Bloemlezing uit de bundel Uyt-spanningen

J. van Lodensteyns swanen-gesangh,
Of het laatste by hem in sijn sieckte, korts voor zijn salig af-sterven gemaackt, en Zions kinderen na-gelaten.^*

Aanbiddelijcke ontsagg'lijckheyt /
Wy buygen voor uw Majesteyt²

Ons knyen en ons harten:

En met en voor uw dienaar / dien⁴
Ons' oogen nu onwercksaam sien /⁵

En klagen uw ons smarten /

Laat uw Oog nu

Op ons dalen / en komt halen

Onse suchten, /

Tot den throon van uw genuchten.¹⁰

* Dit gedicht is het enige van onze bloemlezing dat niet in de eerste druk van de Uyt-Spanningen voorkomt. Het werd voor het eerst opgenomen in de derde druk van 1681. Nog eenmaal herhaalt Lodenstein hier een gedachte die in heel zijn werk centraal staat: de mens moet zichzelf verloochenen, wil hij God vinden; stille ontvankelijkheid voor Gods inwerking brengt meer vrucht dan rusteloze arbeid.

2 Wy: de gemeente van de gestorven Lodenstein.

4 uw dienaar: Lodenstein.

5 onwercksaam: werkeloos.

10 genuchten: (hemel-)vreugden.

[p. 154]

 

O! wonder Goddelijck beleyd!

 

Geen hitte sig door 't bloet verspreyt /

 

Geen koorts quelt hart of leden;¹³

 

Geen groote pijn en pijnigt hem /¹⁴

15

Geen schorrigheyt belet sijn stem /

 

Geen damp verwart de reden /

 

Gy maar segt / daar¹⁷

 

Legt u neder / tot ick weder

 

U gebruycken

20

Wil / dan sult gy weer ontluycken.²⁰

 

 

 

'T is waar / uw dienaar na uw raadt²¹

 

Moet stil sijn / en der boosen saadt²²

 

Sijn waarschouw niet kan hooren;²³

 

Maar soo een stilt geeft stercker stem

25

Van uw tot ons / als wy van hem

 

Oyt hoorden van te vooren /

 

Dat wy / Nu gy²⁷

 

Spreeckt / dog hooren / en gy d'ooren

 

Eens woud wecken;

30

Wis / gy soud ons hart dan trecken.³⁰

13 In de 4e druk staat abusievelijk hoet i.p.v. hart.

14 Figura etymologica of verbinding van twee woorden met dezelfde woordstam, gewoonlijk - zoals hier - door kombinatie van werkwoord (pijnigt) met innerlijk subjekt (pijn) of objekt. Sommigen zoals Wolfgang Kayser rekenen deze gevallen onder de paronomasie of annominatio, cf. hierboven, p. 147.

17 Gy: het ‘Goddelijck beleyd’ van vs. 11.

20 ontluyken: eigenlijk: opengaan (van een bloem, van ogen etc.); hier betekent het: tot leven komen, ontwaken.

21 na: volgens.

22 Moet stil sijn: zie hieromtrent de aantekening op p. 44.
der boosen saadt: het geslacht der bozen; cf. Jes. 1: 4: ‘Wee... het zaad der boosdoeners’.

23 waarschouw: waarschuwing.

27 Dat wy: Latere drukken hebben abusievelijk: Dat y.

30 Wis: waarlijk.

[p. 155]

 

Eerst sincken wy van schaamte weg /

 

Dat wy in ons een overleg

 

Van uwe daden maken;^32-33

 

Des Souvereynen Scheppers wil

35

Segt maar / werckt nu / en staat nu stil /

 

En, niemant kan het laken;

 

Uw eer / niet meer

 

Van het spreken // Door sal breken³⁸

 

Dan van swijgen /

40

Uw loff sult gy al om krijgen.

 

 

 

Uw stemme roept ten Hemel uyt /⁴¹

 

Swijgt Lodensteyn; want uw geluyd

 

Van woord heeft maar gekloncken;

 

Wat Dood' is uyt sijn dood gestaan?⁴⁴

45

Wat wereltling te rug gegaan?⁴⁵

 

Wat slapend' uyt sijn roncken?

 

Al 't licht / 'T gesicht

 

Van mijn wesen / al mijn vresen

 

Is geweken;

50

Waar toe dan uw nood-loos spreken?

 

 

 

'T is soo gy zegt! O Heyligheyt!

