Volledige werken van den ouden heer Smits. Deel 4

Wederlegging van een vorig artikel in dit blad.

Mijnheer Smits!

Neem het mij niet kwalijk, als ik u, naar aanleiding van een stuk in een uwer laatste nommers, handelende over het bedrieglijke van het spreekwoord ‘men moet niet naar het uiterlijk oordeelen,’ een woordje of wat schrijf!

Zie, mijnheer Smits, evenals ik de jongens op straat zie, die hun

[p. 62]

vliegers oplaten, schijnbaar met geen ander doel dan zich zelve te vermaken, komt het mij voor, dat ook gij een enkelen kéer zoo'n vlieger oplaat, alleen om ons voor den gek te houden, - en dat gij ons dan in uw hart uitlacht als wij de papieren verschijning voor iets wezenlijks houden en moord en brand over de valsche komeet roepen!

Gij kunt toch niet in goeden ernst meenen, dat men wel degelijk de menschen naar het uiterlijk moet schatten? Foei, mijnheer Smits! Zóó iets kan ik van u niet veronderstellen! Maar er zijn menschen, die uwe schertsende woorden voor goede munt opnemen: onder anderen mijne eigene schoonzuster, - een engel van een mensch, mijnheer Smits, en toch als gij haar naar het uiterlijk wildet beoordeelen! - Ik weet waarlijk niet onder welke categorie gij haar brengen zoudt! Vooreerst, - is zij niet schoon; - wij zusters konden nooit begrijpen, welke bekoorlijkheden mijn broeder in haar ontdekt had; maar enfin! - dan kleedt zij zich allerbespottelijkst, weet u, in het oog van de wereld; maar zij geeft niet om de wereld; - daarvoor is zij veel te verheven van aard! Verbeeld u (heel onder ons gezegd!) - zij draagt niet eens een zweem van crinoline! Zij heeft geestkracht genoeg (ik beken dat die mij ontbreekt), om de mode als iets heel verachtelijks te beschouwen; en hoewel zij een figuur heeft als een boonenstaak (die zelfs een klein beetje krom is) ontziet zij zich niet - zooals onze jongste broeder zegt, - die een erge spotter is, - om naar het lichaam als schrikvogel op te treden, ten einde de voortreffelijkheid harer ziel des te meer te doen uitkomen.

Ja, mijnheer Smits, mijne geachte schoonzuster is een van de vele menschen, welke de verkeerdheid van uw beweren, dat men naar het uiterlijk moet oordeelen, ten sterkste bewijst.

Zij zelve, mijnheer, zegt altijd, dat zij niets om het uiterlijk geeft - en zij bewijst door hare woorden, mijnheer, dat zij waarheid spreekt! Gij moest haar bij voorbeeld zien, zooals zij 's morgens aan 't ontbijt komt! Of zelfs om twaalf uur bij het koffiedrinken! Verbeeld u, mijnheer, een Engel in papillotten, met een morgenjapon, die zij geknipt heeft van een vijfstuivers katoentje vier jaren geleden, dat nu, door een enkelen keer gewasschen te zijn, geheel verbleekt is, tenzij waar de kleur door thee- of koffievlekken er heel uit verdwenen is; - terwijl het van onderen zoo gekrompen is, - dat - enfin! - Mijn arme broeder, die anders natuurlijk zijne vrouw aanbidt, heeft wel eens vroeger tegen deze ‘slordigheid’ zooals hij het in het begin noemde (zoolang hij niet beter wist), geprotesteerd; maar zijne lieve Anna zeide hem altijd, - ach zoo geduldig! - dat zij handelde volgens vaste grondbeginselen; - dat zij iets anders te doen had dan aan haar sterfelijk lichaam te denken, en herinnerde hem telkens met zoo vele standvastigheid aan zijn beweren (vóór hun huwelijk), dat hij haar

[p. 63]

niet om haar uiterlijk schoon beminde, dat mijn broeder nu berust - ik meen geheel overtuigd is, - en zijne vrouw, volgens hare hoogere bestemming, zooals zij zelve verklaart, op de meest Platonische wijze bemint, terwijl zij zelve bezig blijft met zich voor eene betere wereld dan deze te vormen, - (waartoe zij meer tijd heeft, dan, helaas, mij te beurt gevallen is), daar zij geen kinderen heeft, en ik met een lastig hummeltje van een dotje van zes maanden gezegend ben, dat me dag noch nacht rust laat.

