Het goud van de Peel

V

Toen moest de mest over het land gebracht worden voor het winterkoren.

De stal van den Veulenhof zat vol. Week op week was de mest onder de koeien, uit den paardenstal en de varkenshokken uitgehaald en over den geheelen stal gelijkmatig uitgespreid en vast aangetrapt.

Toon en Dien stonden achter de kar. Onder het gewicht van den zwaar-neerduwenden klomp gleden de spitse tanden van hun riek in de taaie massa van de vast op elkaar gezonken lagen half verteerd stroo en vuil. Dan bogen zij de stelen wat achterover. En na eerst in de handen gespuwd te hebben, begonnen zij te wringen en te trekken om den hoop, die voor den riek zat, los te krijgen. Het heele lichaam

[p. 16]

was daarbij in beweging. Het bovenlijf kromde zich om meer kracht te kunnen ontwikkelen, het eene been schoorde achteruit, terwijl de steel hef boomde op de vooruitgebogen knie van het andere.

Langzaam ging de afgestoken hoeveelheid mee en werd op de kar geworpen.

Broeierig-warme mestlucht dampte blauwig op uit de onderste lagen en walmde den scherpen krachtgeur rond.

- Goeie vette, snoof de boer tevreden.

Zwijgend werkten zij voort. Terwijl de eene kar weggebracht werd, moest de andere geladen worden.

Al jaren had Dien denzelfden arbeid mee verricht, en zij had voor den sterksten manskerel nooit hoeven onder te doen.

Zij wist niet, wat het was, maar nu voelde zij al gauw een zware vermoeidheid door al haar leden loomen. Toch hield ze vol, zonder wat te zeggen. Soms keek ze naar Toon, of die haar zwaar beweeg niet zag. 't Deed haar goed, als ze eens een oogenblikje rechtop ging staan. Een weeë flauwte deed haar maag ineenkrimpen. Ze dacht, dat ze zou moeten ‘overgeven’ van den mestreuk. En anders had die haar nooit gehinderd. Ondanks het gezwoeg voelde zij, dat een kou haar lijf overhuiverde. Haar gezicht leek haar een stuk ijs, terwijl toch 't zweet op haar voorhoofd druppelde.

Toch wrong en trok zij den riek in de mestmassa, maar plotseling begon haar borst kramperig te schokken. Zij hijgde naar lucht onder het stikkingsgevoel, dat haar keel vast omklemde, terwijl de tranen haar in de oogen persten. En met veel moeite en pijnlijk verwrongen gelaatstrekken gaf ze een beetje waterige vloeistof over.

Nog nahijgend, met hooge weenerige stem heeschte ze uit: ‘ik... bin... niks goed...’

Toon had haar verschrikt vastgegrepen, ziende, dat ze dreigde te vallen.

- Wat is 't toch?... Bin-de-ziek... Waor he' de pien?...

Hij bracht haar buiten en ging toen met haar in de keuken. Daar dronk zij wat water, en na een oogenblik gerust te hebben, werd het beter. Maar zij voelde zich toch niet sterk genoeg om weer aan het mestladen te gaan.

De boerin verzekerde, dat het heelemaal niets te beteekenen had. Dat kwam bij jonge vrouwen wel meer voor, vooral ‘bij den eersten keer’. 't Zou van zelf wel weer overgaan.

[p. 17]

Dien bleef zich echter den geheelen dag mat, lusteloos gevoelen. Met loome beenen slofte ze, zakkerig-hangend, door het huis. De boerin trachtte haar al eens wat aan te wakkeren. D'r zat geen fut in 'r, zei ze. Maar 't hielp niets. 't Was dadelijk middag, dan maar eens goed gegeten, wat, zoo'n jong wijf... deed de boerin.

