Vanden Slotelen

Dat vierde misbruyck.

Daer moet nv dat oude rechte verstant van dese woorden herwaerts dienen, dat vanden Apostelen tijt tot hier gecomen is ende met pijnen gebleuen, om dat se ymmer nyet onghemartert ende ongeplaecht laten in dese woorden. Sesuoudighe slotelen hebben si ghemaect, ende die woorden wtgeleyt als sy wilden, Nv nemen zij dye rechte slotelen ende dat rechte verstant oeck voor hem, ende varen daer mede, als wij sien sullen. Mer dat rechte verstant ende die rechte slotelen zijn, niet gesetten stellen oft orlof vercoopen, oft falende binden oft falende ontbinden

[fol d7r]

oec met gewelt soecken oft heymelic dinck weten, mer alleen sonden binden ende sonden ontbinden, dat is bannen ende absolueren oft inden ban ende wt den ban doen, want daer af spreect Christus, ende daer toe selue geeft hi die slotelen. Mer wij sien bannens ende absoluerens genoech by desen luyden, maer hoe gaen sy daer mede omme?

Ten eersten, die rechte sonden, die men met den ban straffen soude, daer oec die slotelen toe ghegeuen zijn, datmen die binden ende ontbinden soude, achten zij niet, sy nemen die selue zeer luttel aen, ende laten die slotelen hier geheel verliggen ende verroesten. Want als zij die slotelen wilden gebruycken, lieue, hoe vele Pausen, Cardinalen, Bisscoppen, Papen, Moniken, Vorsten, Heren, Edele, Borgers ende boeren souden vanden ban ende bindeslotel vrij zijn? Daer is doch tallen plecken so een vrij vuyl ongestraft leuen, bysonder by die geestelike, dat alderhande scandelike lasteringe als een wateruloet douerhant heeft, met gherechticheyt rouen, steelen, houerdije, oneerbaerheit &cet. dattet oec God ende die werelt niet langer dragen connen. Ick wil noch die gruwelike sonde swijghen, dat sy alle den name Christi draghen, ende verachten doch zijn woort soe hoghelick, dattet die geestelike selue noch en lesen noch en leeren, ende die ander noch en hooren noch van an-

[fol d7v]

der leeren. Welcke alle die rechte hooftsonden zijn, diemen metten slotelen binden straffen ende bannen soude, ende dye selue slotel hadde nv ter tijt wel bouen maten veel te doen. Mer hoe connen sy binden na dien dat sy argher ende meer besculdicht zijn dan alle andere.

Daer omme staet haer regiment also, datse den bindeslotel sterck ghebruycken met gesetten te stellen, ende den ontbindeslotel met die sonden toe te laten, als souden zij metter daet segghen. Christus heeft ons doer die slotelen macht gegeuen, dat wij ander luyden al die weerelt doer binden ende met ghesetten plagen sullen. Mer ons heeft hi macht ghegeuen dat wij los, vrij onghestraft ende onbescaemt opt alder scandelicste leuen moghen, ende alderhande sonden vrij toeghelaten hebben als Sinte Peeter .ij. Petri.ij. van hem luyden seyt, hare sonden zijn niet te keeren. Alsoe mochte dan binden ende ontbinden wel ouer een comen ende haer nieuwe verstant metten ouden verstande gelijck zijn. Dat binden ghinsewaert behoore, om ander luyden met ghesetten te bestricken. Mer ontbinden herwaerts op hem luyden datse vrij ende onghebonden leuen moghen. Dat mochte dan eens den woorde Christi recht gheraect heeten. Wat hi bindt sal ghebonden zijn, te weten alle dye werelt, ende wat hi ontbindt, sal ontbonden zijn,

[fol d8r]

te weten, wij geestelike, dit verstant ware costelick ende der christeliker kercken zeer nuttelick ende troostelic, want na dat eerste verstant beterde sy die kercke doer haer heylighe ghesetten. Na dat ander verstant beterden zij haer seluen met haren sconen leuen, dat hiete dan der kercken beyde met woorden ende wercken, met leeren ende exempel gheholpen, Scemp ende ernst, het gaet gelijc wel also toe, die Duuel heeft sulcs met haren binden ghemeynt ende oec wtgerecht.

Ten anderen. In die stadt der rechter sonden ghebruycken zij die sloetelen aen enckel ghedichte valsche sonden, ende guychelen alsoe metten beuele ende woorde Gods als dye marote narren ende lotter boeuen. Want haer binden ende ontbinden gaet alleene ouer dye sonden dye teghen haer insettingen geschieden ende daert den lieuen penninck ende die crunen aengaet, dat moeten die hooftsonden heeten. Moord, Ouerspel, Godslasteringhe, ende die gansse zodoma en is niet, Mer der kercken giericheyt ende pompuesheyt roeren, hinderen oft verzwijnen, daer blixemt ende dondert die bindeslotel, weder omme, Wie hemluyden ghiericheyt ende pompuesheyt laet, daer lacht ende schijnt dye ontbindesloetel. Nv hebben wij daer bouen ghehoort, datse gheen macht en hebben ghesetten oft wetten te stellen ouer

[fol d8v]

die christenheyt, daer omme en can daer oec gheen rechte sonde zijn, alsmense niet en houdt. Want niemant en sal metter daet in die insettingen der geestelike bewilligen als warense recht ende van noots weghen te houden, op datmen hem haerder moetwillicheyt niet deelachtich en make.

Sijn nv hier gheen sonden, so moet beyde binden ende ontbinden een puer guychelwerck ende apenspel zijn, daer mede die slotelen Gods ghescendt, ende die christenen bedroeft sonder alle orsake, ia oec bedrogen werden, datse hem bevresen moeten daer gheen vreese is, als den .xiiij. Psalm seyt, ende God te vergeefs dienen als Christus Mat.xv. seyt Ia tot valschen ende scadeliken Gods dienst gedwonghen werden vanden gheloue ende Gods ghebot op haer versierde valsche insettingen ende wercken. Want dese ban ende dit binden sterct ende onderhoudt dat binden daer sy gesetten mede stellen. Mer een christen weet ende sal oec weten, dat beyde sulcke bindinge een coppe ghespin is. Ende hi salt scuwen ende verachten, ia als een Gods lasteringe verdoemen ende seggen wt den Psalm .C.ix. Vloecken sy, Here so segent ghi, bannen sy, soe ontslaet ghi, verthoornen zij, so lacht ghi Want gelijc als hare insettinghen zijn, so is haren ban oec, als insettingen ende ban, so is haer kercke oeck, als die kercke, soe is haer God, al ende al niet dan guychelwerck, doch

