantum visu homines, anhelitu autem cetera terre animancia interficit. Commoriuntur autem mustele interfecto basilisco. voetnoot3) N.R. Fel ipsius remedium est contra aspidem. margenoot+ A. 65 b. voetnoot4) N.R. in perquirendis cibis solertissimi sunt. [tekstkritische noot]2928. V.A. Spreict Aelbrecht. A. de. B. Spreect. - 29. V.A.B. Libia. L. Labia. - 30. B. Alse. - 31. B. alre m. - 32. V.A. spreict de m.B. spreect. - 33. V. Te Beten. V.A. in Egipten st. B. Teteben d.i. Alexandrien. - 34. V.A. warm - gaet. B. warme somer ingaet. - 35. V.A. vul m.B. hand wertd lant. - 36. V. casen. - 37. V. beesten. V.A. market d.B. eten si merct. - 38. V.A. some. B. some lande. - 39. V.A. die gh. B. sijn si ontbr., m. die ghemeine. - 40. V.A. valu ende cl. B. valu groot e. cleine. - 41. V.A. ander m.B. ene a. - 42. A. eten r. - 43. V.A. als si. - 44. V.A. Mit l. horen wi. - 45. V.A. hare o. op iemen uut. B. hare urine op iemans. - 46. V.A. roten huut. B. ut. - 47. V.A. Some w. seghet men. B. Somwile. - 48. V.A. groten pertien. B. Harde saen in groten. - 49. B. ghemeine. - 50. V.A. ne vint. B. ne vind - cleine. - 51. V.A. ene v.B. henen. - 52. V.A. Voerne. voetnoot1) N.R. Mus si aquam biberit moritur, quia valde humide nature sunt mures. Et nondum, quod Plinius dicit, murem Libicum, qui non bibit, non omnem forte murem generaliter intelligendum. - Verg. Megenberg, Buch d. Natur, 153: Plinius spricht, daz kain maus trink in dem land Libia, und daz ist leiht gemain allen mäusen. - In plaats van selve is met H. de lezing seghet te verkiezen (zie uitg. Bormans). voetnoot2) Lees met de varianten: in Egipten. - N.R. In Egiptiacis Thebis. voetnoot3) Lees in vs. 2939 met de varianten: die ghemene, en in vs. 2940, in plaats van root, met B. groot. - N.R. Haut dubium est mures esse albos in quibusdam partibus, rufos autem nonnullos. Nigri vero sunt quos communiter orbis habet. margenoot+ V. 56 a. margenoot+ L. 50 c. margenoot+ A. 65 c. [tekstkritische noot]2953. L. gheine. - 54. V.A. hie d.d. hevet. B. seide hi dijt heft. - 56. V.A. Also. B. Also g. alse. - 58. V.A. Enten l. - 59. B. Arabien alse. - 60. V.A.B. hare v. - 61. V.A. palme. - 62. A. lanc; doch met stipjes er onder, en met kleine letters er boven verbeterd in smal. B. Dachtester smal. - 63. V.A. ute e. N gaet. B. ute N c. - 64. V. Des ne m. een no. A. Des nes m. een no. B.D. nes m. een. - 66. V.A. Ydorus spreict. B. Alse Isidorus scrivet. - 67. B.D. beest weet na siere w. - 68. V. besceedt. A. besceed. B.v. siere sp. - 69. V.A. so het. B.W. dat soe d.v. - 70. V.A. moge. B. Oft g.d. minsche moghe. - 71. V.A.G. es het over haer. B. eest over waer. L. ist. - 72. V.A. over waer. B. dat har. - 73. V.A.B. hevet serpente. - 74. V.A. daer het w.B. hetse. - 75. V.A. dat s.B. aspise dat. - 76. V. dattet sere. A. dat het sere. B. dat sere g. kijnt. - 77. V.A. al sinen h.B. alsmen aerd. - 78. V.A. wachtene vor. B. Hoeten w. mach vor d. staerd. - 79. V.A. als het h. al d.B. alstet h.j.w. voetnoot1) Lees in vs. 2967 met B.: Dat beest weet na sire wise. - N.R. Neomon grece vocatur bestia,.... eo quod odore suo et salubria ciborum et venenosa producuntur, de quo Draconcius ait: Producit suillus vim cuiuscumque veneni. margenoot+ V. 56 b. margenoot+ L. 50 d. voetnoot2) Lees met de varianten: al sinen aert. - N.R. qui cum adversus aspidem pugnat, caudam erigit, quam aspis maxime observat quasi minantem, ad quam cum vim suam transfert, aspis deceptus a bestia corripitur. [tekstkritische noot]2980. A. macht. B.N. coemt. - 82. V.A. Bedrieghet. B. Bedrieghet danne e.s. te d. - 83. V.A.B. ware e. mensche. - 84. V.A. vor v. verhoet. B. vord v. verhoet. - Vs. 2985-86 ontbr. bij L. - 85. B. vord. - 86. B. hord. - 88. B. welt. L. wilt ontbr. - 89. B. vindmense in Afrike. - 90. B. ongetimmet. - 91. V.A. harentare. B. hare entare. - 92. V.A. doen e. sine s.B. soen elc hare. - 93. V.A. als si d. jonghe. B. danne jonc vord bringhen. - 94. V.A.B. So ontbr. - 95. V.A. vuren. B. die hi w. vuren. - 96. B. moder. - 97. V.A. Dect d. jonghe jeghen d.v.B. Decket jonc jeghen d.v. - 98. V.A. die suwen. B. soen s. allegader. - 99. V.A.B. Luxurieus sere utermaten. L.L. uutverkoren. - 3000. V.A.L daer si. V. om haren. A. om haten. B. Dats daerse d.h.o. haten. L. laten. - 2. V.A. Alsen niewer laten g.B. Ende alsene ieweren en laten g.L. Alsmenne n. laet. - 3. V.A.B. Die honde werpt. L. Dien honden. - 4. V.A. rieket. B. riect d. enich. margenoot+ A. 65 d. voetnoot1) Lees met de varianten: verhoet. voetnoot2) Lees in vs. 2991: ledende, in plaats van lidende. - N.R. Singuli gregibus feminarum praesunt. voetnoot3) Lees met de varianten: vuren. - N.R. Nascentibus masculis celant patres,.... quia eorum testiculos detruncant. voetnoot4) Lees met de varianten: Dect die jonghe jeghen den vader. N.R. quod caventes matres in secretis pariunt et occultant. Femine onagrorum gaudent copia libidinis, modumque turpitudinis non servantes, sepius per hoc masculis odiose fiunt. voetnoot5) Lees met de varianten: rieket dan enich eruut. [tekstkritische noot]3005. A. riekende. - 6. B. al die w. ontgaet. - 8. V.A. Haet hi d. wanderinghe. B. Haet hi meest w. - 9. V.A. Clare - seere. B. mijnt hi seere. - 10. V.A. nemmermeere. B. magene timmen nemmermeere. - 11. B. scrijft - Polanen. - 12. V.A. esele. B. Welde esele s.v. firre gedanen. - 13. B. sere ontbr. - 14. V.A. horne. B. horne seere br. - 15. V.A. langhen. B. langhe ontbr. - 16. V.A. sijn sin. B.J. honde selc es har syn. - 17. V.A. scepsi w.i. nuesegaten. B. scepense w.i. nesegaten. - 18. B.E.m. heet seere u. - Vs. 3019 en 3020 in omgekeerde volgorde bij L., V., A. en B. - 19. B. Alst o. fier wallen. - 20. V.A.B. honde. - 21. B. was d.e. - 22. V.A. ornagher. B. daer ontbr. - Vs. 2023 en 2024 in omgekeerde volgorde bij V., A. en B. - 23. V.A. Enen s. horen. B. Enen sonderlangen horen. - 24. V.D.h. in vorhooft. A. hi ontbr. B. hevet int hovet. - 25. V. A, stranc. B. Scarp starc. - 26. V.A.D.s. sere lanc. B. seere str. - 27. V.A. scraven v. de rootsen. B. Ende scraven v.d. roken. - 28. V.A. Menighen. B. Menegen ne bore. - 29. B. scrijft. - 30. V.A. de m.B. mester. - 31. V.A. ene b.B. bat - ene b. margenoot+ V. 57 a. voetnoot1) N.R. Inter omnia animalia odit hominum frequentiam et habitationem. margenoot+ A. 66 a. voetnoot2) N.R. in Polonia. margenoot+ L. 51 a. voetnoot3) Lees met de varianten: Enen sonderlinghen horen. - N.R. Unum ac solum cornu habet in fronte. voetnoot4) N.R. Saxa ingentia de rupibus evellunt. [tekstkritische noot]3032. V.A. hovet ghevet h. de g.B. geft h.d. jeeste. - 33. V.A. tsmenschen lede. B. minschen lede. - 34. V.A. spreict. B. spreect. - 35. V.A. spreict d.c.e. nochtan. B. seghet - nochtan. - 37. V.A. Hare v. redenen gaen daer j.B. Andre redenen. - 38. V.A. Ander meesters te seggene. B. andre mesters te segne. - 39. V.A. Dat dat d.B.D.d. paer es b. - 41. B. Hooft ende ansichte v.h. - 42. B.G. alse oftet. - 43. V. Arme. A. Haerme. B. Arme h. ende m. - 44. V.A. alsi s. willen. B.E. alst wille s. dan. - 45. V.A. Roeren si leppen a.d. spreect. B. Roren sine lippe alse d. spreect. - 46. V.A. der t.A. ghebreict. B. der talen h. ghebreect. - 47. B. Sinte. - 48. V.A. ere st. B. sinte. - 49. V.A. enen f.V. forest. B. Dat d. - 50. V.A.B. twifelde. - 52. V.A. Soot - die v.B. Soet - die v. - 53. V.A. Mer m. spreict in O.B. spreect. - 54. B. Dusdan d. vol es b. - 56. V.A. makede dor. B. maecte. - 57. V.A. Al - toghene. B.A.h. te toghene. - 58. B.O.H. Gods