Uyt-spanningen

[p. 57]

5
't Gebed des Heeren,
Of Mat. 6. vers. 9, 10, 11, 12, 13. uytgebreydet.

Op den trant: Uyt mijnes herten gronde, &c.⁺

I.

Ons Vader! die de hoogte^1-8
Der Hemelen bewoont!^1-8
U magt in diept' en droogte^1-83-43
Ter hulp van d'uwe toont;^1-83-44
Uw kind'ren hoort/ die nu^1-85-6
U Al, haar Niet beseffen;^1-85-6
En (Hemels Vader!) heffen^1-8
Haar herten wilt tot u.^1-88

+ Melodie: De melodie van het Duitse kerklied Aus meines Herzen Grunde van David Wolderus (1598) is bekend uit het ‘Beckerse Psalter’ van Heinrich Schutz (1585-1672). Vgl. Een compendium van achtergrondinformatie bij de 491 gezangen uit het Liedboek voor de kerken [verder aangehaald als Compendium], Amsterdam, 1977, 71, 79.

1-8 ‘Onze Vader, Die in de hemelen zijt.’

1-8 ‘Onze Vader, Die in de hemelen zijt.’

1-8 ‘Onze Vader, Die in de hemelen zijt.’

3-4 Sluit aan bij die in r. 1.

3 diept': vgl. bijv. Ps. 68:23, 69:16, 130:1; droogte, vgl. bijv. Ex. 14; Joz. 3:17; Ps. 66:6; Jes. 58:11

1-8 ‘Onze Vader, Die in de hemelen zijt.’

3-4 Sluit aan bij die in r. 1.

4 d' uwe: de Uwen, Uw kinderen

1-8 ‘Onze Vader, Die in de hemelen zijt.’

5-6 Hoor naar Uw kinderen, die nu, dit gebed biddend, zich Uw algenoegzaamheid en hun eigen nietswaardigheid bewust zijn.

1-8 ‘Onze Vader, Die in de hemelen zijt.’

5-6 Hoor naar Uw kinderen, die nu, dit gebed biddend, zich Uw algenoegzaamheid en hun eigen nietswaardigheid bewust zijn.

1-8 ‘Onze Vader, Die in de hemelen zijt.’

1-8 ‘Onze Vader, Die in de hemelen zijt.’

8 wilt: geb. wijs (: wil hun harten tot U opheffen)

II.

O Heerlijck/ Heylig Wesen!^9-169
Alleen Al-weerdig Heer/^9-16
En aller menschen vrese/^9-16
En aller scheps'len eer!^9-16
Ons hert/ ons tong/ ons pae'n^9-1613
Wilt leeren/ leyden/ mennen/^9-1614
Dat wy uw Hoogheyd kennen/^9-1615
En and'ren doen verstaan.^9-16

9-16 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

9 Heerlijck: luisterrijk

9-16 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

9-16 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

9-16 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

9-16 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

13 ons pae'n: onze paden, d.i. onze ‘wandel’ (r. 13 correspondeert met de drieslag ‘gedachten, woorden en werken’)

9-16 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

14 Mogelijk vormen de r. 13-14 zgn. versus rapportati (in HC Antw. 122), zodat we leeren met hert, leyden met tong en mennen met pae'n dienen te verbinden.

9-16 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

15 Dat: opdat; kennen: vgl. HC Zondag 47, Antw. 122: ‘Geef ons eerstelijk, dat wij U recht kennen’

9-16 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

III.

O Magtig/ Eeuwig Coning!^17-24
Die nu goed-dadiglijck^17-2418
Den mensch maackt tot uw wooning^17-2419
In 't nieuw genaden-rijck:^17-24
Dat/ Coning/ ons uw Leer/^17-2421-22
Dat ons uw Geest geleyde;^17-2421-22
Uw Rijck al om verbreyde/^17-2423-2423
En Satans werp ter neer.^17-2423-2424

17-24 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

17-24 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

18 nu: onder de nieuwe bedeling, na Pinksteren (vgl. r. 20)

17-24 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

19 Vgl. bijv. 2 Tim. 1:14, ‘door den Heiligen Geest, Die in ons woont.’

17-24 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

17-24 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

21-22 Vgl. voor uw Leer en uw Geest HC Antw. 123, ‘Regeer ons alzo door Uw Woord en Uw Geest (...)’