[fol e1r]

onder den name der heyligen Gods slotelen, dye name Gods moet haer guychelsack zijn, om die lieue christenheyt te verleyden, beyde sacramenten ende tgeloue te verderuen, ende Christum te verloochenen, ende Gods te vergheten, O des ledigen gruwels Ten derden, maken zijt noch arger. Sij binden ende verbannen, veruolgen, moorden ende bernen daer toe die heylige menschen Christi, daer sy weten dat gheen sonde, mer enckel recht ende waerheyt is, te weten, sy verbannen dat Euangelie wetentlick. Want zij bekennen dat beyde gestalten des sacraments recht, dat huwelic ende spijse vrij, ende dye leeringhe der Euangelien die waerheyt is. Noch om dat si sulcs selue niet gheleert hebben, moetet ketterie zijn, daer gaet die bindeslotel recht, beyde ouer lijf ende ziele. Wederomme, wie met hem luden pijpt ende huylt, sulcke lasteringe, bannen, binden ende moorden, consenteert, die wert niet alleen los ende vrij van allen sonden ende ketterie, mer hi is dat lieue kint, ende die grootste heylighe, hi moet Bisscop ende Cardinael Doemheer ende Prelaet werden. Dat heet den slotel recht ghebruyct, ende die rechte sonden binden, ende die recht berouwighe ontbinden, te weten, Barraban los laten, ende den Gods sone cruycen. Want die Ioden wisten oeck wel dat Barrabas een openbaer moorder was, ende Christus een heylich man. Noch moeste Bar

[fol e1v]

rabas als een heylich man los werden, ende Christus als een moorder steruen. Also soudemen sonden soecken vinden ende maken, op dat die bindeslotel te doen hebbe ende niet en verroeste, mer die oprechte christenen straffe ende verdoeme hier ende hier namaels. Ende also soudemen duecht ende goede wercken vinden, daer mede die ontbindeslotel oeck te doene hebbe, belone ende crone die moorders, verleyders, lasteraers ende ketters, beyde hier ende hier na. Dat is een prijselic gebruyck der sloetelen. Wt desen alle, siet ghi dat die Paus in dese stucken noeyt gheenen mensche noch ghebonden noch ghelooft, inden ban noch wt den ban ghedaen heeft. Mer tzijn al enckel spegheluechtingen ende blinde scermslagen gheweest. Ende tbeuindt hem dat nyemant so weynich van den sloetelen heeft, als die hem opt meeste der slotelen beroemt, al omme in die wapenen voert ende aen die weghen maelt. Ende hoe can hy oec die sloetelen hebben, als hi Gods woort niet en heeft noch lijden en can? Waerlick waer Goods woordt niet en is, daer en blijuen dye sloetelen niet, Sij willen by Gods woort ende inder kercken zijn, oft zij en willen gheen sloetelen zijn. Daer omme heeft hem Christus waerlick metten Paeus wel ghedeelt in die sloetelen. Hy behoudet die rechte sloetelen, ende laet den Paus

[fol e2r]

oeck die ghemaelde sloetelen, die mach hy in zijn wapen setten oft aen dye wech, want in der Kercken Christi en hebben zij noch velt noch ruymte.

Maer wat segt ghy totten woorden Gregorij die bouen gethoont zijn? Onse ban is te vreesen, wanneer hi oeck onrecht ware? dat segghe ick daer toe, die woorden zijn Gregorij oft zijns moeders, soe heeft hem die Duuel ghesproken. Ick dorste dyen Doctoor noch wel vrijlick aensien die soe leeren wilde, dat ick my voor dat onrecht ende lueghen ontsien soude, wanneert gelijck oeck een Enghel vanden hemel ware. Ende ick dorste hem zijnen scrickelijcken ban wel heeten nemen ende onder hem steecken om dye nasen daer aen te vaghen daer Adams kinderen op sitten. Wat sal sulck een schandelijcke lasteringhe ouer ons Christenen gaen, dye ons onbeschaemt ghebieden derf openbaer onrecht ende bekende lueghenen te vreesen, ende voor eenen God aen te biddene? Hadde Sinte Gregorius sulcs gheseyt, gemeynt ende niet gebetert, soe moeste hy inden afgront der hellen zijn, daer en ware gheen vraghen na. Doch ick en wil Gregorium niet verdoemen. Mer dat is emmer een grote plaghe daer mede ons dye Roomsche Muylesels ende dye Sophisten in die hoghe scolen ende cloo-

[fol e2v]

steren gheplaecht hebben, datse die woorden der lieue Vaderen altemale tot Articulen des geloofs gemaect hebben. Ende en horen Paulum niet dat ment eerst alle proeuen soude, sy en dencken oec niet dat die lieue Vaders hoe heyliger sy geweest zijn, hoe meer aenuechtingen ende boser gedachten, ende heymelike listen sy vanden Duuel hebben, sonder ophouden, lijden ende verwachten moeten, der welcker somighe by wijlen hebben moeten wtvaren doer die tonge ende penne, als wij sien dat die lieue Iob onbedwongen dingen tegen God in zijnder aenuechtinge spreect. Sij hebben menschen geweest als wij, sy hebben oec moeten bidden. Vergeeft ons onse scult. Ende en leyt ons niet in aenuechtinge. &c. Wat onghelucs nv wt desen woorde gecomen is, daer en geue ic Gregorio niet alsoe grote scult, als den muyleselen ende Sophisten, diet alle als verkens sonder ondersceydt op eten watse in die lieue Vaderen vinden, ende eeten veel lieuer dat vuyle ende onreyne dan dat goede oft waer wat reyns ende heylichs in is, alleen op dat si den buyck wel weyden mogen.