De tafel was gedekt en allen zaten er rondom. Het manvolk was zóó van den stal gekomen. Hun kleeren en hun klompen, die omplakt zaten van vuil, brachten den broeierigen-mestgeur mee in de keuken. Een walging steeg Dien naar de keel en verdreef ineens haar trek. En toen de groote schotel met savoye-moes en aardappelen - tot één massa gekookt met stukken kwebbelig spek er in - dampend op tafel kwam, was 't haar, of ook de spijs dezelfde stallucht afwalmde. En ze moest zich haasten van tafel af te komen. De anderen lachten er eens om, de boer maakte een toespeling, dat het vanzelf wel zou overgaan, en men haastte zich met het middagmaal. Want er zou nu nog zooveel te harder gewerkt moeten worden, als Dien niet meer kon meehelpen dien dag.

Den eenen tijd voelde ze zich heel gezond en sterk, dan weer volgden er dagen, dat ze te ziek was om uit 'r oogen te kijken. Op een morgen kwam ze op de boerderij met een rooden zakdoek om het gezicht geknoopt en dien met een vuist tegen de wang opgeduwd. Er werd gespot: ha, jonge tandjes!... Maar Dien wist niet, waar ze blijven zou van de kiespijn. En het werd aldoor erger. De een raadde, ze moest de wang zoo kort mogelijk bij de heete kachel houden. Ze deed het, en liet zich de huid bijna schroeien van den gloed, maar vond geen verlichting. De ander wist, dat een slok jenever aan-de-tanden houden zèker hielp, altijd. Het eene middel na 't andere werd vergeefs beproefd. Dien huilde van de pijn, en het eind was, dat ze misselijk werd door het opvolgen van al den goeden raad. Zij kon zich nauwelijks meer rechtop houden en ging naar haar eigen huis, te bed.

De boer en zijn vrouw zetten effen gezichten. Zeurden, dat 't toch lastig was. Wat moesten ze nou aanvangen? Hulp krijgen ging moeilijk, nou in den drukken tijd van 't najaar. Ze zaten er leelijk mee vast...

De kwaadheid bitste wel in Toon op bij het aanhooren van dat gemopper. Graag zou hij hun toegesnauwd hebben, dat een zieke mensch toch niet werken kan... Dat de boerin maar eens wat mee aanpakte, zoo druk was het niet meer, en ze zou d'r ook geen blaren van krijgen...

[p. 18]

Maar in zwijgende mokking deed hij zijn werk. Vervelend, dat Dien zoo slecht kon... 't Was ook ieder oogenblik te doen...

Half November begon het plotseling hard te vriezen.

't Was in 't najaar aanhoudend zacht weer geweest. De zomer had weinig mooie dagen gebracht. Toch was de oogst heel goed uitgevallen en de herfst was ‘vlot’.

- 't Zou er anders ook leelijk uitgezien hebben...

't Zat de boeren in 't bloed, zij konden nooit ronduit erkennen, dat zij een goed jaar hadden gehad. Zij spraken altijd met voorbehoud.

Na die vele mooie najaarsdagen kwam die strenge vorst hen opeens overvallen. Heele velden stonden nog vol met knollen en wortelen.

't Was een algemeen geklaag. Ook op den Veulenhof werd den heelen dag niets anders besproken. De boer en de boerin liepen met lange gezichten. Alles zou nu wel bederven... Als het zóó door bleef gaan, dan zou 't een armoede worden voor het vee... Nou al beginnen met rog-koopen voor de koeien, dat kon geen enkele boer volhouden... men zou eens zien, wat er van kwam, overal de helft van het vee verkoopen op z'n minst, voor niks zou 't weg moeten... en als de winter om was, zou men 't weer duur moeten inkoopen... het zouden bitter-slechte tijden worden, dat was zeker...

Maar na een dag of vier sloeg het weer om. Ja, zóó kon het ook niet blijven doorgaan, strenge heeren duren niet lang, wijsgeerden de lui toen. En nog nooit was 't gehoord, dat men droog den winter was ingegaan, nooit, niemand zou zoo'n jaar kunnen noemen...

Een sterke westenwind guurde aan en vlaagde een fijnen ijzigen regen over de akkers, die den grond slijkerig maakte...

De haast om nu op het veld staande gewassen binnen te krijgen, onrustig de om op de boerderijen en zweepte allen aan tot voortmaken, zoo, dat er aan geen gunstig weer werd gedacht.

