Duytse lier

De drukgeschiedenis van de Duytse lier

In de zeventiende en achttiende eeuw is Luykens Duytse lier zevenmaal uitgegeven:

1. in 1671 te Amsterdam bij Jacobus Wagenaar in duodecimo-formaat (12°);

2. in 1671 te Amsterdam bij Adriaan Veenendaal (12°);

3. in 1708 te Amsterdam bij Jan ten Houten (12°);

4. in 1729 te Amsterdam bij Hendrik Bosch in octavo-formaat (8°);

5. in 1730 te Amsterdam bij Jacobus Hayman (8°);

6. in 1732 te Amsterdam bij Pieter Aldeweereldt (8°);

7. in 1783 te 's-Gravenhage bij H.H. van Drecht (8°).

De uitgaven van 1729, 1730, 1732 en 1783 bevatten naast de liederen ook een korte levensbeschrijving van de auteur, al staat dat in de editie-1729 nog niet op de titelpagina vermeld. Luyken was overigens al op 5 april 1712 gestorven. Het feit dat er na 1671 en voor 1712 in Amsterdam, de stad waar Luyken doorgaans woonde en werkte, nog een editie het licht zag, roept ook al weer twijfel op aan het gecanoniseerde gerucht dat Luyken de sporen van zijn literaire debuut heeft willen uitwissen, zeker daar er niets bekend is van een proces of zelfs maar van een protest van Luyken aan het adres van Jan ten Houten.

De huidige Alfa-uitgave gaat terug op die van 1671. Die wordt hier kort besproken. De edities van Wagenaar en Veenendaal zijn nagenoeg identiek, want ze zijn van hetzelfde zetsel gedrukt. Alleen de titelpagina's verschillen door het afwijkende impressum: namen en adressen van de beide uitgevers. Ze woonden overigens dicht bij elkaar in de Molsteeg, een smalle zijstraat van de Nieuwezijds Voorburgwal ter hoogte van de Nieuwe Kerk. Het feit dat beide edities het drukkersmerk van Jacobus Wagenaar dragen, kan erop wijzen dat deze het initiatief genomen heeft voor de zakelijke samenwerking: één drukgang voor twee uitgevers. Op deze wijze waren zowel de investe-

[p. 12]

ringskosten gedeeld als het risico van een debuut. Wagenaars drukkersmerk is de zonnewagen met z'n berijder Apollo (z'n ‘wagenaar’), met als onderschrift ‘Illustrando’, wat ‘om licht te brengen’ betekent. Dat de edities van Wagenaar en Veenendaal gemaakt zijn van hetzelfde zetsel, of liever met gebruikmaking van dezelfde bedrukte vellen, houdt voor een zeventiende-eeuwse tekst niet in dat er geen varianten zouden kunnen voorkomen; zo'n variant wijst op correctie tijdens het drukken, de ‘correctie op de pers’. Zo komt in sommige exemplaren van deze eerste druk in het gedicht ‘Op een Vraag, Welk de beste kunst zy’ (verdeling x) in r. 13 ‘wellusten’ voor in plaats van ‘wel leven’, een pikante vergissing die gecorrigeerd moest worden. Kennelijk heeft men de reeds gedrukte vellen met de fout toen niet vernietigd.

Na de reeks uitgaven in de achttiende eeuw duurt het tot 1860 voor er weer een Duytse lier van de pers komt. De edities van J. van Vloten (1860) en van Maurits Sabbe (1889) in het Klassiek Letterkundig Pantheon, die voor de Luykenstudie van de late negentiende en de eerste helft van de twintigste eeuw onontbeerlijk waren, combineren wonderlijk genoeg de tekst van een exemplaar van de editie-Veenendaal (1671) met de gemoderniseerde auteursnaam Jan Luiken (zonder y). Een ander curieus kenmerk van deze Pantheonuitgave was het ontbreken van de illustraties. Ze werden slechts kort beschreven op hun plaats binnen de tekst. De onbevredigende editie van Sabbe werd in 1958 en 1962 herdrukt. In de eerste helft van onze eeuw is de tekst slechts tweemaal nieuw uitgegeven: in 1921 in de Palladium-reeks van Greshoff, Bloem, Van Nijlen en Van Krimpen, en in 1946 zonder vermelding van een editeur bij Van Breda te Amsterdam in een kleine oplage, een nauwkeurige weergave van de editie-Wagenaar (1671). Pas in 1967, in de serie Spectrum van de Nederlandse letterkunde onder redactie van M.C.A. van der Heijden, kwam de tekst weer met illustraties ter beschikking van een groot publiek.