Uyt-spanningen

[p. 398]

84
Treur-gesang
Over d' elende der Pied-montoysen.⁺

Op den trant van, Doulants tweede Lachrime.⁺

I.

Reysig geselschap! dat den grijsen top¹
Van d' Alpes pleegt te schuwen;²
Climter nu eens op/
En siet in die Valleyen stoff van gru-wen:⁴
Siet daar/ hoe 's Hemels Magt/
Die Syons schut voor desen⁶

Pleeg te we-sen/

Nu haar glansch bewolckt heeft: en een duyst're nagt⁸
De werld-verligtend' Heerlijkheyd haar stra-len⁹

Doet dalen/

En sy/ die daar vaack sat Hemel-hoog/¹¹
Moet in holen/ Berg/ en Rots/ ellendig do-len.¹²

+ Titel Pied-montoysen: de bewoners van Piemont

+ Melodie: Deze tweede melodie uit Lachrimae of seven tears (1605) van John Dowland wordt alleen bij L. aangetroffen.

1 Reysig: reisvaardig

2 schuwen: vermijden

4 van gru-wen: tot ontzetting

6 Syons schut: Beschermer van Gods kinderen; voor desen: in vorige tijden

8 haar: nl. van 's Hemels Magt, r. 5; glansch: luister, aanzien; bewolckt: verduisterd

9 De stralen van haar roem die de wereld verlicht

11 sy: nl. de vervolgde kerk van Piemont

12 do-len: omdwalen

II.

Ah! nare stem! van 's Hemels diere bruyd/¹³
Gewend aan blijde psalmen.
Die nu al 't geluyd
Van d' Echo/ maar Ah! ah! doet weder galmen.¹⁶
Ick voeg mijn stem by de uw/
Ick wil met u in clagen

Uw leed dragen;

En by u my neer slaan van geselschap schuw.²⁰
Ah! was nu 't hooft maar water/ en cond 't herte²¹

Sijn smerte

Ten oog' uyt eens losen ah! ah! ah!²³
Maar nu branden// In 't verdriet mijn ingewanden.²⁴

13 nare: treurige, droefgeestige; diere: dierbare

16 weder galmen: terugkaatsen

20 neer slaan: zich vestigen; schuw: afkerig

21 Vgl. Jer. 9:1, ‘Och, dat mijn hoofd water ware en mijn oog een springader van tranen!’

23 losen: kwijtraken

24 Vgl. 1 Kon. 3:26, ‘(...) want haar ingewand ontstak over haar zoon (...).’

[p. 399]

[p. 400]

III.

't Heylig besluyt/ dat lang sijn kinders duldt/²⁵
Is nu aan 't yslijck baren;²⁶
En de tijd vervult/²⁷
Dat 't dier geslagt de suyvring moet ervaren.²⁸
Daar vlamt nu 't vreselijck oog/²⁹
En doen die felle blicken³⁰

Zyon schricken/

Gestelt (laas!) ten doelwit van so fel een boog:³²
Nu schijnt den Hemel toornig al haar clagten^33-34

Niet t' agten/^33-34

En die al haar Troost was/ Leeuw of beer;³⁵
Die haar inden// loop ten Hemel comt verslinden.³⁶

25 't Heylig besluyt: het heilig bestuur, dus: God; zie voor deze gehele strofe Klaagl. 2, met name vs. 5, ‘De Heere is geworden als een vijand’; en vs. 8, ‘De HEERE heeft gedacht te verderven den muur der dochter Sions’; duldt: spaart

26 Is bezig met het uitwerken van vreeswekkende zaken.

27 vervult: is aangebroken

28 't dier geslagt: het duurgekochte volk van God

29 't vreselijck oog: het vreeswekkend oog (van God)

30 felle: meedogenloze

32 laas!: helaas!

33-34 al (...) t'agten: op al haar klachten geen acht te slaan

33-34 al (...) t'agten: op al haar klachten geen acht te slaan

35 En die geheel haar troost was, is nu (voor haar) een leeuw of beer; vgl. Klaagl. 3:10, ‘Hij is mij een loerende beer, een leeuw in verborgen plaatsen.’

36 inden// loop ten Hemel: op weg naar de hemel

IV.

't Blijde gejuyg in d' oogst van Coorn en wijn
'T geen drèunde door de dalen
Slaat nu aan den quijn/³⁹
Als niemand druyf-gewas ten schuer derft halen.⁴⁰
't Padt treurt op berg end' in dal:
Men hoort in die valleyen

Niet dan schreyen⁴³

En siet niet dan woestheyd. daar het naar geschal⁴⁴
Van Goddeloos' in bloed-dorst uyt gelaten⁴⁵

Soldaten

Steeds juygt in den roov/ in quel/ als spel/⁴⁷
En met brand// van huys en hof verwoest de Landen.⁴⁸

39 Verstomt nu

40 Als: omdat; druyf-gewas: de druivenoogst

43 Niet dan: slechts

44 woestheyd: wildheid, onstuimigheid; daar: waar; naar geschal: akelig, beangstigend rumoer. De laatste regels van deze strofe vormen een tegenstelling met het begin; toen was er gejuich vanwege de wijnoogst.

45 in bloed-dorst uyt gelaten: ongebreideld bloeddorstig

47 in den roov: terwijl men aan het roven is; in quel/ als spel: terwijl men aan het folteren is alsof men een spel speelt

48 met brand: door brandstichting

V.

't Weerdige bloed van 's Hemels Knegten laas!⁴⁹
Daar drinckt sig d' eerde sat aan;
En 'er costlijck aas⁵¹
Daar slaat den beul/ en ruckt het dier sig mat aan.⁵²
Siet daar! daar blinckt het sweert!
Daar klinckt het door de keelen/⁵⁴

Door beck'nelen/⁵⁵

Daar! (oh! 'k sluyt mijn oogen voor dien slag verveert)⁵⁶
Daar rucktmen 't trillend suyg'ling van de borsten

Al dorstend.

Houdt vriend! Ey! waar heen? ey! sla niet toe!⁵⁹
Dat's gedaan: ligt breyn en bloed de moe'r in 't aansigt.⁶⁰

49 Weerdige: waardevolle

51 'er: hun; costlijck aas: (lett.) kostbare voedsel; bedoeld zijn de lichamen van 's Hemels Knegten, r. 49

52 sig mat aan: tot ze er moe van worden

54 klinct: slaat

55 beck'nelen: hersenpannen, schedels, vgl. Wreede vervolginge: ‘ende daer altesamen het hooft afgeslagen’

56 verveert: angstaanjagende

59 Houdt: houd op

60 breyn: hersenen; moe'r: moeder; aansigt: gezicht

[p. 401]

VI.

