Wieker Lui

(1946)–Harie Loontjens– rechtenstatus

Sintervaos:	Hoofdparochiale kerk van Maastricht. Grondlegger H. Monulphus, die in de 6e eeuw een kerk bouwde (magmum templum) boven het graf van den eersten bisschop van Maastricht, Sint Servatius. Deze kwam, zoals de legende verhaalt, uit Armenië, geleid door een engel en werd Bisschop van Tongeren. In 383 verplaatste hij zijn zetel naar Maastricht, waar hij in 384 stierf.
	De opvolgers van den H. Monulphus voltooiden de machtige kerk, die in 1093 werd ingewijd. De noodkist - in tijden van nood door de straten der stad gedragen - bevat het stoffelijk overschot van den H. Servatius en bevindt zich in de grafkamer van den Heilige in de krocht onder het hoofdaltaar.
	In de loop der tijden is de kerk vergroot en is er veel bijgebouwd, tot in de 19e eeuw (1858-1882) onder leiding van Dr. P.J.H. Cuypers het geheel is gerestaureerd.
	De schat- of heiligdomskamer bevat een schat van reliquieën, gevat in kostbare reliekhouders. Om de 7 jaren bij de ‘Heiligdomsvaart’ worden al de reliquieën meegedragen in de ‘grote processie’ rond het Vrijthof. De heiligdomsvaart heeft gewoonlijk plaats met grote kerkelijke plechtigheden en met wereldlijke feesten.

De Berregpoort:	geeft toegang tot de Zuidwestelijke ingang der kerk. Een kunstgewrocht van gemengde Gothische en Romaanse stijl. Rijk aan beeldhouwwerk; zuilen in 'n apart soort marmer.

Grameer:	is de naam van ‘de grote klok’ die ver in de omtrek van Maastricht is te horen. Ze werd in 1515 door de gebroeders Willem en Gaspar Moer gegoten in de tuin der proostdij.
	Als opschrift draagt ze:
	‘Ad tua sacra voca populum clangore sonore Servati, cujus nomine dicor ego.’
	‘Servatius wiens naam ik draag, ik roep met mijn welluidende stem het volk naar Uwe kerk’.

Slevrouwe:	Basiliek van O.L. Vrouw op O.L. Vrouweplein, het middelpunt der oude Romeinse stad, zoals tal van opgravingen hebben aangetoond. Met de bouw der kerk werd in de 11e eeuw begonnen en ze werd vooral in de 2e helft der 12e eeuw en in het midden der 13e eeuw verbouwd. De machtige burchttoren beheerst het Plein. De kerk bevat evenals de Sint Servaas een buitengewone verzameling reliquien, schilderijen en beeldhouwwerken, waarvan de kapitelen van Heimo, die de zuilen van het hoogkoor bekronen, beroemd zijn.
	Een grote restauratie der kerk vond plaats van 1887-1917 door architect Sprenger onder leiding van Dr. Cuypers.
	In 1933 verhief Mgr. Dr. G. Lemmens, Bischop van Roermond, de kerk tot Basilica Minor.

De Sterre der Zee:	is het genadebeeld dat in de O.L. Vr. Kerk wordt vereerd. Het zou geschonken zijn door Ridder Nicolaus van Harlaer, die in de orde der Minderbroeders trad.
	Aanvankelijk heeft het gestaan in de Oude Minderbroederskerk. Na tal van omzwervingen, die nodig waren door de woelige tijden heeft het eindelijk in 1804 een plaats gekregen in de oude Lieve Vrouwe kerk.
	Tal van legenden omweven dit wonderbeeld en de Maastrichtenaar gaat de kerk nooit voorbij, zonder even de kapel te betreden, waar dan ook altijd mensen zijn.

't Zwart Kruus:	bevindt zich in de Sint Martinuskerk te Wijk. Rond 1300, vertelt ons de overlevering, trok een Ridder uit Riempst naar het H. Land. Bij zijn terugkomst had hij voor ieder zijner kinderen iets meegebracht. Zijn jongste dochtertje kreeg een noot, geplukt bij het Heilig graf. Zij plantte die in de tuin. Een boom schoot op, die zich splitste in 3 takken. Bij een hevig onweer sloeg de bliksem in de boom en de gespleten stam had de vorm van een buitengewoon mooi Christusbeeld. Anna trad in het klooster der Witte Vrouwen aan het Vrijthof en nam het beeld mede. Later kwam het aan de kerk te Wijk. Het beeld bestaat uit één stuk notenhout van zwart-bruine kleur, geheel massief.

