|
| |
| |
| |
| |
Aenteekeningen
van den
derden zang.
(1) Een derden volgt het spoor van een Euripides. [Blad. 93]
Euripides, Griekschen Treurspeldichter, wierd geboren te Salamine 186 jaeren voor Christus, hy was den leerling van Prodicus voor de welspreekendheyd, van Socrates voor de Zedekunde, en van Anaxagoras voor de wysbegeerte: hy begaf zich bezonderlyk tot het Tooneelgedicht waer toe hy de grootste begaefdheyd had. Hy sloot zich op in een duyster hol om zyne Treurspelen zaemen te stellen en hy bragt daer uyt wonders van de kunst aen den dag.
Euripides was in de grootste agting te Athenen ten tyde van Sophocles. Den nayver opgereezen tusschen deeze twee groote mannen, veranderde welhaest in vyandschap. Aristophanes beschimpte hem leelyk in zyne Blyspelen. Euripides zeer gevoelig aen zulke bytende schersingen verliet Athenen en begaf zich by den Koning Archelaüs, die een beschermer was der geleerde. Hy stierf 't jaer 407 voor Christus. Van vyf en zeventig Treurspelen die hy gemaekt had, zyn er ons maer negentien overgebleeven.
| |
(2) En schoeyt vol deftigheyd de broos van Sophocles [Blad. 93]
Sophocles, griekschen treurspel dichter, wierd geboren te Athenen, 't jaer 495 voor Christus. Hy onderscheyde zich al vroeg door zyne begaefheyd in de dichtkunst en in de staetsregeering; verheven tot de waerdigheyd van opperhoofd van het gemeene best, hy voerde 't leger te velde en deed zyne dapperheyd in verscheydene voorvallen blyken.
Hy verhief Athenens Schuwtooneel op den hoogsten trap van Glorie, en verworf te zamen met zynen mederstreever Euripides, de loffelykste goedkeuringen van zyne landgenooten. Deeze twee groote dichters wedyverden in kunst en genie, zoodanig met elkander, dat het moeylyk schynt te beslissen wie den grootsten geweest heeft. Sophocles was grootsch, verheven, hoogdraevend. Euripides daer tegen was teder zagt en beweeglyk. Den eersten trof den geest, den anderen drong door het hert. D'ondankbaerheyd der kinders van Sophocles, is merkwaardig. On- | |
| |
geduldig hunnen vader zoo lang te zien leeven, en verlangende om zyn goed te erven, wilden zy hem by den regter als kindsch doen verklaeren. Wat brengt hy tot zyne onschulding by? dit alleen: hy toont de regters zynen OEdipus die hy zoo even voltooyd had, en nog de wereld verwondert; zy staen verbaesd; terwyl zyn ondankbaer kroost vertrekt met schaemte belaeden. Hy stierf 't jaer voor Christus 406 in den ouderdom van 85 jaeren. Hy had honderd en twintig Treurspelen gemaekt waer er ons maer zeven overgebleeven zyn.
| |
(3) Om dan 't vereyschte juyst uw Treurspel. [Blad. 94]
Het Treurspel is, volgens de bepaeling van Aristoteles, een navolging van eene zwaere en ernstige daed de welke in zyn geheel bestaet, en een zekere grootheyd heeft, en het welk door zyn verrukkende tael het gemoed door medelyden of wel door vrees aendoet, en aldus van booze driften weet af te schrikken en te zuyveren.
Het ontwerp voor een Treurspel word getrokken uyt zwaere ongevallen die koningen of helden verdrukken, en de beste Treurspelen zyn deeze waer in den held niet teenemael deugdzaem, maer ook niet teenemael booswigt of Goddeloos is, want aengezien het oogmerk van het Treurspel is schrik of medelyden te verwekken, zoo kan men natuerlyk, als een Goddeloos mensch in ellenden of ramp koomt, met hem weynig medelyden hebben, of door zyne verdiende straf verschrikt zyn.
Eene groote kragt hier toe hebben de voorvallen, de welke tusschen groote vrienden of bloedverwanten, gebeuren. Want indien een vyand den anderen vernedert of dood, dit beweegt ons niet zeer veel, maer het tegendeel gebeurt, wanneer er tusschen vrienden of zulkdanige welke door de banden der natuer verpligt zyn elkanderen vriendschap of liefde te betoonen, door andere snoode driften verleyd worden, en de schriklykste ontheylen veroorzaeken.
Het Treurspel dan verkrygt eene groote kragt en versiering door den band des bloeds of der liefde, waer door den ongelukkigen en den bewerker van dit ongeluk verbonden zyn. In welke verkiezing den zeer geleerden heer............... Wiselius......... Zeer kunstig heeft gelukt in zyn Treurspel, de dood van Karel, kroon Prins van Spanje, waer in men een heerschzugtigen vader alle de tedere gemoedsdrift en ziet verstooten en zynen ongelukkigen zoon in het bloeyen zyner jeugd, om hals brengen.
Aldus in zulke bloedige treurgevallen is er op te letten of hy den persoon kent welken hy wilt verpletten, of dat hy hem niet kent, zoo dat hier uyt volgens Aristoteles, vier verscheydene trappen van volmaektheyd voor het Treurspel ryzen.
Ten Eersten: Als hy, die iemand wilt dooden hem kent en daedelyk dood
| |
| |
slaet. Gelyk Medea haere kinders, Clytemnestra haeren eygen gemael, Orestes zyne moeder, enz. Welke Aristoteles op den laegsten trap stelt.
Ten Tweeden: Als iemand eenen onbekenden dood slaet, en zyne dwaeling herkend hebbende, zynen vriend of nabestaenden moet betreuren.
Ten Derden: Voor het volmaekste, rekent den zelven Aristoteles, het Treurspel waer in iemand bereyd zynde zynen vriend, broeder of zuster te dooden en door de zelve gekend wordende daer van afschrikt, en een ander slagtoffer verkiest. Gelyk te zien is in Orestes van Iphigenia herkend.
Ten Vierden: Aristoteles verwerpt het stuk waer in iemand den ondergang van een anderen betragt, en daer van, zonder dwingende reden, afziet. Want indien hy door eene sterkere magt en in zyn opzet belet word of zelf in de handen valt van hem, aen wien hy den ondergang bereyde, het onderwerp blyft niet te min goed en loflyk.
