Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 3

Eenighe aenteeckeninghe by Maracapana ende Cumana²⁾.

CVmana beteeckent een landtschap ende een reviere, waer⁺ op een stadt ende Clooster van die grauwe Monicken staet, om die Paerl-rijcke Custe die daer ontrent is. Het volck van dit landt ginck oock naeckt, uyt besondert dat zy haer manlickheyt bedeckt ende insluyten, oft in eenige uytgheholde Cauwoorden ofte Slacken huijskens, ofte Rieden ofte Boom-wollen banden ende decksels. Inden oorloch hangen zy mantels omme, ende vercieren⁺ haer met vederen; op haer feesten ende dansen verschilderen zy haer, ofte zy bestrijcken haer met eenighe Gommen ende klevende salven, daer in zy vederen kleven ende dragen van allerley colueren, maken alsoo gheen leelijcke ghedaente. Het hayr

2) Veel over deze landschappen bij Petrus Martyr, 1e decade, cap. 8 en 9.

+ Cumana ende Maracapana.

+ Bekleven haer lijf met vederen, ende inden krijch doen zy mantels om.

[p. 108]

scheren zy boven die ooren, ende soo eenighe hayren uytliepen op die kinne ofte plaetse des baerts, die doen zy wegh, willen geen hayr aen eenighe plaetse des lichaems velen, hoe wel zy meest van natueren sonder baerden ofte hayr zijn, welcke oock het hayr laten groeyen op zijn spaensch, noemen zy beesten. Dit volck doet oock groote moeyte te maken swarte tanden, anders die sulcke wit hebben, schelden zy vrouwen te zijn, indien hy gheen arbeyt doet om die swart te maken, twelck zy doen met eenich sop ofte ⁺poyer van bladeren eenes kruyts by haer gheheeten Hay ofte Gay, welcke bladeren zijn seer sacht, ghelijck die van den Termentijn boom, ende vant fatsoen ghelijck Mortella. Ontrent 15. jaren oudt wordende, als die moet beghint te rysen, vanghen zy aen dese bladeren inden mont te draghen, ende die te kauwen, tot dat die tanden swart zijn gelijck kolen, welcks swartigheyt blijft tot der doodt toe, maken hier door dat die tanden noch verrotten noch breken, noch pyne kryghen, zy vermenghen die poyer met een ander soorte van poyer eenes houts, ende met kalck van wit ghebrande schulpen: Even op dese maniere ghebruijcken die Oost Indianen haer Betre met Areccas, ende met kalck van Oesters, daer af die historie verhaelt van Oost Indien¹⁾. Dit poyer dan van dese bladeren, hout ende kalck, draghen zy gestadich inden mont,⁺ daer aen knauwende, het welck zy bewaren in gevlochte korfkens, ende in dooskens van riet ghemaeckt, om te verkoopen ende te vermanghelen op hare mercten aen de naestliggende volckeren voor eenich Gout, voor Slaven ende voor Cottoen, oock andere ⁺coopmanschappen. Alle die jonghen dochters gaen naeckt, draghen sekere banden om die knien, die welcke zy seer stijf toe trecken om dat die heupen ende beenen dick moghen worden, twelck zy voor een verciersel houden; Die ghehoude draghen eenighe schoenkens, ende leven eerlijck; overspel dryvende worden verlaten ende ghestraft. Die Heeren ende rijcken des landts ⁺namen soo veel Vrouwen alst haer ghelieft, ende gheven den gasten die by haer comen logeren die alderschoonste, die andere ⁺nemen eene ofte weynich. Die Vrouwen bearbeyden dat landt, ende versorghent thuijs, die mans niet inden oorloch wesende, jaghen ofte visschen, zijn hooghmoedich, wraeckgierich ende verrasschent. Hare voornaemste wapenen zijn vergifte pylen, die zy op menigherley wyse doen bereyden van 't bloet der Slanghen

+ Hay oft Gay, met dit sap bestrijcken zy haer tanden daer zy swart af worden, Die witte tanden hebben achten zy als Vrouwen.

1) Zie Itinerario II blz. 7.

+ [36 a]

+ Dicke hupen ende dicke beenen is by dien van Cuma een groote schoonheyt.

+ Overspel wort by haer ghestraft.

+ De rijcken deseslandts de vreemde gasten by haer comende, vereeren haer met een van haer vrouwen.

[p. 109]

van't sop der kruyden, ende oock van vermenginghe veler dinghen onder een, daer nauwelijck raet toe is, daer mede ghequetst zijnde, sulcks te helpen.