Dat sy nv vanden slotelen misbruyck opt alderslechste gheseyt. Hadde ick anders willen thoornen ende mi wreken, tsoude al anders gecloncken hebben. Wye nv een Christen zijn wil, die dencke dat hi van alle des Paus sloetelen niet en houde,

[fol e3r]

ende blijue by dese twee rechte slotelen Christi ende zijnder kercken, die welcke gheen ghesetten stellen ende weder om ghelt vercopen, als die eerste twee slotelen des Paus doen, die oec niet ongewis zijn als sy falen oft gheraken met haren binden ende ontbinden, als dye ander twee die faelslotel ende trefslotel doen, die oec met gheen weerlijcke heerscappie, noch met heymelike saken te weten, te doen hebben, als die derde twee sloetelen doen, die oec niet met versierde sonden ende duechden omme gaen, als die laetste twee doen. Laet dese sloetelen, alle achte, sesse, viere, twee oft alsoe vele als zij daer wt maken willen, altijt heen varen, ende laetse den Paus in zijn wapen voeren, want sy verstoren tgheloue aen Christum, sy nemen allen troost ende raet onser conscientien wech, ende rechten die eyghen gherechticheyt der wercken op teghen God, ende leeren Christum vergheten ende verloochenen als wij ghehoort hebben, Want onse ziele moet dies waerlic met allen treffelick ghewis zijn, daerse haer op verlaten ende troosten sal teghen dye sonde ende eewighe doot. Daer omme moet der slotelen oordeel enckel seker gods woort zijn, oft ten zijn die rechte slotelen niet

Denct hier na dat dye slotel oft vergeuinghe der sonden niet en staet op ons berou ende weerdicheyt, als sy leeren ende verkeeren. Want dat is ge

[fol e3v]

heel Pelagiaenisch, Turcsch, Heydensch, Iuedsch Wederdopisch, Zwermerisch ende Antechristisch Mer weder omme dat onse berou, werck herte ende wat wij zijn, hem op die slotelen verlaten sullen, ende met ganssen ouergeuen hem daer op wagen, als op Gods woort ende by ons lijfs ende zielen verlies emmer niet twijfelen, dat v die slotelen seggen ende geuen, dat sy v so seker al spraect God selue, als hijt dan oec certeynlic selue spreect, want tis zijn beuel. Mer twijfelt ghi, so luegenstraft ghi God, ghi verkeert zijn ordinantie, ende ghi bant zijn slotelen op v berou ende werdicheyt. Ghi sult berou hebben, dat is waer, mer dat die vergeuinge der sonden daer om seker soude werden, ende des sloetels werck beuestigen, dat heet dat gheloue verlaten ende Christum verloochent. Hi wil v uwe sonden vergheuen ende quijt scelden, niet om uwent wille, mer om zijns selfs wille, wt puerder ghenaden doer den slotel.

Soe willen wij nv een weynich vanden slotelen spreken, wt rechten gronde ende na die waerheyt, Christus spreect. Wat ghi bindt opter aerden, sal ghebonden zijn inden hemel, ende wat ghi ontbint opter aerden, sal los zijn inden hemel. Merct hier dat hi ghewis, ghewis toeseyt. Het sal ghebonden ende los zijn, wat wij op aerden binden ende ontbinden. Hier en is gheen faelslotel. Hi en seyt niet,

[fol e4r]

wat ick inden hemel binde ende ontbinde, dat sult ghi opter aerden binden ende ontbinden, als die leeraers des faelsloetels narren. Wanneer souden wij ghewaer werden, wat God inden hemel bonde oft ontbonde? nemmermeer. Ende die slotelen waren te vergeefs ende niet nuttelick. Hi en seyt oec niet Ghi sult weten wat ick inden hemel binde ende ontbinde. Wie wildet oft constet weten? Mer alsoe seyt hi. Bindt ghi ende ontbindt opter aerden, soe wil ick mede binden ende ontbinden inden hemel. Doet ghi der slotelen werck, so wil ick oec doen, Ia als ghijt doet so salt ghedaen zijn, ende ten is gheen noot dat ict v luyden na doe, wat ghi bindt ende ontbindt (spreeck ick) dat en wil ic noch binden noch ontbinden, maer het sal ghebonden ende ontbonden zijn sonder mijn binden ende ontbinden dat mijne ende uwe, sal eenderhande werck zijn niet tweederhande. Eenderhande sloetelen, die mijne ende uwe, niet tweederhande, doet v werck soe ist mijne al ghedaen. Bindet ende ontbindet ghy, soe hebbe ick al ghebonden ende ontbonden.

Hi bevoorwaert ende verbindt hem aen onse werck, ya hi beueelt ons zijns selfs eyghen werck. Waerom souden wijt dan onghewis maken oft ommekeeren ende voorgeuen. Hi moet selue eerst binden ende ontbinden inden hemel? Recht als ware zijn binden

[fol e4v]

ende ontbinden inden hemel een ander dinck, dan onse binden ende ontbinden opter aerden, oft als hadde hi ander slotelen daer bouen inden hemel, dan dese op aerden, Als hi doch bedielick ende claerlic seyt, Het zijn des hemels slotelen ende niet der aerden slotelen. Mijn sloetelen (spreect hi) sult ghy hebben ende gheen andere, ende sultse hier opter aerden hebben, Hi en can ymmers bouen ende buyten dese slotelen des hemels, gheen ander slotels hebben, die niet inden hemel, mer bouen oft buyten den hemel sluyten souden, Wat wildense daer sluyten? Sijnt nv des hemels slotels, so en zijnt niet tweederhande, mer eenderhande sloetelen, die hier opter aerden ende daer bouen inden hemel sluyten, Eenderhande binden ende ontbinden, hier op aerden ende daer bouen inden hemel.

Mer sulcke ghedachten van tweederhande slotelen comen daer wt, datmen Gods woort nyet voor Gods woordt houdt. Maer om dattet doer menschen gesproken wort, so sietment effen aen, als warent menschen woorden, ende men denct. God is hooghe daer bouen, ende verre verre verre van sulcken woorde dat op aerden is. Men gaept daer na ten hemelwaert op, ende men versiert noch ander slotelen, Ende Christus spreect hier doch claerlick, Hi wil die slotelen Petro geuen, Hy en seyt niet, dat hi tweederhande slotelen heeft, Mer dye

[fol e5r]

selue sloetelen die hi selue heeft, ende gheen ander heeft, die geeft hi Petro, Als soude hi segghen, Wat gaept ghi ten hemel waert na mijn slotelen? Hoort ghi niet dat icse Petro gegeuen hebbe? Het zijn wel hemels slotelen, dat is waer, Mer si en zijn niet inden hemel. Ick hebse hier onder opter aerden ghelaten, Ghy en sultse noch inden hemel noch erghent anders soecken, maer in Peeters monde vinden, daer heb icse in gheleyt, Peeters mont is mijn mont, ende zijn tonge is mijnder slotelen borse, Sijn ampt is mijn ampt, Sijn binden is mijn binden, zijn ontbinden is mijn ontbinden, Sijn slotelen zijn mijn slotelen, Ick en hebbe gheen andere, ick en weet van gheen andere, Wat die binden, dat is gebonden, Wat dye ontbinden, dat is los, nyet anders dan als ware daer gheen ander binder noch ontbinder in hemel noch op aerden, Sijnder erghent meer oft ander slotelen, het sy inden hemel, opter aerden oft inder hellen, die en gaen mi niet aen, Ic en weet daer niet af, Wat sy oeck binden oft ontbinden, daer en vraghe ick niet na, daer omme en keert v oeck daer niet aen, ende en laetse v niet dolende maken, Ick sie alleen daer op, wat mijnen Petrus bindt ende ontbint Daer houde ic aen, houdt v daer oeck aen, so zijt ghi mi al ghebonden ende los, Want Petrus bindt ende ontbindt inden hemel, ende niemant anders. Siet