Nu is de vraeg of den uytgang of het eynde van het Treurspel altyd droevig zyn moet?
Zy die een blyden uytval uyt het Treurspel willen verbannen, konnen verscheyde Treurspelen der oude en bezonderlyk die van Euripides niet goedkeuren.
Aristoteles denkt dat het genoeg is dat de gevallen in een Treurspel met veel angt en zwaerigheyd vermengd zyn, en dat het lot van doorluchtige mannen in groot gevaer geweest hebbe, zonder dat-er bloed gestort zy of iemand sneeve.
Niet te min terwyl hy aenmerkt dat het verschil van een Treurspel by een Blyspel bestaet in eenen droeven of blyden uytgang, zoo is myn gevoelen dat het beter is dat Treurspel altyd een droevig eynde hebbe, en dus overeenstemme met den naem, welken het in onze tael draegt.
Het nabootsing wezentlyk doet wit van het Treurspel is dan voorvallen door te doen verleven, sedert veele eeuwen gebeurd; en ze voor de oogen te stellen als of ze in den tegenwoordigen oogenblik geschiedden.
Hier in verschilt het Treurspel van 't heldendicht, dit verhaelt de daeden van vroome mannen, 't eerste vertoont de zelve.
Deeze nabootsing geschied door het verdichtsel. En dit verdichtsel is de vereening van alle de oorzaeken en omstandigheden die tot eene eenige daed of treurig eynde mede werken.
Zie hier het verdichtsel van den OEdipus van Sophocles.
1o. Zyn begin is een groote menigte Thebaenen offrande doende in het voorpleyn van het paleys des konings. 2o. Daer na koomt OEdipus zelf uyt, en om het volk te troosten, zegt hy, dat Creon den broeder van zyne echtgenoote, door hem naer
| |
| |
het Orakel van Apollo te Delphos gezonden is, om van den God raed te bekoomen om van de woedende pest ontslagen te zyn. 3o. Middelerwyl koomt Creon terug met de antwoord van Apollos Orakel, dat gebied de moorders van den Koning Laius uyt het land te bannen. OEdipus ontbied hier op den waerzegger Tiresias, den welken in 't eesrte weygert te spreeken, maer ten lesten door de dreygementen en verwytingen van OEdipus als gepraemd zegt hy dat OEdipus den moorder is. OEdipus beeld zich in dat die beschulding door list van Creon te wegegebragt is. Creon komt binnen om te klaegen over het ongelyk dat hem aengedaen is. Beyde de Vorsten twisten. Jocasta komt uyt het paleys om den twist te stillen, zy tragt de beroeringen in het gemoed van haeren gemael gebragt door de stoutheyd van den waerzegger, te verdryven, maer ziet ze in tegendeel vermeerderen.
Ondertusschen brengt-er een boode de tyding van de dood van Polybius Koning van Corinthen welken OEdipus aenzag voor zynen vader.
OEdipus aldus van de vrees verlost (zoo hy dagt) van zynen vader te dooden, konde nogtans niet besluyten naer Corinthen weder te keeren uyt vrees van met zyne moeder in bloedschande te vallen.
Den boode, om deeze vrees uyt 's konings gemoed te bannen, verklaert dat noch den Koning, noch de Koningin van Corinthen zyne ouders waeren.
OEdipus meer en meer verlangende zyne afkomst te weeten, doet, ondanks de tegenkantingen van Jocasta den Herder haelen, van wien hy dit alleen kon weeten.
Deezen maekt dan alles opentlyk kenbaer.
OEdipus ten laesten overtuygd dat hy den zoon en den moorder van Laius is, den zoon en echtgenoot van Jocasta, komt in wanhoop en neemt vraek over zich zelven.
Zoo ziet men in de zamenstelling van alle deze deelen, dat zy alle uytkoomen op het ongelukkig lot van OEdipus, en aldus het Treurspels verdichtzel uytmaeken.
Het Treuspel bestaet dan in zes deelen volgens Aristoteles Cap VI. 6. te weeten: het verdichtzel, de zeden, de spreuken of gedagten, de woorden, de vertooning en den zang of choor. Welk twee laeste deelen nogtans maer dienen voor het vertoonen, want het Treurspel bestaet alleen zonder die. Van het verdichtzel is reeds gesprooken: de zeden moeten zoodanig zyn dat zy over een koomen met de faem welke ons de persoonen bezonderlyk doen kennen.
De spreuken of gedagten zyn 't die 't gevoelen te kennen geeven en de gemoeds driften voorbereyden.
Ten vierden de woorden zyn 't die moeten d'uytdrukking doen, de welke moeten opgepronkt en verheven zyn gelyk voor het heldendicht. Zie gebruik en misbruik des tonneels door A. Pels.
| |
| |
De redeneering, daer steekt al de fraaiheid in..
Wie hoort Chimene, wie hoort Don Rodrigo klaagen,
Dien 't hart niet week word om hunn' ramp te helpen draagen?
Wen kinderlyke pligt in weerwil van 't gemoed,
Zoo wreede stormen op hunn' zuivre liefde doet.
Het speelt alleenlyk niet voor d'ooren, noch voor d'oogen
Maar voor de ziel, die door dat voorbeeld opgetoogen,
Onwetend neiging krygt tot volging van een' deugd,
Die zy in anderen beschouwt met zoo veel vreugd.
Nog behoort-er in een Treurspel wel agt genoomen te worden op de eenheyd van daed, plaets en tyd.
Gelyk het Heldendicht maer eene daed of oogwit verkiest, alzoo vertoont ons het Treurspel maer eene eenige daed van eenen verheven persoon.
Niet te min deeze daed als een geheel beschouwd mag verscheydene deelen hebben, die nogtans alle met bezonderste daed in verband koomen.
Het Treurspel moet slegts het voorgevallen van eenen dag of nagt daer by vertoonen, dat is de ruymte van vier en twintig ueren, is het korter, tis nog beter.
Wat de plaets aengaet, de vertooning moet ten minsten in de zelve stad alhoewel op verscheydene plaetsen, of in een huys of paleys in een of verscheydene vertrekken geschieden.
Het voorwerp van 't Treurspel moet daerby waerschynlyk zyn. Het mag, of uyt Fabelschryvers of uyt de geschiedenis genoomen worden, zoo nogtans dat het den dichter vrystaet zoodanig byverdichtzels er by te voegen, als noodig hy oordeelt om de zaek meer en meer verward en moeyelyk d'aenschouwen te vertonnen en tot een onverwagte ontknooping te brengen.
