Logo DBNL
Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 3 (1934)

Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 3

(1934)–Jan Huyghen van Linschoten–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Reyse van Lima ofte Cidado de los Reies nae Arequipa over landt.

TReckende van Lima ende die Custe vervolgende tot 3. mylen, ofte 12. Italiaensche, comt men aen die valleye Pachacama1), in onse Caerte Pachamma, een seer genoechlijcke+ plaetse, ende wel bekent onder de Peruanen, om die seer costelijcke Tempel die daer gheweest is, alle andere van't gheheele landt in rijckdom te boven gaende, welcke gebout was op een kleijn berghsken, ghemaeckt van viercante steenen ende van aerde, waer boven op die tempel hebbende vele verschilderde poorten, mueren, ende van wilde beesten. Int middel des tempels daer den Afgodt gestelt was, stonden die Priesters, die haer gantsch heyligh veijnsden te wesen, ende als zy hare sacrificien voor die geheele mennichte des volcks deden, soo keerden zy haer aengesichten nae die poorten des tempels, ende die rugghe nae den Af-

godt, die oogen nederwaert slaende, ende vol van schrickelijcke+ beangstunge ende bevinge, ende met sulcken groote stooringe, (gelijck dat selvige eenige oude Indianen vertellen) datment vergelijcken mochte het ghenighe dat gelesen wordt van Apollo zyne Priesters in tyden als die Heydenen verwachteden op hare ydele waersegginghen. Dese verhalen noch hier by, datmen voor dit duyvelsche beelt offerde een groot getal van beesten, ende ooc eenige levende menschen, ende op die voornaemste feesten die zy +hielden, gaf dit beelt antwoort, ende tgene dat zy daer af verstonden, geloofden sulcx. In desen Tempel was een groote schat verborgen van Gout ende Silver, ende die Papen daer af waren in grooten aensien, ende die Heeren waren haer geboden seer onderdanich, ende rondtsomme den tempel waren vele gemeene huysen getimmert voor die Pelgrims, ende men achtede niemant waerdich ghenoech daer ontrent begraven te werden, dan alleen die Heeren ofte Coningen ende de Priesters die daer quamen als Pelgrims, ende eenige offerhanden brachten. Als zy hare grootste feeste vant jaer hielden, vergaderde daer veel volcks, spelende op instrumenten na haer ghewoonheyt. Naderhant als die Coninghen van Cusco dese valleye veroverden, dewijl zy voor een ghewoonheyt+ hadden over al te gebieden tempelen der Sonnen op te richten, ende siende die grootheyt ende den ouderdom deses tempels, ende die persuasie van heylicheyt die dese plaetse by die gemeene man hadde, ende oock die seer groote devotie die zy hier pleechden, duchtet hen met raedsaem dese kercke te vernielen, heeft daerom goet gevonden datmen neffens dese noch een ander voor die Sonne soude timmeren, ende voor die grootste houden, 'twelc alst voleyndet was nae't gebot des Conincks, heeft hy tselve rijckelijcken begiftet, ende aldaer gesonden eenige Joufferen1), met welck accoort de duyvel van Pachacama wel is te vreden gheweest, als sulcks blijckt uyt zijn antwoorden, die hy naderhant gaf, wesende so wel inden eenen als inden anderen tempel gedient, ende houde also die arme sielen der eenvoudige in zijn macht ende stricken, ende nu vernielt zijnde dese tempelen, laet nochtans niet af int heymelijck met eenige te spreken, haer wijs makende, dat dien God, welcke die Spaengiaerden predickten ende hy eenderley zy, om die menschen also in zijn dienst te behouden, ende haer van den doop af te leyden. In plaetsen van desen Afgod zijn opgericht