almechtechede. voetnoot1) N.R. hoc monstrum non est tale creatum ab inicio creationis inter ceteras bestias, sed ubicunque et quantumque in aliqua parte mundi visum est, et ex adulterina commixtione hominis et tauri, vel hominis et equi nascitur. - In vs. 3035 zal in plaats van ghetan met de varianten waarschijnlijk nochtan moeten gelezen worden. margenoot+ V. 57 b. margenoot+ A. 66 b. voetnoot2) Verbeter dezen onzin door de variant: Roeren sine lippen als die sprect. N.R. quasi incipiunt loqui dum vocem promunt, sed sueta (l. insueta) labra vocem humanam formare non possunt. margenoot+ L. 51 b. voetnoot3) N.R. sed dubium assit, si hoc dyabolus finxerit, vel si hoc natura creaverit. [tekstkritische noot]3059. V.A.B. dier m. no m. - 60. V.A. die g.v. der r. B. Recht gemaect na die re. - 61. B. gheliket. - 62. V.A.B. hevet. - 63. V. In woestinen wandert het sekerlike. A. In woestinen wandert het sekerke. B. woestinen wandelt ic micke. - 64. V. vanghen m. stricke. A. streke. B.E.d. so vaetment metten stricke. - 66. V.A. Van al. B. Van meest. L. Want. - 67. V.A. vort wert gekemt vremdelike. B. Hets v. getekent vremdelike. - 68. B. Afrike. - 69. B. Betulia. - 70. V.A. en weet. B. dlant dar. - 71. V.A. barste. B. dat daer es w. borste. - 72. V.A. Spaert het v.e. darste. B. Stervet v.e. dorste. - 74. V.A.B. ligghen in des lants woestinen. - 75. V.A. deser beeste. B. deser b. - 76. V.A.B. remedie. L. uremedie. - 77. V.A. barste. B. borste. - 78. V.A. darste. B. dorste. - 79. V.A.W. dorine twater e.v.d. manieren. B.W. twater e.v. derre m. - 80. V.A. in blasen v.d. dieren. B.v. den d. voetnoot1) N.R. est bestia capre magnitudinis. voetnoot2) Deze twee niet op elkander rijmende verzen kunnen naar de variant B. hersteld worden: In woestinen wandelt, ic micke, Ende daer so vaetment metten stricke. voetnoot3) Ook dit vers is in ons teksthandschrift weder bedorven. Lees met de varianten: Hets vorwert gekeert (of gekemt) vremdelike. N.R. contraria pilo et aspero ad caput verso vestita est. margenoot+ V. 58 a, A. 66 c. voetnoot4) Lees met de varianten: in des lants woestine. - N.R. Admirabile vero remedium sitientium latrones Getulie terre aqua carentis certissimis experimentis prodiderunt, quo homo in siti eo duraret auxilio, qui illo saluberrimo liquore vesicis dictarum bestiarum infuso pro parte modica uteretur. [tekstkritische noot]3081. V.A. soes n. een cleine t.B.S.w. des n. een cleine. - 82. V.A. darst. B. dorst mach mach verslaen. - 84 V. Ne cant dier. A. Ne caent d.B. Can d.d.j. coude. - 85. V.A. Dat bediet. B. bediet. - 86. V. desen edelen finen t.A.B. Bi d. finen e.t. - 87. V. armoede. B. Bediet die idele. - 88. V.A.B. Die. L. Doe. - 89. V.A.B. dese w. - 90. V.A. noit ne. B.E.d. hitte n. - 91. V.A. arem. B. Water h. arem. - 92. V.A. dat d. armer. B. datter armer. - 93. V.A.R. heetic want. B. oec ontbr. - 94. ember gnoech. - 95. V.A. arm. A. est. B. eest arem. - 96. B. Wies. - 97. V.A. Jof - armoede. B. Ocht - aremoede. - 98. V.A.B. sinen moede. L. sine hoede. - 99. V.A. sine smarte. B. onwerde e. sinen smerte. L. sinen sm. - 3100. V.A.B. sine herte. L. sinen herten. - 1. V.A. ghierichede darst. - 2. V.A.D. hem t. haertschen. g.m. staen. B. ter erdschen g. mah staen. - 3. B. Orabus. - 4. V.A.B. varwen. - 6. V.A.B.V. sinen hare es. - 7. V.A. Up d. vorste. B. vorste voeten. - 8. V.A. est s. hoech. B. Soe eest s.h. alse. margenoot+ L. 51 c. voetnoot1) Lees met de varianten: finen. margenoot+ V. 58 b, A. 66 d. voetnoot2) De beschrijving van dit dier, hetwelk verkeerdelijk Oralfus genoemd wordt, komt in de Nat. Rer. niet voor, althans niet in het Haagsche Hs. Doch bij Vinc., Spec. Nat. XX, is caput XCVII getiteld: De onocentauro et orasio. Ex li. de na. re., waaruit schijnt te blijken, dat het in andere Hss. wel gevonden wordt. In vs. 3101 verandere men den naam Oralfus in Orasius, d.i. de giraffe. [tekstkritische noot]3109. V.A.B. Dat XL v.A. upwaert. - 10. V.A. Metten hoefde d. het s.B. Metten h. daert. - 11. V.A. sone. B. so eest. - 12. V.A.B. hert. - 13. V.A.B. hert voete. B. stard. - 14. B. alse e. pard. - 15. V.A. upwaert. B. Den h. lanc o.g. - 16. V.A. misselix soens oec e. B. messelijc oec echt. - 17. V.A.B. varwe. - 19. V.A. dies g. - 21. V. liedene. A. lieden. V.A.B. ane. - 22. V.A.B. Het. B. al. - 23. V.A. om desen ende dien. B. omme desen ende om dien. - 24. V.A. het wille sijn b.B.O.d. wile sijn b. - 25. B. soutaen. - 27. V.A.B. Stoise. - 28. V.A. In d. lant ne quam. B. Int lant quam n. hare. L. lant ontbr. - 29. B. scaep ontbr. - 30. V.A. alle diere. B. andre diere. - 31. V.A. So ist d. sochste. B. eest tsachste d.m. vind. - 32. B. Hen, en twijnt. - 33. B. onnette es ofte. voetnoot1) Vinc. In posteriori vero parte demissum est instar cervi. margenoot+ L. 51 d. voetnoot2) Vinc. Pellem vero sic omni colorum genere diversimode variatam, ut homo frustra temptet artificio naturalem eius puleritudinem imitari. voetnoot3) Vinc. Hoc animal nostris temporibus a soldano Babiloniorum transmissum est imperatori Friderico. - De hier bedoelde Duitsche Keizer is Frederik II, de Hohenstauf, die van 1209-1250 regeerde, en toen Maerlant dit schreef reeds gestorven was. Men verandere dus de s (s) in f (f) en leze Stoyfen. voetnoot4) Lees met de varianten: tsochste. - N.R. bestia mansuetissima ac patientissima. [tekstkritische noot]3135. V.A. Ja dat stro. B. Ja d. slum d. in l.L. Na. - 36. V.A.B. men oec s. - 37. V.A. Dat teerst dat comt. B. Tierst d. comt. - 38. V.A. Kennet. B. Kinnet siere m. - 39. V.A. soe kennet bi der r.B. soe kinnet bi der. - 40. V.A. Ambrosis s.i. sire s.B. Ambrosijs seid i. sine s. - 41. V.A. eerde verlieset. - 42. V.A. ter m.s. - 43. V.A. ne w.B. en ontbr. - 44. V.A. Hare l. hoert soet riect ende s.B. Hare l. riecht. - 45. B. spreect. - 46. V. worm hevet: A. worm. B.E. worem diene m.g. - Vs. 3147 ontbr. bij L. - 48. V.A. hine. B.A. men pord w. hem s.t. - 49. B. hort. - 50. V. heeft ene v'theit. A. heeft ene hartheit. B. hartheit. - 52. V.A. of. B. Alse. - 53. V.A. Up deen s. leicht hie als tjaer. B. leghet hi half djare. - 54. V.A. Up d. dandre helt. B. dandre helecht d. nare. - 55. V.A.L.v. dat h. - 56. V.A.B. in die m. - 57. V.A. gaet het. B. gaet n. dore. - 58. V.A. Dus comer of. B. Dus comer of g. humore. - 60. V.A. wulf twort. B. lam d.w. het wert. - 61. B. alse. voetnoot1) N.R. et ipse fimus in quo quiescit. margenoot+ A. 67 a. margenoot+ V. 59 a. voetnoot2) N.R. Vervex vermem habet in capite, cuius excitatus pruritu invicem se concutiunt et pugnantes cum magno impetu feriunt. - Hoert, bij B. juister hort' is van horten, hurten, stooten. voetnoot3) N.R. Carnes eius ad digerendum duriores quam ovium. margenoot+ L. 52 a. voetnoot4) N.R. Carnes agni digestioni cedunt facillime cum a stomacho descendunt, sed a membris dissolvuntur, unde viscosum generant humorem. [tekstkritische noot]3162. V.A. en sc. B. ofte pard en sc. - 63. V.A. Lammere. B. Lammere d. te wintere. - 64. V.A. vor hem zomen. B. van hem s. - 65. V.A.B. dorboren. - 66. V.A. Sinen horen. B. Die h. boven s.o. - 67. V.A. worden. - 68. A. Ytalen. B. Ycalten. - 69. V.A.E. in M.B.E. in Mesopitamia s. twaren. - 70. V.A. II warf int j.B. Dart s. lamt tweewerf den j. - 71. B. de m. - 73. V.A. droghen weiden. B. In die hoge w. - 75. V.A. Heit si. B. Eten si. - 76. B. den ontbr. - 78. V.A. Sine dyen. B. Sine d.i. gerre w. - 79. V.A. sprekic. B. sprekic nemme. - 80. V.A. name vort. B. hort voort namen. - 81. V.A. spreict, Vitri. B. spreect, Vitri. - 