Volgens het oordeel van de meeste Schryvers, nooyt mag het voorwerp een geheel verdichtzel zyn.
Verders word er in het Treurspel iet wonderlyks vereyscht, het welk spruyt uyt onverwagte lotveranderingen en vreemde voorvallen; uyt herkenningen waer door de vreugd in blydschap of de blydschap in droefheyd verkeert.
Eyndelyk het oogwit des Treurspel is, door in ons schrik of medelyden te verwekken, ons van de ongelukken welke het laet zien, te bevryden, want terwyl het de grootste rampen vertoont, waer in doorluchtige en groote mannen, door dwaeling eerder dan door schuld gestort zyn, leert het de driften maetigen en bedwingen, welke die onheylen veroorzaeken.
Hier door word den heerschzugtigen tot bevreding en vergenoeging in zyne
| |
| |
bezittingen gebragt. Den grammoedigen tot bedaerheyd, den hooveerdigen tot nedrigheyd, den vreedaert tot menschlievendheyd. enz. Aldus worden de driften gezuyverd en de zeden verbeterd.
Het wezentlyk Treurspel is ook volgens Julius Scaliger, Poët. Lib I.C. het geene eyndigt met het ongeluk van beminde persoonen: zoo zegt hy: in comoedia initia turbatiuscula, fines loeti. in Tragoedia, principia sedatiora, exitus horribiles.
Dat is: het begin van het blyspel is angstig en vol onrust maer het eynde vreugdig. In het Treurspel is het begin kalmer, maer zyn eynde schrikkelyk.
| |
(4) Bespeur het jonge kind. [Blad. 94]
De beschryving van den aerd der Stervelingen in de verschillende levens tyden is meerendeels Horatius gevolgd naer het daer op gezegde in zyne ars Poëtica.
| |
(5) Beschouw de volken ook. [Blad. 96]
Ik verhoop dat deze schets van verschillende Volken niemand zal mishaegen als alleenelyk tot een Dichtversiersel hier by gevoegd, aengezien ik besluyt dat er by alle Natien heerlyke deftige en moedige mannen gevonden worden; ik zal alleenelyk aenhaelen het geene den voortreffelyken dichter Feith van de Nederlanders zong.
Aenspraek van Keyzer Karel V aen zynen zoon Philips II, by de overdragt van de regeering der Nederlanden.
Geen blinde liefde maakt mijn oordeel onregtvaardig.
Het Volk van Nederland is al uwe achting waardig,
En, schoon ik op zijn' grond het eerste licht genoot:
Dit is de minste bron waer uit mijn liefde sproot.
't Heeft alles in zijn deugd, wat ooit het hart kan raken.
Het kan zichzelv' geducht - 't verkiest zich nut te maken.
Bedaard in voorspoed, kalm en lijdzaam onder 't leed;
Oprecht, eenvoudig, trouw, verstrekt zijn woord een' eed.
't Heeft weinig eerzucht, kent geen weelde, is ligt te vreden.
't Is matig, spaarzaam, rein in handel beide en zeden,
Bedachtzaam, deftig, koel van zinnen, vol beleid.
't Huwt aan een taai geduld standvaste naarstigheid.
Het mint den Godsdienst en zijn wettige Opperheeren.
Zoo lang zij hunnen pligt, zijn Regt en Wetten eeren;
Dan - welk een hoon 't verduur, zo dra 't zijn regten raakt,
Wordt ieder Belg een Leeuw! die voor zijn welpen waakt.
De naam van Vrijheid staat in aller hart geschreven:
Het kiest een' eedlen dood voor een verachtlijk leven;
| |
| |
En, zo de Dwinglandij hen immer overviel -
Elk vocht, bezweek en stierf - maer met een vrije ziel.
Zie daar den aard des Volks, voor eeuwen reeds gebleken;
't Bleef vrij - waar Dwing landij het hoofd ook op mogt steken,
Schoon Romes overmagt 't heelal in ketens sloot;
De dappre Belg alleen was Romes Bondgenoot.
De tyd sloopt Rijken - maar die zucht behield haar' luister.
't Erkent, 't is waar, een' Heer, maar gruwt nog voor een kluister.
En, welk een' Vorst het eer', geneigd tot Dwinglandij,
Is hij, wat deugd hem sier', straks aller weêrpartij.
Myn zoon, myn dierbre Phlips! een traan ontspringt mijne oogen,
Hoe schoon de rijkskroon blink', ze is met een' nacht omtogen.
Van rampen en gevaar; haar meeste glans is schijn.
ô God! is 't niet genoeg dat Vorsten menschen zijn!
Moet nog gestaag een drom verachte hurelingen,
Doemwaarde vleiers, 't hart, het zwakke hart, omringen?
Hoe ligt wordt door hun taalde zuivre deugd besmet!
Dit is de hoogste proef waar God den Vorst op zet.
Myn Zoon! laat nooit uw hart door hunne taal verwinnen.
Wie 't Vaderland verraadt, zou hij zijn', Vorst beminnen?
Hoe zeer voor hem in schijn zijn hart van ijver brandt,
De wierook en de dolk rust in dezelfde hand.
Zooge op hunn' snoode raad u ooit dorst onderwinden...
De vrijheijd, 't gaat gewis? zou een' Beschermer vinden;
En wie voor Vrijheid vecht is boven vuur en staal,
Zijn leven is een heir, zijn dood - een zegepraal!
De zucht voor 't Vaderland bezielt hem in zijn daden,
't Geweten weeft een kleed van roozen op zijn paden;
Geen blik eens Dwingelands vervaart hem in zijn' pligt;
Schoon duizend dolken op zijn' boezem zijn gericht,
Zijn wellust blijft het heil van al zijn Landgenooten.
Wat ramp hem immer dreige; al scheen de hel ontsloten,
Hij heeft aan zijne zijde, in 't midden van zijn smart,
Elk eerelyken Belg, den Hemel, en zijn hart.
Ruk vrij uw magt bij een, bevloer de Zee met kielen,
Zie 't Oosten overheerd, het Westen voor u knielen,
Geef kluisters aen 't heelal, moord, plunder, schend en brand,
Uw woede, uw razernij houdt voor zijn voeten stand.