cruycen, den duyvel te trots, als zy meenen; den name des duyvels was schepper des werelts: want Camac is schepper, ende Pacha+ werelt. Ende God toelatende dat Fr. Pizarrus den Coninck Attabalibam gevangen creech, heeft hy zynen broeder Hernandum Pizarrum gesonden om dese tempelen te ruyneren, ende den schat daer uyt te halen, hoe wel die Papen al te voren het meeste deel van't selfde gelicht ende verborgen hadden, daerment noch niet en weet waert verborgen mach wesen, doch bequam een groote menichte. Dese valleye is seer vruchtbaer, rijck ende vol van geboomte, overvloedich van Koeyen ende ander beesten, oock goede Peerden1). Van die valley Pachacama comtmen tot Cilca, al waer+ een notabel sake te aenmercken is, om der vreemdicheyt willen, want het reghent daer gantsch niet, noeh en heeft oock gheen Reviere daer uyt zy eenich water mochte afleyden die ackeren te begieten, ende noch even wel is het meeste deel van die valeye vol Maiz ende andere eetbare wortelen ende vruchtbare boomen, ende het is waerdich om aen te teeckenen, de maniere die in dese valey +onderhouden wordt: want om nootwendighe vochticheyt te becomen,+ maken die Indianen seeckere diepe putten ofte kuylen, in die welcke zy saeyen haer Mayz ende andere wortelen ende fruyten, ende door die schoonheyt ende klaerheyt des luchts, als oock door die cleyne dauw ende vochticheyt, gheeft den grooten Godt aldaer overvloedich Maiz ende andere dinghen, doch gheen ander greynen, ooc souden dese daer niet wassen, ten ware dat zy by een yegelijck greijn wierpen een ofte twee Sardijns hoofden, die zy met hare netten uyt die Zee vanghen, werpen die int saeyen mede in die selfde putkens met het saet, ende aldus groeyt het abundantelijcken voort, dat het volck hem wel daer op erneren mach. Het water dat zy drincken, scheppen zy uyt seer groote ende diepe putten, ende tot voorsorghe vanghen uyt die Zee soo veel Sardynen als zy van noode hebben te eeten ende haer Coren te saeyen. Oock hebben in dese valeye gheweest veel proviande ende ammonitie huysen der Coningen van Peru, om daer in te overnachten ende te logieren, als zy hare provincien doortrocken. Twee mylen ende een vierendeel ofte een quart van Cilca is die valeye Mala2), al waer een+ schoone reviere passeert, wiens custen vol van boomen zijn, ende schaers vier mylen voorder light Goarco, een andere wel bekent in

dat landt, groot ende breet, ende vol vruchtbare boomen, insonderheyt+ is daer groote overvloet van Guuyas, dat zijn Indische vruchten, seer lieflijck van reuck ende smaeck, ende noch meerder Guavas. Maiz vergadert men aldaer in seer groote quantiteyt, ende alle andere saken, gesaeyt so van Indische, als van Spaensche saden. Boven desen soo isser groote abundantie van Duyven, Tortelduyven ende andere aert van voghelen, ende die boscayen ende wildernissen, die in dese valeye een goede schaduwe gheven, onder die welcke passeren ende loopen stroomkens van soet water. Die inwoonders deser plaetsen vertellen dat in vorighe tyden vele volcks hier woonachtich was, ende dat zy mede regierden over sommighe vant gheberchte ende van't platte landt, ende als die +Ingen, dat zijn Coninghen van Peru ofte Cusco quamen haer te onderbrenghen, hebben wel 4. jaren dapper teghens ghehouden, niet willende die vryheyt die zy van hare voorouderen ontfanghen hadden, overgheven, in welcke tijt vele vreemde dinghen voorgevallen zijn niet noodich hier te verhalen, om dat wy geen Historie, maer alleen het vervolgh der Custen beschryven. Ende ofte wel die Ingen des Somers om de groote hitten wille vertrocken nae Cusco, so onderhielden zy nochtans door haer volck den oorloch, ende om dat die beter voorganck ende uytcomste mochte hebben, +so heeft die Inga in dit dal een nieu Cusco laten bouwen, comende met zijn edeldom vant oude Cusco, die straten ende hoochten die selvighe name ghevende die zy hadden int oude Cusco, ende naederhandt dit volck onderbrengende, is dese vergaderinge ende stadt vergaen, doch heeft in plaetse van dien een seer schoone stercte, tot een triumph teecken zijnder victorien op een berghsken aen een lustige valeye gelegen, gebout, ende sulcks op een fondament van groote viercante steenen, soo aerdich tsamen gevoecht datmen niet sien mach waer die conjunctueren zijn. Wt dit Conincklijcke+ Paleijs ginck een trappe tot aen die Zee, alsoo dat die baren ofte golven daer tegens sloeghen met sulcken cracht, dat te verwonderen is, hoe dat werck ghemaeckt mocht wesen, welcke+ sterckte met vele schilderyen verciert was, waer op oock een groot schat der Ingen ofte Coninghen. Die Ruynen van dit Cusco, ende van dese sterckte behooren tot eewich lof der Peruanen niet voorder vernielt te wesen: want zijn wercken van sodanich volck gedaen, by ons ongelooflijck, ten ware datmen die sage1). Anderhalf

