Uyt-spanningen

[p. 353]

76a
Claag-lied
Voor Jesu Christi Gemeynte tot Utrecht, te Clagen
Over het droevig af-sterven van den seer Eerweerden, Godsaligen, Wel-geleerden D. Justus van den Bogaert, Christelijck in den Heere ontslapen den 9. in Gras-maand 1663.⁺

Te singen op den trant van Doulants eerste Lachrimae.⁺

I.

Israels Heyr! Israels Heyr!^11-2
Ons Vader! Vader! ah! waar heen?^1-2
En laat gy ons/ uw arme Kudd'/ alleen
Om slegts te kla-gen?
Treurige Nagt! Stick-duystre nagt!
Men tell' u onder d' andre niet/
Als so een Ligt/ so klaar een Ligt verschiet/⁷
En swijmt in 't da-gen.⁸
Ah! dat ons' oo-gen maar
Springen waren! om 't misbaar¹⁰
Nagt en dag// Nagt en dag// Ah! ah! ah!
Stadig in beklag¹²
Ah! ah! ah! ah! ah!
Wt te jamm'ren nagt en dag!
Nu is ons vreugd in traan/¹⁵
't Vrolijck Psalmen al gedaan:¹⁶
Tranen sijn// Spijs en wijn// Tranen sijn
D' eenige geneugt¹⁸
Daar ons siel nu vreugd¹⁹
Vind'/ en rampig sig verheugt.²⁰
Wat Schoner Son was dees op d' eerde!²¹
Wat ligt aan d' eerde!²²
En laas! en laas! eer 't middag wierd²³
Sinckt al sijn weer-de!
Gepeynsen/ (Siel) om sulcke ligten²⁵
Sijn nieuwe schigten:²⁶
So sy 't! so sy 't! want traan op traan^27-28
Ons maar verlig-ten.^27-28

+ Titel Christelijck: als een christen;

+ Gras-maand: april
Melodie: De melodie is ontleend aan Lachrimae of seven tears (1605) van de Engelse componist en luitist John Dowland (1562-1625) en komt ook voor in de Stichtelyke rymen van D.R. Camphuysen, 1624, 38, 39, het lied Christelijcke klachte. De acht 28-regelige strofen zijn kunstig opgebouwd, Trimp (1), 97.

1 Heyr: leger, bedoeld wordt: beschermer

1-2 Vgl. 2 Kon. 2:12, ‘En Elisa zag het en hij riep: Mijn vader, mijn vader, wagen Israëls en zijn ruiteren! En hij zag hem niet meer; en hij vatte zijn klederen en scheurde ze in twee stukken.’

1-2 Vgl. 2 Kon. 2:12, ‘En Elisa zag het en hij riep: Mijn vader, mijn vader, wagen Israëls en zijn ruiteren! En hij zag hem niet meer; en hij vatte zijn klederen en scheurde ze in twee stukken.’

7 so een Ligt/ so klaar een Ligt: bedoeld wordt Justus van den Bogaert; geheel deze strofe wordt door het beeld van een te vroeg ondergaande zon beheerst; verschiet: verdwijnt, dof wordt; hier wordt bedoeld, dat Van den Bogaert sterft terwijl hij nog Jong is.

8 swijmt in 't da-gen: ten onder gaat tijdens het dag worden

10 Springen: bronnen, vgl. Jer. 9:1; 't misbaar: de droefheid

12 Terwijl ze volharden in klagen

15 in traan: (veranderd) in droefheid

16 Het vreugdevol zingen van psalmen is geheel voorbij.

18 geneugt: vreugde, genoegen

19 Daar: waarin

20 rampig: in zijn beklagenswaardige, ellendige toestand

21 Nl. Justus van den Bogaert

22 ligt: vgl. r. 7; aan: terwille van, voor

23 laas: helaas; eer 't middag wierd: zie ann. bij r. 8

25 Gepeynsen: gedachten; om sulcke ligten: over zulke lichten (zoals Justus van den Bogaert)

26 schigten: (licht)stralen

27-28 Bedoeld wordt, dat elke gedachte aan Van den Bogaert verlichting geeft; let op de woordspeling van verlig-ten in r. 28.