Uit iedren droppel bloeds, dien uw geweld doet vloeien,
| |
| |
Ziet hij een talloos heir van dankbre Helden groeien;
In 't eind', hij zegeviert - de heerschzucht vind haar straf,
Men vlocht den Dwingeland en schudt zijn ketens af.
Zie daar 't gewisse lot der Dwinglandij beschreven.
| |
(6) - [Blad. 99]
Men heeft te Brugge in 't jaer 1825, in de maend Augustus het feest gevierd van eenen Honderd-jaerigen, waer van ik deeze schets gemaekt heb. Hy wierd genoemd Pieter Vercruyce, en is overleden te Brugge den 10 December 1827, in den hoogen ouderdom van honderd en twee jaeren dry maenden en een en twintig dagen.
Den zelven honderd-jaerigen op den dag van dit feest, wierd ter tafel ontvangen by den eerweerden heer Carolus Versluys, Pastor van O.L.V. parochie te Brugge.
De Koninglyke Maetschappy van Rhetorica heeft ook in zegeprael hem in haer zael gedraegen en treffelyk onthaeld. Dat meer is op den voorstel van den heer Franciscus Bogaert, Drukker binnen deeze Stad, thans hofmeester der Rhetorica is er eene Inschryving geopend om den agtbaeren Grysaerd eenen milden onderstand te bezorgen en de laetste dagen van zyn leven met troostelyke verzoetingen te besproeyen.
| |
(7) - [Blad. 102]
Dat de Treurspelen van onze Nederlandsche dichters opgesteld, zoo vermaerd niet zyn als die van onze nabueren, is byzonderlyk om dat onze tael te wenig bevang hebbende, zich niet by vremdelingen heeft kunnen doen kennen, daer nogtans de voortbrengsels van onze hedendaegsche Nederlandsche Treurspel dichters, door de welgepaste schikking der deelen, en gemoeds aendoeningen daer door verwekt, zich by de vermaerde Treurspelen der vremde moogen stellen.
| |
(8) Het Blyspel wilt een schets. [Blad. 103]
Het Blyspel is eene navolging van een gemeen voorval in het burgerlyk leven het welk met spel en klugtjes vermengd, dient om een voorbeeld tot verbetering der zeden te geven. Het Blyspel neemt tot zyn voorwerp geringe of wenig verhevene persoonen gelyk knegten of slaeven om hunnen meester te kwellen of te bedriegen, jongelingen door spel of wulpsheyd bedorven, bejaerde mannen door andere snoode driften geleyd. Van Koningen Vorsten of Goden bedient het zich nooyt of selden ten zy de zelve vernederd of uyt hunne waerdigheyd vervallen zyn.
Het Blyspel heeft meermaels eenen blyden uytval en eyndigt met een huwelyk of een ander gewenscht geval.
| |
| |
Geheel de zamenstelling van een Blyspel mag een verdichtsel zyn, alhoewel voor het meeste deel, stukken uyt de geschiedenis genomen worden.
Eenen hoogdraevenden styl vereyscht het Blyspel niet, nogtans behoort het zoodanig geschreeven te zyn, dat er geen bevalligheyd of aerdige levendigheyd aen ontbreeke.
| |
(9) Menander door zyn kunst behaeglyk. [Blad. 105]
Deezen dichter geboren te Athenen het derde jaer voor de CIX Olympiade, 342 jaeren voor Christus, word beschouwd als den oprigter van het nieuw Blyspel by de Grieken. Hy word meer geagt dan Aristophanes, want hy heeft niet gelyk deezen, de eer en faem van treffelyke mannen, door laster en hekeling verscheurd, maer in tegendeel zyne Blyspelen versierd met eene zoete en uytgezogte boertery, zonder ooyt de wetten der welvoeglykheyd te schenden.
Van honderd en acht Blyspelen welke men zegt door hem geraaekt te zyn, en door Terentius vertaeld, zyn er slegts weynige stukken tot op onzen tyd overgebleeven. Hy stierf het jaer 293 voor Christus, verheerlykt met den naem van Prins van het nieuw Blyspel.
| |
(10) Zoo kunstig als Teniers. [Blad. 106]
Twee voortreffelyke Schilders van deezen naem, hebben er geweest; beyde te Antwerpen gebooren, den eersten in 1582, en zynen zoon in 1610. Den zoon overtrof zynen Vader in veele deelen. Zyne Schilderstukken zyn nog overal verwonderd en gezogt, en verbeelden meest Kermissen, Feesten van het landvolk, drinkers, bruyloften, enz.
| |
(11) - [Blad. 106]
Het Herderdicht word alzoo genoemd om dat het bezonderlyk de eenvoudigheyd van het herder of buyten-leven afschetst; wanneer er dan van staets zaeken, oorlogen, en zoo voort, gesproken word dit moet met veel omzigtigheyd geschieden, om van het bedoelde wit niet af te wyken.
Vibgilius heeft zelf tegen dezen regel gezondigd, want dry van zyne Herder zangen, Pollio, Silenus en Gallus moogen dien naem niet draegen om dat er verhandeld word van zaeken die te ernstig en te verheven zyn, aengezien hy er Goden spreekende in gebragt heeft.
| |
(12) Het bytend Hekeldicht geschreeven. [Blad. 107]
Het Hekeldicht is een scherp en bytend gedicht op het bedorven en buyten spoorig leven der menschen. Het word in 't Latyn genoemd Satyra, om dat de Saters of Veldgoden gewoonelyk klugtige en lachende schertsers waeren gelyk Horatius [...]
| |
| |
Dit behoort nogtans den hekeldichter wel in agt te neemen. Dat terwyl hy de menschelyke gebreken den oorlog aendoet hy niets onbetaemelyk aen het kiesch gehoor doet klinken. Dat hy ook niet te openlyk de feylen aenrande of persoonen noeme, maer ouder een verdichten naem of anderszins den kwaeddoender berispe, dat is de daeden, en niet den bezonderen daeder uytkryten.
Voor het hekeldicht staet het vry een slag van dichtmaet na wel gevallen te kiezen.
| |
(13) Het Puntdicht moet zich door zyn kortheyd. [Blad. 108]
Een Puntdicht is een kort en aerdig dichtje zomtyds niet langer dan twee verzen. Het bevat een voorstel en een besluyt, en heeft dry bezondere eygenschappen: de Kortheyd de Bevalligheyd en het Punt...