 

Siet dan eens op uw Christenheyt:

 

Met recht meed'lijdig' oogen:⁵³

 

Dat sig in 's waarheyts schoonen glantsch!

55

Door eygen lust vervoert vindt / gantsch

 

Verbijstert en bedrogen.

 

O son! O bron!

 

Van de waarheydt / doet uw klaarheydt

 

Ons beschijnen:

60

En vry alle licht verdwijnen.

32-33 een overleg maken: overleggen; cf. WNT XI, 1833.

38 Door sal breken: aan het licht zal treden, zich zal openbaren.

41 ten Hemel uyt: vanuit de hemel.

44 Dood': dode.
gestaan: opgestaan.

45 wereltling: aardbewoner.

53 recht: echt.

[p. 156]

 

Het Arm verbijstert Christendom /

 

Dient Godt / en weet selfs niet waarom /

 

Als om haar eygen voordeel:

 

Het soeckt den Heylant / maar en vindt

65

Hem niet / om dat het niet bemindt /

 

Dan vryheydt in het oordeel:⁶⁶

 

Daar 't lam / Meest quam

 

Om de wonden van de sonden

 

In sijn wesen /

70

Door verloog'ning te genesen.⁷⁰

 

 

 

't Versaken is haar bitterheydt /

 

Sy droomen van een Saligheydt

 

Door Jesum haar verkregen:

 

Maar uw te lieven // dat gewis⁷⁴

75

In boet en Kruys haar Hemel is /

 

Des sijn sy niet genegen:⁷⁶

 

Off schoon / uw soon

 

Heylig Heere In sijn leere

 

'T sijn volck aanprees /

80

En volmaackt in voorbeeldt aanwees.

 

 

 

Dat 's menschen heyl is / eygen wil

 

En lust en sin te houden stil;

 

En all' beweging effen;⁸³

 

Dat eygen heyl in eygen haat /

85

En in eens anders min bestaat!

66 Cf. art. XIV van de Nederlandsche Geloofsbelijdenis: ‘Daarom verwerpen wij al wat men hiertegen leert van den vrijen wil des menschen, aangezien de mensch niets dan een slaaf der zonde is en geen ding kan aannemen, zoo het hem uit den hemel niet gegeven zij.’ (De Nederlandsche Belijdenisgeschriften, ed. J.N. Bakhuizen van den Brink, Amsterdam 1940, p. 85). Tegen dit leerstuk van de geknechte wil (servum arbitrium) verzetten zich o.a. de Erasmiaanse libertijnen.

70 verloog'ning: zelfverloochening.

74 lieven: beminnen.

76 Des: daartoe.

83 effen: stil.

[p. 157]

 

Kan niemandt nu beseffen.

 

Daar woelt / daar doelt⁸⁷

 

Ider na den drift hem raadt / en⁸⁸

 

Even inden⁸⁹

90

Gods-dienst / meendt hy sig te vinden.

 

 

 

Daar hy sig selfs verliesen moet

 

En al sijn heyl / sijn hoogste goet

 

Moet vinden in 't verliesen:

 

'T verliesen van sig selfs / in Godt /

95

Dat is ons deel ons hoogste lot /

 

Van ons op 't hoogst te kiesen.⁹⁶

 

Dat steyl Is 't heyl⁹⁷

 

Dat gekomen voor de vroomen

 

Is beneden /

100

En Gods kind'ren stelt in vreden.

 

 

 

Soo langen tijd heb ick geleeft /

 

Geswoegt / geploegt / gedraaft / gevlogen /

 

Om yet te sijn; en siet nu heeft¹⁰³

 

Dat yet en sig / en my bedrogen.

 

 

105

Soo my den Hemel langer tijdt

 

Gunt / om my tot sijn dienst te gorden /

 

My dunckt ick wil met grooter vlijt

 

Dat ick geworden ben / ontworden.

 

 

 

Soud' 't groote maacksel / in mijn siel

110

Ter eeren van den Maker / opgaan /

 

'T is billick dat daar gantsch verviel¹¹¹

 

All's dat ick self daar hadd' doen opstaan.

87 woelt: ageert.
doelt: streeft.

88 na: naar.
drift: in de 4e druk staat abusievelijk driff.

89 Even: insgelijks, eveneens; cf. WNT III. 4277-78.

96 Voor ons het verkieslijkst.

97 steyl: hoogte, verhevenheid.

103 yet: iets.

111 verviel: verdween.