82. V.A.B. messelijc ghevarwet. - 83. V.A. metter. B. noeten metter leuwinnen. - 84. V.A. onhedele. B. leuwen. - 85. V.A. Ende spreict S. dats waters b.B. Solinus spreect d. waters b.L. water. - 86. V.A.B. Affrike. - 87. V.A. comt somwile tere riviere. B. somwile teere riviere. - 88. B. Van d. messelike maniere. - 89. V.A. leewinnen vr. ontfaen. B. Dat d. leuwinnen vr. ontfaen. L. lewinne, ontfaet. voetnoot1) N.R. Lac nigrarum ovium est habundancius et melius. margenoot+ A. 67 b. voetnoot2) N.R. mori eas dicunt post Maium cito aut in Maio tempore, si ros melleus super gramina nocte ceciderit. - Heetsi staat met de aspiratie voor Eetsi, d.i. eten zij, als de variant heeft. margenoot+ V. 59 b. margenoot+ L. 52 b. [tekstkritische noot]3190. V.A. hem niene b.B. hem n. - 91. V.A. si pardus. B. si parduse. L.D. sijn p. - 92. V.A. lyoene. B. leoene. - 93. V.A. springhet het ne loopt. B. springhet hen loopt. - 94. V.A.B. het. - 95. V.A. So dat het v.B. So dattet. - 96. B. springen doet. - 97. V.A.B.E. het. - 98. V.A. Affrike. B.I. Afrike sijn si a.w. - 99. V.A.B. Parduse. - 3200. V.A. hiet vor bi. B. vor hem. - 1. V.A. of voghel. B. Eest d.v. ofte m. - 2. V.A.B. crachte. - 3. B. Pantera alse scr. - 4. B. een ontbr., mah. - 5. V.A. ronde. B. alse ronde. - 6. V.A. varwen also. B. varwen. M. varwe. - 7. V.A.B. roet sw. gelu ende w.B.B. roet gelu ende w.M.B. roet s. geel wit. - 8. V.A. uutscone. B. so seere scone. M. so sere wel sidt. - 9. B. es n. herde. M. dyr en es. - 10. B.M. Den dr. hevet alleene l. - 11. V.A.M. Fisiologus. B. Figiologus. - 12. V.A.D. het sat. B.M. sat tetene. - 13. V.A. harde ontbr. B.M. spisen herde. - 14. V.A.B. sine m.M. gaedt d. sine. - 15. V.A.M. werpet. B. werpt. - 16. V.A. sonderlanghe vremde. B. soete l.M. Enen harden sonderlingen l.L. Eeen. margenoot+ A. 67 c. voetnoot1) Hier begint het fragment (M.), dat loopt van vs. 3206-3411, en is uitgegeven in de N. Werken d. Maatsch. v. Ned. Letterk. V¹, 14-31, en in Mone's Anzeiger, IV, 197-201. margenoot+ V. 60 a. voetnoot2) Lees sat in plaats van saet. - N.R. Dum comederit satiatumque fuerit diversis cibariis, recondit se. [tekstkritische noot]3217. B.M. die ontbr. - 18. V.A. luud verhoren. B. luud horen vorwaer. M. sine l. hore dats waer. - 19. V.A. dore soete. B. dorsoete. M. doersuete. - 20. V.A. sinen h. hebsi. B. sinen hovede hebsi. M. sinen. - 21. V.A. dat het so heiselic. B. dat het. M. Om dat s. eiselijc esi (?). - 23. V.A.B.M. die ontbr. B. vervart. - 24. V.A.B.M. sinen ontbr. B. wart. - 25. B. Alse pantere. M. Alse panthora d. besiet. - 26. V. sine hoefde. A. sinen hoefde. B. sinen hovede. M. hoeft. - 27. V.A. hooft in der h.B. Steect hi s. hoeft in der h.M. Steket s. hoeft in der h. - 28. V.A. uteraghen. B.M. dandre uteragen. - 29. V.A. Om dat het. B. Ombe dat so. M. Om dat et. - 30. V.A.E. alle d. diere die h.B.E. dandre diere die h.M. dandre dire die h. - 31. V.A. Worden. B.M. Werden. - 32. V.A. upsiene. B.M. opsiene v. den o. - 33. V.A. het. B. het scietet in. M. scietet in. - 34. B. neempt. M. nemt. - 35. V.A. Up s. scoudre draghet. B. scouderen draghet. M. draget. - 36. V.A.M. spotte. B. spotte terre. - 37. V.A.B.M. mane in elke. - 38. V.A.H' scept. B. Altoes wast. M. Altoes wasset. - 39. V.A. ne d. waer e. werven. B.D.d. draghet mar e. warven. M.D. dyr en draecht. - 40. V.A. jonghe die verderven. B. sine jonghe die verderven. M. sine jonge si bederve. - 41. V.A.B. scuren. M. scoren. - 42. V.A. nemmee. B. Soe d. so nembermeer mah w.M. en mach. margenoot+ L. 52 c. voetnoot1) Lees met de varianten: Ende al die diere, die hem sijn bi, Worden bi der lucht bedroghen Ende bi den opsien van haren oghen. voetnoot2) N.R. Sunt qui tradunt in armo hiis similem lune maculam esse et crescere interdum rotundam et ad lune ymitationem variari. [tekstkritische noot]3243. B.P. spreect S.M. Piranter sprect S. - 44. V.A.B. alst ware e.s.M. alst waer. - 45. V.A. Ghehorent. M. Gehoeft e. gehornet. - 46. B.M. Harde ontbr. - 47. V.A.B. ware. B. bere. M. oft ware e. bere. - 48. B. scrijft. M. sprect hi oppenbare. - 49. V.M. varwe. B. hoft d. varwe ontfeet. - 50. V.A. daer het. B. Selc alse, geet. M. alse d.s.d.g. - 51. V.A. Eist c.b. ist a. ist g.B. Eest cruud b. arde ofte g.M. Eest cr. bome erde oft g. - 52. V.A. Het. B. Het ontfeet gelovet das. M. Et o. geloeft das. - 53. V.A. est. B. Hir bi es. M. Hyr bi es. - 54. V.A. Dat het pijnlijc es te fane. B. Dat het pijnlijc. M. Dat pijnlijc. - 55. V. smkers (sic). M. dyr s.d. smekere. - 56. V.A.B.M. Sien si h. here f. - 57. V. der f.B.M. stokene. - 59. V.A. bughen. B. bugen o.t. selken. M. bugen o. ten selven d. - 60. V.A. Sien sine v. so w. si s.B. vroe. - 63. B. niet en. M.D.s. hem niet en. - Vs. 3263-64 ontbr. bij L. - 65. V.A.M.m. enigher a.B. enegen aerd. - 67. V.D. haer a.v.A. haer haer. B. hare haer altoes. M.D. haer altoes v. - 68. B.M. bedrigene. - 69. V.A. spreict. B. Pagasus spreect. M. Papogus seecht P. jeeste. L. Pegalus. - 70. V.A. ene heiselike. B.M. ene. margenoot+ V. 60 b, A. 67 d. voetnoot1) N.R. Hinc evenit ut difficulter capi possit. voetnoot2) Lees met de varianten: Sien si haren here fel. margenoot+ L. 52 d. voetnoot3) Lees met de varianten: bughen. margenoot+ A. 68 a. [tekstkritische noot]3371. V.A. Ethiophen. B. land. - 72. V.A.B. hir. M. Also g.a.p.d. hyr l. - 73. B. alse. M. alse die a. - 74. V.A. meere. B. Mar meerre vele twaren. M. Maer meerre vele twaren. - 75. V.A. des gelovet. M. aren vlogle dijs. - 76. V.A. horne, hovet. B.G. vlogele draget hi ant h.M. horne draget ant h. - 77. V.A. also heiselijc. B. eiselijc d. es verveert. M.E. es so eiselijc dat v. - 78. B. comet t.h. weert. M.W. dat c. - 79. V.A. vederen. B.M. In v. in b. - 80. V.A. Sijn si so s. hets w.B. Hes hi s.s. hets. M. Es hi s.s. hets wonderhede. - 81. B. Dar. - 82. V.A. Als jof het wintvlagen. B.M. Alse oft wintvlagen. - 83. V. spise. V.A.B.M. bedarf hem. - 84. B. es hi. M. diren es hi. - 85. V. Enten menschen. A. Enten. B.E.d.m. te waren v.M. twaren v. - 86. V.A. Vor alle. B. Vor alle diere. M. Vor alle dire. - 87. V.A.B.M. dat ontbr. B. welt man. - 88. V.A. omdat n. twivele. B. omdat nieman twifle. M. omdat n. en twivel. - 89. V.A. spreict. B. spreect d. heleghe. A. helighe. - 90. B.M. af. V.A.B. sine. - 91. V.A. spreict op twordekijn. B. spreect opt wordekin. M. seecht opt w.L. uut den wordekine. - 92. V.A.B. Dat het. M. Dat et. - 93. M. dyr. - 94. V.A. Aelbrecht. B. Aelbrech spreket. M. Brueder Aelbrecht sprect hyr. - 96. V.A. Den c. (V. conijnc) v. Vrankerike. B. Die c.v. Vranckerike. M. Affrike. L. Vranrike. - 97. B. ene s.M. I dyr. - 98. B. groter. M. groetter. - 99. V.A.B.M. dat ontbr. B. herde. M. hoeft. - 3300. V. hovede. A. den h. hovede. B. eens h. hovede. M. een h. margenoot+ V. 61 a. margenoot+ L. 53 a. margenoot+ A. 68 b. [tekstkritische noot]3301. V.A. Altemale s. ander. B. Altemale sine. M. Altemale. - 2. B. minschelijchede. - 3. V.A. Bloter h. aerme. B. Voete h. aerm. M. Voete arme hand. - 5. V.A. Up d.r.s. haddet. B. rugge had h.M. Opten rugge hadt h. - 6. V.A.M. dranct. B. Geerne. - 7. V.A.B.M. Metter h. naemt. - 8. V.A. Sedelike ghenouch na tmenschen w.B. Sedelijc gnoech na des minschen. M. Redelijc gnoech na m.w. - 9. V.A. Upwaert s.n. tsmenschen. B. Opweert s.n. minschen. M. menschen manire. L. stout. - 10. V.A. was het. B. waest. - Vs. 3310-13 ontbr. bij M. - 11. V.A. onderkennet. B. onderkinnet. - 12. V.A. Wilc dat was so m. so w.B. Elken man vor elc w. - 13. V.A.B.S.s. van o.m. - 14. M. de