Hier by zyn ook te rekenen het Snel-en-Knipdicht.
| |
(14) Het Klaegdicht meer met ernst. [Blad. 109]
Het Klaegdicht mag hoogere en verhevener uytdrukkingen hebben als het herderdicht, klaer, zagt, door angstige gemoedsdriften aengevoerd en als met klanken door het hert alleen uytgeboezemd.
Die de Klaegdichten van Ovidius 't zy in 't latyn of in andere taelen leezen, zullen er een overvloed van voorbeelden vinden, waer van zy de schoonste vrugten konnen plukken.
| |
(15) Het Lofdicht vol gevoel in zangdrift. [Blad. 110]
Het Lofdicht, Ode of Dithyrambe, moet door klanken vol verhevenheyd, geestdrift, en zagtheyd uytschitteren. Het moet door voortreflykheyd van uytdrukkingen, en spraekbeelden, als door eenen overvloed van zaeken en gelukkige woorden gelyk eene bron van welspreekendheyd voortstroomen.
Het verkiest de levendigste gedagten, de geestverrukkingen, de hooge bespiegelingen, de voorgevoelens, de voorzeggingen, en al wat den geest als aen het lyf ontbind, en in 't oneyndig doet omzweeven, en zich zelf vergeetende gelyk met het voorwerp van zyne verrukking versmolten word.
| |
(16) Of Nelson dondrend op de breede Pekelbaen. [Blad. 110]
Horatius Nelson, eenen der grootste Zee-helden die er ooyt geweest hebben, wierd gebooren den 29 September 1758, te Burnham-thorpe, in 't Graefschap Norfolk in Engeland. Vau zyne teerste jeugd, liet hy een vaste genegentheyd voor den Zee-dienst blyken, en van zyn twaelfde jaer ging hy in dienst aen boord van The raisonable onder den Kapiteyn Suckling zynen Oom van moederlyke zyde. Wanneer den Oorlog met Vrankryk uytborst, gebood hy den Agamemnon
| |
| |
van 64 stukken Kanon, en wierd in kruystogt op de Middellandsche zee gezonden. Hy hielp mede aen het inneemen van Toulon, Bastia en Calvi, waer hy een oog verloos. Hy had een groot deel in de overwinning behaeld op de hoogte van kaep St. Vincent, door den Admirael Jervis op de Spanjaerds. Hy bevogt lyf om lyf La Santa Trinidad van 126 Kanons, nam by aenklamping den St. Nikolaes van 80 Kanons en bedwong den St. Joseph van 112 Kanons zich over te geeven, waer op hy den eersten met het zweerd in de vuyst, sprong.
Na veel andere daeden, hy versloeg de Vloot van Bonaparte op zynen togt naer Egypten in de baey van Aboukir. Geheel de Vloot wierd genoomen of verbrand; uytgenoomen twee schepen die het ontkwamen.
In 1804 wierd hy gezonden om te kruyssen in de Middellandsche zee, nogtans hy kon de vereening der Fransche en Spaensche Vloot niet beletten. In Juny 1805, hy vervolgde met eene uytneemende snelheyd, den Admirael Ville Neuve en het Spaensch Escader naer de Antilles zonder het te konnen bereyken, In de maend Augustus hy keerde te rug naer Londen om met de Admiraliteyt te raedpleegen, en hy bekwam, met onbepaelde volmagt, het gebied over het Escader voor Cadix, waer het Fransch en Spaensch Escader vereenigd waeren sedert hunne te rug koomst van de Fransche volkplantingen. Deeze twee Escaders in Zee gesteeken zynde den 19 October 1805, Nelson zeylde er naer, met oogwit om hen slag te leveren. Hy maekte den 20 alle de toebereydselen, en drukte ten zelver tyd zynen uyttersten wil by geschrift uyt, zeggende dat hy meynde aen zyn levens eynde genaderd te zyn. En waerlyk den uytval bevestigde wel haest dit voorgevoel. In den morgen van den 21 gaf hy deeze weynige maer groote woorden in zyn dag-order: ‘Engeland betrouwt dat elk van ons, zyne pligten zal kwyten’ 's na-middags ten 3 ueren den stryd ging aen voor den kaep Trafalgar, Nelson op den Victory bestreed zyn ouden tegen-vegter, La santa trinidad te midden het schrikkelykste vuer, Nelson wilde zyne versieringen niet afleggen, welke hem gemakkelyk konden doen onderscheyden, en gaf zyne bevelen met die kalmte en die onbeschroomendheyd die hem eygen waeren, wanneer eenen looden bal hem bereykte en ter nederwierp. Nelson overleefde nog twee ueren aen zyne wonde, en hy stierf met het genoegen dat hy de schoonste en grootste overwinning voor zyn Vaderland bekoomen had. Zeventhien Linie schepen, wierden genoomen, verbrand of in den grond geboord; vier Fransche schepen onder het bevel van den Admirael Dumanoir die ontsnapt waeren, wierden by Rochefort
genoomen door Sir Richard Strachan, en zes andere kwamen te Cadix binnen in den ellendigsten toestand. Te Dublin is hem eene gedenkzuyl opgerigt waer van den voet 30 voeten hoog is.
| |
| |
| |
(17) Zoo als Anacreon. [Blad. 111]
Anacreon een van de vermaerdste Dichters der oudheyd; wierd geboren te Téos, eene Stad in Ionïe. Men weet niet zeker hoe zynen Vader genoemd was. De eene zeggen Scytinus of Eumelus, de andere Parthenius of Aristocrites. Men weet ook niet juyst den tyd van zyne geboorte. Het gemeen gevoelen is dat hy leefde ten tyde van Polycrates, Tyran, van Samos die hem in zynen raed ontving en met veel gunste onthaelde. Hipparchus, den zoon van Pisistrates had ook een groot verlangen om Anacreon te kennen. Hy zond een Schip met vyftig roeyers tot deezen Dichter om hem naer Athenen te lokken. Het blykt uyt de schriften der oude dat zyne verdienste niet alleen bestond in zyne losse dichtstukjes te vervaerdigen. Dit was hem genoeg om den vriend te zyu van den wulpschen Polycrates. Maer van een anderen kant word hy onder de heerlykste trekken ons voorgesteld. Den Godelyken Plato gaf hem den naem van wyzen, en 't moet zyn dat hy zulk eenen eernaem waerdig was, in eene eeuw waer hy aen niemand onverdiend gegeeven wierd.
