De wonderlijke avonturen van Zebedeus

Nieuwe bijlagen

[p. 143]

Inleiding

Dames en Heeren,

Dat ik nogmaals een oogenblik van uw aandacht kom vergen heeft een bizondere reden. Want wat ik u aanbied nu als een Nieuwe Bijlage tot de Wonderlijke Avonturen is niet van de hand mijns ooms en niet afkomstig uit diens nalatenschap, het staat er slechts indirekt mee in verband. Dat ik het echter heb opgenomen maakte het noodzakelijk u te verduidelijken, waarom ik in dit weinig voorkomend geval aldus handelde en wat mij heeft gedrongen het te plaatsen in de reeks.

Dezer dagen gewerd mij een lijvige, met lakken verzegelde brief, voorzien van het adres: ‘aan den verzamelaar en uitgever der handschriften van den schrijver der Wonderlijke Avonturen.’ De brief droeg geen teeken van herkomst en was van geen poststempel voorzien. Ik vermoedde dus dat

[p. 144]

hij persoonlijk bij mij in de bus was geworpen en daar dergelijke bestellingen niet zoo zeldzaam bij mij zijn, legde ik de zwaarwichtige enveloppe terzijde, tot het uurtje mijner correspondentie zou hebben geslagen.

Hoe groot was echter mijne bevreemding toen ik den omslag had opengesneden, daar een gedicht in te vinden, voorzien van een opdracht aan de nagedachtenis mijns ooms. Het was met een schooljongensachtige hand geschreven; er was ook hier geen teeken van herkomst, noch onderteekening aan toegevoegd. Het droeg als titel: ‘het verhaal van den provinciaal’ en beschrijft het bezoek aan een kinema. Ik moet bekennen het in één adem te hebben gelezen; wanneer het waar is wat ik onlangs met instemming in de Nieuwe Rotterdammer vond aangehaald: dat alle poëzie boeit, dan behoort het gedicht tot de poëzie te worden gerekend, want het boeide mij ongemeen.

Met dit al was ik met het geval begrijpelijkerwijze zeer verlegen. Wat er mede te beginnen, aan wien het terug te bezorgen? Wat moest ik doen met dit stomme beroep op mijnen geringen invloed. Ik verviel in allerlei beschouwingen over den onbekenden maker; waar woonde hij, vanwaar was hij komen reizen om dit ter gewilder plaatse te bezorgen? Ik stelde hem mij voor zooals hij ergens in de straten wandelt van een stadje, niet al te ver van de hoofdstad verwijderd, een van die schuwe, gevoelige menschen, dien ieder onzer wel eens heeft ontmoet in het leven; ze gaan wat onzeker, veelal met een schouder opgetrokken, als dadelijk bereid zich zoo smal mogelijk te maken. De groote centrums ontwijken zij, vermijden plaatsen waar veel menschen samenkomen, teren op een verleden, lezen de portefeuilles en schuieren hun kleêren tot op den draad.

Het verhaal komt in zooverre daarmede overeen, dat het den lezer, zij het vagelijk, een bioscoop-bezoeker teekent die zich ook hier heeft beholpen. Wie de laatste oorlogs-

[p. 145]

film in Amsterdam met eigen oogen mocht zien, zal zulks beamen. Onze dichter evenwel is er zoo door getroffen geworden, dat hij als bezeten ervan is geraakt en met verbijsterende oprechtheid geeft hij ons in het gedicht zijn hakkelende indrukken weder.

De duur van den wereld-oorlog en de werkeloosheid waartoe ik veroordeeld bleef, de lange, dagelijksche omgang met de manuscripten en het trouw op de hoogte mij stellen van al wat over mijne publicaties geschreven werd in tijdschriften en couranten, hebben mij natuurlijkerwijze wel wat verder gebracht in de letterkunde dan anders het geval zou zijn geweest, al reken ik mij als nog tot oordeelen niet bevoegd. Op vele vragen geeft mijn oom mij nog altijd het beste antwoord. Wel herinner ik mij nog zeer goed wat hij over ‘navolging’ zeide, maar, dat deze onbekende dichter zijn schuchteren arbeid in 't bizonder opdroeg aan de nagedachtenis des dichters van het berijmde verhaal ‘de Ar’, getuigt mijns inziens toch, bij zooveel verschil, van bewondering en sympathie. En juist over dat gedicht ‘de Ar’ heb ik gelezen, dat het nauwelijks tot de letterkunde kan worden gezegd te behooren. Wanneer ik bedenk hoezeer het mijn oom ernst is geweest, het berijmde verhaal in eere te herstellen, hetwelk ik staven kan met vele studies die hij zich vooraf getroostte, met studies naar de Canterburytales, met enkele vertalingen uit het werk van vreemde en klassiek geworden dichters, waarvan ik er reeds publiceerde, ben ik geneigd te vragen: Wie wijst ons hier den weg? Waarom, wanneer een dichter zingt: ‘de wind waait hoog en kent de menschen niet,’ of: ‘een jonge wind ging licht en los ons door de haren,’ is dat poëzie en waarom niet, wanneer een dichter zegt: ‘er was een radertje, ik hoor nog hoe het snort.’ En indien wel, zou het kunnen zijn, wijl ook hier naar het eigen zelf werd gebeeld en zelfs zoo, dat de goede man iets voor het bewegings-mekaniekje eener

[p. 146]

film heeft gehouden wat meer dan waarschijnlijk de ventilator is geweest in een lokaliteit.