Die kinderen, vrouwen ende mannen, leeren van ioncks op met die boghen schieten. Haer spyse zijn Egdissen, Vleer-muysen,⁺ Sprinckhanen, Kreeften, Spinnen, Bien, rauwe, ghekockte ende ghebraden Luysen, laten niet af van eenigherley levendigh creatuer om haer gulsicheyt te boeten, 'twelck te verwonderen is alsulcken landt daer goet broot, wijn, fruyten, visch, ende allerley vleijsch overvloedich is, waer af het oock komt dat dit volck ghemeenlijck plecken op die ooghen ofte duysterheydts des ghesichts kryghen, het welck nochtans sommighe willen toeschryven die eyghenschap des waters van de Reviere Cumana, zy besluyten hare hoven ende erven met eenighe Cottoenen garen, welck zy Bexuco noemen, stellende oft scheerende sulcks een halve mans⁺ hooghte, ende het wort by haer voor een groote sonde ghehouden te klimmen oft over dit garen, ofte onder door te buccken, ende zij houdent daer voor dat die sekerlijcken haestigh sterft die alsulcken garen breeckt ofte schuert. Het man volck van Cumana zijn seer gheneycht als gheseyt is, tot jaghen, waer in zy oock seer ervaren zijn. Jaghen ende dooden Leeuwen, Tygers, Capretten, Yseren Verckens, ende allerley andere viervoetighe dieren die zy met boghen schieten, ofte in hare netten vanghen. So zijn oock in dese provintien veelerley seer vreemde ghedierten, eensdeels te voren beschreven, eensdeels niet, die beter instructie hier af begheert, lese die spaensche historie schryvers, die daer af goet onderwijs doen. Die Vrouwen bearbeyden ghelijck geseyt is, die⁺ ackeren, sayen Maiz ende allerley Koren, planten Bataten ende andere boomen, die begietende, insonderheyt dat Hay daer zy die tanden met swart maken; Zy planten oock boomen die ghesneden werden, daer uyt vloeyt een wit sop ghelijck Melck, dat in een lieflijcke Gomme verandert, seer dienstelijck om te riecken. Zy ⁺planten noch andere boomen, ghenoemt Guareima, welcker fruyten die ghedaente hebben van Moerbesien, doch haerder, van welcke zy een gesoden Most maken, welcke gheneest verkoudinghe,⁺ uyt het hout wryven zy vier. Noch hebben zy een andere aert van hooge welrieckende boomen, schynen Cederen te wesen, waer⁺ af het hout seer goet is om kofferen ende kassen te maken, om die lieflijckheyt des reucks goet daer in te bewaren: maer broodt daerin settende, wordt sulcks so bitter datment niet eeten en kan;

+ Eten seer seltsame ghedierten.

+ Bexuco noemen zy hare schuttinghen om haer hoven ende is een groote misdaet daer over te climmen oft door te cruypen.

+ De vrouwen bearbeyden tland, ackeren, sayen, planten van alles dat zy behoeven, ende de mans gaen inden krijch, ofte op de wiltvanck.

+ [36 b]

+ Guarrima.

+ Sekere boomen welcks hout lieflijck rieckt, ende daer comen geen wormen in, tot schepen te timmeren seer bequaem.

[p. 110]