Uyt zyne schriften blykt het, dat hy den wyn en 't vermaek zeer beminde. Deze genegentheden bleeven hem by tot het eynde zyns levens. Hy stierf in den ouderdom van vyf en tachtig jaeren. Men verhaeld dat hy verworgde aen een druyven keest in zyn longpyp gevallen, zoo dat hy na langen tyd in vreugd geleefd te hebben ook door een zagte dood uyt het leven gerukt wierd.
Dit was het eynde van eenen der grootste Dichters van Griekenland, vyf honderd jaeren voor Christus, in de 72ste Olympiade. Alle eeuwen agter hem hebben zynen lof doen galmen en de toekoomende zullen nog uytroepen met Horatius.
Non si quid olim lusit Anacreon,
Al wat Anacreon voor dezen heeft gezongen,
Herklinkt van eeuw tot eeuw nog vroylyk op de tongen.
| |
(18) Ook Sapho blonk hier uyt den roem. [Blad. 111]
Sapho, zommige schryven Sappho uytneemde Dichteres bygenaemd de thiende Zanggodin was van Mytylenen de hoofstad van t'eyland Lesbos. Zy had drie broeders. Larichus, Eurigius en Charaxus. Zy verhefte den eersten in haere gezangen, maer hoonde Charaxus, deezen wierd vermaerd door zyne genegendheyd voor de dertele Rhodope, welke eene Pyramide in Egypten gebouwd heeft. Sapho was niet uyter maete schoon, maer zy had in de gelaetstrekken iets zeer lieflyk en bevallig. Was bruyn en levendig van oogen. Zy trouwde met Cercolas, een en der rykste inwooners van 't Eyland Andros, aen wien zy eene dochter gebaerd heeft met naem Cleis na den naem van haer e Grootmoeder. Na het over- | |
| |
lyden van haeren Echtgenoot die zeer jong stierf, beminde zy boven maete Phaòn den schoonsten jongeling van Lesbos. Dien vluggen knaep was haer wel haest ontsnapt tot haer bitterste verdriet, zy zond haere brieven tot hem in Siciliën, maer ziende dat dit vrugteloos was, begaf zy zelf zich tot hem, maer noch haeren uytnemenden geest, nog haere blaekende liefde, noch haere verlokkende Versen, konden haer het hert van haeren onstandvastigen Phaon doen herwinnen, ten laetsten door wanhoop vervoerd, nam zy haeren toevlugt tot dat schriklyk hulpmiddel dat uytzinnige zoo vaek ter hand is. Zy benam haer zelf het dierbaer leven zich van de hooge rots Leucas in Acarnièn in Zee werpende.
Sapho leefde ten tyde van Stesicoras en Alcéus omtrent zes honderd jaeren voor Christus.
Ziet in Ovidius hoe zy haer zelf uytschildert. Sappho Phaoni Epistolâ XV.
Si mihi difficilis formam natura negavit,
Ingenio formoe damna rependo meoe.
Sum brevis: at nomen quod terras impleat omnes,
Est mihi: mensuram nominis ipsa fero.
Candida si non sum; placuit cepheïa perseo
Andromede, patrioe fusca colore suoe.
Et variis alboe junguntur soepe colomboe,
Et niger a vìridi turtur amatur ave.
Si nisi quoe facie poterit te digna videri,
Nulla futura tua est: nulla futura tua est.
Zy had dry vriendinnen, daer zy zeer nauw gezelschap mede hield, te weeten Attis, Telesilla en Megara, uyt welken hoofde haer veeltyds eene schandelyke en oneerlyke wellust te last gelegd word, en het word doorgaens geloofd dat haere minzieke drift door geen mannen kon voldaen worden, en zy zoo wel meesteressen als vryers wilde aen haere snoer hebben.
| |
(19) Homerus heeft wel eer ons d'eerste les gegeven [Blad. 112]
Res gestoe regumque ducumque et tristia bella, Horat. Art. Poëtic.
Een heldendicht is dan een bedryf van Koningen groote Veldheeren of vermaerde mannen in helden-versen geschreeven.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ
περὶ ποιητιϗῆς.
Ὀ μῆρος δὲ ἄλλα τε πολλὰ ἄξιος ἐπαινεῖσθαι ϗαὶ δὲ ϗαὶ τὄι μόνος τῶν ποιητῶν οὐϗ ἀγνοεῖ ὄ δεῖ ποιεῖν αὐτόν.
| |
| |
Homerus, om zoo veel hoedaenigheden lofweerdig, is het nog meer om dat hy alleen wel geweeten heeft, wat hem als dichter te doen was.
Het dry en twintigste hoofdstuk, paragraph 5.
De versen van Homerus, te weeten zyne heldendichten, zyn meest in alle taelen van Europa overgezet.
In 't jaer achtthien honderd achtthien is er zyne Ilias en Odyssea verscheenen in Nederduytsche versen gevolgd door Mr. Jan Van 's Gravenweert, gedrukt te Amsterdam. - Zoo be gint hy:
Achilles wrok, Godin! zy in uw' zang vermeld,
Die wrok, een bron van leed voor menig oorlogs held,
In 't bloeyendst van zyn jeugd ten afgrond neergezonden,
Wiens lyk ten voedsel bleef van roofgedierte en honden.
Maar zoo volbragt Jupyn zyn Godlyk raadsbesluit,
Sinds vyandschap, ontstaan door 't missen van hun buit
De ziel van Atreus telg, aan 't hoofd van 't heir verheven,
En Peleus Heldenspruit tot wraak had aangedreeven.
Den beroemden Engelschen dichter Pope, heeft ook de vertaeling van Homerus heldendichten aen zyn Vaderland geschonken, en den grootsten lof daer door behaeld. - Zoo begint hy:
Achilles' wrath, to greece the diréful spring
Of woes unnum ber'd, heav'nly Goddess, sing!
That wrath which hurld' to Pluto 's gloomy reign,
The souls of mighty chiefs untimely slain;
Whose limbs, unbury'd on the naked shore,
Devouring dogs and hungry vultures tore,
Sinee great Achilles and Atrides strove.
Such was the sovreign dcom, and such the will of jove.
De Helden-versen welke de Engelsche gebruyken zyn maer van vyf voeten: deeze zyn gerymde, maer andere groote dichters maeken er zonder rym.
B.V. Milton, Paradise lost. Verlooren Paradys.
BOOK. I.