groette v.d. dire. - 15. B.A.m. dat d. maecte g.M. Alse m. dat dyr m.g. - 16. V.A. So wast (waest) lanc e. het b.B. Lanc waest dan eert b.M. Lanc waest eert b. - 17. V.A. als het. B.M. alst. M. goedertire. - 18. B.M. So ontbr. M. manire. - 19. B.P. seghet die jeeste. M.P. seecht die jeeste. - 20. B.M.I.C. die meeste. - 21. B. Vindmen selkerhande. M. dire. - 22. V.A. dulen na swuls. B. des ontbr. M. Die h. na w. manire. - 23. V.A. Meere. B.M. Meerre. - V.A. dulet. B. Een h.v. des sijt gewes. M. Een h. vore des sijt gewes. voetnoot1) N.R. Crura quidem nuda ut homo, manus et brachia, collum album et nudum. margenoot+ V. 61 b. voetnoot2) N.R. in sexu viri et femine discretionem habebat. voetnoot3) N.R. Genitale membrum ultra quod corporis quantitas exigebat habebat magnum. voetnoot4) N.R. instar luporum similiter adunati ululant, tantum uno inchoante et ceteris conclamantibus. [tekstkritische noot]3326. V.A. Nu e.h. wel ghehaer. B. al h.v. gehaer. M. gehaer. L. ghehaert. - 27. B. iemenne. M. iemene. - 28. V.A. als si. M. Versamenen. - 29. V.A. duulne. B. Met wolve e.e. daer a.M.M. wolven. - 30. V. in dode g.A. die dode. B. doder. M. doeder. - 32. M. Alse. - 33. B. Alsi ropen s.s.s. danen. M. danen. - 34. V.A.V.b. alles smenschen. B.M. wanen. - 35. V.A. Pachio e. ene c.B. ene. M. is ene. - 36. V.A. Het. B. Het scijnt oftet m. de n.M. Et schijnt oft m.n. - 37. V.A.M. om. - 38. B.M. dat ontbr. - 39. V.A.B.M. so claer. - 40. V.A.M. ne c. gheprisen o.B.M. ne caent gheprisen n. vorwaer. M.M.c. geprisen voer waer. - 41. V.A.E. hiers of w.B. hier af. M. hyr af ees. - 42. V.A. scone. B.M. dit scone. - 43. V.A. Talre eerste (eersten) d. het. B. Talre ierst dattet. M. Talre eerst. - 44. V.A. Verlieset. B. Verliset sone. M. Verlieset sine. - 45. V.A. blivets. B.M. blives. - 46. V.A. Doch niewer na d. helt. B.M. niewer n.d. helft. - 47. V.A. Uutstarc sijn s.b.B.M. Harde starc sijn s.b. - 48. V.A. negheene. M. zenuen en v. - 49. V.A. heidine. B. Selke heidine vaen. M. vaen d. dire. - 50. V.A. na gode m.B.M. in g. - 51. V.A. anebeedse. M.e. houdense m. voetnoot1) N.R. pilosam habent pellem. margenoot+ L. 53 b. voetnoot2) N.R. Ubi cadaver occisum fuerit, statim adunati clamoribus assunt. margenoot+ A. 68 c. margenoot+ V. 62 a. voetnoot3) N.R. Pacyo animal est, quod natura ad videndum et mirandum in orbe creasse videtur. voetnoot4) Lees met de varianten: Uutstarc sijn sine bene. - N.R. Ossa huius bestie fortissima ac durissima. voetnoot5) Lees met de variant: gode. - N.R. quasi deas adorant. [tekstkritische noot]3352. V.A. weildichede. B. houdese. M. erense. - 53. B.M. twaren. - 54. B.D. si niet u.l. ontfaren. M.D.s. niet ute den l. en v. - 55. B. Dies ontvorerde ofte r.M. ontfoert ofte r. - 56. V.A. ontwijst. B. Hi worde ontlivet des ghelovet. M. Hi wert ontlijft ende onthoeft. - 57. V.A.B.M. Also. B.M. maectmen. - 58. B.M. alse. - 59. V.A. die n.B.P.h. die n.M.P. heeft. - 60. V.A. sine roke. B. roke. M. roke is. - 61. V.A. als het. B.M. meest ontbr., alst. - 62. V.A.B. Dits die vitsau. V.A. ic. M. Dits de visse. - 63. V.A. bonsing h. in some. B. bosinc. M. boesinc h. te someger s. - 64. V.A. maect het. B.M. maket. - 66. V.A.E.e. mach het het g.B.E. maghet het g.M. Emmer maecht et g. - 67. V.A. hetse. B.D. hetse metter stortte gegrijpt. M. Datse b.d.h. gegrijpt. - 68. V.A. no w. crijscht. B.S.d. ne crijscht no ne p.M.S.d. niet en crijt no p. - 69. B. dit ontbr. M. prijst ant dyr. - 70. V.A.B.M.D. namelike s.v. - 71. B. dat ontbr. M. Picolus es I dyr. - 72. V.A. teencoren. t B. teen coren h. hir. M. eencoren h. hyr. - 73. V.A. up. B. rugge w. op. M. open rugge. - 74. V.A. bussche wandert het. A. up. B. bussche wandelt ende in s.M. bossche wandelet ende in s. - 75. V.A. hollen. M. broedet. - 76. V.A. Des somers c.h. so geghomen. B.M. Des somers caent h. so b.L. so ontbr. - 77. V.A. het hevet te winter. B. Dattet. M. Datt h. te wintre. margenoot+ A. 68 d. voetnoot1) N.R. Putorius.... est a putore dicta, quia nimium fetit. margenoot+ L. 53 c. voetnoot2) Lees met de varianten: Ende emmer, mach het, het geteelt. Zie het Gloss. van den Rein. op Telen. margenoot+ V. 62 b. [tekstkritische noot]3378. B. Alrehande vrocht v. soeten prise. M. Alre b. vrocht v. suetr. - Vs. 3378 ontbr. bij L. - 79. B. steet. - 80. M. Al eest. - 81. B. hout. M. een ontbr. - 82. M. om. V.A.B.M. onthout. - 83. V.A.E. het comt tere riviere. B.E.c. terre riviere. M.E. tcomt toter rivire. - 84. V.A.M. Nemet e.s.d. sine m.B. Neemt e.s.d. sine. M. manire. - 85. V.A. in ontbr. B. alst e. scep. M. sidt daer op oft e. scep w. - 86. V.A. seilet. B. sterte seilet d.M. Metten sterte ende seilt dare. - 87. V.A.B. ute. M. Hyr g. ute. - 88. B. een ende n.M. een e. nummee. L.V.A. een ontbr. - 89. V.A. cleine. M. Randium e. I dyr. - 90. V.A. herte c. of v. deine. B. ende v. deene. M. herte c. ende v. dene. - 91. B. Norweghen vind. M. Norwegen. - 92. V.A.B.M. Starc. B. alse. M. als hase die wint. - 93. V.A. hevet, sesse. B. heft, dits sesse. M. sesse. - 94. V. wonderlike sceppenesse. A. wonderliker sceppenesse. B.M. wonderliker gescepenesse. - 95. V.A.B. hert. M. II daer s.d. hert. - 96. M.M. vele langer. - 97. V.A. si die t.M. so sijn. - 98. B. telege ofte. M. telgen ochte. - 99. V.A. horne andre. B. horne alse. M. horne. - 3400. V.A. int vorhovet. B. Die st. h. int hovet. M. Die st. h. int hoeft. - 1. V.A.B. Niet s.l. breet. M. Niet s.l. breet no vl. L. Maer niet. - 2. V.A. clein. B. so ontbr., cleine. M. clene ontbr. - 3. V.A. Noch. B.M. Noch eest m.B. tween. L. Nocht. - 4. V.A.B. tween. - 5. V.A.B.M. es. M. dat dyr. voetnoot1) N.R. quasi velum navis caudam suam in altum erigit. margenoot+ A. 69 a. voetnoot2) N.R. Rangiver... ex re nomen habet, quia rangiver quasi ramos gerens. voetnoot3) N.R. de genere cervorum vel dammarum. margenoot+ L. 53 d. [tekstkritische noot]3406. M. fyr. - 7. B.M. elc. - 8. V.A.B.M. groten. B.M. mede ontbr. - 10. V.A. S allene na R.M. na ene R. - 12. V. onse Vlaemsche een schimminkel. A. onse Vlaemsch. B. onse Dietsch simminkel. - 14. V.A. menschelicheden. B. Ende v.n.d. menschelijcheden. - 15. V.A. An hare borst d. soe dat k.B. An hare borst d. si tkint. - 16 V.A. soe. B. dandre. - 17. A. up. B. Dander. - 18. V.A.B.H. bi ghevallet. L. bi ontbr. - 19. V.A.B. mense j.d. si dat l.L. mensi. - 22. V.A.B. soes. - Vs. 3423-42 ontbr. bij B., daar de afschrijver bedrogen werd door de gelijkheid van vs. 3422 en 3442. - 23. V.A.E. dat m. dan s.v. - 24. A.O. dat dat liefte. - 25. V.A. jonghe draecht soe. - 26. V.A. Teen haet soe e.t. heeft soe w.L. Ten. - 27. V. sinnen. - 28. V.A. vor. - 29. V.A.D.w. si oec doen b. - 30. V.A. so wort si bevaen. - 32. V.A. scimminkel sit in b. - 33. A. up. V.A. berghen d. si. - 34. V.A. andoen. - 35. V. bindese. V.A. haer. - Vs. 3438-39 ontbr. bij L. - 39. V.A. So comt die beeste ende wille des plien. margenoot+ V. 63 a. margenoot+ A. 69 b. margenoot+ L. 54 a. [tekstkritische noot]Vs. 3440 is bij L. in twee verzen geschreven: Danne coemt die beeste veghen Ende wille dies pleghen. 