Twee boecken vande stantvasticheyt

Regelnummers proza verbergen

[p. 21]

1Het sevenste Capittel.

2Wat ende hoe veelvoudich dat t'ghene is, dat 3die Stantvasticheyt beroert. Dat goet ende 4quaet uutwendich sij. Het quaet tweevoudich, 5Ghemeyn ende Eyghen; ende dat uut die selven 6t'ghemeyn quaet t'swaerste ende ghevaerlijckste 7schijnt te wesen.

8 Langius my dit gheseyt hebbende, met meerder hef-9ticheyt ende hitte van sprake en aensicht als hy plachte, 10soo isser oock een voncxken goets viers in my ontsteken. 11‘Nu wel dan, mijn Vader, seyde ick, (ick mach u voor-12waer so wel heeten, sonder vleyen), leydt ende leert my 13 daer ghy wilt, verbetert ende richt my; ghy hebt hier 14eenen crancken, willich tot alle medecijnen, al wilt ghy 15t'vier ende het mes gebruycken.’ - ‘Jae en trouwen, 16seyde Langius, alle beyde te samen; want ter eender 17sijden, so sijnder stoppelen vande ydele Waen te ver-18branden, ende ter andere, struycken der Affectien vande 19wortel af te houwen. Maer gaen wy wandelen? oft ist 20beter ende ghemackelijcker te sitten?’ - ‘Laet ons 21sitten, seyde ick, want mij begint heel banghe te worden, 22ende dat om verscheyden saken.’ Ende na dat Langius 23stoelen hadde doen halen, ende bevolen datmen die inde 24 sale soude stellen, ende ick neffens hem gheseten was, 25heeft hy, een weynich te my waerts keerende, aldus 26begonst: ‘Ick hebbe tot noch toe, Lipsi, als fondementen 27geleyt, waer op ons toecomende reden bequaem ende 28versekert ghebout soude moghen worden; nu, believet 29u, sal ick nader comen, d'oorsaken van u droefheyden 30ondersoecken, ende metter handt (soomen seyt) u 31sweren ende zeeren aentasten. Daer sijn twee dinghen, 32die in ons dit Casteel der Stantvasticheyt bevechten, te 33weten Valsche goede, ende Valsche quade. Dese heet 34ick beyde so, die in ons niet en sijn, maer rontsom ons, 35ende die desen binnensten mensche, dat is ons ghemoet, 36eyghentlijcken noch helpen noch letten. Daerom en sal 37ick niet segghen dat sy metter daet, oft naer redene,

[p. 22]

1goet oft quaet sijn; wel sal ick die belijden sulcx te 2wesen door opinie, ende door een gemeyn gevoelen des 3 volcx. Onder d'eerste tellen sij Rijckdommen, Eer, 4Macht, Ghesontheyt, ende Lanck-leven; onder de laet-5ste, Armoede, Oneere, Onmachte, Siecten, Sterven, 6ende, om met éénen woorde te segghen, al wat anders 7by gheval comt oft uutwendich is. Van desen dobbelen 8struyck sijn de vier Hooft-affectien in ons opgheresen, 9de welcke het menschen leven oeffenen ende slijten, te 10weten Begheerlijckheyt ende Vreuchde, Vrees ende 11 Droefheyt; waer van d'eerste twee d'oogh hebben op 12wat Schijngoets ende sijn daer van comen, ende de laet-13ste, quaet. Sij quetsen ende beroeren t'gemoet alle ^22,13.14t'samen, ende, ten sy ghijt voorsiet, stellen t'selve uut 15sijnen standt; niet nochtans in eenderleye manieren. 16Want aanghesien dat des herten ruste ende Stantvas-17ticheyt ghelegen is als in een gelijcke weechschael, sy 18trecken hem uut dese effenheyt, dié te seer opheffende, 19ende dese nederdruckende. Maer ick laet nu het Valsch 20 goet ende die verheffinge varen (want dit u siecte niet 21en is), ende ick come tot die Valsche quaden; de 22welcke weder in twee hoopen ghedeylt worden, te weten 23in Ghemeyne ende Eyghene. Ick definiere oft beteeckene 24de Ghemeyne, waer van op éénen tijt veel liedens het 25ghevoelen t'seffens hebben, ende de Eyghene, die elck 26een bysonder aengaen. Onder d'eerste rekene ick Oor-27loghe, Peste, Honger ende Dieren tijdt, Tyrannie, 28Sterfte, ende alle t'gene dat, buyten yegelijcx huys, de 29gemeynte aengaet. Onder d'andere, Smerte, Armoede, 30Schande, Doot, ende watter soude moghen sijn dat wy 31aenmercken in elcken mensche besonder besloten te 32 wesen, als binnens huys. Ende ick en maeck dit onder-33scheyt aldus niet te vergeefs; want inder waerheyt 34beweentmen al anders ende met een ander ghemoet sijns 35Vaderlandts verderffenisse, t'ballinckschap ende t'on-36dergaen van veel menschen, dan van sijn eygen selfs 37alleen. Hier by ghevoecht, dat uut dese beyde noch veel-38derley ende verscheyden siecten spruyten, maer (meyne 39 ick wel) uut d'eerste veel swaerder, ende sekerlijck lan-40gher by blijvende. Want wy sijn, meest al, dese gemeyne