Of man's first disobedience, and the fruit
Of that forbidden tree, whose mortal taste
Brougt death into the worl, and all our woe,
With loss of eden; till one greater man
Restore us, and regain the blissful seat,
| |
| |
Sing heavenly muse! that on the secret top
Of horeb, or of sinai, didst inspire
That shepherd, who first taught the chosen seed.
In the beginning how the heav'ns and earth
Rose out of chaos: or if sion hill
Delight thee more, and siloa s brook, that flowd
Fast by the oracle of God: i thence
Invoke thy aid to my advent'rous song;
That with no middle ffight intends to soar
Above 't aonian mount, while it pursues
Things unattempted yet in prose or rime.
Het welk ik aldus vertaeld heb:
Zing hemel zangeres! hoe, van God afgeweeken,
Den eerstgeschapen mensch zyn wetten ging verbreeken
En, ongehoorzaem, at van die verbooden vrugt,
Wier schaedelyken smaek ellende, bang gezugt,
En pynen smert en dood deed in de wereld stroomen;
Hoe hem het Paradys van Eden wierd ontnoomen;
Tot dat een grooter man het kwaed herstellen kon,
En dat gezegend oord van vreugden weder won.
Gy die op Horebs top of Sinaï voordeezen
Dien schaepen-hoeder in 't geheym hebt onderweezen,
En eerst verspreyden deed dat uytverkooren zaed.
Hoe uyt den Bajerts klomp en gansch mismaekten staet
En aerd' en hemelen op 't woord Gods zyn verscheenen
Of zult gy Sions berg, waer langs het beeksjen heenen
Weg bruyscht van Siloa, niet met meer lusten zien?
'T zy zoo, ik roep u aen, wil my uw hulpe biên,
Koom, wil myn stouten zang op onvergangbre toonen
Doen klinken, en zyn vaert verheffend hooger troonen,
Als 't Aonisch gebergt, terwyl hy wonderd meld,
In rym of onrym nooyt aen 's menschen oor verteld.
Het mag maer een bedryf of daed bezonderlyk ten doel hebben en alhoewel er veele andere bedryven in verhaeld worden. Zy moeten alle tot het zelfde bedryf betrekking hebben.
Homerus heeft twee Heldendichten geschreeven, zyne Ilias als het voortreffelykste aengemerkt, en zoo het schynt te blyken geschreeven in het bloeyen van zyn leven, bevat slegts de gramschap van Achilles, nogtans uyt zoo eene ge- | |
| |
ringe oorzaek, weet de kunst van den dichter zoo veele groote en merkwaerdige voorvallen te doen voortvloeyen.
Het tweede zyne Odyssoea geschreeven in ryperen ouderdom bevat slegts de te rug reys van Ulysses naer zyn Vaderland; verre van hier in alle de daeden van Ulysses leven te verhaelen, beschryft hy alleen alle de tegenspoeden, Schipbreuken, dooling, benauwtheden die hy moest lyden eer hy zyn voorgestelde wit konde bekoomen.
Zoo moet dan het Heldendicht, hoewel het uyt veele deelen bestaet nogtans maer een enkel geheel uytmaeken, waerschynelyk, en van vereyschte grootte zyn.
De grootte van 't Heldendicht word berekend uyt het getal versen waer uyt het bestaet of uyt de langheyd des tyds waer in 't bedryf moet geschieden. Zoo dat voor het getal versen, het wel acht of negen mael zoo veel versen vereyscht als het Treurspel.
De Ilias van Homerus bevat veertien duyzend en negentig versen, de Odyssea van den zelven twaelf duyzend dry honderd en den AEneas van Virgilius negen duyzend acht honderd en vyftig. Het verloren Paradys (Miltons Paradise lost) heeft er tien duyzend vyf honderd en vyf en zestig: wat de langheyd of ruymte van tyd aengaet, Aristoteles oordeelt dat zy moet gekoozen worden volgens de vereyschte noodzakelykheyd om van 't eene lot in een ander over te gaen, hoewel er geen vasten tyd bepaeld is; en terwyl men aen het bedryf van een Treurspel de lengte van eenen dag of eenige uren meer, toe staet, zoo mag men aen den loop, of het gedueren van een Heldendicht een geheel jaer vergunnen.
De byverdichtsels. (Episodia) zyn de bedryven die buyten het ontwerp verhaeld worden, maer nogtans tot meedere versiering daer aen gehegt worden en als deelen er van schynen, alhoewel het ontwerp zonder deeze bestaet. Een voorbeeld kan dit best verklaeren.
De aenkomst van AEneas in Italien na het verdelgen van Troye, het nieuw ryk aldaer gestigt, is het eerste en bezonderste bedryf, welk Virgilius onderneemt te verhaelen. Maer den val van Troye, die 't vertrek van AEneas voorging, en welken den Dichter wydloopig, verhaelt in zyn tweeden en derden boek, is een byverdichtsel het welk kon agterlaeten worden maer het welk niet te min veel belang aen het werk toe brengt. Hy doet Aneas door een tempeest op de kusten van Afrika werpen waer hy van Dido zeer menschlievend onthaeld word, en van haer verzogt zynde zyn lotgevallen te vertellen, dit, uyt beleefheyd niet weygeren kan.
Den togt van AEneas ter helle is ook een uytneemend by verdichtsel waer hy uyt den mond van Anchises zynen vader, het toekoomende lot en grootheyd van zyn geslacht, en laetste neeven verneemt.
| |
| |
Zoo ist dat de byverdichtsels, hoewel niet volstrekt noodzaekelyk om het byzonderste bedryf af te schetsen, het geheel werk schoonheyd en luyster by letten,
De zegging of uytdrukking van het Heldendicht vereyscht versen van zes voeten en half en zes voeten, dat is: twee reeken van derthien syllaben, met sleepende rymklanken, en twee van twaelf syllaben met staende rymklanken.
Deeze noemt men Alexandrynsche versen, om dat zy door juyste uytgestrektheyd van maet, byzonderlyk geschikt zyn om verheven en ernstige daeden af te schetsen.
BV. Uyt Adrianus Poirters, Masker van de wereld.
Als Mahomet den Vorst zich had te veld begeeven,
En deed des vyandsland door zyne wapens beeven
En met een magtig heir trock naer den oosten aen,
Om voor de hoofstad self zyn leger neer te slaen,
Niet een soo stercke slot, 't sy op een rots gelegen,
Of in een week moeras, men bragt den sleutel tegen,
De vrees die was'er in, men vlugtt'er over al,
En niemand weet gewis waer dat het gelden sal.