Alle ‘booien’ van den Veulenhof moesten gaan plukken. Op haar knieën kroop Dien over de koude, papperige aarde. De wind gierde over haar heen, en dreef haar den regen in het gezicht en door de kleeren, dat 'r heele lijf ervan doorkilde. Allen klaagden even hard, en ieder oogenblik stond er een zijn handen kruiselings over elkaar tegen de schouders te slaan om er wat warmte in te krijgen.

De aanschemerende avond werd met een zucht van bevrijding begroet. Voor dezen dag tenminste gedaan. Morgen zou het misschien beter zijn.

[p. 19]

Bibberig kwam Dien aan het avondeten. Door de warmte in de keuken kroop de eene huivering na de andere haar over den rug. Zij hurkte ineen tot een hoopje bij het vuur, het hoofd diep-ingetrokken tusschen de schouders en de armen vast over elkaar geslagen over de borst. De roode gloed schijnselde tegen haaar gezicht, en een blauwige damp steeg op van haar klamme haren en haar doortrokken-natte kleeren.

's Nachts werd ze ziek wakker. Snijdende pijnen doorpriemden haar lijf en de koorts bonsde in haar slapen. Toon wist geen raad. Stalperde in zijn hemd naar de keuken om de kachel aan te maken, en liep bevend-van kou, die opkroop langs zijn beenen, van de eene plaats naar de andere, gehaast, niet in staat iets geregeld te doen en niets kunnende vinden. Hij zou een kopje sterke koffie zetten, liep met den molen in de hand nog naar Dien, omdat zij zoo kreunde, en vergat den waterketel op de kachel te plaatsen. In een oogenblik hingen keuken en slaapkamer vol rook. Heel vroeg in den morgen al haalde hij een buurvrouw om hulp. Die bracht wat lijnmeel mee om te pappen. Toen ging hij naar de boerderij om te zeggen, hoe het stond, en dat hij dien dag ook niet zou kunnen komen. Als om haar wegblijven te verontschuldigen, herhaalde hij maar telkens, dat het toch zoo erg was met Dien, ze had verschrikkelijke pijn, ze wist er geen blijven van, met pappen mocht het zich misschien wat verzetten, ja, 't had 'r dan toch hard aangepakt, hard...

Hoe zouden ze nu geplukt krijgen? 't Kon iederen dag weer beginnen te vriezen... ‘'t was 'ne schaai’... Die gedachten alleen woelden den boer en de boerin door den kop. En de kwaadheid over dat vast-zitten met het werkvolk overstrakte hun gezicht met hardheid.

Jà, ze zouden dan maar moeten zien, hoe het ging...

Kortaffend klonk het hem tegen.

En onder 't naar huis terug gaan gemelijkte het in hem op, dat ze nog meer om een knol gaven dan om een mensch. Die beesten, woedde het in zijn gedenk. Nog geen woordje hadden ze over Dien 'r ziekte gesproken, Nou, hij ging niet, ze moesten dan maar zien, hoe ze de knollen uitkregen...

*_**

Naderhand echter werd het gepraat van de boerin tegen Dien vol van vriendelijkheid en bezorgd-doen. Dien moest zich maar goed in-

[p. 20]

achtnemen, met dat koud weer liever een dag thuis blijven.. het werk ging toch niet meer zooals vroeger... en ze zou zich maar bederven...

Toen hoorde Toon op een Zondagavond in een herberg, dat er op den Veulenhof een nieuwe meid gehuurd was. Hij wist er niets van, keek er verwonderd van op, niet-geloovend. Maar het was heel zeker, over een dag of wat zou ze in haar nieuwen dienst komen.

Vroeger dan anders ging-ie naar huis. 't Nieuws was hem te zwaar om het lang alleen te dragen. Dien voelde er zich door beleedigd, huilde van verdrietige kwaadheid, dat zij nu niet goed genoeg meer was... ze had toch altijd zóó haar best gedaan...

Den anderen morgen koppigde ze, dat ze nu ook niet meer ging, voor die paar dagen.

De boerin deed verwonderd, of Dien thuis was gebleven. En vroeg met deelneming-tonende stem, of ze toch niet ziek was weer?...

