Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Tweede stuk

[p. 180]

Dat 90. capittel.
Van de orientaelsche ende ouden esmerauden: want die van de eylanden van Spaensch Indien en is noch niet gheresolveert, oft zy fijn zijn ofte niet.

⁺Die oude juweliers segghen, soo veer alsmen vont een esmeraud,⁺ die perfeckt waer in als, te weten van coluer, suyverheydt, fatsoen ende dickte, dat hy weerdich soude wesen soo veel als drie diamanten, het welcke naer onse rekeninghe wesen soude 120. ducaten, ende ick gheloove wel, dat het waerachtigh is. Maer tot noch toe en isser noyt ghevonden, die in als perfeckt is gheweest, noch groot noch cleyn. Men vinter wel, die perfeckt zijn, te weten van coluer ende fatsoen, maer van suyverheydt ende claerheydt niet een, want hebben altoos eenighe vetticheydt van binnen, ghelijck als groen cruyt ende dierghelijcken,⁺ waeromme sullen wy, om onse rekeninghe te maecken, stellen, als dat een esmeraud in ghemeen verthooninghe, estimatie ende perfecktheydt gelt tachentigh ducaten, wesende van de ⁺groote, dat hy soude moghen gheselschap houden een diamant van een quilaet alleen, want al ist, dat hy eenighe groene cruyden van binnen in heeft, alsse niet te veel en zijn, wordt al even wel voor perfeckt ghewaerdeert, hebbende alle de ander perfectie, ‖ die zy behoort. Hebbende nu een esmeraud ofte esmerauden om⁺ te waerderen, het zy ongheslepen ofte een tafel, is eerst noodich te concidereren die groote, ende wat ghewicht ofte groote van een diamant dat hy soude moghen gheselschap houden, ende daer naer soo besiet die fauten ofte goetheydt, dien hy heeft, ende aenmerckt⁺ wel, wat dat eenen alsulcken esmeraud souden weert wesen, als hy niet grooter en waer als een diamant van een quilaet, ende dit wel ghedetermineert hebbende soo suldy u rekeninghe maecken ghelijck als met die robynen, welcke is te nemen het ghewicht vande diamant, daer ghy hem by vergheleken hebt, ende multipliceren dat met noch soo veel, ende dat daer van procedeert, multipliceren met den prijs, die ghy die een quilaet ghewaerdeert hebt, ende dat daer van comt is de valuer van alsulcken esmeraud, ende op dese manier suldy doen met alle esmeraulden, die ghy waerderen wilt, het zy groot ofte cleyn, goet ofte quaet, altoos wel concidererende die fauten, quaetheydt ofte goet-

+ Hoe veel dat een perfeckte esmeraude waerdich is.

+ [109b]

+ Hoe veel dat een ghemeene esmeraude waerdich is.

+ Wat esmerauden¹⁾ voor perfeckt gewaerdeert werden.

1) De tekst van het marginaal heeft: robynen.

+

+ Hoe datmen een esmeraud waerderen sal teghen een diamant.

[p. 181]

heydt, die hy soude moghen hebben, ende naer dien hem waerderen ende den prijs stellen; ende soo daer halve quilaten ofte greynen in het ghewichte (van de diamant, daer ghy hem by ghelijckt) waer, soo moet ghy u rekeninghe maecken met halven ende⁺ greynen, als van de diamanten ende robynen hier vooren verhaelt is.

Wanneer ghy wilt waerderen eenighe ghesteenten, is u noodich, goede opsicht te hebben ende concidereren, soo het diamant is, van wat water ende fatsoen, oftse al zijn diepten heeft oft meer, oftse onsuyver is, of eenighe fauten aen de kanten zijn oft in het lavuer, ende wat schade ende abatement dat het hem wel doet inde waerdye ende prijs van de perfectie, op dat ghy niet en⁺ dwaelt in het setten van den prijs, ende wat dat hy soude moghen gelden, wesende van een quilaet, om alsoo daer naer u rekeninghe te maecken, als verhaelt is. Soo het een robijn is, aenmerckt wel, van wat groote dat hy is, en wat ghewichte van diamant dat hy^{+ +}mach acompaengeren, ende set hem altoos in minder groote als in meer, op dat ghy niet bedroghen uyt en comt, en concidereert wel, wat coluer dat hy heeft, oft hy eenighe cassidonie heeft¹⁾, oft onsuyver is, oft hy dun is, oft eenighe andere fauten, dien hy mach hebben, oft hy eenighe ghebreken heeft in't lavuer, ende wat schade ende abatement hem die fauten moghen doen inde prijs van de perfectie, ende inde groote en ghewicht van de diamant, die hy mach gheselschap houden, ende besiet dat ghy hier niet in en ⁺dwaelt: ‖²⁾ salt altemael faelgeren; desghelijcks inde prijs te setten,⁺ wat dat hy soude moghen gelden, wesende van de groote om een diamant van een quilaet gheselschap te houden, om alsoo u rekeninghe te maecken van de ghewichte, die zy meer ofte min soude moghen hebben. Dat ick van de robynen segghe, moetmen oock verstaen vande esmerauden, diemen heet orientaelsche, noch min noch meer op die selfde manier.