27-28 Bedoeld wordt, dat elke gedachte aan Van den Bogaert verlichting geeft; let op de woordspeling van verlig-ten in r. 28.

[p. 354]

[p. 355]

II.

Daar legt de Croon! Daar legt de Croon^29-30
Van Zyons hooft helas! in 't stoff:^29-30
Daar breeckt die Gulde-mond sijn reden off/³¹
En swijgt in de aerde.
Mond/ die een rots// Hard/ stuyrs/ sterck/ trots/³³
Vermalen cond als stof/ tot heyl;³⁴
Of harden/ dat hy/ 't masker of/ en steyl³⁵
Sig openbaerde.
Mond/ die het hert geroerd³⁷
Door de saal'ge paden voerd'/
Als hy troost// 's Hemels troost/ 's Hemels troost/³⁹
't Eyndelose soet/⁴⁰
Uyt het Hemelsch bloed⁴¹
On-uytspreecklijck suygen doet.
Als hy de deugden prijst/⁴³
Cundig leert; en cunstig wijst;⁴⁴
Met een woord// Dat bekoort// Al die 't hoort;
Met een stage tred⁴⁶
Deugde-waarts gesett/⁴⁷
Wonder heylig/ wonder net.⁴⁸
Mond/ daar de Geest sijn diere sugten⁴⁹
On-spreeckbre sugten⁵⁰
(Die 't hert doorsoeckt verstaat den sin)⁵¹
Door/ uyt-wond-sugten:⁵²

29-30 de Croon van Zyons hooft: Metaforische omschrijving van de belangrijke plaats die Van den Bogaert innam onder Gods dienstknechten, vgl. Klaagl. 5:16

29-30 de Croon van Zyons hooft: Metaforische omschrijving van de belangrijke plaats die Van den Bogaert innam onder Gods dienstknechten, vgl. Klaagl. 5:16

31 breeckt (...) off: breekt (...) af; Gulde-mond: lett. vert. van Chrysostomos, aanduiding voor een begaafd spreker

33 een rots: aanduiding voor een hardnekkige zondaar; stuyrs: onvriendelijk, nors

34 tot heyl: tot zaligheid (nl. van die verharde zondaar)

35 harden: verharden; dat: zodat; 't masker of: in z'n ware gedaante: steyl: trots, zonder zijn verzet op te geven, of: gemelijk, vgl. WNTXV, 1151

37 geroerd: gevoelig gemaakt

39 troost: in deze r. een zelfst. naamw.

40 Onbegrensde zoetheid

41 het Hemelsch bloed: nl. van Christus

43 prijst: aanprijst

44 Cundig: met kennis van zaken; cunstig: welsprekend

46 stage: gestage, niet aflatende

47 Gericht op de deugd

48 Wonder heylig: wonderbaarlijk deugdzaam; net: zuiver, nauwkeurig

49 diere: dierbare

50 On-spreeckbre: onuitsprekelijke

51 den sin: de betekenis

52 uyt-wond-sugten: wond voor ‘wonder’ (?)

[p. 356]

 

In woorden deftig/ magtig/ wigtig/⁵³

 

Geest-rijck/ voorsigtig/

55

(Ah! dodig hert! dat niet meed ging!)⁵⁵

 

En altijd stigtig.⁵⁶

53 deftig: ernstig, waardig; magtig: met gezag; wigtig: gewichtvol

55 dat niet meed ging: dat niet in vervoering geraakte

56 stigtig: stichtend

III.

