Volledige werken van den ouden heer Smits. Deel 5

Eene mededeeling van den ouden heer Smits.

Amsterdam, 3 September 1852.

Mijnheer de Redacteur!

Onderstaanden brief heb ik per post uit Arnhem ontvangen, mag ik u verzoeken een plaatsje in uwe (Arnhemsche) courant er voor in te ruimen?

Ik noem mij met de meeste hoogachting, enz.

Smits.

Arnhem, 31 Augustus.

Weledele Heer!

of wat gij bent, want ik weet het niet, en het kan mij ook bitter weinig schelen, daar ik een philanthroop ben, of menschenhater; - ik heb onlangs in de courant een uittreksel uit een dameszakboejke gelezen, dat gij ingezonden hebt, en nu zend ik u ook wat, en verzoek, als gij een beleefd man zijt, waarvoor gij tracht door te gaan, dat gij dit ook laat plaatsen, hoewel ik, die het geschreven heb, geen jong meisje ben, maar een volwassen mensch, met een baard, die ook haar op de tanden heeft.

Ik ben namelijk hier oppasser in het gebouw van de tentoonstelling, en draag witte katoenen handschoenen 's Zondags, en alle dag een nummer op den arm, alsof ik zelf onder de tentoongestelde voorwerpen behoorde, en ik verveel mij er wel eens, omdat het niet onderhoudend is altijd daar in het gebouw te zitten, zonder de minste kans te hebben voor de loterij aangekocht te worden.

Om mij dus te verzetten, daar ik mij niet verplaatsen kan, ben ik er toe gekomen om te gaan zitten en u eenige opmerkingen mede te deelen over de menschen, daar het mij even zoo goed als het publiek verboden is om de voorwerpen of meubels aan te raken, hoewel ik er niet van afstappen mag; - maar wat die rare meubels van menschen, die hier komen, aangaat, is mij niets verboden, en zoo iemand wellicht geraakt wordt, als ik over hem schrijf, daar hij niet op den catalogus staat, is mijn gedrag even onverantwoordelijk als dat van den fungeerenden ex-minister van Buiten-

[p. 6]

landsche Zaken, die er leelijk in zit, voor het oogenblik. Maar laten wij niet over de politiek spreken, zooals de Fransche regeering tot het souvereine volk zegt; ik keer tot de tentoonstelling terug, die ik in het geheel niet verlaten heb, behalve 's avonds om op de kermis te gaan.

Mijnheer, ik schaam mij niet u te zeggen, dat hoewel hier tijdelijk aangesteld, juist als de Fransche President, - in hoop op wat beters, - ik eigenlijk van natuur een behanger ben uit Amsterdam, en dat ik dus altijd door een heele boel menschen zie, die oude kennissen zijn, in welker woningen ik gewerkt heb. - Ik zal u er een paar van opnoemen, die wel de moeite waard zijn te leeren kennen.

Verleden week en ook wel eens vroeger, heb ik hier een baron uit Amsterdam gezien, die een groot diplomaat is, zooals de menschen zeggen, bij wien ik een kleed in de studeerkamer gelegd en gordijnen opgehangen heb. Of het een goede vent is! Hij is mijn vriend (hij kwam nooit in de kamer, of ging er nooit uit, zonder mij te zeggen: ‘Goeden morgen, vriend!’ ‘Hoe gaat het, vriend?’ of zoo iets heel vertrouwelijks). Dus houd ik veel van hem, bij uitzondering. Mijn vriend is ook natuurlijk, wegens zijne goede opvoeding, een democraat van belang, en een man, die evenveel menschenkennis bezit (behalve het polsvoelen), als een dokter. Wat heb ik hem toch vrijzinnige dingen hooren zeggen, in den tijd der verkiezingen, tegen alle menschen, welke bij hem kwamen, terwijl ik in den hoek van de kamer zat, het kleed op te flikken; want hoewel hij rijk is, schaamt zich mijn vriend niet, zeer zuinig te zijn.