Wat sie ick ginder tuym'len in 't verschiet?^61-6461
So storten daar die trotsen^61-6462
(Wee! mijn oog die 't siet!)^61-64
't Onnosel volck te pletter op de rotsen:^61-6464
Die tuym'len van den top/
En kneusen op de stenen⁶⁶

Breyn en benen/

Tot dat d' adren trillend/ 't leven geven op.
Daar speetmen 't levend mensschap aan de taatse'/⁶⁹

En laatse^70-71

So t' seet/ en vergaan/ bestaan/ vergaan;^70-71
Want dat duyr' is pijn van duysend do'on besuyren.⁷²

61-64 Vgl. Wreede vervolginge, 17: ‘een cleen kint in doecken gewonden, ende (...) wierpen 'tselve benevens meer andere van de bergen in een steylen afgront.’

61 ginder: ginds; in 't verschiet: in de verte

61-64 Vgl. Wreede vervolginge, 17: ‘een cleen kint in doecken gewonden, ende (...) wierpen 'tselve benevens meer andere van de bergen in een steylen afgront.’

62 die trotsen: die kwaadwillige lieden

61-64 Vgl. Wreede vervolginge, 17: ‘een cleen kint in doecken gewonden, ende (...) wierpen 'tselve benevens meer andere van de bergen in een steylen afgront.’

61-64 Vgl. Wreede vervolginge, 17: ‘een cleen kint in doecken gewonden, ende (...) wierpen 'tselve benevens meer andere van de bergen in een steylen afgront.’

64 Onnosel: onschuldig

66 kneusen: breken

69 speetmen: spiest men; mensschap: mensen; taatse': puntige ijzers, vgl. WNT XVI, 680

70-71 Lees: En laat hen zo, in die toestand, achter en laat hen een langzame dood sterven.

70-71 Lees: En laat hen zo, in die toestand, achter en laat hen een langzame dood sterven.

72 dat duyr': de duur (daarvan); do'on: doden; besuyren: doorstaan, vgl WNT II, 2504

VII.

Iselijckheyd! Dus siet de son sig blind⁷³
Aan 't gruwlijck dat ick daar sie/
Sie daar rucktmen 't kind
Niet nu uyt 's moeders liefden-armen: maar die
Die schendt de plaatse daar 't^77-80
Des Hemels sorg het leven^77-80

Had gegeven/^77-80

En/ eer 't oyt de son sag/ heymlijck had bewaart.^77-8080
Wat Tyger soud sig/ aan dat vat/ niet schromen⁸¹

Te comen?

O wee! 't oog beswijckt van clagt o wee!
En met 't stickend lam swijgt ook mijn tong al snickend.⁸⁴

Ruste.

73 Iselijckheyd: gruwelijkheid; Dus: zo

77-80 de plaatse (...) bewaart: nl. de moederschoot, de baarmoeder, vgl. Hosea 14:1

77-80 de plaatse (...) bewaart: nl. de moederschoot, de baarmoeder, vgl. Hosea 14:1

77-80 de plaatse (...) bewaart: nl. de moederschoot, de baarmoeder, vgl. Hosea 14:1

77-80 de plaatse (...) bewaart: nl. de moederschoot, de baarmoeder, vgl. Hosea 14:1

80 heymlijck: in het verborgene

81 dat vat: nl. de moederschoot; sig (...) schromen: vrezen

84 't stickend lam: nl. het kind dat uit de moederschoot te voorschijn komt en nu sterft. Na swijgt ook mijn tong al snickend volgt een Ruste, bedoeld om de gezongen stof te mediteren.

VIII.

Ruste mijn tong nog rust de wreedheyd niet.⁸⁵
'k Moet weer/ al weer aan 't clagen;
'T is in sulck verdriet
Van Zyon/ 't minst met haar haar smert te dragen.
Daar schendmen vrouw en maagt.
Dat kind was nauwlijckx houwbaar/⁹⁰

Siet haar rouw daar!

En nog al haar rouw niet: Hoort hoe meer geplaagt/⁹²
Men vult met stenen (wreetheyd noyt gevonden!)⁹³

't Geschonden/⁹⁴

En drijft d' arme wigters heen ter been/⁹⁵
Tot hen 't leven dus amegtig moest begeven.⁹⁶

85 nog: nochtans

90 houwbaar: huwbaar

92 geplaagt: gekweld

93 Vgl. Wreede vervolginge, 17: ‘hebben sy deselve stenen in het lichaam gesteken’

94 Hetgeen geschonden is, nl. vrouw en maagt, r. 89

95 drijft (...) been: jaagt (...) lopend weg; wigters: meisjes, schepseltjes

96 amegtig: afgemat, uitgeput

[p. 402]

IX.

Daar rooftmen een de cled'ren tot op 't naackt/^97-10997
En snijdt hemrond om henen/^97-10998
Tot hy gansch mis-maackt^97-109
Niet is dan wond en bloed van hooft ten benen:^97-109100
Thans vrijft de wreetheyd 't sout^97-109101
En bus-poer in de leden^97-109102

So gesneden/^97-109

En werpt hem een cleet om^97-109
Onbarmhertig stout/^97-109105
Een cleed in geest van wijn gedopt/ dat 't herte^97-109106

Van smerte^97-109

Vercrimpt/ dan men steeckt het vier in 't cleed/^97-109108
Tot de versche sneede en schroey de siel uytpersen.^97-109109

97-109 Vgl. Wreede vervolginge: ‘hebbende in de opgesneden lichamen sout ende buscruyt gevreven’; en Waerachtigh en grondigh verhael: ‘ende hare hembden in Brandewijn gedoopt hebbende/ trocken hen die wederom aen; ende deselve in brandt stekende/ hebben sy deselve aen hare alreede soo gemartelde lichamen verbrandt.’

97 tot op 't naackt: tot op 't blote lijf

97-109 Vgl. Wreede vervolginge: ‘hebbende in de opgesneden lichamen sout ende buscruyt gevreven’; en Waerachtigh en grondigh verhael: ‘ende hare hembden in Brandewijn gedoopt hebbende/ trocken hen die wederom aen; ende deselve in brandt stekende/ hebben sy deselve aen hare alreede soo gemartelde lichamen verbrandt.’

98 Latere edities hebben hem rond om.

97-109 Vgl. Wreede vervolginge: ‘hebbende in de opgesneden lichamen sout ende buscruyt gevreven’; en Waerachtigh en grondigh verhael: ‘ende hare hembden in Brandewijn gedoopt hebbende/ trocken hen die wederom aen; ende deselve in brandt stekende/ hebben sy deselve aen hare alreede soo gemartelde lichamen verbrandt.’

97-109 Vgl. Wreede vervolginge: ‘hebbende in de opgesneden lichamen sout ende buscruyt gevreven’; en Waerachtigh en grondigh verhael: ‘ende hare hembden in Brandewijn gedoopt hebbende/ trocken hen die wederom aen; ende deselve in brandt stekende/ hebben sy deselve aen hare alreede soo gemartelde lichamen verbrandt.’

100 ten: tot aan de

97-109 Vgl. Wreede vervolginge: ‘hebbende in de opgesneden lichamen sout ende buscruyt gevreven’; en Waerachtigh en grondigh verhael: ‘ende hare hembden in Brandewijn gedoopt hebbende/ trocken hen die wederom aen; ende deselve in brandt stekende/ hebben sy deselve aen hare alreede soo gemartelde lichamen verbrandt.’