Daar legt de Croon! Daar legt de Croon
Van Zyon/ met dat hert/ (dien spring
Van wijsheyd) dat in ruym een omtreck ving^59-60
Veel grote saken.^59-60
Die volle borst! Die Zyons dorst⁶¹
Met duysent dingen in een uyr/⁶²
Als yder 't sijn nam/ cond met soet/ en suyr⁶³
So heylsaam staken.⁶⁴
't Verstandig breyn oh! oh!
Altijd suyver van bedrog
Dat te wagt// Dag en nagt// Dat te wagt⁶⁷
Over Zyon stond/⁶⁸
En genas haar wond
Met raadslag van duysend pond.⁷⁰
Die yder een te baat^71-72
Komen cond/ en woud/ met raad:^71-72
Die een stut// Die een cruck// Die 't geluck⁷³
Was aan yder een
Dien jaren/ of ween/⁷⁵
Of armoede t' siddren deen.⁷⁶
De Buycken spijsen/ naeckte leden⁷⁷
Medogend cleden
Had hier gena ten loon/ maar nu
Des Hemels steden.⁸⁰
Was Kerck of ziel in nood/ wy sagen^8181-82
DE MAATS herdagen/^81-82
So wijs/ so wis/ so pal stond hy⁸³
In alle slagen.⁸⁴

59-60 dat (...) saken: dat vele zaken in een breed perspectief beschouwde; vgl 1 Kon. 4:29, ‘En God gaf Salomo wijsheid en zeer veel verstand en een wijd begrip des harten, gelijk zand, dat aan den oever der zee is.’

59-60 dat (...) saken: dat vele zaken in een breed perspectief beschouwde; vgl 1 Kon. 4:29, ‘En God gaf Salomo wijsheid en zeer veel verstand en een wijd begrip des harten, gelijk zand, dat aan den oever der zee is.’

61 Zyons dorst: de (geestelijke) dorst van Gods kinderen

62 uyr: de duur van een preek

63 Als yder 't sijn nam: als ieder dát in zich opnam wat voor hem bestemd was; met soet/ en suyr: met aangename en scherpe woorden

64 staken: doen ophouden, lessen

67 te wagt: op wacht

68 Zyon: nl. de kerk, Gods volk

70 Met belangrijke, kostbare adviezen.

71-72 te baat Komen: van nut zijn

71-72 te baat Komen: van nut zijn

73 stut: ondersteuning; cruck: hulp

75 jaren: ouderdom; ween: droefheid

76 t' (te): uitermate

77 De Buycken spijsen: het voedsel geven aan hongerige mensen; leden: lichamen

80 Des Hemels steden: een plaats in de hemel

81 Kerck of ziel: de kerk (in haar geheel) of de individuele mens

81-82 wy sagen DE MAATS herdagen: wij zagen de dagen van De Maets (Dematius) terugkeren. Ds. Carolus de Maets (1597-1651) was van 1640 tot zijn overlijden predikant en hoogleraar in Utrecht. Vgl. BLGNP II, 314-315

81-82 wy sagen DE MAATS herdagen: wij zagen de dagen van De Maets (Dematius) terugkeren. Ds. Carolus de Maets (1597-1651) was van 1640 tot zijn overlijden predikant en hoogleraar in Utrecht. Vgl. BLGNP II, 314-315

83 wis: zeker

84 slagen: tegenslagen, rampen

[p. 357]

IV.

Weduwen stut// Der wesen schut/^85-9085
Der reddelosen toeverlaat/^85-90
Die wijsselijck der hopelosen staat^85-9087
Wist t' onderschragen.^85-9088
Der Heyl'gen troost// Der Heyl'gen troost/^85-9089
Der Goddelosen schrik (als 't woord^85-9090
Begon/ dat 's Hemels Lieveling bekoord)⁹¹
Legt nu verslagen.
Kerm bitter al wat leeft!
Wat verstand van kermen heeft;⁹⁴
Vriend uw raad// Weese uw baat// Kerck uw raad/⁹⁵
Naackten uw gewaad/
Vromen uw Cieraad/
Of vermindert/ of vergaat.
Kerm Kindren Jong en teer/
So een Leeraar leerd niet meer.¹⁰⁰
Radeloos'// Reddeloos'// Hopeloos'/
Dien der menschen raad/^102-103
Of Gods ligt verlaat/^102-103
Kerm! want so een zuyl vergaat.¹⁰⁴
Den eenen heuvel van ellende
Laat sijn stem sende'
Den and'ren toe/ tot dat den galm
Beswijckt in 't ende.
Laat nu vry Zyons liedren swijgen/¹⁰⁹
En still neer-sijgen/¹¹⁰
Of (heft den Geest haar Hemel-waarts)¹¹¹
Maar sugtend-hijgen.¹¹²