myle voorder opwaert van die sterckte van Guarco1), is een ander+ Reviere, gheheeten Lunaguana, in onse Caerte Laguna, welcke valeye is in alle manieren gelijck die vorige. Noch 4½. myle voorder is die groote valeye Chincha, seer vermaert in Peru, insonderheyt+ by den ouden. In dese valeye is een Clooster van S. Dominicus oorden: Tot der Spaengiaerden aencomst waren over die 25000.+ menschen, daer nu nauwelick 5000. van over ghebleuen zijn, overwonnen van Inga Yupangue, ende van Topaynga, Iupangue, die aldaer hebben haer bevelhebbers gehouden, vele rust huysen, ende een tempel der Sonnen opghericht, hoe wel dese volckeren, daeromme niet nae gelaten hebben haren ouden Afgodt Cynciaycama aen te roepen. Die Coningen hielden ooc in dese valeye veel vervoerde volckeren, ende geboden dat sommighe maenden die+ heeren ten houe moeste comen, ende met hen ten oorloch trecken. Dese valeye Cincia is een van die aldergrootste van't geheele+ lant van Peru, ende een seer schoone sake om te sien die groenheyt der boomen ende die loopende waterkens daer onder, ende die seer lieflick ende welrieckende Cidronen, niet van aert gelijck die spaensche, hoe wel zy in die gedaente eenige gelijckenisse hebben: want dese gheschelt wesende, zijn geel ende goet van smaeck, datmen niet genoech daer af eeten mach. In die Boscayen hoortmen veellerley gevogelte, beesten zijnder weynich om die gestadige oorloch. Het waren ooc in vorige tyden vele begraeffenissen hier, op eenige verheuen plaetsen, waer uyt die Spaengiaerden veel gout genomen hebben. Van dese schoone province van Cincia, reysende voorder over't platte landt2), comt men tot die lieflijcke valeye Yca; die niet kleijnder bewoont is dan die vorige, door die+ welcke ooc een reviere loopt, die in sommige maenden soo kleijn wordt, dat zy gebreck van water souden hebben, ten ware dat zy hadden door een Canael, water uyt die hooge bergen geleydet; veel fruyten groeyen hier, ende men teelt daer ooc veel jonge Peerden, Koyen, Geyten, Duyven, Tortelduyven. Vervolgende die reyse van Yca, comt men wyder aen die valeye ende Reviere Nasca, anders Caxa malca geheeten, oock in vorige tyden volcrijck, al waer men die ackeren bout ende vochtich maect, als boven verhaelt is, ende dese volckeren zijn ten meesten deele gheruineert+

door die oneenicheyt der spaengiaerden. Alhier waren veel groote paleysen ende ammonitie huysen der Coninghen van Peru, ende veel begraeffenissen, die alle van die Spaengiaerden berooft ende geplundert zijn, die valleyen van Nasca zijnder veel int ghetal,+ waer onder eene is daer veel Suyker rieden wassen, waer af zy seer veel Suykers maken, hebben oock veel fruyten die zy te coope brenghen in die naeste steden. Door alle dese valleyen passeert die schoone ende groote Conincklijcke Strate, ende in sommighe sandtplaetsen heeft men als noch eenighe teeckenen, om niet te dwalen inden wegh. Van dese Strate ofte wegh sal volghen, als wy handelen sullen van die Ingen ofte Coninghen van Peru.