22,13. quaet: ttz. ‘d'oogh hebben op wat schijnquaets’.

[p. 23]

1quaden onderworpen, het sy om dat die met een ghewelt 2ende met een ghedruys ons aenvallen, ende den genen, 3diese wederstaen willen, overvallen als met ghewapender 4handt, oft meer om dat sy met eenen schijn van eeren 5voorts comen al vleyende, so dat wy daer dickwils niet 6en bekennen oft en ghevoelen ons de siecte in t'herte 7te groyen. Siet, die ghene die door sijn eyghen pyne oft 8weemoedicheydt verslaghen is, die moet nootsakelijcken 9sijn ghebreck ende swackheyt bekent staen, al ist oock 10dat hijt niet en betert (want wat verschooninghe isser?); 11maer die door de Ghemeyne, het schilt soo veel dat hy 12sijnen feyl en val soude willen bekennen, datter iae sijn 13die hen dies beroemen ende tot eer rekenen. Men heetet 14te wesen een Liefde des landts ende Bermherticheyt; 15 ende hoeveel verschillet toch, datmen dese Gemeyne 16cortse niet en stellet onder de deuchden, iae onder de 17goden? Die Poëten ende Orateurs prysen ende inplanten 18allen t'weghen dese vierighe liefde tot het Vaderlandt; die 19welcke ick mede niet heel en verworpe, maer achte ende 20ghevoele dat sy ghematicht moet worden. Tis voorwaer 21een ghebreck, tis een ongetydicheyt, tis eenen afval des 22gemoets van synen rechten stant, maer het is oock een 23 sware siecte ter ander syden; want hier in en is 24gheen eenvoudighe smerte, maer vermengt t'samen 25die u ende een andere aengaet. Ende den wee-26dom, die ghy van eens anders weghen hebt, is 27 oock tweederleye, te weten om der menschen wille, 28ende om uwes landts wille. Op dat ghy te beter 29begrijpt t'ghene dat schijnt te scherpsinnich door my 30geseyt ende gedeylt te worden, neemt by exempel. Siet, 31u Nederlandt dat wort nu benauwt meer als met een-32derley plage, ende is over al omvanghen met dese 33vlamme des binnelantschen crijchs. Ghy siet al omme 34t'platte landt berooven ende verwoesten, steden ver-35branden ende vernielen, menschen vanghen ende ver-36moorden, vrouwen onteeren, maechden schoffieren, ende 37dierghelijcke dinghen, die d'oorloghe mede brenght. 38Hebt ghy hier gheenen weedom? iae ghy; maer ist dat 39ghijt wel insiet, soo is die verscheyden ende ghedeylt: 40 want ghy bedroeft u t'samen over u selven, u mede bor-

[p. 24]

1 ghers, u vaderlant. Over u, om der schaden wille; over 2de borghers, om haer menigherley ongeluck ende onder-3ganck; over t'vaderlant, om veranderinghe ende vernie-4linghe van wetten en privilegiën. Soo dat ghy ter eender 5syden hebt te roepen, Wee my allendighe!; ter anderen, 6Och Borghers, dat ghy door vyanden handt soo deer-7lijcken sijt bleven!; ende wederom elders, Och Vader, 8och Vaderlandt! So dat hy voorwaer wel seer wijs ende 9stantvastich, oft seer stael-hertich soude moeten wesen, 10die door alle dit aen ende opvallende quaet niet en soude 11beweeght worden.