Stilte, of Ruste,

85-90 Deze regels zijn illustratief voor L.'s voorliefde voor genitieven, vgl. Trimp (1), 71

85 stut: steun; schut: bescherming

85-90 Deze regels zijn illustratief voor L.'s voorliefde voor genitieven, vgl. Trimp (1), 71

85-90 Deze regels zijn illustratief voor L.'s voorliefde voor genitieven, vgl. Trimp (1), 71

87 staat: toestand, situatie

85-90 Deze regels zijn illustratief voor L.'s voorliefde voor genitieven, vgl. Trimp (1), 71

88 onderschragen: ondersteunen

85-90 Deze regels zijn illustratief voor L.'s voorliefde voor genitieven, vgl. Trimp (1), 71

89 Heyl'gen: vromen, Gods kinderen

85-90 Deze regels zijn illustratief voor L.'s voorliefde voor genitieven, vgl. Trimp (1), 71

90 't woord: nl. de preek of toespraak van Van den Bogaert

91 's Hemels Lieveling: nl. elke gelovige

94 Vgl. Amos 5:16, ‘(...) en rouwklage zal zijn bij degenen, die verstand van kermen hebben.’

95 raad: raadgever; baat: degene die voordeel aanbrengt

100 leerd: onderwijst, catechiseert

102-103 Dien (...) verlaat: Van wie (...) weggaat

102-103 Dien (...) verlaat: Van wie (...) weggaat

104 Vgl. Gal. 2:9, ‘En als Jacobus en Céfas en Johannes, die geacht waren pilaren te zijn, (...)’

109 vry: gerust

110 neer-sijgen: verminderen, afnemen

111 heft: indien (...) heft

112 Maar: slechts

V.

Daar is de slag// Dien lang voorsag
So menig Leeraar (u geluckt¹¹⁴
O Utrecht! ende u droevig weer ontruckt)
Uw sonde is d' oorsaack:
En so gy 't hert// Nu nog verhardt¹¹⁷
Gaat in uw oude rancken voort/¹¹⁸
En Woord/ nog segening/ nog roede en hoort;¹¹⁹
Dit 's maar een voor-smaack.¹²⁰

114 u geluckt: u gelukkig ten deel gevallen

117 verhardt: hier pers. v.

118 (En zo ge) met uw streken als vanouds doorgaat

119 nog (...) nog: noch (...) noch; roede: straf, kastijding

120 voor-smaack: voorproefje (van wat u nog te wachten staat)

[p. 358]

 

Siet my daar eens den blick

 

Van uws Vaders toorn/ ten schrick;¹²²

 

Om uw rust/ En uw lust/ Dien gy bluscht:¹²³

 

Om uw doodigheyd:¹²⁴

125

Ongevoelickheyd:

 

Iverloos- ja Geestloos-heyd.¹²⁶

 

Gy hebt dat Woord (wiens kragt¹²⁷

 

Gansch de werld gevoelt) veragt;

 

En sijn ra'en// Niet verstaan// Niet gedaan/¹²⁹

130

Om dat u het oog

 

Na de lusten boog/¹³¹

 

En door 't sienelijck bedroog.¹³²

 

De Schatten der Godtloosheyd soecken/

 

Vervaerlijck vloecken/¹³⁴

135

Den Werld in pragt te boven gaan¹³⁵

 

In hayr/ in doecken:

 

De vromen schelden met uw naspraack¹³⁷

 

(Der herdren na-wraack)¹³⁸

 

Utrecht! Utrecht! uw spijse was;¹³⁹

140

Dits nu de na-smaack.

122 ten schrick: om u te doen schrikken

123 Om: vanwege; rust: hier negatief op te vatten, dus als een dodelijke gerustheid, vgl. r. 124; lust: hier positief op te vatten, dus als heilbegeerte

124 doodigheyd: geestelijke inzinking

126 Iverloos-heyd: lauwheid

127 dat Woord: nl. de prediking van Van den Bogaert

129 ra'en: raadgevingen

131 Na: naar

132 't sienelijck: het aardse, wat het oog streelt

134 Vervaerlijck: vreselijk

135 Den Werld: de wereldse mensen; pragt: pronkzucht

137 naspraack: roddel

138 Uw haat achteraf op de predikanten

139 uw spijse was: [dat] was uw voedsel (fig.)