17-24 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

21-22 Vgl. voor uw Leer en uw Geest HC Antw. 123, ‘Regeer ons alzo door Uw Woord en Uw Geest (...)’

17-24 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

23-24 Vgl. HC Antw. 123, ‘(...) vermeerder Uw Kerk; verstoor de werken des duivels(...)’

23 Sluit aan bij Dat in de voorgaande regels (Trimp (1), 145, leest verbreyde als geb. wijs)

17-24 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

23-24 Vgl. HC Antw. 123, ‘(...) vermeerder Uw Kerk; verstoor de werken des duivels(...)’

24 Satans: vul aan: Rijck

[p. 58]

[p. 59]

IV.

On-wraackelijcke Wijsheyt!^25-3225
Vol goedicheden/ die^25-3226
Ons dwase wille wijs leyt:^25-3227
Uw will' alleen geschie.^25-3228
Uw will' in tegenspoet^25-3229-30
Leert ons geduldig dragen/^25-3229-30
En prijsen uw behagen/^25-32
Wat Aard' of Hemel doet.^25-3232

25-32 ‘Uw wil geschiede gelijk in den hemel, alzo ook op de aarde.’

25 Niet te wraken, d.i. onfeilbare, wijsheid (zie WNT X, 2222 ‘onwrakelijk’, met alleen deze plaats)

25-32 ‘Uw wil geschiede gelijk in den hemel, alzo ook op de aarde.’

26 goedicheden: barmhartigheden

25-32 ‘Uw wil geschiede gelijk in den hemel, alzo ook op de aarde.’

27 wijs leyt: door Uw wijsheid op het rechte spoor leidt

25-32 ‘Uw wil geschiede gelijk in den hemel, alzo ook op de aarde.’

28 alleen: vgl. HC Antw. 124, ‘(...) en Uw wil, die alleen goed is(...)’

25-32 ‘Uw wil geschiede gelijk in den hemel, alzo ook op de aarde.’

29-30 Leer ons in tegenspoed Uw wil lijdzaam aanvaarden; vgl. ook HC Antw. 28.

25-32 ‘Uw wil geschiede gelijk in den hemel, alzo ook op de aarde.’

29-30 Leer ons in tegenspoed Uw wil lijdzaam aanvaarden; vgl. ook HC Antw. 28.

25-32 ‘Uw wil geschiede gelijk in den hemel, alzo ook op de aarde.’

25-32 ‘Uw wil geschiede gelijk in den hemel, alzo ook op de aarde.’

32 Wat ons ook van de kant van mensen of van Godswege overkomt.

V.

O Vader/ en Behoeder^33-40
Van wat op aarde leeft!^33-40
Ghy geeft het vee sijn voeder/^33-4035
Ons spijs en cleding geeft:^33-4036
Huys/ Vrienden/ rust/ en Vreed/^33-40
Gesontheyd/ spoed'ge wegen/^33-4038
En over al uw segen/^33-4039
En vergenoeging meed.^33-4040

33-40 ‘Geef ons heden ons dagelijks brood.’ L. geeft een opmerkelijk concrete uitwerking (r. 36-38).

33-40 ‘Geef ons heden ons dagelijks brood.’ L. geeft een opmerkelijk concrete uitwerking (r. 36-38).

33-40 ‘Geef ons heden ons dagelijks brood.’ L. geeft een opmerkelijk concrete uitwerking (r. 36-38).

35 Naar Ps. 147:9, ‘Die het vee zijn voeder geeft’

33-40 ‘Geef ons heden ons dagelijks brood.’ L. geeft een opmerkelijk concrete uitwerking (r. 36-38).

36 geeft: geb. wijs (: Geef ons spijs en kleding)

33-40 ‘Geef ons heden ons dagelijks brood.’ L. geeft een opmerkelijk concrete uitwerking (r. 36-38).