[fol e5v]

dat is recht vanden slotelen gedacht ende gesproken

Daer hebben wij nv wat die slotelen zijn, te weten, een ampt macht oft beuel, der Christenheyt van Gode gegeuen doer Christum, om den menschen die sonden te behouden ende te vergheuen. Want also spreect Christus Mat.ix. Op dat ghi weet dat des menschen sone macht heeft opter aerden die sonden te vergheuen, soe seyde hi totten gichtigen, Staet op. &cet. Ende schier daer na. Dat volck loofde God, die sulcke macht den menschen ghegeuen hadde. Laet v hier dat phariseeusche gezwets niet verwerren daer dye somige hem seluen mede verdwasen hoe dat een mensche sonden vergeuen mach, die doch die ghenade niet geuen can noch den heylighen gheest. Blijft ghi by den woorden Christi ende zijt ghi ghewis dat God gheen ander maniere en heeft sonden te vergeuen, dan doer dat mondelike woort, dat hy ons menschen beuolen heeft. Als ghi dye vergeuinghe int woort niet en soect, so sult ghi om niet ten hemelwaert gapen na die ghenade, oft, als sy seggen na die inwendighe vergeuinghe.

Mer ghi segt, als die rotte geesten ende Sophisten oec doen. Daer horen doch vele den sloetel binden ende ontbinden, maer zij en keeren hem dan noch daer aen niet ende blijuen ongebonden ende onghelooft, daer om moet daer wat anders dan

[fol e6r]

die slotel ende dat woort zijn, die geest geest geest moetet doen. Mer meynt ghi dat die niet gebonden is, die den bindesloetel niet en ghelooft? Hi salt wel weten tot zijnder tijt, dat dat binden om zijns ongeloofs wille niet te vergheefs gheweest en is, noch ghefaelt heeft. Also oeck, wie niet en gelooft dat hi los is ende zijn sonden vergeuen zijn, die salt metter tijt oeck wel geuoelen, hoe sekerlic hem zijn sonden nv vergeuen zijn geweest, ende hy en heuet niet willen ghelouen S. Paulus spreect Roma. iij. Om onses ongheloofs wille sal God niet falen, soe en spreken wij oec nv niet, wie den slotelen ghelooft oft niet. Wij weten seer wel datter weynich ghelouen. Mer wij spreken daer af, wat die slotelen doen ende geuen, diet niet aen en neemt, die en heeft vrijlick niet, mer die sloetel en faelt daer om niet. Vele gelouen den Euangelio niet. Mer dat Euangelie en faelt ende en liecht daer omme niet. Een Coninck gheeft v een slot. Neemt ghijt niet aen, soe en heeft den Coninck daer omme niet ghefaelt noch gheloghen, mer ghy hebt v bedrogen ende tis uwe scult, die Coninck heuet v ghewis ghegeuen.

Ia spreect ghi, hier leert ghi selue den faelslotel, want ten geschiet niet alle, dat die sloetelen doen, om dattet dye somighe niet aen en nemen noch gheloouen. Ey lieue, als dat ghefaelt sal

[fol e6v]

heeten, so faelt God met alle zijn woorden ende wercken, Want weynige gelouens oft nemens aen wat hi doch teghen alle sonder ophouden spreect ende doet, Dat heet geheel die tale verkeert ende wt der spraken gegaen, Want dat en heet niet gefaelt oft ghedoelt, als ick yet doe oft spreke ende een ander verachtet oft latet staen. Maer des Paeus faelslotel is also geleert, verstaen ende gehouden dat die sloetel selue aen hem seluen dolen mach, al wildet oeck een mensche gheern gelouen ende aennemen, want het is een conditionael slotel, een wanckelslotel, die ons niet op Gods woort, mer op ons berou wijst, Hi en seyt niet vrij, Ic ontbinde v gewisselick, dat sult ghi ghelouen. Mer also spreect hi, Hebt ghi berou ende zijt ghi goet, so ontbinde ic v, Is dat niet, so fael ick, Dat heet Clauis errans, Ende en can selue daer op noch stuenen noch seggen, Ic weet seker dat ic v voor God ontbonden hebbe, ist dat ghijt geloeft oft niet gelooft als Petrus slotel wel seggen can. Mer moet alsoe segghen, Ic ontslae v op aerden, mer ic en weet waerlick niet oft ghi daer omme voor God los zijt Want si en hebben dat gheloue byden slotelen niet geleert, als men siet in allen Aflaet bullen, Daer berou ende biechte ende penningen gheeyscht worden, ende geheel niet vanden gheloue gheleert wert.

Oeck canment daer by wel mercken, want sy

[fol e7r]

en hebben noch leedtschap, noch en straffen sulcken onsekeren waen noch aen hem seluen noch aen andere Sij gaen stout ende seeker voort, als ware sulck een twijfelen gheen sonde met allen, ende sy dencken, Heb ict geraect, so heb ict gheraect, heb ic gefaelt, soe heb ick gefaelt, Tes gelijcke veel, sy en hebben also noch conscientie noch sorghe voor een sulck ongeloue, soe het doch een gruwelike sonde des ongeloofs is op beyde deelen, alsoewel dies dye daer bindt oft ontbindt, als dies die ghebonden oft ontbonden wert. Want tis Gods beuel ende woort dat die spreect ende dese hoort. Sij zijn beyde op haerder zielen salicheyt sculdich sulcs so seker ende vast te gelouen als alle ander Articulen des gheloofs. Want wie daer bindt ende ontbindt, mer niet en gelooft, mer twifelt oft hijt geraect gebonden oft ontbonden heeft, oft denct aldus lichtuerdichlic voort, och treffet so treffet, die lastert God, verloochent Christum treedt die sloetelen met voeten, ende hi is arger dan een Heyden Turck oft Iuede. Des gelijcs doet die oec die gebonden oft ontbonden wert, als hy niet ghelooft, twijfelt oft cleyn achtet. Want men sal ende moet Gods woort ghelouen met gansser ernst ende met allen toeuerlaet. Wie niet en gelooft die late die slotelen met vreden. Hi mochte wel lieuer met Iudas ende Herodes inder hellen zijn, want God en wil niet

[fol e7v]

versmaet zijn doer onse ongeloue. Ten is waerlick niet wel een yeghelics dinck die slotelen wel ghebruycken.