VI.

Godtlosen stil! Stil! spotters stil!
Verblijd u niet en staack uw lagh;¹⁴²
Want schoon ick viel/ en in het duyster lag/¹⁴³
Godt sal myn ligt sijn.
Maar u! maar u! Maar u genaackt¹⁴⁵
In desen val een val/ die hert/¹⁴⁶
En siele sal ten eyndelosen smert/
En meer van wigt sijn.¹⁴⁸
Daar legt dien bron/ die tong
(Die maar tot uw Heyl ontsprong)¹⁵⁰
Inde dood:// En die dood/ Is uw dood;¹⁵¹
Want uw bose tred/¹⁵²
Helle-waarts gesett
Gaat nu derwaarts onverlett.¹⁵⁴
Die Medicijn houdt op/¹⁵⁵
En uw blijdschap stijgt ten top!¹⁵⁶
Heylig Regt! Heylig Regt! Heylig Regt!
On-na-speurelijck/
On-beschuldiglijck/
Als 't verdoemt oock prijselijck!¹⁶⁰

142 lagh: gelach

143 schoon: ofschoon, hoewel

145 genaackt: nadert

146 In desen val: nl. de dood van Van den Bogaert

148 En erger zijn (dan de ‘val’ - de dood - van Van den Bogaert, die nu immers in de hemel is).

150 maar: slechts

151 En (...) dood: en diens (lichamelijke) dood betekent de (geestelijke) dood voor u

152 bose tred: snode voetstappen

154 onverlett: onbelemmerd

155 Die Medicijn: Bedoeld wordt de prediking en het gehele optreden van Van den Bogaert

156 Men is blijkbaar verheugd dat men van deze ‘lastige’ prediker af is.

160 Als (Gods) heilig recht verdoemt, dan is het nog prijzenswaardig!

[p. 359]

 

Maer! Maer wat sie ick ginder komen?

 

Een troep van Vromen?

 

Haar oog ten Hemel? Godtloos rot¹⁶³

 

Nu moogt gy schromen.¹⁶⁴

165

Nu sullen 's Hemels blicksem-steken

 

Op u sig wreecken;

 

Haar seeg'nen self uw vloecken sijn.¹⁶⁷

 

Hoort wat sy smeecken.

163 Godtloos rot: goddeloze horde

164 schromen: bang zijn

167 seeg'nen: zegeningen

VII.

Heylige Godt! Ons' Vader ah!
Wy hebben tegen u misdaan/
En daarom doet gy 't ons dus hard verstaan:¹⁷¹
Wy willen 't dragen.¹⁷²
Blijft ghy dan niet// Ons Vader? siet^173-174
Ons schulden in den Heyland aan/^173-174
So sal het quaad dat u tergt ondergaan/
En uw Heyl dagen.¹⁷⁶
Neemt gy ons Leeraar weg:
Sendt uw Geest in plaats'/ en segg
Ick uw Heer// Ben/ en leer/ U veel meer
Dan oyt menschen mond
Menschen leren cond':
En ons druck verdwijnt terstond.¹⁸²
Neemt gy ons sorg op u:
Waackt/ en maackt ons' haters schuw:¹⁸⁴
Door uw leer// Tot uw eer// Haar bekeer;¹⁸⁵
Of sla met uw staf^186-188
Hen van 't coren af^186-188
En verstuyv'er heen als kaff.^186-188
Maer Ons wilt in uw gunst weer geven
Leraers ten leven;
En dubbel seg'nen die by ons
Nog sijn gebleven.
Ja gy self blijft by ons/ o Vader/
En treckt ons nader:¹⁹⁴
Hy ga die gaat/ gy syt en blijft/¹⁹⁵
Ons levens ader.