Daardoor bruiste de kwaadheid zoo fel in hem op, dat hij uitviel in een heftig gekijf. Ze moest die mooie praatjes maar voor zich houden, valsche heks die ze was... achter hun rug om een nieuwe meid te huren...

De boerin er tegenin met een hooge snerp-stem. Zij was baas in 'r huis, hij en Dien hadden er allebei niks mee te maken... ze dachten zeker, dat zij zelf het werk zou moeten doen en Dien achter de kachel gaan zitten... wat zoo'n booien zich niet inbeeldden... Dien was niks meer waard voor het werk, sinds ze getrouwd was... maar dat was de dank ervoor, dat zij zoo goed geweest was altijd, en toen met dat schandaal over de vrijerij, waar zij en de baas zooveel leed van gehad hadden... en wat had ze niet gegeven bij het trouwen... ja, stank voor dank, dat had men er van....

- Wat, dè lieven Heeër?... daor nog wat van zegge... kunde terug hebbe... begèèr 'm nog nie mer... verrek d'r mit...

Toon schamperde oningehouden haar in het gezicht, al wat de woede opstuwde in zijn gedachten, waardoor hij haar drift nog meer prikkelde. Ze beet hem haar gauw opgehaalde verwijten terug, dat hij en Dien allebei niet deugden, d'r was niks aan hen, schaend was het, zoo gemeen als zij samen gedaan hadden vóór het trouwen, den Veulenhof door het heele dorp over de tong te laten gaan... 't was 'n straf en anders niks, dat Dien dikwijls ziek was... daar zou de zegen

[p. 21]

ook wel op kunnen rusten, op zoo'n vrijerij, waar alle menschen zoo over geschandaald hadden... foei... alsof ze geen christelijke menschen waren...

Toon krampte de vuist samen. Zijn heele lijf trilde van de zware hijgingen, die opschokten in zijn borst. Met moeite heeschte hij de woorden uit:

- Halt de moel, verdomde carnalie...

Verschrikt krijschte zij huilerig...

- Boer, boer... baas... koom gauw... ie wil me vermoorde...

De twee mannen ruzieden met elkaar voort, terwijl de vrouw haar breed-heupig lijf op een stoel liet neervallen en daar luidop-schreiend zat te weeklagen, dat zij toch altijd zoo goed was voor iedereen, veel te goed, ze was zoo week van gemoed, dat zeien alle menschen, veel te week, dat was haar ongeluk, omdat er zoo'n gemeen volk was op de wereld... ze zou 't maar geduldig verdragen, dan had ze d'r Gods loon van, maar het was hard... en zij was altijd zoo voor de christelijkheid geweest... zoo'n gemeen volk zou van haar huis een duivelshuis maken...

En een langgerekt huilen steeg op uit haar keel, hoeoe - oeoe - -

Ze hoorde echter alles, wat de boer en Toon elkaar toedriften en boorde van tijd tot tijd een aanhitsend woord tusschen het wederzijdsch verwijten in.

Toon wierp den boer voor, dat 't hem en de boerin nergens anders om te doen was geweest, dan om in den drukken zomertijd niet zonder volk te komen zitten, maar nu de winter er was, wilden zij op zoo'n valsche manier met mooie praatjes eerst Dien thuis laten en later hèm ook... dan moesten ze 't nu maar dadelijk zeggen... als ze dachten, dat hij om hen verlegen was, vergisten ze zich, had hij nog liever, dat ze barstten...

Onder het gekijf was die gedachte in zijn kop geflitst en blijven hangen als een opeens-zeker-weten.

- Ge hoeft gen minuut mer hier te blieve...

Het loon, dat hij nog te goed had, rinkelde vóór hem op de tafel neer.

Hij greep de centen op, en nog natoornend liep hij het huis uit.

Zijn klompen klepperden den hard-bevroren weg over naar zijn woning.

De kwaadheid borrelde telkens weer opfellend in zijn borst en

[p. 22]

maakte hem sterk. Hij zou op een andere boerderij wel werk krijgen... zoo met zich te laten doen alsof ie een kwajongen was... dan wou ie nog liever dat ze dood vielen...