Weder omme wie daer gelooft, oft emmers gheern gelouen wil dat die slotelen seker zijn, die sy vrolic ende gebruyckese troostelic. Ghi en cont God in zijnen slotelen gheen groter eere gedoen, dan dat ghi die gelooft. Daeromme leeren wij dye onse alsoe. Wie doer den slotel ghebonden oft ontbonden wert, die sal sulcken binden ende ontbinden so seker gelouen, dat hi lieuer thien mael steruen soude dan daer aen twijfelen. Het is Goods woort ende ordeel, den welcken gheen groter oneere gheschien can, dan datmen dat niet en ghelooft, twelc effen so vele geseyt is, als, God ghi liecht ten is niet waer, wat ghi segt, ic en geloofs niet, ende God moet also zijn lueghenaer zijn. Effen so seker sal die oec zijn die daer bindt oft ontbindt, oft hi is der ghelike gruwelen sculdich. Mer waer heeftmen sulcs oeyt int Pausdom geleert oft gehoort? Ia alsment geleert hadde, die faelslotel ende zijn ghesellen en waren niet opgecomen, dese twee slotelen waren wel alleene ende wel en reyn gebleuen. Hoe vele Bisscoppen ende Officialen zijnder wel die de slotelen also ghebruycken? Sij en gelouen niet dattet Gods woort is, dat die sloetelen ordeelen, sy zijns alsoe ghewone, als waert een

[fol e8r]

oudt wereltlick opcomen. Maer soudense dencken dattet Goods oordeel ware, twelcke zij selue eerst by haerder zielen salicheyt gelouen moesten, sy en souden niet soe lichtuerdich, mer met beuen ende anxte daer mede omme gaen. Maer waer wildemen Officialen nemen. Waer wilden dye consistorien blijuen? Een woeste reformatie soude daer wt comen, ende tmoet ende tsal doch alsoe zijn.

Mer sy hebben daer teghen een voordeel datse verstoct ende verblint, niet en sien wat die sloetelen zijn, sy en achtense oec niet hogher, dan soe verre sy ghelt toebrenghen, want anders namen sy erghent wel lieuer een naghel totter tasschen, ende lieten dye werelt vol Gods slotelen ten hemel zijn. Dat vrijlick die sloetelen nerghent in meerder oneeren en zijn, dan by dye gheene diese hebben, oft hem beroemen te hebben, merct dat aen dit byspel. Gheen Christen en derf eenen ghewijeden kelck ghenaken, niet aenghesien dat hi ghedoopt ende doer Christus bloet wederghebrocht gewijet ende geheylicht is, Neen, Christus bloet en is nyet tegen eenen gewijeden kelc. Gheen Christen wijf, Ia gheen Nonne die doch Christus sonderlijcke bruyt zijn soude, en derf een Corporael wasschen, niet aengesien dattet wel somwijle die vliegen die doch ongewijet zijn beschijten duruen,

[fol e8v]

soe grote heylicheyt is hier voorhanden. Mer die slotelen dat rechte heylichdom, welcke der edelste heylichste iuweelen een zijn Gods Christi ende der kercken, met Christus bloet geheylicht ende die noch daghelics Christus bloet wtdeelen. Och die selue moghen niet alleene aenroeren, mer oeck opt alder scandelicste misbruycken, die alder lichtuerdichste lose boeuen diemen vinden mach. Ende sulcken beuelen sy oec die slotelen tot eenen teeken, hoe weerdt ende heylich zij die slotelen houden, daer mede sy doch Heren opter aerden zijn willen.

Hoe salmen dan doen, alsmen die sloetelen recht ghebruycken wil, dattet seker voor God is? Daer hebt ghi Mathe.xviij. een sekeren text daer Christus selue dat slotelampt alsoe vaet, dat ghi niet falen condt als ghi dien volghet. Mer ist dat ghi dien niet en volcht, mer een nieuwe eyghen wijse voorneemt, so weet oec daer teghen dat ghi faelt, ende die rechte slotelen niet en hebt. Mer also luydt den Text, sondicht uwen broeder teghen v, so gaet heen ende straft hem tusscen v ende hem alleene, hoort hi v soe hebt ghi uwen broeder gewonnen. Hoort hi v niet, soe neemt noch een oft twee met v, opdat alle saken bestaen in twee oft drier ghetuygen monde, hoort hi die niet, soe segget der gemeynten, hoort hi die ghemeynte niet, soe houdt hem voor een Heyden ende Tollenare. Daer hebt ghy

[fol f1r]

een seker mate ende wijse in Gods woort begrepen die v niet falen en laet, ende ghi condt die slotelen sonder vreese ende sorghe goddelick ende wel ghebruycken. Want daer op volcht den Text der slotelen, wat ghi bindt op aerden. &cet.

Maer ist dat ghy dese mate ende wijse niet en houdt, so wert ghi onseker ende v herte en can niet seggen. Ic weet dat ick niet en fale. Mer het sal v bijten ende alsoe segghen, ghi hebt sonder Gods woort ghebonden ende ontbonden, God heuet v so niet gheheeten, mer het is uwe eygen moetwillicheyt, daer omme en hebt ghi daer gheen slotel gehadt, mer ghi hebt van die slotelen gedroomt, daer wt sal v uwe conscientie voorder ordelen ende seggen. Ghi hebt Gods name ghelastert die slotelen ghescendt, ende daer toe uwen naesten gewelt ende onrecht ghedaen, zijn conscientie met luegenen verscrict, op dolinghe ende valsch verstant der slotelen gheuoert ende geestelick ghedoodet. Waer wilt ghi dan blijuen? Iae (segt ghi) ten is nv dat ghebruyck niet inder Bisscoppen ende Spaus houen? Dat hore ick wel, mer tis tghebruyck in Christus hof, ende tsoude inder Bisscoppen houen oec zijn, oft ten sullen gheen Christen Bisscoppen zijn. Een Bisscop en is gheen God, soe en is zijn hof oeck Gods woort niet. Connen zijt beter maken dant hier Gods sone gemaect heeft, so laet-

[fol f1v]

se op maken, soe willen wij Gods sone zijn pijpen in heeten trecken ende zwijghen. Maer connen zijt niet beter maken, so doemen dat misbruyck af, ende brenghet weder ten rechten ghebruycke, Christus en sal zijn woort om der Bisscoppen houen wille niet veranderen.