33-40 ‘Geef ons heden ons dagelijks brood.’ L. geeft een opmerkelijk concrete uitwerking (r. 36-38).

38 spoed'ge: voorspoedige

33-40 ‘Geef ons heden ons dagelijks brood.’ L. geeft een opmerkelijk concrete uitwerking (r. 36-38).

39 al: alles; uw segen: vgl. HC Antw. 125, ‘(...) en dat noch onze zorg en arbeid, noch uw gaven zonder Uw zegen ons gedijen’

33-40 ‘Geef ons heden ons dagelijks brood.’ L. geeft een opmerkelijk concrete uitwerking (r. 36-38).

40 Vgl. 1 Tim. 6:8, ‘Maar als wij voedsel en deksel hebben, wij zullen daarmede vergenoegd zijn’.

VI.

Barmhertig en lanckmoedig^41-48
O Vader/ is u naam;^41-48
Om Christi lijden bloedig^41-4843
Neem al ons schulden t' saam/^41-48
Vergeefts' ons goediglijck/^41-4845
Die na u Wil vergeven^41-4846
Wat menschen ons misdreven/^41-48
Al was 't boosdadiglijck.^41-4848

41-48 ‘En vergeef ons onze schulden, gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren.’ In de Overdenkingen, 99 noteert L. dat hij op 17 april 1659 een vers in meditatie heeft gemaakt op de vijfde bede.

41-48 ‘En vergeef ons onze schulden, gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren.’ In de Overdenkingen, 99 noteert L. dat hij op 17 april 1659 een vers in meditatie heeft gemaakt op de vijfde bede.

41-48 ‘En vergeef ons onze schulden, gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren.’ In de Overdenkingen, 99 noteert L. dat hij op 17 april 1659 een vers in meditatie heeft gemaakt op de vijfde bede.

43 Vgl. HC Antw. 126, ‘(...) om des bloeds van Christus wil (...)’

41-48 ‘En vergeef ons onze schulden, gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren.’ In de Overdenkingen, 99 noteert L. dat hij op 17 april 1659 een vers in meditatie heeft gemaakt op de vijfde bede.

41-48 ‘En vergeef ons onze schulden, gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren.’ In de Overdenkingen, 99 noteert L. dat hij op 17 april 1659 een vers in meditatie heeft gemaakt op de vijfde bede.

45 goediglijck: genadig

41-48 ‘En vergeef ons onze schulden, gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren.’ In de Overdenkingen, 99 noteert L. dat hij op 17 april 1659 een vers in meditatie heeft gemaakt op de vijfde bede.

46 (Ons,) die overeenkomstig Uw wil vergeven

41-48 ‘En vergeef ons onze schulden, gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren.’ In de Overdenkingen, 99 noteert L. dat hij op 17 april 1659 een vers in meditatie heeft gemaakt op de vijfde bede.

41-48 ‘En vergeef ons onze schulden, gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren.’ In de Overdenkingen, 99 noteert L. dat hij op 17 april 1659 een vers in meditatie heeft gemaakt op de vijfde bede.

48 boosdadiglijck: misdadig

VII.

Als Vader/ Hoeder/ Borge/^49-56
Die sonder sluymer waackt/^49-5650
In swackheyd voor ons sorgen^49-5651
Wilt/ als den Vyand naackt.^49-5652
Leert ons sijn pogen sien/^49-56
Tot wat onheylicheden^49-56
Hy nodigt siel en leden/^49-5655
En al sijn stricken vlien.^49-5656

49-56 ‘En leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van den boze.’

49-56 ‘En leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van den boze.’

50 Vgl. Ps. 121:3, ‘uw Bewaarder zal niet sluimeren.’

49-56 ‘En leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van den boze.’

51 In swackheyd: in onze zwakheid; vgl. HC Antw. 127, ‘Dewijl wij van onszelf alzo zwak zijn (...)’

49-56 ‘En leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van den boze.’

52 den Vyand: de boze, de duivel; naackt: nadert

49-56 ‘En leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van den boze.’

49-56 ‘En leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van den boze.’

49-56 ‘En leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van den boze.’