Daer zijn ander roode ghesteenten, diemen espinellen noemt,⁺ en andere van diversche soorten, ende van dese zijnder sommighe soo perfect in hare qualiteyt, dat zy die robynen verghelycken³⁾, ende is te verstaen vande goede ende beste; daer zijn ander, diemen heet espinellas da rouca nova⁴⁾ ofte nieuwe rootse;

+ Instructie, ofter greynen inde diamant waren, hoemen die teghens de esmerauden rekenen sal.

+ Waerschouwinghe in't waerderen van de diamanten.

+ Desghelijcks vande robynen.

+ [110a]

1) Cassidonie is een verbasterde uitspraak van Carchedonius; ook vermeld bij Kiliaan als Cassidonie-steen.

+

2) Hier bij te denken: anders.

+ Datmen wel acht slaen moet op't waerderen vande robynen.

+ Beschryvinghe van de espinellen.

3) Versta: dat zij met robijnen te vergelijken zijn.

4) Juister: Roca (thans Rocha) nova.

[p. 182]

⁺sommighe hebben die coluer van robassen¹⁾, andere trecken naer die coluer van iacijnten, ende ten is niet ghedetermineert, oft het rechte spinellen zijn oft niet, ende die goede juweliers en houden ⁺die voor gheen espinellen, maer dat het robassen en iacijnten zijn, en so goet, dat zy die spinellen verghelijcken, waerom die steenslypers ende juweliers willen te verstaen gheven, dat het espinellen zijn, om datmen haer het fatsoen beter betalen soude, waerom zyse policeren met polijscel van spinellen. Dese spinellen in het policeren zijnt spinellen, ende inden coluer robassen en iacijnten, ende daer zijn veel robynen om wel ghepoliceert en gheslepen te wesen, is noodich, datmense policeert met het polijscel van ⁺spinellen. Wanneer daer waer een spinelle ofte spinellen vande oude rootse, die in haer genero en qualiteyt goet zijn, ende perfeckt wesende een wel gheslepen tafel, ende perfeckt in als, ende dat hy soude moghen gheselschap houden een diamant van een quilaet, soude weert wesen 40. ducaten, ende hebbende eenighe letsels ofte ghebreken aende perfectie, een yeghelijck mach concidereren, wat schade ende abatement dat het hem mach doen inde prijs, ende daer naer alsoo zijn rekeninghe maken, als vande robynen. Die ballaysen²⁾ werden oock by gewicht vercocht, maer ⁺niet om die te rekenen als van de diamanten en robynen, maer men maecktse die rekeninghe eenmael nae't ghewichte, te weten: den besten ballays, diemen mach vinden, wesende van een quilaet, mach weert wesen 10. ducaten, ende hebbende eenighe letsels ofte ghebreken, soo inde coluer als van d'ander perfectien, is van minder valuer, nae datse zijn; maer wesende perfeckt, als gheseyt is, gelt 10. ducaten, ende 2. quilaten 20. ducaten, van 3. quilaten 30., en alsoo naer advenant, ‖ naer die groote ofte cleijnte⁺ ende ghewicht, dat zy souden moghen hebben; ende hebbende eenighe fauten, een yeghelijck mach concidereren, wat hy weerdich soude wesen, wesende van een quilaet, ende maken alsdan⁺ zijn rekeninghe enckelijck, als verclaert is.

+ Coluer ende gedaente vande espinellen.

1) Eng. vertaling (II p. 156) heeft: ‘Rubies’.

+ Waer voor dat de juweliers de robassen houden.

+ Wat een spinelle waert is, die een diamant van een quilaet gheselschap hout.

2) Hiervoren, blz. 166, Ballax geschreven.

+ Hoe ende op wat manier de ballaysen vercocht werden.

+

+ [110b]

1) De tekst van het marginaal heeft: robynen.