dat hout is oock bequaem om schepen daer af te timmeren: want vergaet niet noch door 't ghewormte ofte anders int water; daer zijn noch andere boomen, daer zy Lijm van becomen, daer mede zy die Voghelen vangen, ende haer bestrijcken, vederkens daer in stekende. Het landt brenght van selfs Cassia voort: maer zy atense niet, noch wisten die oock niet te ghebruijcken; Daer zijn ⁺soo vele Roosen ende welrieckende kruyden, dat zy pyne des hoofts maken, overwinnende in reuck die kracht van Muscus. Ghewormte, als Sprinckhanen, Kreveren, ende dierghelijcke zijnder seer vele, het saet vernielende, oock soo zijn daer aderen van steen kolen niet anders als Peck bernende, daer zy groot profijt mede doen: Ende so veel aengaende die vruchtbaerheyt des lants, hare manieren ende usantien int planten, jagen, etc. behalven dit, ⁺soo heeft dit volck noch in twee dingen seer groote lust, in dansen ende drincken, brenghen menichmael acht dagen toe in bancketten, dansen ende droncken drincken, behalven hare ordinaris dansen ende byeenkomste; Op die feesten ende krooninghen haerder Koninghen ende Heeren, ofte in ghemeene vergaderinghe ende publijcke feesten, komen haerder seer veel by een, elck op diversche manieren toe gherust, sommighe met kroonen van vederen, andere met rammelende schuelpen, ofte fruyten om die beenen, ghelijck die goechlars hier te lande doen, allerley draeyingen ende beweegnissen dryvende, sommige rechts, andere slincks, voorwaert, achterwaert, graeyende, lacchende, den dooven, den blinden, den kruepelen spelende, visschende, wevende, ende alle ⁺wercken doende, ende dit een 5. ofte 6. uren hardende: want wiet langhs doet, is die beste man, die sterck drinckt is oock die dapperste, ghedanst hebbende, setten haer ghelijck die snyders, ende maken goet cier, droncken drinckende op des Conincks kosten; dan van dese ofte dierghelijcke dansen is gheseyt op een ander plaetse, niet noodich hier breeder te verhalen. Het volck van Cumana zijn groote afgoden dienaers, aenbidden die Sonne ende die Mane: ghelooven dat sulcke Man ende Wijf zijn ende groote ⁺Goden, vruchten die Sonne seer wanneert dondert ende blicxemt seggende dat zy vertoornt is op haer; Vasten alst Eclipsis der Manen is, insonderheyt die Vrouwen: want die ghehoude trecken het hayr, ende krabben het aengesicht met haer Naghelen, ende die Dochters steken haer met doornen van visschen in die armen, ende trecken alsoo bloet af, meenen als die Mane vol is, dat zy alsdan gheschoten ofte ghequetst zy van die Sonne om eenige

+ Roosen ende welrieckende kruyden so veel dat zy pyne int hooft verwecken.

+ Dit volck hebben sulcken lust tot dansen dat zy dicmaels 8. dagen lanck dansen ende drincken.

+ Connen 5. ofte 6. uren dansen sonder ophouden.

+ Alst Eclips is dan zijnse verveert seggende dat de goden op haer vertoorent zijn.

[p. 111]

twist ende torn die zy daer teghens mochte ghehadt hebben. In tyden als eenige Comeet verschijnt, maken zy groot remoer met Cornetten, met trommelen ende gheroep, ghelooven dat die Comeet daer door wijckt ende verdwijnt; Zy gelooven dat die Cometen⁺ groot quaet beduyden. Onder vele Afgoden ende figueren die zy aenbidden voor Goden, hebben zy een teecken gelijck een besloten Borgoensch Cruijs, het welcke zy den nieuwgheboren kinderkens aenhanghen, meenen dat zy daer door bewaert zijn voor nachtgesprensten. Haer Priesters noemen zy Piaces die daer⁺ wegh nemen die eere der jonghe dochteren, welcke trouwen sullen. Haer officie is oock te genesen die siecken, waer te segghen, den Duyvel aen te roepen, in somma zijn swarte konstenaers ofte Toovenaers; genesen met kruyden ende wortelen, beyde rau ende ghesoden zijnde, ghestooten ende vermenght met vet van voghelen, visschen ofte ghedierten, met hout ende andere dinghen die de ghemeene man niet en kent, ende met verkeerde woorden, die zy selfs niet verstaen; Zuyghen ende lecken die plaetse daer die pyne is. om die boose voechticheyt also uyt te trecken. Ingevalle die pyne ofte die cortse vermeerdert, segghen hare Priesters dat⁺ zy geesten hebben, ende strijcken hare handen over 't gheheele lijf, ende spreken Toovenaers woorden ende eenighe besweeringen, suyghen daer nae hert, ende dickwils ghevende te verstaen, dat zy also roepen ende aenlocken die geest, nemen daer na stracks een seker hout, waer af niemandt die eyghenschap ende kraft weet, dan die Papen selven, met welck zy wryven den mont ende keel, soo langhe tot dat zy overgheven al wat inde Mage is, ende dat met sulcken ghewalt, dat zy dickwils bloet mede overgheven, ondertusschen suchtende, bevende, roepende, trappende met die voeten teghens die aerde, ende doende duysenderley beuselmerckten hier niet noodigh te verhalen.

+ [37 a]

+ Piaces zijn hare Priesters die oock hare Medecijnmeesters ende waersegghers zijn, welcken moeten de vrouwen eerst beslapen.

+ Seltsame cureringhe ende ghenesinghen die altemets so zijn, dat haer den adem by naest uyt gaet.