55 nodigt: aanzet, vgl. WNTIX, 2102; leden: lichaam

49-56 ‘En leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van den boze.’

56 En (leer ons) al zijn strikken ontvluchten.

[p. 60]

VIII.

Want/ Vader/ gy waaragtig^57-64
Ons Coning sijt en Heer/^57-64
Die aller dingen magtig^57-6459
Ons hulp rigt tot uw eer.^57-6460
Als gy dan Goedig sijt/^57-6461-62
En Magtig so een hoog werck/^57-6461-6262
En is u eer u oogmerck?^57-6463
Heer so geloven wy 't.^57-6464

't Gebed des Heeren (naar Mattheüs). Een van L.'s twee dichterlijke uitbreidingen van het Onze Vader. Trimp (1), 32-33, acht het waarschijnlijk dat L. in zijn poëzie de stof van een preek verwerkte. Naar zijn oordeel wijst ook de dubbele berijming van het Gebed des Heeren in die richting; die stof kwam immers jaarlijks in de catechismuspreek aan de orde.

Een argument kan eveneens ontleend worden aan de wijze van bewerken, die duidelijke invloed van de Heidelbergse Catechismus, Zondag 45-52, vertoont. Dat wil niet zeggen, dat L. steeds de lijn van de catechismus volgt. Zo treft in de vierde strofe (‘Uw wil geschiede’) het accent op de lijdelijke gehoorzaamheid, terwijl de HC nadrukkelijk over het doen van Gods wil handelt. Met de berijming van het Onze Vader in Datheens psalmboek heeft L.'s lied weinig gemeen.

De strofe, bestaande uit acht driejambische regels met het rijmschema ababcddc, lijkt nu en dan een te krappe ruimte voor de veelheid aan gedachten die L. onder toepassing van de regel ‘een strofe per bede’ kwijt wil. Er zijn veel samentrekkingen en zinnen met een ongebruikelijke woordorde.

De tekst is ook te vinden bij Bronsveld, 9-13 en De Vrijer (2), 129-131. Een negatief oordeel over de bewerking bij Proost, 99-100.

Lit.: Proost, 15; Van Es, 351-352; Onstenk (1), 215; Trimp (1), 17-18, 71, 108, 109; Trimp (3), 20, 21, 61, 96, 116, 204; De Vrijer (2), 169 (T, 3 str.); Beversluis, 14 (T, 5 str.), De Vrijer (1), 120 (citeert L. over ambten bij de overheid).

57-64 ‘Want Uw is het Koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid, in der eeuwigheid. Amen’

57-64 ‘Want Uw is het Koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid, in der eeuwigheid. Amen’

57-64 ‘Want Uw is het Koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid, in der eeuwigheid. Amen’

59 Vgl. HC Antw. 128, ‘(...) dat Gij, als onze Koning en allerdingen machtig, ons alles goeds te geven, den wil en het vermogen hebt’

57-64 ‘Want Uw is het Koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid, in der eeuwigheid. Amen’

60 Ons hulp: de aan ons gegeven hulp

57-64 ‘Want Uw is het Koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid, in der eeuwigheid. Amen’

61-62 Goedig en Magtig corresponderen met ‘den wil’ en ‘het vermogen’ in HC Antw. 128, vgl. de aantekening bij r. 59

57-64 ‘Want Uw is het Koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid, in der eeuwigheid. Amen’

61-62 Goedig en Magtig corresponderen met ‘den wil’ en ‘het vermogen’ in HC Antw. 128, vgl. de aantekening bij r. 59

62 hoog werck: Het hoofdaccent valt op hoog (vgl. het dubbelrijm met oogmerck).

57-64 ‘Want Uw is het Koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid, in der eeuwigheid. Amen’

63 Vgl. HC Antw. 128, ‘(...) en dat alles, opdat daardoor niet wij, maar Uw heilige Naam eeuwiglijk geprezen worde.’

57-64 ‘Want Uw is het Koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid, in der eeuwigheid. Amen’

64 Heer, dan stellen wij ons vertrouwen erop; echo van het ‘Amen’, vgl. ook HC Antw. 129