Of uyt het Duyfken in de steenrots van den zelfden. De zegeprael van Godfried Van Bouillion.
Steeckt Fama de trompet, richt op u vreughde vieren,
Pluckt palmen voor den helt, vlegt croonen van laurieren,
Jerusalem is in, de stadt die is vermant,
En op de vesten staen de vlagh en 't cruys geplant.
De bergen daer ontrent, en al de groen valleyen
Die koomen voor den Vorst den wegh met kruyt bespreyen,
De boomen buygen haer, de taeken sincken neer,
En wenschen aen Bouillion geluck en prys en eer;
Jae selfs de Cedron-beêck die over rouwe steenen
Voor desen altyt liep vol suchten en vol weenen,
Die schiet een silv're stroom ter eeren van den Helt,
Om dat hy door syn heyr het cruys weer heeft herstelt.
Aengezien onze tael zoo zeer met de Duytsche verwantschapt is, kan ik niet nalaeten hier by de aenteekeningen op het Heldendicht, van eenen beroemden Duytschen dichter te spreeken.
Frederic Gottlieb Klopstock, wierd gebooren te Quedlinborg in Oppersaxen, den 2 July 1724. Deezen dichter, was even groot zoo in het Lier- en Hel- | |
| |
dendicht, als in het Treurspeldicht. Hy was 't die uytvond een heldendicht op eene nieuwe maet op te stellen, (zyne Messiade) in twaelf gezangen, en stroophen van acht versen van ongelyke maet, ten getalle van 14,400, op de volgende wys:
Unstoflich feur, geist der liebe
Der Davids edlen liedern kraft
Empfindung und gewicht verschafft,
Entzunde meine schwachen triebe
Lass meinen frostigtragen geist,
Erwarmung und bewegung spûren
Ja lass mich eene sprache fûren,
Die spiesz und naglen gleicht, und deiener wurdig heisst.
De schoonheyd van dit werk plaetste Klopstock in den eersten rang der Heldendichters van zyn land. Bodmer, Breitinger, Gessner, en andere geleerde mannen hadden te Zurich eene letterkundige maetschappy opgerigt die de aendagt van Europa opwekte. Hy vond ten zelven tyde eene grooten beschermer in den Graef van Bermstorf, die hem ontbood naer Koppenhaegen.
Den schryver der Messiade kwam daer aen in 't jaer 1751. In het zelfde jaer door Hamborg reyzende, kreeg hy kennis met eene vrouwspersoon van groot verstand genoemd Meta Moller de welke ingenoomen door zyne groote begaefdheyd, hem zelf ten houwelyk verzogt, en met hem trouwde.
Zyne Lierdichten hebben hem den naem doen verwerven van Duytschen Pindarus. Hy munte ook even gelukkig in het Treurspel uyt. Hy overleed den 13 Maerte 1803.
Om te toonen hoe ver het Duytsch aen 't Vlaemsch gelykt, heb ik de boven staende versen op gelyke maet vertaeld.
Onsterflyk vier, o geest der liefde!
Die Davids edle zangen kragt,
Gevoel en ook gewigt verleent,
Doet myne zwakke drift ontgloeyen,
Laet myn yskouden traegen geest
Verwarming en beweeging voelen,
Ja laet my eene spraeke voeren,
Die spies en nagelen gelykt, u weerdig word.
| |
(20) Daer ziet gy Boudewyns, [Blad. 118]
Hier word byzonderlyk bedoeld Boudewyn den VIII. Graef van Vlaenderen, die met de kruys-vaerders opgetrokken zynde naer Palestynen met andere Christene
| |
| |
Prinsen, ter hulp geroepen wierd van den jongen Alexius erfgenaem van den troon van Constantinopelen. Den Oom van deezen jongen Prins had den troon overweldigd en Tursac Vader van Alexius, de oogen uytgesteeken.
De Christene Prinsen, bewoogen door het verzoek van dien jongen Prins, bestormden en namen de stad Constantinopelen in, verlosten den ouden Keyzer maer terwyl hy blind was, riepen zy zynen zoon Alexius tot Keyzer uyt.
Deezen 't jaer daer na mineedig geworden zynde, trokken de Christene Prinsen weder op tegen den Tyran, bemagtigden de Stad, welke zy plonderden en verwoesteden.
Naer deeze krygsverrigting wierd den Graef Boudewyn verkooren tot Keyzer van Constantinopelen, en in deze hoedaenigheyd gekroond door den Patriarch der Stad in de kerk der heylige Sophia in 't jaer ons heeren 1203.
| |
(21) Op hem, wien nooyt gerust Europas. [Blad. 118]
Karel den stouter Hertog van Borgondien, Graef van Vlaenderen en wettigen Vorst voor onze zeven-thien Provinciën zal tot het eynde der eeuwen in de geschiedenis, om zyne krygsdeugd en liefde tot de regtveerdigheyd vermaerd blyven. Hy is dood gebleeven in het beleg van Nancy in Lorreynen den 5 January in 't jaer 1476 oude tydrekening, of 1477, volgens de nieuwe.
Zyn Praelgraf, als ook dat van zyne dogter Maria Van Borgondien geplaetst in Onze Lieve Vrouwe Kerk, te Brugge, trekt nog altyd de verwondering der kunstenaers en vreemdelingen naer, wanneer zy deeze Stad bezoeken.
Wy hebben in onze vlaemsche geschiedenisse overvloed van stoffe, om zoo te zeggen, om een schoon Heldendicht voort te brengen. Had ik my over twintig jaeren in eene voordeeliger gelegentheyd bevonden ik had willen onderneemen een Heldendicht te schryven op den togt van Diederyk van Elsatien onzen Graef naer het heylig land, en het verkrygen ten loon van zyne dapperheyd en heldenmoed, van dat weerdig overblyfsel van onzen Zaligmaeker, het heylig Bloed van Christus op den Calvarie-berg uytgestort, het welk te Brugge sedert dien tyd bewaerd word en door de Godvrugt der geloovige altyd even ieverig bezogt en vereerd word. Dat dan wel eens eenen jongen dichter door Goddelyk vuer ontsteeken, dit uytvoere en voltrekke.
|
|
Auteursrechtvrij