101 de wreetheyd: nl. de wrede soldaten

97-109 Vgl. Wreede vervolginge: ‘hebbende in de opgesneden lichamen sout ende buscruyt gevreven’; en Waerachtigh en grondigh verhael: ‘ende hare hembden in Brandewijn gedoopt hebbende/ trocken hen die wederom aen; ende deselve in brandt stekende/ hebben sy deselve aen hare alreede soo gemartelde lichamen verbrandt.’

102 bus-poer: buskruit

97-109 Vgl. Wreede vervolginge: ‘hebbende in de opgesneden lichamen sout ende buscruyt gevreven’; en Waerachtigh en grondigh verhael: ‘ende hare hembden in Brandewijn gedoopt hebbende/ trocken hen die wederom aen; ende deselve in brandt stekende/ hebben sy deselve aen hare alreede soo gemartelde lichamen verbrandt.’

97-109 Vgl. Wreede vervolginge: ‘hebbende in de opgesneden lichamen sout ende buscruyt gevreven’; en Waerachtigh en grondigh verhael: ‘ende hare hembden in Brandewijn gedoopt hebbende/ trocken hen die wederom aen; ende deselve in brandt stekende/ hebben sy deselve aen hare alreede soo gemartelde lichamen verbrandt.’

97-109 Vgl. Wreede vervolginge: ‘hebbende in de opgesneden lichamen sout ende buscruyt gevreven’; en Waerachtigh en grondigh verhael: ‘ende hare hembden in Brandewijn gedoopt hebbende/ trocken hen die wederom aen; ende deselve in brandt stekende/ hebben sy deselve aen hare alreede soo gemartelde lichamen verbrandt.’

105 stout: gemeen

97-109 Vgl. Wreede vervolginge: ‘hebbende in de opgesneden lichamen sout ende buscruyt gevreven’; en Waerachtigh en grondigh verhael: ‘ende hare hembden in Brandewijn gedoopt hebbende/ trocken hen die wederom aen; ende deselve in brandt stekende/ hebben sy deselve aen hare alreede soo gemartelde lichamen verbrandt.’

106 geest van wijn: brandewijn; gedopt: gedoopt, gedrenkt

97-109 Vgl. Wreede vervolginge: ‘hebbende in de opgesneden lichamen sout ende buscruyt gevreven’; en Waerachtigh en grondigh verhael: ‘ende hare hembden in Brandewijn gedoopt hebbende/ trocken hen die wederom aen; ende deselve in brandt stekende/ hebben sy deselve aen hare alreede soo gemartelde lichamen verbrandt.’

97-109 Vgl. Wreede vervolginge: ‘hebbende in de opgesneden lichamen sout ende buscruyt gevreven’; en Waerachtigh en grondigh verhael: ‘ende hare hembden in Brandewijn gedoopt hebbende/ trocken hen die wederom aen; ende deselve in brandt stekende/ hebben sy deselve aen hare alreede soo gemartelde lichamen verbrandt.’

108 dan: vervolgens; vier: vuur

97-109 Vgl. Wreede vervolginge: ‘hebbende in de opgesneden lichamen sout ende buscruyt gevreven’; en Waerachtigh en grondigh verhael: ‘ende hare hembden in Brandewijn gedoopt hebbende/ trocken hen die wederom aen; ende deselve in brandt stekende/ hebben sy deselve aen hare alreede soo gemartelde lichamen verbrandt.’

109 versche: pas aangebrachte; schroey: brand

X.

Hoe grysicheyd gespaart is van 't gevaar^110110-116
Sal Pierre Symon tuygen.^110-116111
Die/ van hondert jaar/^110-116
Men 't hooft met cragt ten benewaarts Deed buygen:^110-116
En/ met sijn stock-oud' Ega/^110-116
Men deed te bersten plotsen^110-116115

Van de rotsen.^110-116

Vraagt my niet na 't kindschap:
Want daar yss' ick na¹¹⁸
Te sien; als ick twe schelmen hoor de nieren^119-121

De spieren^119-121

Van dat kindje (vattend elck een been)^119-121
Wreedlijck rucken/ en t' saam schermen met de stucken.

110 grysicheyd: ouderdom

110-116 Vgl. Wreede vervolginge, 17: ‘anderen hebben sy heel naackt de hoofden tusschen de benen gebonden ende also gebonden van de Steylten inde diepten laten afrollen, sonder te verschonen een seker Man van Agrogne genaamt Pierre Simon out 100. jaren noch sijn Vrouwe out 95. jaren.’

110-116 Vgl. Wreede vervolginge, 17: ‘anderen hebben sy heel naackt de hoofden tusschen de benen gebonden ende also gebonden van de Steylten inde diepten laten afrollen, sonder te verschonen een seker Man van Agrogne genaamt Pierre Simon out 100. jaren noch sijn Vrouwe out 95. jaren.’

111 Daarvan is Pierre Symon het bewijs.

110-116 Vgl. Wreede vervolginge, 17: ‘anderen hebben sy heel naackt de hoofden tusschen de benen gebonden ende also gebonden van de Steylten inde diepten laten afrollen, sonder te verschonen een seker Man van Agrogne genaamt Pierre Simon out 100. jaren noch sijn Vrouwe out 95. jaren.’

110-116 Vgl. Wreede vervolginge, 17: ‘anderen hebben sy heel naackt de hoofden tusschen de benen gebonden ende also gebonden van de Steylten inde diepten laten afrollen, sonder te verschonen een seker Man van Agrogne genaamt Pierre Simon out 100. jaren noch sijn Vrouwe out 95. jaren.’

110-116 Vgl. Wreede vervolginge, 17: ‘anderen hebben sy heel naackt de hoofden tusschen de benen gebonden ende also gebonden van de Steylten inde diepten laten afrollen, sonder te verschonen een seker Man van Agrogne genaamt Pierre Simon out 100. jaren noch sijn Vrouwe out 95. jaren.’

110-116 Vgl. Wreede vervolginge, 17: ‘anderen hebben sy heel naackt de hoofden tusschen de benen gebonden ende also gebonden van de Steylten inde diepten laten afrollen, sonder te verschonen een seker Man van Agrogne genaamt Pierre Simon out 100. jaren noch sijn Vrouwe out 95. jaren.’

115 plotsen: neervallen, WNT, XII, 2799

110-116 Vgl. Wreede vervolginge, 17: ‘anderen hebben sy heel naackt de hoofden tusschen de benen gebonden ende also gebonden van de Steylten inde diepten laten afrollen, sonder te verschonen een seker Man van Agrogne genaamt Pierre Simon out 100. jaren noch sijn Vrouwe out 95. jaren.’

118 yss': word met afgrijzen bevangen; na: naar

119-121 Vgl. Wreede vervolginge, 17: ‘Twee Soldaten namen tusschen haer beyde een een van dese onnosele creaturen d'een by 't een ender d'ander by het ander been, naer dat sy het van een gescheurt hadden, sloegen malkander daer mede om 't hooft.’

