De wonderlijke avonturen van Zebedeus

[p. 1]

Eerste boek

Eerste avond.

Wanneer de levensweg omtrent is afgeloopen past terugzien den mensch. Niet waar, zoo tot beschouwing geneigd te zijn wordt elken ouden man lichtelijk vergeven. Men gunt het hem gaarne dit altijd willen zitten in het priëel zijner herinnering, het telkens indommelen onder den schaduwrijken boom zijner eigene, niet eigenwijsheid, wanneer hij moede is geworden van het lange rijden op zijn stokpaard. En, schoon luisteren plicht, wie is er jong en zou er niet lieven den bekenden klank van het ‘er was eres?’ Daarom is de glimlach van den gelukkigen oude zoo treffend voor alle braven, gelijkt zoo benijdenswaard aan het zoetelijke lachen van een kindje, - zaagt ge niet wel eens een schilderij of gekleurde plaat en geloofdet het was een zonsondergang, ofschoon het een opgang was, - omdat alle deze braven al of nog staande in den vollen dag, het branden ervan hebben op hunne hoofden en des aanschijns zweet.

[p. 2]

O, het was ons altijd groot genot, zulk een wakkeren invalide van het leven, uren lang, veilig, te zien zitten turen op zijn horlogeketting, of ware het zijn eigen levensbeeld dat hij bepeinzen zou; schalmpje na schalmpje, ook die niet zoo heel erg glommen, maar toch alle aan elkander en voor den ketting onmisbaar. Bedenkt, dat een mensch om een ketting te bezitten, tenminste eenigszins fortuinlijk in zijn leven moet zijn geweest; kennen wij er niet voor wie het een lang, zwart koordje slechts was en anderen, die zelfs geene herinnering mochten behouden aan keten of koord; en daarom prijzen wij driewerf gelukkig den dichter, daar deze veel kans heeft eenmaal op eene schitterende keten.

Welk een vreugd voor hem, wanneer hij zat is geworden van dagen, deze keten zoo gelukkig licht en toch ook zoo zwaar, dat er een beproefde galeislaaf wel ‘nee’ tegen knikken zou, daar fonkelend te zien aandragen door de glanzende gestalten getild, door de ‘helden’ die hij zelve langs zijn levensweg lanceerde. Hij kent ze allen nog bij hunne namen, herroept ze met een stem, waaraan wel de klank maar niet de liefde ontging; hij, de kommandeur, wil hun stap weêr hooren en hun spiegelgevechten terugzien; niet ongelijk hij, zoo op zijn stokpaard, aan den grijzen overste, dewelke schoon rheumatisch en zeer tegen den wensch van zijnen lijfarts, duizend bommen en granaten, zijn strijdros wenschte te beklimmen, verkiezend te sterven met de vaandel-vlammen in zijn oogen spiegelend, met in zijn ooren 't donderen van het geschut.

En wanneer ze dan aan hem voorbij gaan, al deze helden, welke hij vormde uit zijn eigen sappen, van zijn zonden en gebreken, ach, maar ook - laat een mensch niet graag het goede zien dat in hem is? - van zijne deugden; als ze daar dan gaan, levende getuigen van zijn veel begeerd hebben en veel vreezen, van zijn liefde en ook van zijn haat, - want is het niet dat niets wordt gehaat wat ook niet wordt ge-

[p. 3]

vreesd en kan gevreesd worden wat niet wordt gevoeld schadelijk in eigen zelf bestaanbaar; is niet de innig erkennende schrik al van zelven afwerend, en erkennen wij niet allen in ons zelve den algemeenen afkeer voor den dood en voor het onderste uit de kan om de vrees voor het lid op den neus? - wanneer ze daar dan langs hem aan de keten gaan, al deze verstaltingen van zijne eigene rustelooze eindigheid - hartstochten uiteraard, niet waar, streven altijd naar hun einde - is dan de kinderlijke glimlach op zijn gelaat niet aandoenlijk eerbiedwaardig? Waar hij bedenkt hoe de aard aller wezenen buiten ons, moet in ons zelve worden erkend, dat daarom de grooten hebben eene wereld in zich; hoe zijne scheppingsdrift een voortdurende drang tot vrijmaking hem was; en buigend het hoofd nog meer, hij erkent, dat de liefde die zoo glanzend oneindig is, wel moet óm alles zijn.

Zie, als ze daar dan gaan in hunne bonte vermommingen, de koningen en de bedelaars; de schurken en de nobele lieden; duisterlingen en witte geesten, dier-menschen en god-verwanten in één woord, dan bekruipt hem wel eens weêr een twijfelachtig addertje midden in dat feest, van citaten ook, waar hij zit in zijn priëel....

Want wat menschelijk is, is niet zonder twijfel; twijfelige naturen beminnen de willooze schemering, de geheime gebrokenheden van het vervlotten en verdagen.

