Het goud van de Peel

VII

De groote maatschappij ‘De Nijverheid’ had haast allen veengrond van de gemeente aangekocht.

‘De Heidebloem’ was door den tegenvaller met Veendorp, waaraan zij tenslotte al haar hoop hing, blijven zitten met een terrein, niet uitgestrekt genoeg om de exploitatie te beginnen. Haar pogen om door telkens weer verhoogd bod de kans tot slagen te dwingen, had niet gebaat. Met de toewijzing van Veend orp's Peelgebied aan ‘De Nijverheid’, terwijl Peelheim besloten had zelf te exploiteeren, zag zij geen ander uitzicht meer dan een zaakje op te zetten, van een dorps-winkeltjes-nietigheid tegenover een stadsbazaar in vergelijking met ‘De Nijverheid’. Concurrentie zou niet mogelijk zijn. Aan het gesukkel, dat de toekomst haar dreigend voorspelde, wenschte de vergadering van de aandeelhouders zich niet te wagen.

Men zou trachten de gronden aan de andere maatschappij over te doen en een goeie winst te slaan uit dien handel. Voor ‘De Nijverheid’ was het wat waard, haar terrein nog te kunnen vergrooten. Vooral omdat de gronden aan elkaar grensden op een punt aan de spoorlijn, waar 't terrein van ‘De Heidebloem’ met de spits van een driehoek in het andere boorde.

‘De Nijverheid’, rekende op het gedwongen-zijn van haar con-

[p. 66]

currenten, deed echter nog onverschillig, zonder uitbreidingsplannen.

Toen stelde Verstegen uit de Peelgemeente Haarst zich met ‘De Heidebloem’ in verbinding.

*_**

Verstegen was een rijke houthandelaar.

Als jongen van een jaar of achttien had hij als sjouwer dienst genomen bij een ongetrouwden heer, die uren ver in den omtrek alle dennebosschen opkocht voor Duitsche en Belgische kolenmijnen. Gossens had een groot aantal vaste arbeiders, die hij door een harde behandeling en dreigen met wegjagen geheel beheerschte. Hij trad tegen hen op met verachtende, vertrappende ruwheid. Meende in zijn volk niets anders te kunnen zien dan een troep slaven, met wie hij spelen kon, zooals zijn grillen hem dat ingaven. Het was hem een genot plotseling in een bosch neer te vallen tusschen eenige arbeiders en hen te zien sidderen van angst en machtelooze woede, als hij hen overdonderde met zijn vloeken, die later nog nadaverden in hun koppen. Kruipende gedweeheid wilde hij. Zijn natuur smachtte naar dien lust. Het was zelfs meermalen gebeurd, dat hij er met zijn knuppel op los had gebeukt, als iemend het geterg niet langer meer wilde verdragen en zijn rechtsgevoel liet opleven. Met een kort hoongelach wierp hij zoo'n ‘rebel’, zoo'n ‘hond’ uit het werk en buiten verdienst.

Een paar arbeiders hadden gewoonlijk het voorrecht zijn bijzondere gunstelingen te zijn, omdat zijn zoekende begeerte op hun vrouwen viel.

Ze moesten echter van niets weten. Zonder kwaaddenken, argeloosdoend hem in den waan laten, dat hij ongemerkt hun woningen opzocht tijdens hun afwezigheid van huis om het werk. Vooral ook geen verhouding aannemen van een streepje voor te hebben. Hij was de baas, zij bleven de ondergeschikten...

Zijn wilde hartstochten hunkerden naar de ruwe, zwaarknokige arbeidersvrouwen. Met wellust snoof hij den slonzigen geur op van haar kleeren in de armelijk-vuile woning, terwijl zijn gulzige blikken brandden op de breede heupen en de beenen, die lang uitstaken on der de hoog opgeschorte rokken.

In grofheid zocht zijn dieren-natuur bevrediging. De platste gesprekken bij zijn bezoeken hitsten het meest zijn woeste driften aan. Zijn naar voldoening hijgende begeerte maakte hem gedwee tegenover

[p. 67]

de vrouw, terwijl hij haar man bij den arbeid toebulkte. Zonder eenig verzet liet-ie zich welgevallen, dat ze hem een van de kinderen op de knie gaf om het wat te houden, en zag niet, hoe vies het was van dag-op-dag aangeplakt vuil door het rondkruipen over den grond en met de hand door 't gezicht gestreken onreinheid.

Hij beloonde die vrouwen rijk, maar nooit met geld. Nu eens liet-ie een kar brandhout brengen, een anderen keer kleeren voor allemaal, en hoopen van winkelwaren. Dan hield hij zich als een weldoener. De arme drommels hadden 't noodig, deed-ie. Hij wilde toch ook eens wat goeds uitvoeren, dat zou hem later wel te pas komen...

Maar zoodra hij hoorde, dat er tusschen den arbeider en zijn vrouw geruzie over kwam, had hij er ineens genoeg van. Gewoonlijk was dan 't einde, dat hij de heele ‘bende’ wegjoeg.

- Hier is uw geld.. hoeft niet meer terug te komen... marsch maar...

Kortaf, zonder eenige verklaring en zonder gelegenheid te geven tot een vraag. Er was niets aan te veranderen, met geen woede en met geen weeklagen...

De oude Gossens was niet groot, maar bonkig gespierd. Zijn kleine oogen knepen in zijn beenderig, gegroefd gezicht. Een witte baard liep in twee punten uit tot op zijn borst.

Doordat nu deze, dan die arbeider weg moest, was zelfs in enkele jaren tijds zijn personeel eenige malen geheel vernieuwd.

Hij zelf, met zijn ondernemingslust, zijn handelsdoorzicht, zijn kapitaal, scheen onvernietigbaar. Zijn niets-ontziend willen knapte allen tegenstand van zijn weg.

Toen hij eens een heele ploeg houtwerkers tegelijk gedaan gaf, omdat zij mopperden over den zwaren arbeid en te weinig loon, meende een kennis, dat het toch verdrietig was, dat gesukkel met werkvolk.

- Verdrietig?...

Verbazing lag op zijn gezicht. En even minachtte zijn kort gelach op. Daarna sneed zijn stem, knerpend als het scheuren van een ijzeren plaat:

- Daar komen nieuwe voor in de plaats, die gaan weer, maar ik blijf...

Geld en zinnelijk genot waren voor hem het leven.

Niets was voor hem bespottelijker dan te hooren spreken over ‘ne goeie man’.

[p. 68]

Dan schamperde hij:

- Een goeie man? Een goeie man? Wat moet je daarmee? Verdienen is de zaak... gèld verdienen... Wie geld heeft, is goed, de rest niks...