Ghi hoort hier dattet moeten sekere openbare sonden zijn, seker bekende personen, daer die een broeder den anderen sondighen siet, daer toe sulcke sonde die te voren broederlic ghestraft is, ende ten laetsten opentlic voor die gemeynte ouertuycht. Daer om die Bullen daer alsoe in staet. Excommunicamus ipso facto, lata sententia, trina tamen monitione premissa. Item de plenitudine potestatis. Dat heetmen op tduytsche een schijtban. Ick heeten des duuels ban ende niet gods ban, daermen die luyden met moetwilliger daet bant, eer sy opentlic voor die ghemeynte gheouertuycht zijn teghen Christus ordinantie. Des gheliken zijn al die bannen, daer mede die Officialen ende gheestelike rechthuysen guychelen, daermen die luyden ouer .x. xx. xxx. mijlen weechs met eender letter voor die gemeynte inden ban doet, soe sy doch inder seluer ghemeynte ende voor den Pastoor noyt gestraft, verclaecht, noch ouertuycht zijn, mer daer coemt een vleermuys voort wt een Officiaels winckel sonder ghetuyghen ende Gods

[fol f2r]

beuel, Voor sulcke bannen en durft ghy v nyet vreesen. Willen die Bisscoppen oft die Officialen yemant inden ban doen, so gae oft seynde eerst in der gemeynte ende voor den Pastoor daer die selue inden ban ghedaen sal werden ende doe hem (alst recht is) na dese woorden Christi.

Ende dat alle segge ick daer om, want die ghemeynte die sulcken inden ban houden sal, sal weeten ende seker zijn, hoe hi den ban verdienet, ende daer in ghecomen is, als hier den Text Christi wt geeft Anders mochtse bedrogen werden, ende eenen luegenban aen nemen, ende den naesten daer mede onrecht doen, dat ware dan die slotelen ghelastert, ende God ghescendt, ende der liefde tegen den naesten te cort ghedaen, twelcke eender christelijcker gemeynte niet te lijden is. Want sy behoort daer oec toe, als yemant by haer verbant sal worden, seyt Christus hier. Ende sy en is niet sculdich des Officiaels letter noch des bisscops brieuen te gelouen, Ia sy is sculdich hier niet te gelouen, want menscen en salmen in Gods saken niet gelouen. So en is oec een christelike gemeynte des Officiaels dienstmaecht nyet, noch des Bisscops stock meester, dat hy tot haer segghen mach, daer Griete, daer Hans, houdt my dien oft dien inden ban, Ou ia, zijt ons willecome lieue Officiael. Dat hadde inde wereltliker ouerheyt wel een goede meynin-

[fol f2v]

ghe. Mer hier daert die zielen aen gaet, sal die gemeynte oec mede rechter ende vrouwe zijn Sinte Paulus was een Apostel, noch en wilde hy, die zijn stiefmoeder ghenomen hadde inden ban niet doen, hi en wilde dye ghemeynte oeck daer by hebben .i. Corint.v. Ende als die gemeynte niet daer toe en dede, soe liete hi den ban oec varen, ende hi ware te vreden dat die alleene voor die gemeynte ghestraft ware.

Hoe, als yemant selue zijn sonde bekende het ware opentlick oft heymelic, die en is emmer niet ouertuyget, ende hi conste doch wel valschelick bekennen, daer moesten emmers die slotelen falen? Antwoorde Christus spreect Mathei .xij. Wt vwen monde wert ghi gerechtuerdicht, ende wt uwen monde wert ghi verdoemt, daer om. Wie van selfs bekent ende dat wt oetmoedicheden doet, dien salmen gelouen ende vergeuen, doet hijt wt hoochmoedicheit met luegen, so salmen ten anderenmael gelouen ende spreken. V geschie als ghi segt. Want oft hi al een valsche sonde bekende, so is dat doch een tweeuoudige sonde, dat hi liecht ende bedriegen wil. Daer om geschiet hem recht, ende dye slotel en faelt niet. Ghelijck als Dauids zweert niet en faelde, daer hi den Iongelinck dooden liet die voor hem beroemde dat hy Saul doersteeken hadde, ende twas doch gelogen .ij. Regum int eer-

[fol f3r]

ste. Want Dauid sprack. V bloet zij op v hooft. V mont heeft tegen v seluen gesproken, om dat ghi segt dat ghi den Coninck doersteeken hebt. &c. Ende alle rechten seggen. Eyghen bekennisse tegen hem seluen, is die beste verwijsinge.

Ende op dat wij oeck ten eynde comen, So hebben wij nv wt Christus beuele dese twee slotelen, die bindeslotel, is die macht oft officie om den sondaer (die niet beteren wil) te straffen met een opentlick ordeel ter eewiger doot, doer afsceydinghe vander christenheyt. Ende als sulck een oordeel gaet, so ist effen soe vele, als ordeelde Christus selue, ende ist dat hi also blijft, so is hi certeyn eewelic verdoemt. Den ontbindeslotel, is die macht oft officie om den sondaer dye daer bekent ende hem bekeert, van sonden los te spreken, ende dat eewich leuen weder te belouen. Ende tis oeck soe vele als ordeelde Christus selue, ende als hi dat gelooft ende alsoe blijft die is ghewis eewichlick salich. Want die bindeslotel drijft dat werck des gesets ende hi is den sondare nut ende goet, daer om dat hy hem dient, openbaert hem zijn sonde, vermaent hem totter vreese gods, verscrict ende beweecht hem tot beteringe ende niet totten verderuen, den ontbindeslotel drijft dat werck der Euangelien, loct totter ghenade ende barmherticheyt, troost ende belooft leuen ende salicheit, doer vergeuin-

[fol f3v]

ghe der sonden. Ende summa, sy zijn Executuers wtrechters ende drijuers der Euangelien twelcke slecht dese twee stucken doer ende doer preect. Berou ende vergeuinge der sonden.