.... Zoo ging het ons. Doch nu wij eindelijk besloten ons lange zwijgen te verbreken, uit den schemer van het zwijgen dat men goud heet, wenschten, misschien voor het laatst, op te doen gaan, kon 't zijn, eene zilveren stem, zullen er ook wel eenige schemeringen omtrent onszelve nader worden verlicht, misschien.... Waarlijk wij verlangen geen nacht na onze schemeringen, als aan den wand al hangen zal onze kleine pen.

Gewis zijn er nog wel eenigen in leven van hen die zoo gaarne plachten te luisteren naar de verhalen onzer jeugd,

[p. 4]

welke zich een zekeren Johan kunnen te binnen brengen, zijne schilders-avonturen in het land van Maroccanië; wij bedoelen den held der vrijwel vergetene vertelling van de ‘Gekken’ - o roem, gij zijt voor knechten, glorie, gij zijt om koningen - en het is vooral tot dezen dat wij ons in gedachten hebben gericht, nu wij terug moeten zien naar die zwervende gestalte. Hoe gaarne zouden wij onze late pennevruchten hun hebben aangeboden, op de gouden schaal onzer meeste hoogachting, en den smaak ervan doen sappen op hunne tongen, opdat die zouden klakken om de intenser geworden aroma, zooals dat geschiedt bij het proeven van belegen wijn, heel lang bewaard geworden in een ouden lederen zak.

Maar de dagen van onzen ouderdom zijn niet meer de dagen onzer jeugd. Er zijn nu zoovele wandelaars in den tuin gekomen, er is een schare gegroeid. Is het dan zoo bevreemdelijk, dat ook wij gewenscht hebben dit ons priëel wat wijder? Allang zakte de speelman door zijn ton.... zie.... daar is een kansel.... Ja, lieve broeders en zusters, komt, avond na avond zullen wij er zijn om u, zooveel het weder en onze adem het zullen gedoogen.

De reisverhalen die wij u hebben te doen, zijn de peine waard; al is het altijd dezelfde wijze van gaan nog, wel geloovende te weten waarheen, maar niet wat er onderweg kan gebeuren, nooit verhaalden wij tochten zoodanig, tochten van het hart en meer dan dat, zulke wondere geschiedenissen.

Laat het u allen een feest zijn naar ons te hooren.... Zie, terwijl onze spelende woordgestalten den grond legden voor het eindelijke theater, worden de verfrisschingen bereid, de koele bloemen geschikt, de witte wijn vergoten en aangedragen het blanc-manger met volle handen.

Genoodigden, zit aan in de hooge zaal onzer mededeelzaamheid; armen, schikt bij; en gij rijken, arme rijken, gij wier

[p. 5]

smaak zoo moeielijk te streelen is, beproeft het een enkele maal met den rijkdom onzer arremoede, voor muziek is gezorgd. Haalt uwen neus niet op, proeft al onze lekkernijen, doorproeft ze deze onze versnaperingen des gemoeds: de zwaarste spijzen, de vruchten onzer wijsheid, ze verteren licht. Drinkt onzen wijn gelijk klaar water - ook wij gelooven dat sinds lang champagne een zeer burgerlijke drank is - en wien het toch mocht schemeren gaan, wat zeer verschoonbaar zijn zou bij zoo veel guls geboden, dat hij zich op 't verhaal late brengen weêr, door de picturale ideeën, waarmede wij de wanden van dit ons huis hebben verlucht. Houdt dus allen uw oogen met uw ooren open, en uw ooren met uw oogen, betracht van tijd tot tijd de allegorische wanden; zouden wij er geen oude kazuifels of eveneens zinnig geborduurd oriëntaal tapijt hebben opgehangen tot sieraad - wat toch niet te pas komt in onze protestantsche kraam, jongens van Jan de Wit - indien zij hier slechts de funktiën te verrichten hadden van brocaat of goudleêr?

En wanneer dan de lichten zullen zijn uitgeblazen en ge hebt genoten, dankt ons dan niet en prijst ons niet te veel, waartoe zou het dienen? Wij deden onzen plicht. Wij, dichters bij de Gratie Gods hebben de vreugde te brengen; andere Tritonen, de ondoorgrondelijke gangen van de Liefde met onze schelpen of kinkhorens te bespelen.

En moet gij ons blameeren, o doet het niet, waartoe zou het dienen? Bedenkt hoe van den beginne af altijd de Liefde constantelijk is boven den chaos en niet ordent dadelijk wanneer wij menschen er om vragen, en ook, och, wij erkennen, en wederom uit onszelve, zoo goed de hoogmoedige heerschzucht waarmede de woorden willen komen uit een mensch.

En 't is vooral om alle simpelen dat wij hopen: het zij ons gegeven geen oogenblik onzen oogappel uit het oog te verliezen.

VALE.