119-121 Vgl. Wreede vervolginge, 17: ‘Twee Soldaten namen tusschen haer beyde een een van dese onnosele creaturen d'een by 't een ender d'ander by het ander been, naer dat sy het van een gescheurt hadden, sloegen malkander daer mede om 't hooft.’

119-121 Vgl. Wreede vervolginge, 17: ‘Twee Soldaten namen tusschen haer beyde een een van dese onnosele creaturen d'een by 't een ender d'ander by het ander been, naer dat sy het van een gescheurt hadden, sloegen malkander daer mede om 't hooft.’

[p. 403]

XI.

Gruwelijckheyd slaat dog de maat in 't lied/¹²³
Dat wy nu treurig sugten/¹²⁴
En ons hoog verdriet¹²⁵
Schept aas en groey uyt d' yslijcke gerugten.¹²⁶
Bolt dan vry 't schricklijckste uyt:¹²⁷
Twe hadden 't rampig leven^128-135128

Tien gegeven^128-135129

En met sorg gequeeckt: Die^128-135
Moordt-men voor haar oog!^128-135
Mijn digt is on-digt want ick kan 't niet micken^128-135132

Van schricken:^128-135

Daar ick noch twe schelmen sie verwoed^128-135134
Als tien vollen kinderhoofden speels-wijs rollen.^128-135135

123 slaat (...) de maat: geeft de maat aan; dog: werkelijk

124 treurig: treurend

125 hoog: groot

126 Schept aas en groey: krijgt voedsel en neemt toe; gerugten: berichten

127 Bolt (...) uyt: zeg het vreselijkste dan maar, vgl. WNT XVII (3), 252, 253

128-135 Vgl. Wreede vervolginge, 19: ‘een man ende sijn vrouw, die God de Heer tien kinderen verleent hebbende, deselve in de vrese des Heeren op getrocken hadden (..) soo dwongen sy deselve aanschouwers te wesen vande wreetheyt die sy aan dese tien onnoselen opgeoffert kinderen in het werk stelden, te weten, sy sneden de selve altemaal het hooft af, daar na rolden sy met de selve in 't aansien van hare ouders als men met de bollen doet.’

128 Twe: nl. een echtpaar; rampig: rampzalig

128-135 Vgl. Wreede vervolginge, 19: ‘een man ende sijn vrouw, die God de Heer tien kinderen verleent hebbende, deselve in de vrese des Heeren op getrocken hadden (..) soo dwongen sy deselve aanschouwers te wesen vande wreetheyt die sy aan dese tien onnoselen opgeoffert kinderen in het werk stelden, te weten, sy sneden de selve altemaal het hooft af, daar na rolden sy met de selve in 't aansien van hare ouders als men met de bollen doet.’

129 Tien: aan tien (kinderen)

128-135 Vgl. Wreede vervolginge, 19: ‘een man ende sijn vrouw, die God de Heer tien kinderen verleent hebbende, deselve in de vrese des Heeren op getrocken hadden (..) soo dwongen sy deselve aanschouwers te wesen vande wreetheyt die sy aan dese tien onnoselen opgeoffert kinderen in het werk stelden, te weten, sy sneden de selve altemaal het hooft af, daar na rolden sy met de selve in 't aansien van hare ouders als men met de bollen doet.’

128-135 Vgl. Wreede vervolginge, 19: ‘een man ende sijn vrouw, die God de Heer tien kinderen verleent hebbende, deselve in de vrese des Heeren op getrocken hadden (..) soo dwongen sy deselve aanschouwers te wesen vande wreetheyt die sy aan dese tien onnoselen opgeoffert kinderen in het werk stelden, te weten, sy sneden de selve altemaal het hooft af, daar na rolden sy met de selve in 't aansien van hare ouders als men met de bollen doet.’

128-135 Vgl. Wreede vervolginge, 19: ‘een man ende sijn vrouw, die God de Heer tien kinderen verleent hebbende, deselve in de vrese des Heeren op getrocken hadden (..) soo dwongen sy deselve aanschouwers te wesen vande wreetheyt die sy aan dese tien onnoselen opgeoffert kinderen in het werk stelden, te weten, sy sneden de selve altemaal het hooft af, daar na rolden sy met de selve in 't aansien van hare ouders als men met de bollen doet.’

132 Mijn (...) on-digt: mijn gedicht is geen gedicht meer; micken: juist formuleren

128-135 Vgl. Wreede vervolginge, 19: ‘een man ende sijn vrouw, die God de Heer tien kinderen verleent hebbende, deselve in de vrese des Heeren op getrocken hadden (..) soo dwongen sy deselve aanschouwers te wesen vande wreetheyt die sy aan dese tien onnoselen opgeoffert kinderen in het werk stelden, te weten, sy sneden de selve altemaal het hooft af, daar na rolden sy met de selve in 't aansien van hare ouders als men met de bollen doet.’

128-135 Vgl. Wreede vervolginge, 19: ‘een man ende sijn vrouw, die God de Heer tien kinderen verleent hebbende, deselve in de vrese des Heeren op getrocken hadden (..) soo dwongen sy deselve aanschouwers te wesen vande wreetheyt die sy aan dese tien onnoselen opgeoffert kinderen in het werk stelden, te weten, sy sneden de selve altemaal het hooft af, daar na rolden sy met de selve in 't aansien van hare ouders als men met de bollen doet.’

134 verwoed: razend

128-135 Vgl. Wreede vervolginge, 19: ‘een man ende sijn vrouw, die God de Heer tien kinderen verleent hebbende, deselve in de vrese des Heeren op getrocken hadden (..) soo dwongen sy deselve aanschouwers te wesen vande wreetheyt die sy aan dese tien onnoselen opgeoffert kinderen in het werk stelden, te weten, sy sneden de selve altemaal het hooft af, daar na rolden sy met de selve in 't aansien van hare ouders als men met de bollen doet.’

135 Als: terwijl; speels-wijs: alsof er mee gespeeld wordt

XII.

Dien nu de wrede goedheyd van 't gespuys¹³⁶
Het leven had geschoncken/
Of die haav' en huys¹³⁸
Ont-gingen voor den moord-priem in speloncken:¹³⁹
Dees stond een wreder druck/¹⁴⁰
Een dood van duysen uyren¹⁴¹

Te besuyren:

En scheen and'rer sweerd-moord¹⁴³
Slegs enckel geluck/
Als sy gesond of sieck/ en Jong of oude

Van koude

In vorst/ ys/ sneeuw/ erbermlijck naackt
Dood-bevriesen/ of haar le'en met pijn verliesen.¹⁴⁸

136 Dien: aan wie

138 die: degenen die

139 Ont-gingen: ontvluchtten; voor den moord-priem: om de moordende dolk te ontlopen

140 druck: verdrukking

141 duysen: Latere drukken hebben duysend.

143 sweerd-moord: de moord door het zwaard

148 le'en: ledematen, vgl. Wreede vervolginge: ‘daar warender oock veel met naakte voeten en beenen (...) die door Snee en Ys afgevrooren ende afgeset syn.’

XIII.