Ende alle beyde die slotelen zijn bouen maten nootsakelike stucken inder christenheyt daer men God nemmermeer genoech voor dancken can. Want gheen mensche en can een rechte verscricten sondighe conscientie troosten in zijnen sonden. Theeft noch moeyte dattet die ontbindtslotel wtrechte, sulck een crancheyt is een versaechde swacke conscientie, dat tgheloue hier op der sloetelen ordeel zeer gheweldichlick ghedreuen moet werden, doer Predicanten Pastoren ende ander Christenen. Van welcken gheloue in dat Pausdom noeyt eens een woordt ghehoort is, Weder omme zijn daer onder die christenen sommighe roeckelose onghetemde herten ende wilde luyden, daer dye goede gheen ruste noch vrede voor sulcke valsche christenen ghehebben consten, wanneer dye bindesloetel met zijnder roede nyet daer en ware, ende daer enckel ghenade ende sekerheyt ghesien ware. Het heeft doch alsoe noch moeyte, hoe scerp ende groot sulcke straffinghe ende oordeel is. Alsoe is dien yseren ende harden bindesloetel den goeden christenen een groten troost, schutsel, muere ende borch teghen

[fol f4r]

die bose. Ende doch daer neffens oec den boosen selue een heelsame medecijne nutheyt ende vromen, oft al den vleesche scrickelic ende verdrietelick is. Daer omme sullen wij alle beyde die lieue slotelen diere ende weerdt hebben wt gronde onses herten, als onse twee onwtsprekelike scatten ende cleynoden voor onse zielen.

Want die lieue man dye getrouwe hertelike Bisscop onser zielen Iesus Christus, heeft wel ghesien dat zijn lieue Christenen ghebreckelick, daer toe vanden Duuel, vleesch, werelt, menichfuldelick ende sonder ophouden aengeuochten, ende by wijlen vallen ende sondigen souden, daer teghen heeft hi dese medecijne gheset, den bindesloetel dat wij niet te seker inder sonden, vermeten, roeckeloos ende verruct bleuen, den ontbindesloetel, dat wij in sonden oeck niet vertwijfelen moesten, om ons also daer mede op die middelstrate tusschen vermetenheyt ende versagen in rechter oetmoedicheyt ende toeuerlaet te behouden, op dat wij emmer op alle zijden rijckelic besorcht waren. Want die niet en sondicht (mer wie sondichter niet) oft waer in hy niet en sondicht, die heeft dat gemeyne Euangelion. Mer wie erghent in sondicht die heeft bouen dat Euangelion die slotelen.

[fol f4v]

Oeck heeft hi metten slotelen geweldichlick willen weeren die toecomende Nouatianen, die welcke leerden, dat gheen dootsonde opter aerden na dat doopsel mochten vergeuen werden. Mer hier sien wij ymmers, dat Christus niet den Heydenen noch ongedoopten, mer sinen Iongeren ende gedoopten die slotelen geeft, Twelck gheheel te vergeefs ware, als der gedoopten sonden niet daer dore en souden vergeuen werden, Hi seyt oeck vanden seluen, Als dijn broeder sondicht, Mer broeder is ymmer een gedoopt Christen, noch seit hi Als hi sondicht, Hi en seyt oec niet, Als hi eens sondicht, mer slecht, Als hi sondicht, Hi en sedt den slotel noch mate noch ghetal noch tijt, Ia hy bedietse selue sonder alle mate, ghetal ende tijt, ende spreect, Alle wat ghi bindt ende ontbindt, Hi en seyt niet, dat somighe, mer alle, Daer is der slotelen ampt wtghebreydt, bouen alle menichte, grootheyt, lengde ende ghestalt der sonden, hoe si oeck ghenaemt moghen zijn, Want dye, Alle, seyt, en neemt niet wt.

Doch salmen dat selue woort Alle, niet so bedieden, als die Paus, dattet die slotelen alle sullen binden ende ontbinden, wat inden hemel ende opter aerden is, ende ons daer mede een almachtich ghewelt toe eyghenen, Mer alleen op die sonden salment bedieden, ende niet voorder als nv gheseyt

[fol f5r]

is, Want wij moeten die woorden Christi verstaen. Secundum materiam subiectam. Dat is, wij moeten sien, waer van Christus in die ofte in die plecke handelt, ende daer na oeck dye woorden behouden, ende niet verder op ander saken daer mede loopen, daer Christus nyet af en spreect, recht als wilde yemant alle dingen op een plecke leeren, oft een woort op alle saecken doen dienen, als die rotte geesten doen, Die voeren schier alle sproken der scriften opt Sacrament, die doch niet vanden Sacramente en spreken. Als wij dan claerlick sien, dat Christus hier vander macht inden hemel ende opter aerden niet en spreect, mer van onses broeders sonden, hoe die te beteren zijn sullen, soe en can men zijn woorden niet voorder bedieden noch trecken, dan op sulcke sonde, ende wi moeten dat woort Alle, so wel als die woorden binden ende ontbinden, slecht by ende op die selue sonden behouden.

Want Christus wil ons arme sondaren daer mede hertelick ende gheweldichlic getroost hebben, ende niet die Paus macht ouer dye Enghelen inden hemel, noch ouer die Keyseren opter aerden ghegeuen hebben. Ende dat is den troost, dattet Alle, ya alle sonden (gheen wt ghenomen) Petro oft den sloetelen sal onderworpen zijn, als hijse bindt ende ontbindt, al stelden hem daer teghen

[fol f5v]

oeck alle duuelen, alle die werelt, alle Enghelen alle gedachten ende versagen onses herten, alle aenblicken des doots, ende alle quade teekeenen, so dat een versaecht herte hem daer op stoutelick verlaten ende tegen zijn eygen quade conscientie, ter tijt der noot alsoe seggen can. Wel aen, hoe veel ende groot mijn sonden zijn, soe zijnse mi doch alle los gesproken, doer die slotelen, daer verlate ick my op ende wil van gheender sonde meer weten. Alle af, alle vergeuen, al vergheten, die mi toeseyt, alle wat ghi ontbindt sal ontbonden zijn dye en liecht mi niet dat weet ic. Is mijn berou niet genoech, soe is zijn woort genoech, ben ick niet weerdich genoech, so zijn zijn slotelen werdich genoech. Hi is ghetrouwe ende warachtich. Mijn sonden sullen mi hem tot gheenen lueghenare maken.