De roezekrans beije:	Vroom gebruik van familie en buren om, wanneer iemand overleden is, in het sterfhuis gezamenlijk te bidden. Tegenwoordig geschiedt het meestal in de parochiekerk.

Oonder de Baoge:	gedeelte van het St. Servaasklooster.
	‘De bogen’ zijn twee dwarsmuren met doorgangen, aangebracht als contreforten aan de westgevel der Sint Servaaskerk, ongeveer 1200. Deze muren verbonden de kerk tevens met de daartegenover liggende woningen der Kapittelheren.

Persee:	Stationsstraat te Wijk. Deze straat is pas ontstaan toen de spoorweg werd aangelegd.

't Groet febrik:	‘De Sphinx’ - ‘finks’ zegt de volksmond - beroemde glas- en aardewerkfabriek aan de Bosstraat, gesticht door Petrus Regout.

Mei viere:	naamfeest vieren. Dit geschiedt de avond vóór het feest. Dan gaat men den feesteling ‘besteke’. Onder het opzeggen van het versje:
	‘Vaanaovend is 't d'n aovend en mörrege [d'n daag
	Tot me uuch besteke maag’
	worden dan cadeautjes aangeboden, waarbij de traditionele taart of 'n besuikerde peperkoek niet mag ontbreken.

Riekholt:	Rijckholt bezuiden Gronsveld. Hier wordt in het klooster der Dominicanen vereerd de H. Vincentius Ferrerius. Patroon tegen stuipen en vallende ziekte. Druk bedevaartplaatsje waar tal van processies heentrekken.

Sint Gieles:	wordt vereerd te Wijk met plechtig octaaf in begin September. Ook hij wordt aangeroepen tegen stuipen enz. Vroeger stonden rond dé kerk altijd enige tentjes met speelgoed. De banketbakkers te Wijk maakten goede zaken met appelbollen die de naam hadden van ‘Krollebolle’.
	Oud liedje dat hieraan herinnert:
	‘Jonges, jonges, jonges, jonges wat 'n lol
	Mèt Sint Gieles kriege veer 'ne Krollebol’.

De aander straot:	zo noemden de bewoners van de Rechtstraat te Wijk de Hogebrugstraat, ook bekend als ‘De

	aw straot’. Wijk had lange tijd maar enkele straten. Aan het eind der Hogebrugstraat stond de Wijkerpoort, een der stadspoorten. De straat was de toegang door Wijk naar Maastricht.

De Bejjert:	De Beijard, thans moederhuis der Broeders van de Onbevlekte Ontvangenis aan de Brusselsestraat. Van het oude klooster staat nog slechts een ruïne uit de 15e eeuw. De plaats waar het lag werd genoemd: Dal van Josaphat.

In Nunhem:	bij Roermond bevindt zich een bron welke genoemd wordt naar Sint Servaas. Bij de oude put is als spreuk aangebracht: ‘Hier doopte Sint Servaas uw eerste Christen-voorouders’.

Sint Matijs:	Sint Mathiaskerk aan de Bosstraat, grotendeels gebouwd door de bijdragen der lakenwevers, 'n groot gilde te Maastricht. Wordt het eerst vermeld omstreeks 1300.

Minckeleers:	J.P. Minckelers, de uitvinder van het lichtgas, was professor te Leuven. Zijn standbeeld bevindt zich bij het begin van de Bosstraat. Hij was Maastrichtenaar van geboorte (1784-1824).

De stankètsels:	hiermede zijn bedoeld de staketsels welke zich links en rechts bevinden van de trappen van het stadhuis. De spijlen waren zo ver van elkaar dat we ons, als jongen, er precies door heen konden persen.

huip hödsjes moos:	Kort na de najaarskermis - 2e week van September - kwamen op de markt grote hopen rooie en witte kool te liggen. De kop noemen we ‘hod’ de steel ‘strunkel’.
	De Mooswiever-(groentevrouwen) zaten dan daarbij in groen geschilderde ‘wachthuisjes’ en warmden zich bij de ‘hoejerpot’ (stoof).

duukboot:	Boot van een bekende onderneming die geregeld voer op Luik. Door zijn ouderdom ‘duikboot’ genoemd.