‘Alle menschen zijn gelijk,’ zei hij tegen den één; ‘och, wat komt het er op aan, dat ik toevallig baron ben? Ik kan het niet helpen,’ - hij was er waarlijk verlegen over! - ‘Ik houd u, mijnheer klaas, voor even goed, of voor nog veel beter dan ik ben. Mag ik op uwe stem rekenen?’ Dan kwam een ander, dat was een groote Piet ook, dat kon ik zien, die was zoo onbeleefd. Hij veegde de voeten niet af, en hij hield den hoed op het hoofd, en hij had eene sigaar in den mond, en hij gooide zich in een leuningstoel, en begon hard op over klaas te lachen, dien hij op de trap ontmoet had, en over mijn vriend ook, die zich met zulk volk ophield. Toen heb ik toch gezien dat mijn vriend waarlijk liberaal is; want hij sprong dadelijk rond in den zadel, zoo te zeggen even vlug als de clown bij wollschläger, en zei dadelijk, ‘dat het al heel vervelend was met zulke menschen te moeten omgaan; maar dat het niet anders kon; dat de belangen van het land zulks eischten, dat men zulk volk toch gebruiken moest, sedert die malle rechtstreeksche verkiezingen (welke hij pas tegen klaas geroemd had) ingevoerd waren, en dat een weinig diplomatie noodig was, als men voortkomen wilde, in het belang van de goede zaak

[p. 7]

(wat die goede zaak is, weet ik nog niet recht), en dat hij nooit vergeten zou, wat hij ook verplicht mocht wezen te doen, dat hij een edelman was, een man wiens voorouders reeds eenige jaren vóór de schepping den adelbrief ontvangen hadden, enz.’ - Maar het meest heb ik hem bewonderd wegens de opvoeding, die hij aan zijn zoon geeft. Dat kind, hetwelk ongeveer twaalf jaren oud, en zoo zijn tijd vooruit is, dat hij doorgaan kan voor een man van twee en dertig jaren, door een verrekijker gezien, kwam eens de les opzeggen bij zijn vader, terwijl ik er was; - dat ging zóó:

‘Wat is de edelste bestemming van den mensch?’ - vroeg papa.

‘De diplomatie,’ zei de jongen.

‘Wat is de diplomatie?’ vroeg de oude.

‘De kunst om de menschen tot ons eigen best te foppen,’ zei de jongen.

‘Welke is de ware langue diplomatique?’

‘De vleitaal.’

‘Wat is de schoonste deugd van den mensch?’ vroeg de oude.

‘De zelfverloochening,’ zei dadelijk de zoon.

‘Wat is de zelfverloochening?’ hernam de oude.

‘Het verbergen onzer ware gevoelens,’ antwoordde de jongen.

‘Wat is de ware menschlievendheid?’ vroeg papa.

‘Dat men menschen van alle klassen tot vrienden maakt.’

‘Wat is liberaal zijn?’

‘Alles goedkeuren, wat iedereen ons onder vier oogen vertelt.’

‘Wat is de eerste plicht van een patriot?’

‘Om eene hooge betrekking te krijgen.’

‘Welke menschen moet men het meest achten?’

‘Diegenen welke voor het oogenblik den meesten invloed hebben.’

‘In hoever zijn alle menschen gelijk?’

‘Zij kunnen ons allen ten dienste zijn.’

Daar was nog veel meer van dien aard, dat ik echter vergeten ben, maar het deed mij goed mijn vriend den baron dit alles, dat hij aan zijn zoon geleerd had, op de tentoonstelling te zien beoefenen.

Hij praatte er met Jan en alleman, zooals wij zeggen, zoo lief, dat het een pleizier was hem te zien, en hij trok als het ware net zooveel rokken uit, op één morgen, als die vent in het paardenspel, die als dronken boer te paard stijgt, en als een zuivere God der Dieven in tricots eindigt. - Of hij eens lid van de Kamer, of minister zal worden! Dat zult gij zien, - zoodra ik het hem maken kan!

Daar ik geen fooien van de menschen mag aannemen, zie ik geene reden om beleefd jegens hen te zijn; behalve dat als ik het niet was, die heeren commissarissen mij stellig wegjagen zouden. Dus toen er eens op zekeren morgen zoo een mijnheertje op mijn stoel ging zitten, zonder eens te zeggen ‘met je permissie!’ -

[p. 8]

durfde ik hem niet opjagen; maar er was nog een mijnheer bij hem, en ik kon niet nalaten alles te hooren wat zij zeiden; zij spraken altijd door over de menschen, die voorbijkwamen.