42. V.A. sire ghelosen. - 43. V.A.B. andre. L. toghent. - 44. V.A.B. oec vaet die d. - 45. V.A. seide d. te nemene. B. dat si dies p.L. dat si. - 46. B. Lijm te nemene ende gaen mettien. - 47. V.A. scimminkele sijn m.B. Daert d. simminkle. - 48. B. gebarsi ofte si hare o. - 49. V.A. ghonen lime. B. lime. - 50. B. sine loese. - 51. V.A. Vor. B. Vor d. beeste oppenbare. - 52. V.A.B. dare. L. vare. - 53. V.A. So comt d.d.e. wilt doen m.B. So comt. - 55. V.A. Sine o.e. wort. B. Sine o.e. wert. - 56. V.A. Tscimminkel. B. mach. - 57. V.A.B. enich ontbr. B. leeft. - 58. V.A. negheenen. B. stert en heeft. - 59. B. getimmet. - 60. B. bitene. - 61. V. mitten. A. metten. - 62. V.A.A. ende noten daer sise. B. Apple n. daer sise. - 63. V.A. en ware. B. gerne maer. - 64. V.A. die scortse. B. Op dat die scortse better. - 65. V.A. Ende dats d. want sc. men ts. B. Dende dats d. die scuwe tsute. margenoot+ V. 63 b. voetnoot1) Te verkiezen is de lezing van B.: ende gaen mettien Daert die symminkel sien moghen. N.R. Assumunt sibi viscum, eunt sedere in loco, de quo ab illis prospici possunt. voetnoot2) N.R. Symie gestu inquiete sunt. voetnoot3) N.R. pre ceteris autem animalibus vigent gustu. margenoot+ A. 69 c. voetnoot4) N.R. Cum invenerit in eis amarum corticem, corticem cum nuce abicit, propter amarum recusans dulce. voetnoot5) De lezing der varianten is te verkiezen: Dats dulheit, want scuwet men tsure. [tekstkritische noot]3466. V.A. bitter. B. bettere. - 67. V.A. salmen moeten. B. eest o. salmen moeten. - 68. V. mitten soeten. A. soeten. B. van den soeten. - 69. V.A. gheleghet h.i. den m.B. in den m. - 70. V.A. Alsmen hem enighe scalcheit d.B. Datmen hem eneghe scalcheit d. - 71. V. scimminkele. A. simminkele. - 72. V.A. Niet d.m. die felle m.B. Nie d.m. die felle m. - 73. V.A. ne m. - 74. B. Alse. - 75. V.A. bit. B. Die bid. - 76. V.A.B. sine s. - 77. V.A. Tscimminkel. B. Simminkele vindmen s. gestaerd. - 78. B. Sone s.d.s. gehaerd. - 79. V.A.M. breeden s. ghelikende cleine. B.M. breden stertten gelijc den cleine. - 80. V.A. andre ghemeine. B. Gelijc die andre g. - 81. V.A. Simminkel a. haer. B. Tsimminkel alse sijn. - 82. V.A. ghehoget. B. Es getand. L. Sijn si. - Vs. 3481 en 3482 in omgekeerde volgorde bij L. - 83. V.A. ghewijnbrawet. B. gewinbrawet. - 84. V.A. Ghearemt. - 86. V.A. ist. B. eest. - 87. V.A. mensche niet g.e.t.B. mensche niet g. entwijnt. - 88. V.A.B. mijn d. - 90. V.A. marke. B. Ende ontbr. - 91. V.A. ne hevet navele negeene. B. Tsimminkel heft navle geene. - 92. V.A. die mensche al g.B. mensche al g. voetnoot1) Leeg met de varianten: Alsmen hem enighe scalcheit doet. N.R. quia qui simiam leserit, diu contra eum rancorem custodit. margenoot+ L. 54 b. voetnoot2) Lees met de varianten: die felle man. voetnoot3) Lees met de varianten: bit. voetnoot4) Lees in vs. 3479 met de varianten: Met breden sterten, gelikende clene. N.R. Sunt et alie que facie admodum grate sunt, barbate, caudas latas habent, et a ceteris symiis aspectu pene dissimiles sunt. margenoot+ V. 64 a. [tekstkritische noot]3493. B. es. - 94. V.A. Maer hir comt vort. B. hord vord. - 95. B. alse. - 96. V.A. Es tsnelste d. lopen. B. Es tsnelste dier d. lopens. - 97. V.A.B. ghespekelt. - 98. V.A. heet. B. Ende wr. eest talre s. - 99. V.A. Ne gheene dinc es hem so verre. B. Geene dinc es so verre. L. erre. - 3500. V.A. Henne vervolghet wort het e.B. Hen ervolget werdet e. - 1. V.A. weitsi al s.v.B. Dat w. si al s.v. - 2. V. jonghe ondraghen. A. jonghe ontdragen. B. jonc onddragen. - 3. B. se. - 4. V.A. Si n.o. hem n.B. Si en o. nemberme. - 5. V.A. Mare. - 6. V.A. Datse die mensche bedrieghet. B. Datment bedrieget. - 7. V.A. jonghe. B. Alse d. jonge heeft. - 8. V.A. vint den d.B. vind den d. - 9. V. I deel v. soe den rovere naer. A. Idel v. soe den rovere naer. B. Idel volght soe den rovere naer. L. si den man. - 10. V.A. bi hort hevet. B.A.h. behort. - 11. V.A. Danne werpt. B. werpt hi en d. jonge. - 12. B. wert. - 13. V.A. draghet w.i.d. idan. B draghet. - 14. B.E.v. weder na d.m. - 15. V. Hort h. dan hem. A. Hort. B.H.h. dan v.w. - 16. V.A. werpt. B.S. werpt hi dat een j. - 17. V.A. soe neder. B. soe w. in den n. - 18. V.A. so soe. B.E.v. weder so. - 19. V.A. dicken. margenoot+ A. 69 d. voetnoot1) N.R. Tanta velocitate vigent ut volare putentur. voetnoot2) Ook hier is ons teksthandschrift weer zeer bedorven, daar men in plaats van verre in vs. 3499 erre leest, en verbolghet in plaats van vervolghet. - N.R. Nil... tam longum quod non in brevi penetrent, vel adeo antecedit quod non illico consequantur. margenoot+ L 54 c. voetnoot3) N.R. vacuum cubile catulis reperit. margenoot+ V. 64 b. [tekstkritische noot]3520. V.A. scip. B. Dat hi tscep. - 21. V.A. Ende p. tonfaerne g.B. Ende p. also tontvaerne g. - 22. V.A. tigher hevet. B. Die t. hevet. - 23. V.A. Ambrosis tellet. B. teelt ene andre m. - 25. V.A. glesine. V. valle. - 26. V.A.B. bescreven. - 27. V.A. jonge. B. Alse ofter t. jonc. - 28. V.A. Die. B. Die d. si alsi. - 29. V.A. der tigre. B. daer t. - 30. V.A. beesten volgen. B. Alse h.d.b. volgen. - 31. V.A. Werpen. B. Werpen, ghent. - 32. V.A. haer k.B.D.m. si w. sijn haer k. - 34. V.A. Up tglas tardende. B. Upt gelas teerdende. - 36. V.A.B. daer ontbr. B. verwoest mee. - 37. B. pad. - 38. V.A. alst es t. B. alse t. es d. - 40. V.A. dicken worden. B. dicken werden. - 41. V. nake. A. vrake. B. wrake. - 42. V. bi deser s.A. bi deser wsake. B. Al v. bi derre s. - 43. B. Die die r.d. ontfeert. - 44. B. Tote s.b. wert. - 45. V.A.v. den d. - 46. V.A. ene r.B. So ontbr.; ene r. - 48. B. si es. L. van ontbr. - 49. B. Dies comt hare die name ane. voetnoot1) N.R. pilas vitreas, in quibus depicte sunt species catulorum. margenoot+ A. 70 a. voetnoot2) Lees met de varianten: Opt glas terdende. - N.R. Tandem vero tigrides pedibus species vitreas constringendo frangentes nichil reperiunt. voetnoot3) N.R. et vindictam amittit et prolem. margenoot+ L. 54 d. voetnoot4) De lezing van B. is hier te verkiezen: Dies comt hare die name ane. N.R. Ab huius animalis nomine fluvium Tigris dicitur, eo quod rapidissimo cursu a monte Caucaso, omnium montium altissimo, prorumpit. [tekstkritische noot]3550. B. Derre b.s.v.i. Yrcane. - 51. V.A. dat es. B. in Dietsche. - 52. V.B. starc. - 53. V.A.E.v.h. ende een v.B. veirinc h. ende een v. - 54. V.A. ist alst es e.B.E.w.d. alst es e. - 57. V. macht is. A. macht. B. hare m. macht. - 58. V.A. Int vorhooft e. in den h.B. Int thovet e. in den h. - 59. V.A. niemen. B. bietene d.s. nimanne. - 60. V.A. horne. B. horne es die d. - 62. B. Beide in. - 63. V.A. ghevuert. B. gewind. L. ghewuert. - 64. V.A. houder. B. alsi oud. - 66. V.A. So si sijn muerwer i.d. smaken. B. moruwer i.d. smaken. - 67. V. osse. V.A.B. ene p. - 68. V.A. daer. B. dar. L. der. - 69. A. andren n. ne s.B. Alse d.d. andren. - 70. V.A. hire. B. hire omme te loeyene. - 71. V.A. hebsi h. gheburen. B. hebsi hare. - 72. V.A.D. sijn hovescher beesten naturen. B. Ende dits hovescher. - 73. V.A. aller starcst. B. starcst. margenoot+ V. 65 a. voetnoot1) Lees met de varianten: ende een verre. voetnoot2) Lees met de varianten: alst is. voetnoot3) N.R. aptique fiunt ad omne opus et maxime ad iuga, si castrati libidine arceantur. margenoot+ A. 70 b. voetnoot4) Lees met de varianten: muerwer of moruwer. - N.R. Quanto autem seniores sunt, tanto teneriores habent carnes, si fuerint impinguati. voetnoot5) N.R. Boum iugalium in sociis eximia pietas. Nam alter alterum inquirit cum quo ducere collo aratrum consuevit, et frequenti mugitu pium testatur affectum. [tekstkritische noot]3574. V.A. Dr. dat op den h.B. tioc op den h. - 75. V.A.B. ende ontbr.; menighe. - 76. V.A. Trecsi. - 77. V.A. Ossijn v. pleicht drogher tsine. B. pleghet drogher te sine. L. droghe. - 78. V.A. buc v.d. zwine. B. scaep ofte v.d. zwine. - 79. V.A. swart. B. Ende daer coemt af swart. - 80. V.A.B. ghevet. V. hets de verduwene. A.B. hets te