Twee boecken vande stantvasticheyt

Regelnummers proza verbergen

16Het vijfste Capittel.

17Waer van dat de redelijckheyt ende d'opinie 18haren oorspronck hebben; vande cracht ende 19daet der selver; ende hoe d'een leydt tot de 20Stantvasticheyt, ende d'ander tot de lichtveer-21dicheyt.

22Maer midts dien dat hier uut, als gelijck uut twee fon-23teynen (te weten, der opinien ende der redelijckheyt), 24 niet alleenlijck de sieckte oft cranckheyt des herten 25voorts en comt, maer oock alle het ghene datter in dit 26leven ghepresen oft ghelaeckt wort, soo dunct my dat 27ick niet dan wel doen en sal, ist dat ick vanden oor-28spronck ende aert van elcker een bysonder wat breeder 29verclare. Want gelijckerwijs de wolle met sommige 30andere vochticheden eerst moet bereyt ende toeghe-31 maeckt worden, eer sy die laetste ende beste verwe wil 32vatten, soo moet, o Lipsi, u herte oock met dese voor-33redenen gheleyt wesen, eer ick dat te deghe met dit

[p. 17]

1fraey purpure coleur der Stantvasticheyt can gheverwen. 2Daer sijn, soo ghy wel weet, inden mensche twee deelen, 3de Siele ende het Lichaem; dàt is het edelste, ghelijck 4sijnde den geest ende t'vier, ende dit het slechste, de 5aerde ghelijckende. Dese twee deelen sijn by een 6gevoecht, maer (om soo te spreken) met een tweedrach-7 tige eendrachticheyt; ende sy en verdragen hem niet 8lichtelijcken, bysonder als daer gheschil is van heerschen 9oft dienen. Elck een wil gebieden, ende dat meest, het 10welcke minst recht heeft: d'aerde soude haer geerne 11verheffen boven het vier, ende dat slijck boven den 12Hemel. Daer van comet, dat inden mensche soo veel 13 tweedrachten ende beroerten sijn, ende datter eenen 14eewighen strijt is, als van twee campioenen met den 15anderen altijt vechtende. Ende sy hebben de Redelijc-16heyt ende d'Opinie voor hare leyts-heeren ende bevel-17hebbers: d'een die strijt voor ende inde siele, d'ander 18voor ende int lichaem. De Redelijckheyt heeft haren 19 oorspronck vanden Hemel, iae sy is van Godt; ende 20den philosooph Seneca heeft die wel heerlijck ghepresen, ^17,20.21te sijn een deel des Goddelijcken gheestes, dat inden 22mensche ghedaelt is. Dit is d'excellente cracht, van alle 23dinghen te verstaen ende te oordeelen: sijnde de vol-24maectheyt der sielen, ghelijckerwijs de siele de vol-25 maecktheyt der menschen is. De Grieken hebbense in 26haer sprake genoemt Νουν, de Latijnen Mentem, oft 27 t'samen Animi mentem, d'welck is, t'verstant, oft den 28sin des verstants. Want (op dat ghy niet en doolt) de 29heel Siel en is de rechte Redelijcheyt niet; maer het ghene 30dat in haer eenghedaentich, eenvuldich, onghemenghelt, 31ende van alle vuylicheyt ende slijm af ghesondert is, 32ende, met den cortsten gheseyt, het ghene dat in haer 33hemelsch is. Want al ist dat de siele met de vlecke des 34lichaems ende besmettinghe der sinnen seer ontreynicht 35ende verdorven is, nochtans so behoudt sy vastelijck 36 eenighe speuren van haren oorspronck, ende daer blijven 37in haer merckelijck die gheysterende overblijfselen van 38dat eerste suyver vier. Daer van ist datter wroeginghen 39der consciencien oock in de quade ende snoode men-40schen sijn, inwendige geesselen ende knagingen, ende

17,20. Seneca: Epistulae Morales, 66, 12.