Siet, sulck een geloue soudemen neffens dye slotelen gedreuen hebben ende gheleert. Want die slotelen heysschen tgheloue in onser herten, ende sonder geloue en cont ghijse niet nuttelic gebruken. Mer ghelooft ghi aen haer ordeel, soe brengen sy v weder in die onscult uwes doopsels, ghi wert van nyeus weder gheboren, ende een rechte nieuwe heylich, want Gods woordt is heylich, die slotelen zijn heylich, sy moetent oec alle heyligen wat daer aen gelooft. Ende tis geheel een onbetamelick lasterlic dinck, datmen soe hittichlick

[fol f6r]

by den slotelen alleen opt berou ende wercken ghedreuen heeft, soe men doch die slotelen ende onse wercken so verre van malcander versceyden soude als hemel ende aerde. Want dat vernuft moet oeck (alst den Text aensiet) bekennen, dat die slotelen met ghenen wercke ommegaen heeten, noch en ghebieden niet, mer dreyghen ende belouen. Nv is dreygen ende belouen emmers niet ghebieden.

Die bindeslotel wil datmen sinen dreyghen geloue ende daer doer God vreese. Wye hem ghelooft, die heeft met sulcken geloue voor ende sonder alle wercken den slotel ghenoech ghedaen, hi en heyscht oec geen ander werck, daer na sal sulck een geloue wel wercken doen. Alsoe wil die ontbindeslotel, datmen sinen troost ende belonen gheloue, ende daer doer God lief ghecrijge, ende een vrolick seker vredelic herte ghewinne. Wie hem gelooft, die heeft met sulcken geloue voor ende sonder alle wercken desen slotel genoech gedaen. Hi en heyscht oec gheen ander werck, daer nae sal sulck een geloue wel wercken doen.

Ende men soude met sonderliken vlijte toesien datmen na den exempel ende woorde Christi, emmers niet den eenen slotel sonder den andere leerde ende dreue, mer alle beyde te samen vatede als sy Christus hier toe te samen vaet. Onder dat Pausdom is die bindslotel so gruwelic ende tyrannichlic

[fol f6v]

gedreuen, ende den ontbintslotel met zijnder cracht so gheheel versweghen, dat alle man den slotelen vyant heeft moeten werden, ende tot ghenen oprechten berou noch beteringhe moghen comen. Want dese was haer leeringe, dat een mensche zijn sonden bedencken soude, ende te samen vergaderen, om daer mede een berou te maken doer vreese der hellen, ende also die ghenade met wercken verdienen voor die slotelen, ende zij leerden alleene die opperste ende die gemeyne groue sonden bedencken, ende het was doch onmoghelic alle sonden te bedencken. Mer die stercke rechte gruwelen ende duuels coppen, ende die veninighe gheestelike Drake steerten, te weten, Ongeloue, tegen God murmureren ende zijn huys, twijfelen, lasteren, Gods verachtinge ende dier ghelijcken, en kenden si niet, Ic zwijghe, datse berou daer ouer leeren souden. Daerom en was oeck haer berou niet dan een schijn, ende ten gheduerde nauwe half die goede weke, Want daer en was geen grondelike beteringe noch verstant. Mer in die stede van dien leerden zij enckel guychel sonden die teghen haer lueghen statuten gheschiet waren, wat soude daer goets aen sulcke beteringhe zijn.

Ende gelijck daer niet grondelics vander sonde geleert wert, so en wert daer oeck niet van Christo onsen middelare, niet vanden troost der slotelen niet vanden geloue gheleert, Mer alleen van dye

[fol f7r]

ondraghelike ende onnootsakelike quellinge des berous, biechten, genoechdoeninge ende onse wercken. Ende Christus moeste een grusamich rechter heeten, den welcken wij neffens ons berou biechten ende genoech doen, met dat voorbidden van zijnder moeder ende alle der heyligen, met alder Papen missen, met alder Moniken ende Nonnen verdiensten, versoenen moesten, ende ten hielp doch niet daer bleef gelijcke wel een onsekere conscientie een versaecht herte, een enckel vertwijfelen ende beginsel der hellen. Ist niet also? Wie can dat loochenen? zijn niet dye boecken ende bullen voorhanden? Noch, doe ic sulcke manieren van beteringe straf te verdiende ick so vele, dat mi die Paus Leo doer zijn Muyl esels als een ketter verdoemde. Want hare sulcke scadelike lasterlike gruwelen moesten enckel Articulen des geloofs heeten. Mer Christus leert hier datmen der sondigher conscientien, oeck den troost des anders slotels voorhouden sal, ende niet alleen die vreese des eenen slotels, daer mede die beteringe oeck wt lust ende liefden begonnen mochte werden. Want sonder lust ende liefden alleen wt vreesen der pijnen hem totter gerechticheyt beteren, als sy leerden, dat is, Gode heymelick viant werden, lasteren, die sonden vermeerderen, ende niet dan Iudas beteringhe. Mer wie can met lust ende liefde beteren, die gheen seke-

[fol f7v]

ren troost ende beloften der ghenaden voor hem heeft niet wt eyghen gedachten ghemaect (want dat en houdt noch en gelt niet) mer doer een seker woort Gods daer aen gebonden ende voor ghestelt? die seluen troost versoet ende versacht dan dat verscricken des bindeslotels, alsoe dattet onse herte verdragen ende blijuen can. Dat is dan een oprechte beteringe die Gode niet en vloect, noch heymelick vyant is. Mer heeft lief, ende looft, ende vloeyt wt eender lustiger vreese, ende vroliken beuen Psal. .ij. Die behaecht dan God ende is oec stantuastich, maect eenen anderen nyeuwen mensche, ende gheeft een rechten haet teghen die sonde, twelcke dat bedencken der sonden, ende vreese der hellen ende die Pauselike beteringe nemmermeer en doet. Dese stucken te leeren, van beyde die sloetelen (segghe ick) salmen wel drijuen ende weder op rechten. Vele wanen dat zijt al te wel connen, mer sy en verstaens doch niet, soe en achtent die Papisten oeck niet, ende oft zijt ghelijck horen oft lesen, connen zijt doch niet verstaen. Want haer herte is op ander ghedachten ghestelt, ende sy hebben Moyses decsel voor die oghen.

Dat sy op dit mael vanden sloetelen ghenoech oft God erghent ghenade verleenen wilde dat den Ban weder te rechte comen mochte, ende die leeringhe vander beteringhe ende sloetelen weder-

[fol f8r]

omme bekent werden. Dies helpe ons die Vader alder wijsheyt ende troosts, doer sijnen heylighen geest in Christo Ihesu onsen Heere, dyen sy lof ende danck inder eewicheyt Amen.