verduwene. - Vs. 3581-84 ontbr. bij B. - 82. V.A. Ensi mit loke ende. - 83. V.A.B. die spreict. - 85. V. warem over e.A. warem ende o.B. ware over e. - 86. V.A. tebreken. B. Es goet. - 87. V.A. so vintmen. - 88. V.A. Spreict P.v. brunre. B. Spreect, brunre. - 89. V.A. yselike d. burstelen. B. Die e.d. borstelen. - 90. V.A. Dien m.v.o. ten ore ondaen. B. Die moeder v.o. te ore ontdaen. - 91. B. so ontbr. - 93. V. Wilsi legghen doren. A. Wilsi si legghen doren. B. Wilsi si legghen hare horne neder. - 94. V.A.E. wilsi si uprechtse w.B.E. wilsi si richtense op w. - 95. V.A. langse. B. langhense si cortense talre t. - 96. V.A. haren ontbr. - 97. V.A.B. Alsmense j. werpsi. B. hare s.L. mensi. margenoot+ L. 55 a. voetnoot1) Lees met de varianten: Dien mont van ore ten ore ontdaen. N.R. Tauri... qui in India sunt, fuscum colorem habent, setas condensas habent et horridas, grande caput, oris rictum ad aures patentem. margenoot+ V. 65 b. voetnoot2) Lees met B.: Wilsi, si legghen hare horne neder, Ende wilsi, si rechtense op weder. N.R. Conferunt cornua sua flexibilitate quando volunt vel ad libitum vel ad pugnam. voetnoot3) Lees met B.: talre tijt. [tekstkritische noot]3598. V.A. Varre na hem. B. na hem. - 99. V.A. entie h. - 3600. V.A.B. Met stancke. - 1. V.A. hart. B. hard gehuild. - 2. B. Mach comen m. gerre a. - 3. V.A.B. so starc. - 4. V.A.B. Wert. - 5. B. selke d. een h. - 6. V.A.B. Allene. B. int thovet. L. Alle. - 7. V.A. hebber III. B. selke dire hebben. - 8. V.A.A. tpaert ghevoet r. so s.s.B. Alst perd gevoet rond. - 9. V.A. Tranet e.e. cleine d.B. Tranes e.e. dierekijn. - 10. V.A. dat es. B. dat es tconijn. L. es ontbr. - 11. B. Alse. - 12. V.A. sijn g.B. eest cleine in sine g. - 13. V.A.B. Hets. - 14. V.A. Starc. B. Starc e. stond. - 15. V.A. hevet. L. heeft hem. - 17. B. thoeft. - 18. B.J. steke. - 19. V.A. Dies m. marken. B. Dies. - 20. V.A. sceppere h. vorsien. B. sceppre. - 22. B. Alse, muttelijc. - 23. V. verwen. B. varwen. - 26. V.A. so ontbr. B. Seid P. eest. voetnoot1) Lees met de varianten: Met stanke. - N.R. eiiciunt stercus post se remotissime, cuius dolore et fetore retardant canes et venatores, ne eis approximent. margenoot+ A. 70 c. voetnoot2) Lees met de varianten: ghevoet. - N.R. hii nequaquam fissas habent ungulas, sed solidas secut equi. voetnoot3) Lees met B.: Tranes. - N.R. Tranes animal est modicum. margenoot+ L. 55 b. margenoot+ V. 66 a. [tekstkritische noot]3628. V.A.B. die oude. - 29. V.E. et. A.E. es was. V.A. thetene. - 31. V.A.B. hert. - 32. B.M. na d.b. ru. - 33. V.A.B. hornen. B. geteleget. - 34. V.A.B. Starc. - 35. V.A. sire. B. sine. - 36. V. Jieghen. - 37. V.A. Faisida. B. Fransidia. - 38. V.A. el niewer varre. B. el niewere. - 39. V.A. Tragodice. B. Tragodite. - 40. V.A. sere wonderlike. B. seere vremder. - 41. V.A.V. IIII voeten sone ist. B. nes. - 42. V.A. heet. B. etet alse. - 43. V.A.B. rugghe. - 44. V.A. Werpsi. B. Werpen. - 46. V.A. comt merket. B. Ende ontbr. - 47. V.A.B. horne. - 48. V.A. neven der lere wranghe. B. neven der lieren wanghe. L. nemen. - 49. V.A.B. erden. - 50. V.A. ne. B. Dos en can sin. - 51. V.A. Haer s.a. andere (andre) beesten. B. Die s. alse a. beesten. - 52. V.A. ne. B. niet wilt. - 53. B. dar bedi. - 54. V.A. gheneerne. B. generre. - 56. B. darde. margenoot+ A. 70 d. voetnoot1) N.R. Tragelaphus animal est lege prohibitum. voetnoot2) Lees: Fasida. - N.R. circa quandam terram, que Fasida dicitur, habitant. voetnoot3) N.R. Tragotide. margenoot+ L. 55 c. voetnoot5) N.R. Cornua habent longa per declivum capitis et maxillarum usque ad terram pendencia. margenoot+ V. 66 b. margenoot+ A. 71 a. voetnoot4) N.R. bestie sunt, que contra omnia genera quadrupedum bestiarum in terra repencium deiectis cornibus, obliqua cervice pascuntur. [tekstkritische noot]3657. V.A. ene blende. B. ene. - 58. V.A. aerden w.h. seit. B. erden, spreect d. jeeste. - 59. B. eest d.h. derde mynt. - 60. V.A. levet b.d.w. hire in v.B. hir ei vind. - 61. V.A. Hoflieden d.h. dicken. B. Hoeflieden, dicken. - 62. V.A. heit hi d. wortele. A. heit hi der wortele. B. Ende et den wortelen af. - 63. V.A. heit si harde w.B. derde. - 64. V.A. es ontbr., swart. B. Dic. - 65. A. pulvre. B. gebrant. - 66. V.A. heye gemenget. B. geminghet thant. - 68. V.A. Hevet laserscap dicken v.B. Hevet laserscap v. - 69. V.A. segsi. B. segghen si ontbr. - - 70. V.A. Up e. calu hovet. B. cale. - 71. V.A. Alebrecht. - 72. V.A. notene. B. noetene. - 74. B. toegen. - 75. V.A. kervet. B. Diet wel kinnen. - 76. V. soude. B. sine o. - 77. B.D. menre. - 78. V.A. bi ontbr. - 79. V.A. Ende h.A. hir. B. Ende h. in. - 80. A. sceppere. B. sceppre d. mogenthede. - 81. V.A. creature. - 82. V.A. Dattet metten r. hevet. B.D. soe metten r. hevet. - 83. V.A.D.m. hevet geen. B.D.m. hevet geen sien. - 84. V.A. seghet. B. seid. voetnoot1) Lees met de varianten: Hoflieden. voetnoot2) N.R. In fame terram comedit. voetnoot3) N.R. Omnia.... animalia, que gignunt similia, habent oculos praeter talpam. voetnoot4) Lees met de varianten: kervet. - N.R. si quis sciderit corium quod est super oculos. voetnoot5) N.R. qui unicuique rei dedit quod competit et utile est. margenoot+ L. 55 d. [tekstkritische noot]3685. V.A. nauwe hoet a. de m.A. nauwe hort a. de m.B. nauwe hort alse di m. - 86. B. Alse. - 87. B. openbaerd. - 88. V.A. luudt (luud) dat slaept. B. alle luud s. opward. - 89. V.A. Nemmee. B. Nemme vandix. - 90. V.A. hort vort wert. B. hord vorwert. - 91. V.A. luud een horen. B. Unicornis luud I een horen. - 92. V.A. heetment. B. Hespentijn heetment. - 93. V.A. heetment in Dietsch wort. B. Unocheros heet in Dietsche word. - 94. V.A. het hevet alsment hort. B. dat hevet a. hord. - 95. V.A. oren s. tsire baten. B. tsire baten. - 96. V.T. II nosegaten. A.T. den II nosegaten. B. sine twee nesegaten. - 97. V. cr. es het. A so es het. B. sine c. so eest cleine. - 98. V.A. hevet c.b.B. sine groete hevet. L. hevet ontbr. - 3700. B. eest herde. - 1 V.N. al s.w.B. Nembermeer. - 2. V.A. Ne cant j.B. Ne caent. - 3. V.A. het ghehaer. B. Ghele so eest gehaer. L. ghehaert. - 4. V.A. dat weet vor w.B. dats waer. - 5. V.A. Es hem d. horen starc. B. Es hem d. horen starc alse. - 6. B. Die w. ane. - 8. V. dor dien. A. dien v.B. jeghen d.v. - 9. V.A.G. spiet diene mach (macht) v.B. spiet maget. - 10. V.A. Up, wandert. B. wandlet twaren. - 11. V. woestine. B. in die woestine. margenoot+ V. 67 a. voetnoot1) N.R. et in hoc magis mirum, quia omnis sermo in sublime contendit. margenoot+ A. 71 b. voetnoot2) Lees met de varianten: Es hem. - N.R. Cornua in medio fronte habet quatuor pedum. voetnoot3) N.R. ferrum non timet. [tekstkritische noot]3712. V.A. onghewandert. B. Daer o.s. die m. - 13. V.A.B. Vitri. - 14. V.A.E. sinte Ydorus die (de). - 15. V.A. niene j. - 16. V.A. neemt. B. ene. - 17. V.A. ghont w.B. settese. - 18. V.A. Dat unicoren in hout. B. Dar tunicoren h. houd. - 19. B. Dan. - 20. V.A.B.D.r. vleesch. - 21. V.A.E. werpt. B.E. werpt dar. w.e. doet. - 23. V. anebedet die suverhede. A. zuverhede. B. suverhede. - 24. V.A. m. groter goedertierhede. B. hovet m. groter goedertierhede. - 25. V.A.B. Leghet in der j. sc. - 26. V.A. ghenouchten. B. slaep. - 27. V.A. in dien. B. mettien. - 28. V.A. onvorsien. B. vaent. - 29. B. Ende s.d. na hare g. - 30. V.A. vast. B. Ofte, gnoech. - 31 V. bringhet. V.A. pailaise. B. bringen. - 32. V.A.B. Hoghen h.t. scouwene. - 33. B. serpentijn. - 34. B. Dunct. - Vs. 3735-36 ontbr. bij L. - 35. B. Gods sone. - 36. B. Es