O wee mijn oog! ick twijfel of gy meer
Vermoeyd sijt van uw schreyen/
Of van al den deer¹⁵¹
Te sien/ dien wreedheyd toont in die valleyen.
'K sie al om brand/ vlam en roock;
'K sie niet dan bloed-revieren

Om my swieren:¹⁵⁵

O wee! wee mijn oogen!
Wee! mijn ooren oock!
Van so een huylen/ gillen/ kermen claaglijck

Ondraaglijck!

151 den deer: de jammer en smart

155 Zich om mij heen slingeren.

[p. 404]

160

Als rots/ en klip weder bauwt; en brengt¹⁶⁰

 

't Hayr aan 't rijsen/ 't hert aan 't smelten/ in dit ysen.¹⁶¹

160 weder bauwt: weerkaatst

161 dit ysen: deze afgrijselijke, afschrikwekkende toestand

XIV.

O wee mijn hert! wat herten morslen plag¹⁶²
Comt my gelijck te voren:¹⁶³
't Suygelingje lag^164-165
En speelde doe men 't quam aan degens boren:^164-165165
My deert dien Jong-cloecken helt:
Die teedre met haar oogen¹⁶⁷

Steelt medogen:¹⁶⁸

Maar sie daar die swangre:
Die in swarer nood.¹⁷⁰
Al was nog lijd'lijck/ maar dat al die drucken¹⁷¹

Gelucken

Op Zyon; dat costlijck Hemelsch saat¹⁷³
Doet ons hygen maar te cort; dus laat ons swijgen.¹⁷⁴

2 RUSTE.

162 wat (...) plag: wat harten pleegt te vermorzelen

163 Komt tegelijk op mij af.

164-165 lag En speelde: lag te spelen

164-165 lag En speelde: lag te spelen

165 doe: toen

167 teedre: jong meisje

168 Wekt medelijden op.

170 De pers. v. ‘is’ ontbreekt

171 Al (...) lijd'lijck: Dit alles was nog te verdragen; drucken: verdrukkingen

173 Hemelsch saat: Gods volk, vgl. Rom. 9:8 en de spreuk van Tertullianus ‘Een zaad is het bloed der christenen’

174 ons hygen: L. bedoelt dit droevige gedicht over de gebeurtenissen in Piemont; Doet (...) te cort: schiet tekort

XV.

Als nu de moord en 't yselijck bejag¹⁷⁵
Sijn sat hadd' aan 't geleden/¹⁷⁶
Bragt de verdere dag
Een schijn van Calmt en schafte Zyon vrede:¹⁷⁸
Een hert- en vreed-lose vreed/¹⁷⁹
Om door bedriegeryen

't Andre ly'en

Langsaam toe te dienen/
Hoe wel even wreed.
Men bouwd' een steene sterckt' in d' ingewanden¹⁸⁴

Der landen/¹⁸⁵

En vuld die met wrede crijgers/ laas!
Welckers hoofden/ moord gewoon/ maar wreetheyd loofden.¹⁸⁷

175 't yselijck bejag: de vreselijke jacht

176 Verzadigd was door het geledene

178 Calmt: rust

179 Een onbarmhartige vrede die geen echte vrede was

184 sterckt': burcht; d' ingewanden: het hart, centrum

185 Van de landstreek

187 hoofden: officieren; maar: slechts; loofden: beloofden

XVI.

Dus was de vreed maar stadigen alarm¹⁸⁸
In plaatse van verquicken/¹⁸⁹
End en bragt/ oh arm!¹⁹⁰
Niet 's dags dan vrees' en 's nagts maar schric op schricken.

188 Dus: op die manier; stadigen alarm: een steeds voortdurende onrust

189 verquicken: opluchting, verademing

190 Ontkennend part. en hoort bij Niet, r. 191

[p. 405]

 

En sat die weer-loose duyv¹⁹²

 

Slegs op de wree genaden¹⁹³

 

Van die traden¹⁹⁴

195

Op all' haar vryheden/

 

Met een trots gesnuyv.¹⁹⁶

 

Wie sal ons al dien baldaad wrevelmoedig^197-198

 

En bloedig^197-198

 

Van 't wreed uytgelaten oorlogs-volck¹⁹⁹

200

(In der hellen/ slegs gesmeedt) te regt vertellen?²⁰⁰

192 die weer-loose duyv: nl. de weerloze bevolking van Piemont, vgl. Ps. 74:19, ‘Geef aan het wild gedierte de ziel Uwer tortelduif niet over.’

193 de wree genaden: vgl. Spr. 12:10, ‘maar de barmhartigheden der goddelozen zijn wreed.’

194 die: degenen die

196 gesnuyv: snoeverij

197-198 baldaad wrevelmoedig En bloedig: kwaadaardige en bloedige wandaden

197-198 baldaad wrevelmoedig En bloedig: kwaadaardige en bloedige wandaden

199 wreed uytgelaten: bandeloos wrede

200 gesmeedt: uitgebroed; te regt: op de juiste manier

XVII.

't Waardige pand/ des Hemels suyv're dienst²⁰¹
Wierd in een dal dien vromen/²⁰²
Op het onvoorsienst/
Met al het Christen-onderwijs/ benomen.²⁰⁴
Een on-verdraaglijck gebod!
Waar sagmen 's waarheyds glansen²⁰⁶

So beschansen/²⁰⁷

Dat sy nergens uyt berst?
Ligten is haar Lot.²⁰⁹
Dies houdtmen aan (wien soud de jeugd niet deeren?)²¹⁰

In 't leeren/²¹¹

Naar d' aal-oude vryheyd; end' en leedt²¹²
Dat de wetten// dienst/ gewis/ nog hercomst pletten.²¹³

201 Het waardevolle bezit, de zuivere godsdienstoefeningen

202 in een dal: nl. in één van de dalen waarin de protestantse inwoners van Piemont gevestigd waren

204 het Christen-onderwijs: met name de catechese door de predikanten; benomen: afgenomen

206 's waarheyds glansen: het licht der waarheid

207 beschansen: onderdrukt worden

209 Verlichting geven is haar voorbestemming.

210 Dies: daarom; wien (...) deeren?: wie zou het lot van de jeugd niet ter harte gaan?

211 leeren: onderwijs geven, catechiseren

212 end' en leedt: en men duldde niet (en als ontk. part.)

213 Dat de wetten (van het nieuwe bewind) de godsdienst- en gewetensvrijheid of de tradities geweld aandoen.

XVIII.

Daar was de schuld van Ongehoorsaamheyd
Der yverigste mannen/
In de dienstbaarheyd^216-217
Des Hemels onverwrick'lijck ingespannen.^216-217
Daar valtmen op haar aan:
En eyscht' er sesmaal tienen/

Die in 't dienen²²⁰

Met raad/ daad/ en wijsheyd
Plegen hegt te staan.²²²
Dat is/ men eyscht der swacke lieden cragten/²²³

Die agten

Sig in sulck verlies ten grond ontbloot:²²⁵
Dies sig 't sterven kiesen dan haar Leraers derven.²²⁶

216-217 In (...) ingespannen: achtergepl. bijv. bep. bij mannen, r. 215

216-217 In (...) ingespannen: achtergepl. bijv. bep. bij mannen, r. 215

220 dienen: nl. van de protestantse gemeenten als predikant

222 hegt: pal

223 Dat is: dat betekent; cragten: steunpilaren

225 ten grond ontbloot: de grond onder de voeten weggenomen

226 Die daarom liever zouden sterven dan hun leraars te moeten missen.

[p. 406]

XIX.