Bassing:	Bassin, verbrede havenkom in de Zuidwillemsvaart.

Berreg:	Sint Pietersberg

Werreke:	Oude vestingwerken aansluitend aan het Fort Willem.

Viefköp:	Een der Bastions - ‘De vijf koppen’ - van de tweede ommanteling der stad.

Zwaonegrach:	Zwanenvijver rond het ronddeel ‘Haet ende nijd’ bij het Villapark.

Aw Brök:	‘Sint Servaasbrug’ over de Maas gebouwd in de 13e eeuw door Franciscus Romanus, die ook de Pont Royal te Parijs bouwde. In de 17e eeuw gerestaureerd. De brug verbindt de voorstad Wijk met Maastricht.

Franse Batterij:	Gedeelte van de St. Pietersberg.

Toongerseweeg:	Weg naar Tongeren. Hieraan ligt het kerkhof. ‘D'n Toongerse weeg opgoon’ - begraven worden.

Sjoklate harte:	Harten van chocolade of suiker kreeg men met Nieuwjaar ten geschenke.

Broun Paoters:	Zo noemt men de Paters Franciscanen, die hun klooster hebben op de Tongersestraat. Twee oude kerken - thans resp. Rijksarchief en Paleis van Justitie - herinneren aan vroegere woonplaatsen der Minderbroeders. De toegang tot het tegenwoordige klooster noemt men ‘de Paotersbaon’.

't Kloester:	Sint Servaasklooster, thans Hendrik van Veldekenplein, waarop het standbeeld van den oudsten dichter der Nederlanden.

Tösse de twie kèrreke door:	Vroeger ook genoemd: ‘'t Vagevuur’. Tussen de Sint Servaas en de Sint Jan door. Sinds 1633 behoort de Sint Jan aan de Nederl. Herv. Kerk.

Keuningskook:	Koek die gebakken, werd met Driekoningen. Vroeger deden de bakkers zo'n koek cadeau aan hun klanten.

Op de Lin:	is de oude boerenhoeve te Beek, bewoond door de familie Lemmens. De twee bisschoppen bedoeld in de schets zijn Mgr. J.N. Lemmens, Bisschop van Vancouver en Mgr. Dr. G. Lemmens, Bisschop van Roermond.

Sint Joezep: De keuninklikke: Kunst na Arbeid:	Drie muziekkorpsen in Maastricht. De keuninklikke - Koninklijke Harmonie - wordt genoemd de ‘Aw’ als oudste van de stad.

De Zaank van Wiek:	Zangvereniging ‘Wieker Eindrach’.

St. Bernardus van Clairvaux:	predikte op bevel van paus Eugenius III de 2e kruistocht op het O.L. Vrouweplein.

Kruus van Bemele:	werd gevonden in het Bemelerbos aan een wegkruising. Bemelen is een dorp vlak bij Maastricht. Het kruisbeeld is van buitengewone schoonheid en wekt de bewondering van vele kunstenaars.

Kruus van Bun:	Bunde. Antiek kruisbeeld dat - sinds enkele jaren gerestaureerd - zich bevindt in de doopkapel te Bunde.

Kruus vaan Elsloo:	gevonden in het bos. Type van een Christusbeeld dat kan gesneden zijn door een der z.g.n. Limburgse ‘Hergodsmenkes’, kunstenaars uit het volk.
Lange Slivvenhier:	Dit kruisbeeld bevindt zich aan de buitenzijde der Absis van de Sint Servaaskerk op het Vrijthof. 16e eeuw.

Ieshèllige:	De H.H. Pancratius, Servatius, en Bonifatius, waarvan de gedachtenisfeesten gevierd worden op 12, 13 en 14 Mei.

Bronnen:	‘Kint Geer Eur eige stad?’ Dr. E. Jaspar.
	De monumenten van Maastricht - Rijkscommissie voor Monumentenzorg.
	Chroniek van Maastricht - A.J.A. Flament.
	Gids door de O.L. Vrouwekerk - Ad. Welters.
	Beschridvinge van het oudt en mirakeleus beeldt van O.L. Vrouwe van Maastricht - P.J. Joannes de Boeck.
	Genealogie der Fam. Lemmens.
	De Historische schoonheid van Maastricht - Dr. A. Kessen.

Enige historische aantekeningen, iets over straten, gebruiken enz.