e. was in d. vaders sijn - 37. B. an die m. - 38. B. Ende dar hi. - Vs. 3737 en 3738 staan in L., V., A. en B. in omgekeerde volgorde. - 39. B. hemelreke. - 40. V.A. verstac d. engle. B. verstac. - 41. V.A.B. Uten h. - 42. V.A. hare dorperlike hoverde. B. hare dorpre h. - 43. V.A. In erdrike balsch. - Vs. 3743-44 ontbr. bij B. margenoot+ L. 56 a. voetnoot1) N.R. omni ferocitate deposita. margenoot+ V. 67 b. margenoot+ A. 71 c. [tekstkritische noot]3744. V.A.O. sine o.L.O. haer o. - 45. B. Op ontbr. - 46. V.A. Ende oec toghedi hem. B. Ende o. dogedi s. gr. - 48. V.A. hare. B. hare quade o. - 49. V.A. hare ghulsheit. B. Om hare gulscheit. - 50. V.A. Israel. B. kinderen v. Israel. - 51. V.A. Dit unicoren. B. Tunicoren dese enege. - 52. V.A. Ne l.i. die w.d. gone. B. Ne leefde in de w. niet de gone. - 53. V.A. Diene enichsins h. belaghet. B. Diene e.h. belaget. L. Die. - 55. B. was in scine. - 56. V. Dat. B. werelden. - 57. B. soe w. hare g. - 58. V.A. Ghebreict in dit erdrike. B. Ghebreket in dit eerderike. - 59. V.A. Hare omoede. B. Hare oetmode hare s. - 60. V.A. sone. B. sone d. euwelijchede. - 61. B. wreecheit. - 62. V.A. beeten in hare. - 63. V.A.B. reine. - 64. V.A. mannes ghemeine. B. gemeine. - 67. B. roc. - 68. V.A. Hebben. B. Hebne. - 69. V. Al. V.A. magheden. B. Alse i.d. reinder maeghde. - 70. V.A. diene. B. dine. - 71. V.A. Sloeghen. B. Sloeghen alsine. - 72. V.A. corten. B. na in corten. - 73. V.A. up. B. op ontbr. voetnoot1) N.R. propter crapulam. voetnoot2) N.R. Hinc nullo contradicere audente, clamat Ysayas, non est, inquit, qui consurgat et teneat te, hunc virgo in deserto mundi quasi cepit. margenoot+ L. 56 b. margenoot+ V. 68 a. margenoot+ A. 71 d. [tekstkritische noot]3775. B. euweliken. - 76. V. Daerne d. heiligen. A. Daerne d. heligen. B. Daerne d. hellegen. - 77. V.A. dat es. B. vreesselijc. - 78. V.A. Heiselijc. B. Eiselijc e. ongier. - 79. V. bere. A. bare. B. beere heettet. - 80. V.A.T. of tfel a.B. Trect sijn vel af a. - 81. V.A. es hi n. dien mensche. B. es hi n.d. mensche. - 82. V.A.B. Sine c. leghet. - 83. V.A. armen e.i. lendinen. B. armen. - 84. B. Int thovet es w. - 85. V. beerinne. B.M.s. alse d. berinne. - 86. V.A. jonghe werpet d. soe had. B. joncge werpt. - 87. V.A. dorcleine. B. danne s. dorcleine. - 88. V.A. dan m. gemeine. B. Lettel merre dan m. ghemeine. - 89. V.A. stic. B. alse e. stucke. - 91. V.A. clawe so nesser. B. soneeser. - 92. B. Leet d. bekinnen. - 94. V.A. Leckende mit. B. Leckende m. harre. - 95. V.A.B. ons ontbr. B. alse. - 98. V.A. suwen te heerne. B. soen te erne. - 99. V.A. Als si, merket. - 3800. V.A. selsiene es. B. Ende n.s. selsane. - 1. V.A. iemene comt. B. Alse iemanne coemt te s. - 2. V.A. die ontbr. V.A. beerinne (barinne) werpt hare. B. beerinne werpt hare. - 3. V.A. Maerct op (up) d. beeste danne. B. beeste danne. margenoot+ L. 56 c. margenoot+ V. 68 b. margenoot+ A. 72 a. voetnoot2) N.R. Nichil rarius istam parientem videre ursam. voetnoot1) N.R. Ursa... paulo muribus maiorem.... immaturam prolem parit, carnem quasi, quam ex se educit. [tekstkritische noot]Vs. 3804-05 ontbr. bij V. en A. - 4. B. Onsalech w.e. manne. - 8. V.A.B. Daer m. qualike t.m.c. - 9. V.A. suwen s. starker. B. soen s. starker. - 10. B. als ontbr. - 11. V.A. bere hetet. B. beere et. - 12. V. die deerste. A. deerde. B. eerde. - 13. V. si pliegen. A. si pl. B.E. daer si meest te siene pl. - 14. V.A. Seghet men, Norewegen. B. Seget men es in Norwegen. L. Noerweghe. - 15. V.A. in den l.B. omtrind. - Vs. 3815 en 3816 in omgekeerde volgorde bij B. - 16. V. beren. B. beeen vind. - 17. V.A. thijs. B. dijs. - 19. B. vessche. - 20. V.A. boeken. - 22. V.A. crevetsen e. rachieren. B. kervetsen e. raieren. L. traieren, met een stip onder de t. - 23. V.A. hebsi. B. gemeine. - 24. V.A. omtrent die h.B. om die h. alleine. - 25. V.A. als het. B. als hi wel sc. - 27. V.A.B. Herte, sine m. - 28. B. hi wel. - 29. V.A.B. bescriden. voetnoot1) N.R. Specus si non habuerint, ramorum fruticumque congerie edificant in locis, que magis impenetrabilia sunt molli fronde castrata (l. constrata). Verg. Vinc. XX, c. 118: Specus si non habent, ramorum fruticumque congerie edificant impenetrabiles imbribus mollique fronde. constratos. - In het teksthandschrift ontbreekt het voor den zin onmisbare woordje qualike. voetnoot2) N.R. Comedunt cancros vel formicas propter medicinam. - Verg. Buch der Natur, 162: die pern ezzent âmaizen und krebz durch erznei willen. - Zoo de lezingen der verschillende Hss. niet duidelijk òf raieren òf rachieren hadden, zoude men haast geneigd zijn mieren te lezen. margenoot+ L. 56 d. voetnoot3) De lezing der varianten: bescriden, levert mede een goeden zin, doch die van den tekst komt meer met het Latijn overeen. - N.R. Cum tauris preliatur saltatque super dorsa eorum. [tekstkritische noot]3830. V.A. gaet. A. up. B. hem ontbr., rugge. - 31. V.A. werptene m. horne. B. werptene m. hornen. - 32. V.A. bittene d.e. hi rust. B. bittene doe e. hi rijst. - 33. V.A. iemene. B. hi heme. - 34. V.A. up sijn. B. Hi g. op dachterste. - 35. V.A.B. metten armen. - 36. V.A. ne scoren. B. seid. - 37. V.A. Ne gheenen m. no b.B. Gheenen m. no b. - 38. V.A. smarte v. manne. B. Si en h. van hem sm. o. - 39. V.A. dor tvel. B. Allen slagen s. dor. - 40. V.A. pote. - 41. V. beere. A. bare. B. Alse d. beere. - 42. V.A. besiet. B. besiet hi ember. - 43. V.A. hi ghewinne tsire bate. B. hi gewinne te s. bate. - 44. V.A. Dien horen of die n. B. Die oren ofte die nesegate. - 45. B. best verwinnen mach. - 46. V.A. Luttel. - 47. V.A. al dore al. B. altoes in hare l. - 48. V. bere. A. bare. B. beere d. eest. - 49. B. bedie vindmense. - 50. V.A. Swart v. in die werelt g.B. Sward vindmense in die werelt. - 51. V. somigen bere. A. somigen bare. B. Soe groet dat wonder te seggene ware. - 52. V. were. B. Nochtan eest menegen worden mare. - 53. A. houder. V.A.B. wijshede. - 54. V.A. Scrivet v. den bere (bare). B. Spreect v. den bere nuttelijchede. - 55. V.A. spreict. B. spreect. voetnoot1) Lees met de variant: rijst. - N.R. cum taurus eum vult ferire cornibus, ursus tenet manibus cornua illius et scapulas, prosternitque devictum illum in terram. margenoot+ V. 69 a. voetnoot2) N.R. Omnes lesiones et livores lambendo pedes dicuntur evadere. margenoot+ A. 72 b. voetnoot3) De lezing der varianten in vs. 3843-44 is boven die van den tekst te verkiezen. Dat hi ghewinne tsire bate Dien horen of die nosegate. N.R. Ursi dum bubalos silvestres invadunt, cornua, ut pondere defatigentur, nares, ut aurior dolor sit in loco teneri. [tekstkritische noot]3857. V.A. clawen. - 58. V.A. Verduwet, als ic. B. Verdrijft. - 60. V.A. clawe. B. luchtere. - 62. B. vloen vlien. - Vs. 3863-3874 ontbr. bij L. - 63. B. alse; ons ontbr. - 65. B. welden stier. - 66. V. Als. B. Ende els. - 67. B. Borstelen. - 68. B. Lanc ontbr. - 69. B. eest s. te siere v. - 72. B. Mar nembermeer. - 73. B. grote foreeste. - 75. B. heetet in Dietscher. - 75. V.A. Urin spreict. B. Urin spreect. - 76. V. beeste. A. beesten. B. wel na selke. - 77. B.A. een v. men vind. - 78. V.A. ic. B. Germanien. - 79. V.A. lantscap. - 80. V.A. seithmen d. oec s.B. Bi hem seghetmen d. oec s. - 81. V.A. heefter. B.h. selden h. - 82. V.A. Datmenne brinct heeren v.B. Datmenne brinct heeren. L. Die men. - 83. V.A. uut t.d. uut d.B. daer ute. - 84. V.A. Om d. het. B. Om d. den l. - 85. V.A.B. starc. - 86. V.A. up hare horne. B. hare horne. margenoot+ V. 69 b. margenoot+ A. 72 