Daar nu/ sie daar! de schuld van gansch den hoop!²²⁷
Daar vlegtmen nu de roeden/²²⁸
Daar men meed goed coop²²⁹
Op al 't ellendig volck begint te woeden.²³⁰
Men sendt hen crijgs-lieden toe/
Die 't gansche land door-wand'len:

En mis-hand'len^233-247

Der gesinden voor-raad:^233-247234
Op 't velt schaap en koe:^233-247
Den rijpen vrugt des wijngaards hen ontplucken/^233-247

En rucken^233-247

Den ranck met de wortels d' aarden uyt:^233-247
En verbranden pers en kuyp met dertel' handen.^233-247239

227 gansch den hoop: de gehele menigte

228 roeden: beeldspraak voor strafmaatregelen

229 goed coop: gemakkelijk

230 woeden: als een razende slaan

233-247 Vgl. Waerachtigh en grondigh verhael: ‘dat voeder af te knagen/ te plonderen ende rooven: wechnemende wat sy konden daer van brengen; het overgeblevene verbrandt/ den wijn uytgestort/ ende alles/ wat konde verbrandt worden/ met vyer aangesteken.’

233-247 Vgl. Waerachtigh en grondigh verhael: ‘dat voeder af te knagen/ te plonderen ende rooven: wechnemende wat sy konden daer van brengen; het overgeblevene verbrandt/ den wijn uytgestort/ ende alles/ wat konde verbrandt worden/ met vyer aangesteken.’

234 gesinden: gezinnen

233-247 Vgl. Waerachtigh en grondigh verhael: ‘dat voeder af te knagen/ te plonderen ende rooven: wechnemende wat sy konden daer van brengen; het overgeblevene verbrandt/ den wijn uytgestort/ ende alles/ wat konde verbrandt worden/ met vyer aangesteken.’

233-247 Vgl. Waerachtigh en grondigh verhael: ‘dat voeder af te knagen/ te plonderen ende rooven: wechnemende wat sy konden daer van brengen; het overgeblevene verbrandt/ den wijn uytgestort/ ende alles/ wat konde verbrandt worden/ met vyer aangesteken.’

233-247 Vgl. Waerachtigh en grondigh verhael: ‘dat voeder af te knagen/ te plonderen ende rooven: wechnemende wat sy konden daer van brengen; het overgeblevene verbrandt/ den wijn uytgestort/ ende alles/ wat konde verbrandt worden/ met vyer aangesteken.’

233-247 Vgl. Waerachtigh en grondigh verhael: ‘dat voeder af te knagen/ te plonderen ende rooven: wechnemende wat sy konden daer van brengen; het overgeblevene verbrandt/ den wijn uytgestort/ ende alles/ wat konde verbrandt worden/ met vyer aangesteken.’

233-247 Vgl. Waerachtigh en grondigh verhael: ‘dat voeder af te knagen/ te plonderen ende rooven: wechnemende wat sy konden daer van brengen; het overgeblevene verbrandt/ den wijn uytgestort/ ende alles/ wat konde verbrandt worden/ met vyer aangesteken.’

239 pers en kuyp: de wijnpersen en -kuipen; dertel': overmoedige

XX.

't Schone gewas beloofden op het veld^233-247
Hunn winter-troost te sijne:^233-247241
Maar Helas! 't geweld^233-247
Verpletten 't al/ en deed sijn glansch verdwijnen.^233-247243
De wijn die nog in het Vat^233-247
Bewaart was sy verschoncken/^233-247245

En verdroncken/^233-247

En quisten het ov'rig^233-247247
Ter aard' uyt-gespatt.
Thans vielmen aan den Kerck-roof en 't verbranden^249-252249

Der wanden/^249-252250

Die 't Heyl so vaack hadden weer-gegalmt/^249-252251
Om die treuren Godsdienst-loos van daar te scheuren.^249-252252

233-247 Vgl. Waerachtigh en grondigh verhael: ‘dat voeder af te knagen/ te plonderen ende rooven: wechnemende wat sy konden daer van brengen; het overgeblevene verbrandt/ den wijn uytgestort/ ende alles/ wat konde verbrandt worden/ met vyer aangesteken.’

233-247 Vgl. Waerachtigh en grondigh verhael: ‘dat voeder af te knagen/ te plonderen ende rooven: wechnemende wat sy konden daer van brengen; het overgeblevene verbrandt/ den wijn uytgestort/ ende alles/ wat konde verbrandt worden/ met vyer aangesteken.’

241 troost: hulp

233-247 Vgl. Waerachtigh en grondigh verhael: ‘dat voeder af te knagen/ te plonderen ende rooven: wechnemende wat sy konden daer van brengen; het overgeblevene verbrandt/ den wijn uytgestort/ ende alles/ wat konde verbrandt worden/ met vyer aangesteken.’

233-247 Vgl. Waerachtigh en grondigh verhael: ‘dat voeder af te knagen/ te plonderen ende rooven: wechnemende wat sy konden daer van brengen; het overgeblevene verbrandt/ den wijn uytgestort/ ende alles/ wat konde verbrandt worden/ met vyer aangesteken.’

243 Verpletten: vernietigde; glansch: voortreffelijkheid, luister

233-247 Vgl. Waerachtigh en grondigh verhael: ‘dat voeder af te knagen/ te plonderen ende rooven: wechnemende wat sy konden daer van brengen; het overgeblevene verbrandt/ den wijn uytgestort/ ende alles/ wat konde verbrandt worden/ met vyer aangesteken.’

233-247 Vgl. Waerachtigh en grondigh verhael: ‘dat voeder af te knagen/ te plonderen ende rooven: wechnemende wat sy konden daer van brengen; het overgeblevene verbrandt/ den wijn uytgestort/ ende alles/ wat konde verbrandt worden/ met vyer aangesteken.’

245 verschoncken: schonken (zij) op

233-247 Vgl. Waerachtigh en grondigh verhael: ‘dat voeder af te knagen/ te plonderen ende rooven: wechnemende wat sy konden daer van brengen; het overgeblevene verbrandt/ den wijn uytgestort/ ende alles/ wat konde verbrandt worden/ met vyer aangesteken.’

233-247 Vgl. Waerachtigh en grondigh verhael: ‘dat voeder af te knagen/ te plonderen ende rooven: wechnemende wat sy konden daer van brengen; het overgeblevene verbrandt/ den wijn uytgestort/ ende alles/ wat konde verbrandt worden/ met vyer aangesteken.’

247 quisten: verspilden

249-252 Vgl. Waerachtigh en grondigh verhael: ‘de lucht/ door de vlammen gantsch vyerigh/ ofte van den roock der afgebrande kercken ende huysen gantsch swart ende doncker zijnde.’