Van dese valeye in't ghemeen Nasca genoemt, comt men tot+ +Hacary, ende noch voerder tot Ocuna, Ycamanna, Yquilca, al waer groote Revieren zijn, ende ofter wel in teghenwoordighe tijdt weynich inwoonders zijn, soo hebben daer doch in vorighe tyden niet minder gheweest dan in die andere; Zijn vruchtbaer ende overvloedich om Beesten voorts te teelen. In die valeye +Quilca is die haven van Arequipa1) ende die stadt, alsoo dat van Lima ofte die Coninghen stadt tot Arequipa zijn 90. spaensche mylen, ofte 360. Italiaensche mijlkens. Die stadt light in die valeye van Quilca ontrent 11. mylen van die Zee, op die beste ende bequaemste plaetse van die valeye, daer men bouwen mochte, al waer een seer goede ende ghetemperde lucht is, datmen die prijst voor eene van die ghesontste plaetsen van Peru, ende alder ghenoechlijckste om te woonen, oock een Bisschoplijcke stadt onder Lima ghehoorende, ontrent 300. wooninghen van Spaengiaerden hebbende. Die landouwe daer ontrent is seer overvloedigh, ende gheeft costelijck greijn, daer men seer goet ende smakelijck broodt +af maeckt. Die limiten deser stadt strecken van die valleye Hacari tot Tarapaca, ende in die Province oft landtschap van Condesuyo, hebben zy oock eenighe plaetsen onderworpen, waer over die Spaengiaerden ghebieden.

Die van Hubinas ende Ciqui Guanitta, ende Quimistaca ende die Colagnas zijn alle volckeren onder het ghebiedt deser stadt, in vorighe tyden in groote mennichte gheweest, ende nu ten meesten door die Spaengiaerden vernielt. Aenbidden die Sonne ghelijck die andere, ende draghen hemden ende Mantelkens daer over. Hier wordt ghebracht het meeste Silver ende schat van Charcas, ende

die Mynen van Potoisi ende Porco, van waer het vervoert wert nae Lima, ende voort nae Panama ende Spaengien.

Ontrent dese Stadt is een Swevel-bergh die altoos brandt, alsoo datmen bevreest is, dat die selfde eens mochte uytbersten, ende doen groote schade aen't landt ende die stadt. Tot sommighe tyden heeftmen hier eenighe schuddinghe ende aerdtbevinghe, oock om die selfde oorsake. Die stadt is ghebout van Francisco Pizarro, uyt die name van zijn Majesteyt, in't jaer 15361). Hier worden veellerley+ Spaensche waren, als Wynen, Oly, Olyven, Meel, Coren ofte Terwe ,etc. ghebracht, om dit landt Charcas ende die Mynen van Potoisi ende Porco daer mede te versorghen.

Oock soo handelen hier vele volckeren van het platte landt, om die voorghenoemde Mynen, uyt welcke groote schatten van Silver in dese stadt ghebracht werden, omme voort nae andere plaetsen te vervoeren, langhs die Zeestrandt houden een sekere aert van groote Gieren, die haer vluegelen 15. oft 16. palmen uytspreyden;+ gheneeren haer met Zee-wolven die zy vanghen, die ooghen uyt picken, ende haer aes daer af nemen2). Noch soo zijnder groote mennichte van Meeuwen, die de Spaengiaerden Alcatraces heeten,+ die haer oock gheneeren met Zee visch ende Zee Crabben, ende dierghelijcke, ende deser Voghelen vleijsch is stinckent ende onghesondt, datter veel af ghestorven zijn, die door noot sulcks ghegheten hebben, ende dus vele voor het eerste van het platte landt +van Peru, 'twelck aen die Zee light, sullen al eer wy voort gaen een weynich handelen van die Peruanen die op het gheberghte woonen, ende van hare steden, niet verghetende daer by die Coningen, die sulcken volck ende Goudtrijcken landt geregiert ende onder ghehadt hebben.


Vorige Volgende