c. voetnoot1) N.R. Uryn. margenoot+ L. 57 a. voetnoot2) N.R. Cornua, velud taurina, in tantum modum excrescunt, ut secata ob insignem capacitatem inter regias menses poculorum regiorum gerula fiant. [tekstkritische noot]3887. B. riddere. - 88. V.A.D.w. vie es. B. welde. - 89. V.A. eet. - 90. V.A. ne m.B.S.b. mach geen s. - 91. V.A. Alse. - 92. V.A. danne dur. - 93. B. ruen b. steerd. - 94. V.A.B. ontvliet te w.B. weerd. - 95. V.A. Ambrosis spreict. B. spreect alse. - 96. V.A.B. der doot. L. die doot. - 97. V.A.B. pijnboem. B. gewint. - 98. V.A. datter u.B.E. tsaep datter ute rijnt. - 99. V.A. gheneist. - 3900. B.E. leefter af m.j. - 1. B. die ontbr. - 2. V.A.B. makene. - 3. V.A.B. Hole. - 4. V.A. So, neemse. B. So c.d.v.e. ontsuvert al. - 5. B. hi sm. - Tusschen vs. 3904 en 3905 bij V.A. en B. de slotverzen 3909-3910. - 6. V.A.E. danne ne w. no mee no m.B. Dan wils die das meer n.m. - 7. B. Ende vl. wech s. verde. - 8. V.B. Reinarde. - 9. V.A. Aldus b.m. tgoet. B. Aldus b.m. goet. - 11. V.A. vos smare b. dine. B. vos s.b. die o. - 12. V.A.B. maghet. - 13. B. Ende hets s. - 14. V.A. deemsterhede. B. Betert. - 15. V.A.M. s.o. die v. hi es so w.B. seid o. die v. margenoot+ A. 72 d. voetnoot1) N.R. pinum arborem petit. margenoot+ V. 70 a. voetnoot2) Lees in vs. 3904 met de variant: ontsuvert al, voor neemtse hem al. - N.R. Daxus enim cum foveam in terram foderit ad quietem, vulpes dolosa ingressu fovee ventrem suum stercoribus exonerat, ut fetore digestionis putride fovea polluta vilescat. margenoot+ L. 57 b. [tekstkritische noot]3916. V.A. hijs. B. gan. - 17. V.A. thore d. hise leghet. B. dore d. ise leid. - 18. V.A.B. horne. - 19. V.A.E. ist so d. hijs hem o.B.E. eest d. hijs hem o. - 20. V.A. up d. hise. B. en c. op dijs. - 21. B. alse. - 22. V.A.B. So ontbr. - 23. B. sine t. ute. - 24. V. voghele. B. vogele daer. - 25. V.A.B. Dat het. V. cronge. A. croenge. B. een cronge. - 27. V.A. hire een. B. Soe dat hire een. - 28. V.A. bi v.B. honger bi mede v. - 29. V.A. Als v.B.A.v.n. ofte r. - 30. B. Vallen si. - 31. B. versamenen. - 32. V.A. Elc andren elsende. B. Elc andren. - 33. V.A.B. Des v.L. Die v. - 34. B. hevet. - 35. V.A. den o.B.E. het es den oren. - 36. V.A. smare. B. smeere. - 37. V.A. podagre helpet. B. podrage helpet. - 39. V.A. Up, mede ontbr. B. datment winde op d.v. - 40. B. men ontbr. - 41. V.A. sijn l.B. Bernet. - 42. V.A. lanke. B. Hets g.j. des kankers p. - 43. V.A.B. Levere. B. beide. - 44. V. stempene. A.B. stelpene. - 45. V.A. heten. B. sine hersenen. voetnoot1) N.R. fingit se mortuam et resupina flatum attrahit lingua protracta. Tunc aves incaute quasi ad cadaver descendentes, aperto ore suo capit et devorat. voetnoot2) N.R. Vulpes in latere proiecte maremque femina amplexante coeunt. voetnoot3) N.R. Fel eius aures sanat. margenoot+ A. 73 a. margenoot+ V. 70 b. voetnoot4) N.R. Cor eius valet fluxu sanguinis, jecur similiter. [tekstkritische noot]3946. V.A.B. Kindre; die waerheit ontbr. - 47. B. euweliken selen. - 49. V.A. smare. B. Beide s. smeere. - 50. B. allen ontbr. - 51. V.A. Sine longhene g. onbint. B. Sine longhene. - 52. V. Leden. - 53. B. dat ontbr. - 55. V.A. der wammen es het. B. eest. - 56. V.A. up d.r. so es het graeu. B. rugge es grau. - 57. V.A. est ene m.B. eencornen eest ene. - 58. V.A. In bome wandren. B. In b. wandlen. - 59. V.A. In wouden. B. In w. - 60. V.A. dustanigher diere vellen. B.V. desen d. die v. - 61. V. man e. vrouwe. A. man e. vrouwen. B. Pleget man e. vrouwe. - 62. V.A. meersene hare hoverdichede. B. Te besiene hare hoverdechede. - 63. V.A.E. willen h. heffen (effen) d.B.E. willen hem v.d. - 65. V. Alle b.V.A. mee n.m.B. bestaeds h.m.n. mijn. - 65. V.A. ne a. dat d.B.N. achtets. - 66. V.A.B. et ontbr. V. selve. B. so ontbr. - 67. V.A.B. Scaemt. B. arme. - 68. V.A. u sc. B. decht ue menschelike. - 69. V.A. vremden huden m. vremder wullen. B. vreemden huden m.v. wullen. - 70. B.D.h.v. si dullen. - 71. B. hord me. - 72. V. in ontbr. A. besten. B. Hord v. der namen. - Vs. 3971-72 ontbr. bij L. margenoot+ L. 57 c. voetnoot1) Lees voor lieden: leden. - N.R. Sepum eius vel adeps omnibus doloribus membrorum valet. voetnoot2) N.R. In ventre enim candidus est. voetnoot3) N.R. pellibus vestium et maxime in palliis gloriari solent homines utriusque sexus, et quidem cum glorientur homines pelle aliena et non sua, natulariter ipsa bestia in pelle propria minime gloriatur. margenoot+ A. 73 b. [tekstkritische noot]3973. V. wreedsam. A. wreesam. B. dat es een d.L. Vibro. - 74. V.A. Eenreande (Eenrande) groot w. st. B. Erande selsiene st. - 76. V.A. tswerte gemanc. B. brun na swert gemanc. - 77. V.A.B. horne. - 79. B. Als menne. - 80. V. Werpt. A. Werp. V.A. na d.h. - 81. V.A. blent. - Vs. 3980-81 ontbr. bij B. - 82. B. ofte honden. - 83. V.A. Up sine h. werpt. B. Op sine horne werpt. - 84. V.A. vatene w. mitter v.B. vaettene w.m. vaerd. - 85. V.A. dicken. B. dicken e. oec so v. - 86. V.A. hine doot. V. mit. B. hine doot m. sinen sp. L. hi. - 87. V.A. vatene. B. veetene. - 88. V.A. jagheten. B. jaghetene. - 89. V.A. gaet dan. B. Soe dat dan d. jageren. - 91. V.A. wil hi dier. B. so willit dier. - 92. V.A. Durlopen d. het. B. Dor lopen dat es. - 93. V.A. sine h.B. veet t. sine h. beide. - 94. V.A. Ghonen b.a. omme. B. ombe ghereide. - 95. V.A. Als up. B. Alse. - 97. V.A. vellet, tdier. B. tdier. - 98. V.A. vroescepe. B. Sijn e. vroetscepe d. hir. - 99. V.A. niet ne d. bi h.B.D. cr. niet dade dat vernem. - 4000. V.D.m.v. Beehem. A.D.m.v. Beeheem. B. vindmen. margenoot+ V. 71 a. voetnoot1) N.R. sunt de genere taurorum silvestrium. voetnoot2) Lees: XV. - N.R. bestia maxima est, utpote ad longitudinem XV cubitorum. voetnoot3) Vinc. XX, c. 125: Pilos habet subnigros. margenoot+ L. 57 d. voetnoot4) N.R. tam diu in altum proicit et iterum in cornibus recipit, donec penitus interimat conquassatum. margenoot+ A. 73 c. [tekstkritische noot]4001. V.A. oec so v.i. Polane. B. vindmense. - 2. V.A. dat ic. B. Mindet e.s. ic w.L. dan ic w. - Na vs. 4002 bij L. U gaet uut ende voertmee Suldi horen van der Zee. 3 V.A. manieren. - 4. V.A. enten d.B. Beide, diere. - 5. V.A. dat wulf. B. dat een w. - 6. V.A. sijts. B. alse e.p. des s.g. - 7. V.A. menschen lude leert hi. B. Na mensche leerd hi g. - 8. B. houd hi l. twaren. - 9. V.A. dat hi si. B. datse e.m. - 10. B. Dat ende menech quaet hi can. - Bij V. en A. ontbr. vs. 4010, en is een regel in de beide Hss. opengelaten. - 11. V.A.B. doder. - 12. V.A. etet sin vel der a.B.E. wrive sijn vel. - 14. B. bedriget. - 15. V.A. scuerse. B. scortse. - 16. V.A. hevet hi na hienen d.s.B. Dustaen es sine s. - Vs. 4017-18 ontbr. bij B. - 18. V.A. die maniere. - 19. V.A. die wort. B. Hir g. ute d. word van jeesten. - 20. V.A. Ende van. - 21. V.A. ic sendets mere. B. Vondix me ic sindes meere. - 22. V.A. Te heerne m.l. here. B. Teren m.l. here. - 23. V.A. heb ic. - 24. V.A. IIII voete diere in haer g.B. Viervoete diere hare g. - 25. V.A. comt hi v.d. voghelen vort. B. hir v.d.v. vord. - 26. V.A. sonderlangh wort. margenoot+ V. 71 b. voetnoot1) N.R. Vocem hominum imitatur, in hiis.... vocibus deludit homines eius maliciam ignorantes. voetnoot2) Lees met de variant: na hienen. - N.R. Zibo de genere hyene bestia est et satis videtur in moribus. margenoot+ L. 58 a. [tekstkritische noot]4029. V.A. Ghebiedijt h. ghi sult dit l.B. Gebiedijt h. gi selet l.L. Ghebiedic. - 30. V. sult. B. soudet. - 31. B. elc. - 32. V.A.B. Hort voren. margenoot+ A. 73 d.

Vorige Volgende

Boek II.