171 dus hard: op zo'n harde manier

172 dragen: ondergaan

173-174 siet (...) aan: Bedoeld wordt dat Ons schulden vergeven zijn, omdat wij geborgen zijn in den Heyland.

173-174 siet (...) aan: Bedoeld wordt dat Ons schulden vergeven zijn, omdat wij geborgen zijn in den Heyland.

176 dagen: aanbreken

182 ons druck: onze droefheid

184 schuw: bevreesd

185 Haar: nl. ons' haters, r. 184

186-188 L. gebruikt het beeld van een dorsende boer.

186-188 L. gebruikt het beeld van een dorsende boer.

186-188 L. gebruikt het beeld van een dorsende boer.

194 nader: dichterbij

195 Hy (...) gaat: wie er dan ook heengaat

[p. 360]

VIII.

Dus bidden nu// Die troepen u/¹⁹⁷
Dien gy ten leven hebt geschickt/¹⁹⁸
En die van hem in droefheyd sijn verquickt¹⁹⁹
Door heylge Gods-spraack.
Ey! sie de traan// Sie 't knielen aan
Der Lamren/ wiens eenvoudicheyd^202-203
Hy onderwees/ en gy hebt toe-geseyd^202-203203
Uw eeuw'ge Gods-smaack.²⁰⁴
't Geroep van rugg' en erm/²⁰⁵
't Brood- en trooste-loos gekerm/
Dien sijn hand// Hulpe sand// Die sijn hand^207207-208
Swijgen deed'/ O Heer!^207-208
Hoort/ en sendt ons weer
Sulck een voorbeeld van sijn leer.²¹⁰
Wy willen niet meer doov²¹¹
Aan u sijn door ongeloov;
Nog de lust// (Die gebluscht// vleyig kust)²¹³
Andre lusten broen/²¹⁴
Vleesches kragten voen/²¹⁵
En den Geest uyt-blusschen doen.²¹⁶
Nu smaden wy des werelds voorbeeld
By u veroordeelt;
Daar legt/ daar legt/ daar legt den toy^219-220
Die niemand voordeelt.^219-220
Sendt ons des Hemels Cost'lijckheden^221221-224
Het deugden-cleed/ en^221-224
Wy sullen Lijf/ en Ziel/ en Sin^223221-224
Voor U besteden.^224221-224

EYNDE.

197 Die troepen: vgl. r. 162

198 geschickt: uitverkoren

199 van hem: door hem (nl. Van den Bogaert)

202-203 wiens (...) onderwees: die hij in hun eenvoudigheid onderwijs gaf

202-203 wiens (...) onderwees: die hij in hun eenvoudigheid onderwijs gaf

203 toe-geseyd: beloofd

204 Het eeuwige genieten van God.

205 Bedoeld wordt dat er van de gebogen rug en de uitgestrekte arm in de gebedshouding (vgl. r. 197 en 201) een roep uitgaat.

207 Dien: aan wie; sand: zond; sijn hand: nl. van Van den Bogaert

207-208 Die (...) deed': Die zijn hand deed ophouden met goeddoen; dit is dus God, die in r. 208 ook met O Heer! wordt aangesproken.

207-208 Die (...) deed': Die zijn hand deed ophouden met goeddoen; dit is dus God, die in r. 208 ook met O Heer! wordt aangesproken.

210 sijn: nl. Van den Bogaert

211 doov: ongehoorzaam

213 Nog: noch; de lust: bedoeld zijn de zondige lusten; Die (...) kust: Hoewel ze ten ondergebracht is, nog probeert te verleiden

214 broen: (hier:) koesteren

215 voen: voeden

216 Vgl. 1 Thess. 5:19: ‘Blust den Geest niet uit.’

219-220 den (...) voordeelt: de (kostbare, prachtige) kleding die niemand voordeel aanbrengt, vgl. WNT XVII (1), 1127

219-220 den (...) voordeelt: de (kostbare, prachtige) kleding die niemand voordeel aanbrengt, vgl. WNT XVII (1), 1127

221 des Hemels Cost'lijckheden: de genade van de hemel

221-224 In de Claag-lied-uitgsve van 1663 luiden de laatste vier regels:
Sendt op ons geloov en beden
Uw Costlijckheden
Des Hemels deugden-cleed/ en dan
Sijn wy te vreden.