249 vielmen: begon men

249-252 Vgl. Waerachtigh en grondigh verhael: ‘de lucht/ door de vlammen gantsch vyerigh/ ofte van den roock der afgebrande kercken ende huysen gantsch swart ende doncker zijnde.’

250 wanden: muren

249-252 Vgl. Waerachtigh en grondigh verhael: ‘de lucht/ door de vlammen gantsch vyerigh/ ofte van den roock der afgebrande kercken ende huysen gantsch swart ende doncker zijnde.’

251 't Heyl: nl. de genadeverkondiging; weer-gegalmt: teruggekaatst

249-252 Vgl. Waerachtigh en grondigh verhael: ‘de lucht/ door de vlammen gantsch vyerigh/ ofte van den roock der afgebrande kercken ende huysen gantsch swart ende doncker zijnde.’

252 die: degenen die; Godsdienst-loos: zonder mogelijkheid hun godsdienstoefeningen te kunnen houden

XXI.

Als nu den armen hoop sig gansch ontbloot²⁵³
Van alles sag/ en 't leven
In gevaar en nood
Sag voor den wissen slag geduyrig beven;²⁵⁶
Dewijl sy magen en bloed/²⁵⁷
Die voor haar dood-waars henen²⁵⁸

Gaan/ bewenen:

Wanhoop geeft een raad-slag²⁶⁰
Van land/ huys/ en goed²⁶¹

253 gansch ontbloot: van alles beroofd

256 wissen: stellige, gewisse

257 magen en bloed: bloedverwanten en kinderen; bloed kan ook als synoniem van magen opgevat worden.

258 dood-waars: op weg naar de dood

260 raad-slag: raad, advies

261 Van: om; goed: bezittingen

[p. 407]

 

Te laten/ om het leven op de bergen²⁶²

 

Te bergen/²⁶³

 

En daar (al den voor-raad voor den boef)²⁶⁴

265

In d' hard' en// koude rotsen 't uyt te harden.²⁶⁵

3. RUSTE

262 laten: verlaten

263 bergen: in zekerheid stellen, verbergen

264 boef: geboefte, gespuis

265 't uyt te harden: te volharden, uit te houden, vgl. WNTXVII, 768

XXII.

Droevige toeverlaat van 's Hemelsch Bruyd/²⁶⁶
Kind van soo rijck een Vader!
Die haar naackt/ en uyt^268268-269
Al 't sienlijck/ streckt ten levens eenig ader.^268-269269
Die regt tot alles heeft²⁷⁰
(O wonder!) moet hier schuylen

In de kuylen/

d' Hard' aard haar bed sijn;
De holen beleeft²⁷⁴
Sig strecten/ haar met stenen-galeryen²⁷⁵

Te vryen^276-277

(Onnoslen toe-vlugt!) voor wind/ en storm:^276-277277
Daar de berse vorst en snee met koud' hen persen.²⁷⁸

266 toeverlaat: nl. de rotsen, r. 265; 's Hemelsch Bruyd: nl. de verdrukte gelovigen in Piemont

268 naackt: van alles beroofd, zonder enig bezit

268-269 uyt Al 't sienlijck: uit al het zichtbare, het aardse; haar (...) streckt: zich wendt tot

268-269 uyt Al 't sienlijck: uit al het zichtbare, het aardse; haar (...) streckt: zich wendt tot

269 levens eenig ader: nl. Christus

270 De gelovigen hebben nl. recht op een nieuwe aarde en een nieuwe hemel.

274 holen: spelonken; beleeft: liefderijk, welwillend

275 Sig strecten: strekten zich uit; stenen-galeryen: gangen van steen

276-277 vryen (...) voor: vrijwaren van

276-277 vryen (...) voor: vrijwaren van

277 Onnoslen: onschuldigen; voor: tegen

278 Daar: kan zowel een plaats (‘waar’) als een tijd (‘terwijl’) aanduiden; berse: strenge; persen: verdrukken, teisteren

XXIII.

O wee! O wee! mijn hert roept dubbeld wee!
Als ick de naackte leden
Sie in d' Alpes-snee
So menig suyre barrevoet-stap treden.
Als ick het schoon Hemelsch saat²⁸³
Sig 's nags in koud sie strecken

Sonder decken/

Dat haar rust en slaap wijckt:
Ja als 't hoger gaat/²⁸⁷
En ick hen sie de midd'len van het leven^288-289

Begeven/^288-289

(Den voorraad te huys verwoestet/ Ah!)
En den fellen honger nog den druck'ling quellen.²⁹¹

283 het schoon Hemelsch saat: nl. de gelovigen van Piemont

287 als 't hoger gaat: als het nog ernstiger wordt

288-289 En ik zie dat zij verstoken zijn van (alle) levensbehoeften

288-289 En ik zie dat zij verstoken zijn van (alle) levensbehoeften

291 druck'ling: ellendige

[p. 408]

XXIV.

O wee! O wee! mijn hert schreyt dubbeld wee!
Als ick daar sie stock-ouden

Door het ys en snee

Haar sobre warmt/ die ovrig was/ verkouden:²⁹⁵
Ondragelijck een last
Voor schouders/ dien de jaren

So beswaren

In merge-loos' oudheyd/²⁹⁹
(Dien maar dienst en past)³⁰⁰
Dat hen de vorst de leden doet (in 't leven)^301-302

Begeven;^301-302

Ja 't scherp ongemack/ en hongers-nood³⁰³
Hen het leven self/ te bang/ doet overgeven.³⁰⁴

295 sobre warmt/ die ovrig was: geringe beschutting tegen de koude die ze nog hadden

299 Oud en uitgemergeld als ze zijn

300 (Die slechts gediend behoren te worden)

301-302 (Ondraaglijk is het) dat de vorst hun, terwijl zij nog leven, van hun ledematen berooft.

301-302 (Ondraaglijk is het) dat de vorst hun, terwijl zij nog leven, van hun ledematen berooft.

303 't scherp ongemack: de wrede overlast

304 te bang: te zeer gekweld

XXV.

Nog bloedt het hert/ en schreeuwt sijn dubbeld wee!
Als 't dieper in de kuylen
In het ys/ en snee
Siet aller menschen ramp gemack'loos schuylen.³⁰⁸
Daar legt een jong weer-loos lam:³⁰⁹
En siet! de trouwe Moeder

Heeft geen voeder;³¹¹

Geen lomp tot verschoning/³¹²
Geen hout/ vier/ nog vlam.³¹³
Daar doet de felle coorts of scherpe pijnen

Een quijnen;³¹⁵

En laas! wat hem swackt/ wat pijn hem deert/³¹⁶
Felle slaag' in koud en honger moet hy dragen.³¹⁷

308 ramp: rampspoed; gemack'loos: zonder enige gerieflijkheid

309 lam; nl. klein kind, vgl. r. 84

311 voeder: voedsel

312 tot verschoning: om de toestand (van het kind) te verbeteren

313 nog: noch

315 Iemand ten zeerste verzwakken.

316 swackt: zwakker maakt

317 dragen: verdragen

XXVI.