‘Wat bepaalt de verschillende groeisels der ijskristallen op de verschillende ruiten?’ vond ik ergens geschreven in de manuscripten; wie geeft ons de wetten der poëzie? In dezelfde tersprake-brenging van het ar-verhaal is gezegd geworden ook, dat het bovendien sentimenteel is. Dringend zou ik den hoog-gewaardeerden spreker willen verzoeken dat bovendien ons duidelijk te maken. Het is een te gemakkelijke wijze de meerdere te blijven zoo. Het volk niet sentimenteel, mijn god, wie is het dan niet?

Het is verre van mij den arbeid mijns ooms voor u te verdedigen; zooals de crocussen telkens komen piepen door de sneeuw, zal zijn geest wel verschijnen blijven door de koude beddingen. Maar, nu deze Bijlage weder ter sprake moest komen, moet mij nog iets daarover van het hart. Ik ben een zakelijk man en wensch de zaken correkt te behandelen. Al spoedig na de openbaarmaking van het berijmde verhaal, de Ar, is het grootste gedeelte daarvan in een bloemlezing ten dienste van het onderwijs overgenomen en door de geleerde samenstellers toegelicht geworden met bijna dezelfde waarde-bepaling als van bovengenoemden geëerden spreker. Daarover beklaag ik mij niet, maar wel over het feit, dat ik met geen enkel woord daarin werd gekend. De wet op ons onderwijs verbiedt zulke willekeurige overnemingen niet, maar er is een ongeschreven wet dan toch, die deze handelwijzen hartgrondig veroordeelt. ‘Waar zijn de dagen van de Muiderkring?’ heb ik mijn oom nagezucht. Het is niet de bedoeling een blaam op den uitgever te werpen, want deze heeft, na mijn gerecht verweer, alles gedaan om de zaak in het reine te brengen, het is mij te doen om op eene verwildering te wijzen der allereenvoudigste gevoelens, om niet te spreken nog van de dikwijls ellendige drukfouten, waarvoor wij alzoo mede verantwoor-

[p. 147]

delijk worden gesteld. Ik vraag u, dames en heeren, of de bestendiging van dergelijke toestanden in het belang kan wezen van ons onderwijs.

En nu ik toch voor mij zelven sprekende ben geraakt, wil ik op de vele vragen, die mij gewerden, hier openlijk wel verklaren, dat de ‘brieven van Zebedeus’ zooals die bij tusschenpoozen in een politiek weekblad verschijnen, niets te maken hebben met de Wonderlijke Avonturen. De naam schijnt niet zoo zeldzaam te zijn, dat is alles wat ik daarover heb te zeggen.

Onwillens raakte ik verwijderd van mijn onderwerp en keer met te grooter genoegen nog even terug tot onzen provinciaal. Ik weet niet hoe mijn oom gedacht zou hebben over dit aan hem opgedragen vers. Nooit, bij mijn kennis, zag hij een kinematografische voorstelling, evenmin hij ooit een vliegmachine zag. Men is echter met een geest als de zijne nooit geheel zeker daaromtrent en wellicht hebben zij onder ons gelijk, die in de twee en veertigste Avond van het door mij verzorgde boek, waar zijn held, tijdens zijn hoogen zwerftocht, op even onzachte wijze in aanraking komt met de Nijd, het beeld van een snorrende motor zagen. Zeker zag hij nooit een film als deze, met zulk een naar beeld van den tijd, welker voor geschiedenis hij beleefde als geen ander. Door dit alleen werd voor mij het contakt gelegd en zag ik het gaarne in de Bijlagen opgenomen. En het doende, meende ik ook in den geest te handelen van hem, die meer dan kunstenaar mensch misschien nog was. Ik wil het u niet verhelen, dat niet enkel om de eigenaardige hulde het mij een genoegen verschafte, maar ook omdat ik u het werk voor zou kunnen leggen van een verborgen-levenden schrijver. Ik zie den een voudigen man in mijn gedachte binnenkomen in zijn dagelijksch koffiehuis en aan de leestafel ietwat zeurig plaats nemen; ik zie het hem onder zijn oogen hebben en een weinig ontroerd vertrekken. Wat mij even-

[p. 148]

wel in deze het meest machtigde, is het feit, dat dergelijke inlasschingen niet zoo ongewoon zijn in de wereldwerken, die tot de geliefdste lektuur behoorden van mijn oom. Dit heeft bij mij den doorslag gegeven, dames en heeren, en daarmede heb ik voorloopig het mijne gezegd in dit buitengewoon en moeilijk probleem.

DE VERZAMELAAR.