221-224 In de Claag-lied-uitgsve van 1663 luiden de laatste vier regels:
Sendt op ons geloov en beden
Uw Costlijckheden
Des Hemels deugden-cleed/ en dan
Sijn wy te vreden.

223 Sin: zintuigen

221-224 In de Claag-lied-uitgsve van 1663 luiden de laatste vier regels:
Sendt op ons geloov en beden
Uw Costlijckheden
Des Hemels deugden-cleed/ en dan
Sijn wy te vreden.

224 Voor U: in Uw dienst

221-224 In de Claag-lied-uitgsve van 1663 luiden de laatste vier regels:
Sendt op ons geloov en beden
Uw Costlijckheden
Des Hemels deugden-cleed/ en dan
Sijn wy te vreden.

[p. 361]

Claag-lied voor Jesu Christi gemeynte tot Utrecht. Klaagzang op het overlijden van L.'s wellicht meest intieme vriend. Het gedicht is eerder uitgegeven als afzonderlijk pamflet, nl. Claag-lied voor Jesu Christi gemeynte tot Utrecht, Utrecht, 1663 en als aanhangsel in J. van den Bogaerts Laatste Uiren, beide in 1663 verschenen bij de Utrechtse drukker Henrick Versteegh.

Justus van den Bogaert, Amsterdammer van geboorte, werd in 1644 te Utrecht student in de theologie. Na zijn studie werd hij predikant te Naarden. Via Rotterdam (1651) kwam hij naar Utrecht (1653), waar hij op 9 april 1663 na een ziekte van slechts elf dagen overleed.

Van de vier gedichten die L. op het overlijden van medepredikanten geschreven heeft (de teksten 76, 110, 128 en het apart uitgegeven gedicht over Gisbertus Voetius), wordt deze tekst als de meest gevoelvolle aangeduid, vgl. Trimp (3), 173.

De klaagzang op Van den Bogaert laat zich het gemakkelijkst vergelijken met die op Lambertus Sanderus (110), hoewel de klassieke opbouw, die de elegie als genre kenmerkt, hier minder duidelijk aanwezig is.

Klassieke elementen in het onderhavige gedicht zijn bijvoorbeeld de smartelijke uitroepen (exclamatio's) aan het begin en de strofen 2, 3 en 4 die de lofprijzing (laus) op de overledene bevatten. Allerlei positieve eigenschappen van de ontslapen predikant worden daarin aan de orde gesteld. Het is ook in aansluiting op de klassieke literatuur dat de dichter de betekenis van het verlies aanwijst (iacturae demonstratio). Voor de kerk van Utrecht is de dood van deze predikant een blijk van Gods ongenoegen over de zonde van geesteloosheid en verharding. Voor de goddelozen geldt, dat een persoon die hen wilde tegenhouden op de weg naar het verderf, is weggevallen.

In het slot van dit gedicht voert de dichter een groep vromen ten tonele (r. 161 e.v.). Zij smeken om de werking van Gods Geest in hun hart. Ook vragen zij of God de achtergebleven predikanten wil zegenen en of Hij hun weer andere voorgangers wil schenken. Vanaf r. 197 neemt de dichter het gebed over. Dit slot past goed bij de innige toon waarop dit klaaglied geschreven is. Het is ook kenmerkend voor L., dat hij het overlijden van Van den Bogaert voorstelt als een prediking die oproept tot verootmoediging en nadere reformatie.

Over de door de dichter gehanteerde strofevorm, waaraan een lied van de Engelse componist Dowland ten grondslag ligt, wordt door Trimp negatief geoordeeld. De dichter zou zich door zijn keus voor strofen van 28 veelal in lengte verschillende regels in een zodanig lastig parket gebracht hebben, dat zijn formuleringen in veel gevallen gekunsteld zouden overkomen.

Lit.: Proost, 57; Trimp (1), 43, 45, 71, 75, 79, 94, 97, 98, 107, 108; Trimp (3), 22, 100, 173; Trimp (4), 191.