Daar legt een hert dat brand/ en laaf-nis derft.³¹⁸
Daar hijgt een na verversching^319319-320
Van gemack/ en sterft^319-320
Helaas! en derft veraad'ming in 's doods persing.³²¹
Daar tjorst het swackste vat³²²
Haar vrugt nog weynig dagen^323-324

Maar te dragen/^323-324

En gaat dienst- en hulp-loos
't Alderbitterst' pad.

318 hert: nl. een mens; brand: door koorts verteerd wordt

319 hijgt: verlangt sterk

319-320 verversching Van gemack: om opnieuw enige geriefelijkheid te krijgen

319-320 verversching Van gemack: om opnieuw enige geriefelijkheid te krijgen

321 en derft (...) persing: en mist verademing in de benauwdheid van de dood

322 tjorst: torst. In de editie 1676 wordt het gezette 't jorst in de aan de bundel voorafgaande Mis-stellingen gecorrigeerd; latere drukken hebben torst; het swackste vat: nl. een vrouw, vgl. 1 Petr. 3:7

323-324 Zij is dus hoogst zwanger.

323-324 Zij is dus hoogst zwanger.

[p. 409]

 

Daar gaat een 't scherpe Vrouwen-wee besuyre/³²⁷

 

Want d'uyre

 

Daar is: laas! en niets/ en niets ter hand

330

Dat de cragten stijft/ of 't craam-bed can versagten.³³⁰

327 Daar ondergaat iemand de sterke barensweeën,

330 de cragten stijft: de krachten doet toenemen

XXVII.

Nog was het al te dragen hoe benauwt/³³¹
Mogt Zyon daar nog rusten:
Maar Helas! nog bauwt^333-334
En galmt den rots maar oorlog/ en de lusten^{333-334334-335}
Staan nog in brand dag op dag^334-335
Om d' arme duyv/ die 't leven

Maar met beven

Nog flauw-hertig na sleept/³³⁸
Oock den laatsten slag
Te geven/ en des Tybers dorst te lessen³⁴⁰

Met flessen

Van 't costelijckste bloed van Christi bruyd!
Dies all' uyren sy den aanval moet besuyren.³⁴³

331 hoe benauwt: hoe erg het ook is

333-334 bauwt En galmt: weerkaatst en weergalmt; maar: slechts

333-334 bauwt En galmt: weerkaatst en weergalmt; maar: slechts

334-335 de lusten Staan nog in brand: de hartstochten (van haat) branden nog

334-335 de lusten Staan nog in brand: de hartstochten (van haat) branden nog

338 flauw-hertig: zwakjes

340 Tybers: wellicht zetfout voor Tygers (zoals in de volgende edities), waarmee de vijand van de vromen in Piemont bedoeld wordt; vgl. ook r. 353

343 Dies: daarom; besuyren: doorstaan

XXVIII.

Hoor! Vrienden Hoor! die vreedig op den weg^344-347
Mijn Land/ en smert verby-gaat/^344-347
Siet en overlegg'^344-347
Of ergens smert so groot sy die hier by-staat?^344-347347
En geeft den Hemel u Vreed/
Sendt herwaarts aan uw brood/ en³⁴⁹

Licht mijn noden:³⁵⁰

Ja comt met uw helden
Helpt den Hemel meed/³⁵²
En vrijdt my van de Tijgers die Gods vrinden³⁵³

Verslinden:

Voor al Nederland! waackt op! waackt op!³⁵⁵
Want mijn slagen sijn de schets van uwe plagen.³⁵⁶

344-347 Vgl. Klaagl. 1:12, ‘Gaat het ulieden niet aan, gij allen, die over weg gaat? Schouwt het aan en ziet, of er een smart zij gelijk mijn smart, die mij aangedaan is, waarmede de HEERE mij bedroefd heeft ten dage der hittigheid Zijns toorns.’

344-347 Vgl. Klaagl. 1:12, ‘Gaat het ulieden niet aan, gij allen, die over weg gaat? Schouwt het aan en ziet, of er een smart zij gelijk mijn smart, die mij aangedaan is, waarmede de HEERE mij bedroefd heeft ten dage der hittigheid Zijns toorns.’

344-347 Vgl. Klaagl. 1:12, ‘Gaat het ulieden niet aan, gij allen, die over weg gaat? Schouwt het aan en ziet, of er een smart zij gelijk mijn smart, die mij aangedaan is, waarmede de HEERE mij bedroefd heeft ten dage der hittigheid Zijns toorns.’

344-347 Vgl. Klaagl. 1:12, ‘Gaat het ulieden niet aan, gij allen, die over weg gaat? Schouwt het aan en ziet, of er een smart zij gelijk mijn smart, die mij aangedaan is, waarmede de HEERE mij bedroefd heeft ten dage der hittigheid Zijns toorns.’

347 hier by-staat: dit evenaart

349 herwaarts aan: hier naar toe

350 Licht: verlicht

352 M.a.w.: strijd aan de zijde van God!

353 vrijdt: bevrijd

355 Voor al: vóór alles

356 schets: voorproefje; plagen: verdrukkingen (vanwege het verval van de vromen in Nederland)

[p. 410]

Treur-gesang over d' elende der Pied-montoysen. In dit tweede lied beschrijft L. ijzingwekkende brand- en moordpartijen waarbij grijsaard noch zuigeling wordt gespaard. Duidelijk wordt dat de Waldenzen de hier beschreven vervolgingen in twee fasen hebben ondergaan. Hierop duiden ook de twee jaartallen die in de titel van tekst 83 genoemd zijn. De eerste periode van de vervolgingen wordt beschreven in het tekstgedeelte t/m strofe XIV. Na een tijd van schijnbare kalmte en vrede (r. 177) barst er een nieuwe stroom van verschrikkingen los. De aanleiding hiervoor is het feit dat de Waldenzen het verbod van hun godsdienstoefening en het geven van christelijk onderwijs trotseren (strofe XVII). De verdrukking wordt nu zo hevig, dat de vervolgden hun huizen en bezittingen verlaten en hun toevlucht zoeken tussen de rotsen en in de sneeuwvelden van de Alpen (vanaf strofe XXI). Het gedicht mondt uit in een strofe waarin de dichter zijn lezers wijst op de rust en vrede die zij mogen genieten en waarin hij hen oproept tot hulpverlening. Het is niet ondenkbaar, dat de wreedheden juist met het oog op de Utrechtse inzamelingsactie zo gedetailleerd beschreven zijn.

In deze tekst geeft L. geen uiting aan haatgevoelens ten opzichte van de rooms-katholieken. Hij beziet de zaken vanuit een hoger standpunt. God Zelf geeft Zijn kinderen over in de handen van de vervolger (r. 35). De achterliggende gedachte zal zijn, dat God daardoor Zijn gemeente wil louteren en dat Hij de Zijnen door lijden wil heiligen, maar dit zegt L. in het gedicht niet met zo veel woorden.

Lit.: Trimp (1), p. 44-45, 94, 106, 108.