[p. 18]

1dat sy oock tegen haren wille prijsen ende toestaen 2moeten eenen vromen handel ende wandel; aenghesien 3dat dit beste ende heylichste deel mach wel wat gheperst 4 ende benauwt, maer niet gheheel vertreden, ende die 5bernende vlamme wat bedeckt, maer niet ghebluscht 6worden. Die gheysterkens ende voncxkens gheven hem 7altijts op, die welcke in dese duysternissen verlichten, 8in dese vuylicheden reynigen, in dese omweghen weder 9verrichten, ende totter Stantvasticheyt ende de deucht 10 leyden. Ghelijckerwijs die goublome, ende sommighe 11andere, door ingheboren aert altijt hen wenden ende 12drayen totter Sonnen, soo is de redelijcheyt altijt ghe-13keert tot Godt ende haren oorspronck, vast ende on-14wanckelbaer in alle goet, altijt eens gesint, eens bege-15rende ende schouwende, fonteyne ende oorspronck alles 16goeden raets ende oprecht oordeels, die welcke ghe-17 hoorsaem te sijn, is ghebieden, ende onderworpen, 18heerschen alle dinghen. Alle die ghene die haer 19onderdanich gheweest is, die heeft sijn begheerlijckheden 20ende die op springende beroerten des herten ghetemt; 21ende die dese navolght (als den draet van Theseus) en ^18,21. 22 kan niet dwalen in geene dool-hoven des levens. Godt 23selfs comt tot ons, iae (dat nader is) in ons, door dit 24sijne beelt; ende voorwaer, hy heeft seer wel ghesproken 25die daer segt: Daer is geen goede Siele sonder Godt. ^18,25.26Maer het ander ende snootste deel (ick segghe den 27Waen) heeft sijn afcomste van het lichaem, ende sulcx 28 vander aerden; derhalven ist oock niet dan aertsch 29gesint. Want het lichaem, al ist dat van sy selven onbe-30roerlijck ende onbevoelijck is, nochtans so ontfanghet 31sijn leven ende roeren vander sielen; ende wederomme 32soo brenghet, door die vensteren des verstants, der sielen 33d'imbeeldingen aller dinghen. Tusschen de siele ende 34het lichaem isser dan als een ghemeynschap ende 35 gheselschap aenghegaen, maer ghemeynschap (ist dat 36ghy d'eynde aenmerct) de siele niet ten goede. Want 37sy wort allenskens door de selve af gheleyt uut haer 38hoocheyt, wort gevoecht ende vermengt met die sinnen; 39ende door dese onsuyvere t'samen-comste wort den 40Waen in ons geboren, niet anders sijnde dan een ydel

18,21. den draet van Theseus: de draad, dien Theseus afrolde in het Labyrinth van Knossos om, na zijn strijd tegen den Minotaurus, den weg naar de buitenwereld terug te vinden.

18,25. hy… die daer segt: ‘ille quicumque dixit’; duidt niet op een bepaald persoon.

[p. 19]

1beeldt ende een schaduwe des Redelijckheyts. Welckes 2 Waens rechte sitplaetse de sinnen, oorspronck d'aertrijck 3is; daerom sy, veracht ende verworpen sijnde, haer niet 4óprechten, noch yet hoochweerdichs oft hemels aen-5schouwen en can. Sy is heel ydel, onseker, bedrieghe-6lijck, van quaden raet en oordeel, berooft voor al het 7gemoet vande Stantvasticheyt ende vande Waerheyt. 8 Huyden wilt sy, dat sy morgen versmaet; dit prijst sy, 9dat laect sy; al sonder oordeel, maer alleenlijcken om 10het lichaem ende de sinnen alles toe te gheven ende te 11believen. Ghelijck als d'ooghe, die door eenen mist oft 12water siet, d'oprechte grootte vande dinghen niet wel 13bekennen oft af meten en can, so oock het herte, dat 14door de wolcken der Opinien. Dese is (ist dat ghijt wel 15 bevroydt) den mensche de moeder van alle quaet, ende 16in ons den werckman van een verwerret ende beroert 17leven; van haer comet, dat ons de sorghen pijnighen en 18quellen, van haer dat ons d'affectien verscheydelijcken 19trecken, van haer dat wy alle boosheyt onderworpen 20sijn. Daerom, ghelijckerwijs de gene, die uut een stadt 21de tyrannie begheren wech te nemen, voor al het Casteel 22 om worpen, soo moeten wy oock (ist dat wy met ernst 23naer een godtsalich leven trachten) het Casteel der 24opinien vernielen. Wij sullen voorwaer met die selve 25altijt vlotende blyven in twyfelinge, twist, tweedracht 26ende beroerten, noch Godt noch den menschen genoech 27vertrouwende. Ende ghelijck als een schip, dat ydel ende 28ongheladen is, inder zee van alle winden herwaerts ende 29 derwaerts ghedreven wort, soo gaghet in ons met desen 30woesten sin, als hy met het ghewicht ende den ballast 31der redelijckheyt niet en is gheladen.