‘Daar is juffrouw vroom,’ zei de een, die op mijn stoel zat tegen zijn vriend, die over den rug van den stoel leunde; ‘die is hier in de hoop om den rechtzinnigen dominee van gisterenavond te ontmoeten. Zij heeft niet verkozen te huwen, zooals zij zegt, en is dus - fijn geworden, evenals de andere, die naast haar loopt. Zij vinden alles hier ijdel, en zijn nu in druk gesprek over de verschillende theologische scholen. Zij hebben eene menigte klanken opgeraapt, en schermen er mede alsof zij er iets bij dachten; zij praten van “Groningsch, van Orthodox, van Scholtiaansch, van Groeniaansch en van wat niet al meer, alsof de christelijke godsdienst eene sectenschool ware, en zij slijten haar godsdienstig leven met dezen of genen te aanbidden en alle andere menschen te verachten, die juist niet zóó denken als zij. Zij prediken de deugden overal, maar beoefenen ze zelve niet, uit vrees van ze te slijten. Zij gaan in de huizen der armen, die zij a priori als misdadigers beschouwen, en houden lange redevoeringen over huishoudelijkheid aan moeders van een dozijn kinderen, en prediken de matigheid aan menschen, die geen brood te eten hebben. Zij zijn bijzonder mild met het geld van anderen, maar geven zelven niets. Zij zijn de gedienstigheid zelve voor gelijkgezinde vreemdelingen; maar in hare familie laten zij zich door iedereen bedienen. Zij zullen een half uur door de modder loopen, om “een zieken medechristen” toe te spreken; maar het is haar te veel om te huis de trap op te loopen, om eene ziekelijke zuster te helpen.’

‘Maar wie is dat?’ vroeg de andere, op een heer wijzende, die voorbij ging en zijn vriend eventjes toeknikte.

‘Dat is een mijnheer,’ - zei de andere, ‘die op alles wat te zeggen heeft; want alles verveelt hem. Hij weet ook alles, als gij hem gelooft; slechts één ding ter wereld begrijpt hij niet, en dat is, zooals hij honderdmaal op een dag zegt: “Hij begrijpt niet, hoe de menschen toch zóó gek kunnen zijn!” De tentoonstelling moet hij toch zien, om den tijd te dooden Hij loopt er door heen, zonder naar iets te kijken. Het is niet de moeite waard. Hij heeft geen vrienden; die kan hij best missen; ook geen vijanden, want hij bekommert zich om niemand. Alles is bij hem op zijn best negatief; hij heeft eene vrouw genomen, omdat men niet goed alleen kan leven, als men oud wordt; - hij is schatrijk en toch gierig, - omdat men niet weet, wat gebeuren kan. Hij behandelt zijne vrouw als huishoudster zonder traktement, en heeft nooit ruzie met haar of de dienstboden, omdat zij hem allen te zamen niet schelen kunnen: Hij leeft veel in de wereld en men ziet hem op alle partijen; maar eigenlijk is hij altijd eenzaam als eene lantaarnpaal onder de menschen, ongevoelig als een rhinoceros.’

[p. 9]

‘Daar loopt ook zijn buurman, aan den overkant van de zaal,’ merkte de andere op.

‘Dat is er ook één, maar van geheel anderen aard,’ zei de heer op den stoel. Die is de benauwdste mensch dien ik ken; als gij hem flink in de oogen ziet, slaat hij zijn blikken neer; als gij hem vraagt, hoe hij over dit of dat denkt, jaagt gij hem de koorts op het lijf. Hij is even bang iets te prijzen als hij zich ontziet iets te gispen; als gij met hem over iets redeneert, geeft hij dadelijk toe; als hij u bij toeval tegenspreekt, vraagt hij dadelijk vergiffenis op de aandoenlijkste wijze mogelijk. Hij beroemt zich er op, tot geene partij te behooren; hij stelt er eer in, geene kleur te hebben, en als er eene verkiezing is, of iets van dien aard, dat hem noodzaken zou eene partij te kiezen, gaat hij liever zoo lang naar buiten, - zelfs midden in den winter, - of des zomers naar Amsterdam, dan zich genoodzaakt te zien Jan of Piet voor het hoofd te stooten, - maar het kwaadspreken over mijn vrienden, hoe aangenaam ook, begint mij nu te vervelen; laten wij eens over de kermis gaan wandelen.’

‘Wensch mijnheer eene pleizierige kermis,’ zei ik, terwijl hij opstond. De heer keek mij aan en ging weg zonder een woord te zeggen; maar hij heeft waarschijnlijk, bij vergissing, een kwartje op mijn stoel laten liggen. Daar ik hem sedert dien tijd niet gezien heb, ben ik niet in de gelegenheid geweest het hem terug te geven.

Ik ben, mijnheer, uw dienstwillige dienaar,

N.N.

Oppasser in het tentoonstellingsgebouw en Lid van het Afschaffings-genootschap.