Mijne schoonzuster dus, die gij zeker, naar het uiterlijk oordeelende, verachten zoudt, en die dat lot heel kalm, in het bewustzijn van hare groote meerderheid dragen zou, besteedt veel van haar tijd aan godsdienstige lectuur, - van den meest ernstigen aard; zij is zeer bevriend met den dominee (den ultra-orthodoxen, zooals men hem noemt, wat is dat, mijnheer Smits?) en het is heerlijk om te zien met hoeveel nederigheid mijne lieve schoonzuster zijne leer volgt en zijn raad aanhoort! Alleen de boeken, welke hij haar in handen geeft, worden door haar gelezen; iets van die Groningers, of van professor Scholten, of van dien vrijzinnigen Franschen predikant Huet te Haarlem, zou mijne lieve engel van een zuster, om alles ter wereld niet willen lezen!

‘Ik berust,’ zegt zij, ‘in de leer van dominee Kwak; - ik heb genoeg van hetgeen hij mij vertelt; - hij weet, dat die Groningers en Scholtianen en consorten op den weg zijn om het christendom af te breken, - en ik wil niet mee doen, of toelaten, dat zij mij mijn geloof benemen.’

Als men haar vraagt, hoe zij van de booze bedoelingen van die menschen overtuigd kan zijn, daar zij zelve nooit iets van hun werken gelezen heeft, dan antwoordt zij, met de meeste nederigheid, dat: ‘andere meer bevoegde beoordeelaren, dan zij zelve is, die werken afgekeurd hebben, - en dit is haar genoeg, en zij vertrouwt op hun oordeel, en als dominee Kwak zegt, dat het zóó is, zal het wel zóó zijn en daarmede uit.’

Ik vraag u, mijnheer Smits, of het mogelijk is met meer bescheidenheid en zelfverloochening te spreken - of dit haar niet tot groote eer strekt, - en of het geoorloofd zou zijn, iemand, die zooveel buigzaamheid van karakter toont, alleen om het gebrek aan eene stijve crinoline te veroordeelen? - of volgens uw stelsel, - naar het uiterlijk oordeelende, af te keuren?

Het spreekt ook vanzelf, mijnheer, dat dezelfde een voudigheid, welke men in hare kleeding bewonderen moest, in plaats van daarover te spotten, gelijk sommige kwaadwillige menschen doen, ook in hare geheele huishouding doorstraalt.

Andere vrouwen (en ik beken nederig, mijnheer Smits, dat ik onder het getal behoor), zijn zwak genoeg, om den wille van haar echtgenooten - niet om haar eigen genoegen, - zich op te schikken, en haar huis te versieren. Mijne voorbeeldige

[p. 64]

schoonzuster heeft nooit zoo iets willen doen. De meubels, mijnheer, zijn even eenvoudig en degelijk als zij zelve. Men ziet bijkans geene nieuwerwetsche weelderige, laffe étagères, met kostbare prullen, ja, prullen, mijnheer! - volgepropt; - neen, kopjes en kommen, zegt zij, zijn gemaakt om er uit te drinken en niet om te pronk te staan: - al wat geen nut heeft, kan men en moet men ontberen, - en zij heeft al ik weet niet hoeveel ‘papiertjes’ gekocht van hetgeen zij uit haar huishoudgeld overgelegd heeft, terwijl er zoovele andere vrouwen zijn, die hoe zuinig zij ook te werk gaan, onmogelijk met het kleine loon, hetwelk hun mannen haar daarvoor geven (en dat in deze dure tijden!) uitkomen kunnen! Zij moeten zich dan behelpen, - terwijl de heeren zeker geene enkele sigaar minder in het jaar daarom rooken - en het geld, dat die nare sigaren kosten! - Nu, als tabakshandelaar zult gij mij toch hierin nooit gelijk geven, - ook wilde ik volstrekt niet over mijn man - ik meen over de mannen in het algemeen klagen; - de vrouwen (die goedhartige, zwakke schepselen!) helpen hen doorgaans bederven! Niet allen hebben de geestkracht van mijne lieve schoonzuster!

Neen! die bederft haar man niet! Vroeger ging mijn broeder vast elken zaterdagavond naar de sociëteit, - dat huis des bederfs, zooals Anna het noemt, - en kwam dikwijls niet vóór kwart over tien tehuis, - omdat hij zijn ombertje zat te maken, - juist als mijn arme man, dien ik nog niet heb kunnen verbeteren, met zijn vrienden doet. Maar Anna heeft haar man onder handen genomen. Zij heeft hem bewezen, dat het kaartspel, - op het gezag van dominee Kwak, - eene uitvinding des satans is. Zij heeft opgeteld, hoeveel een kalkoentje wijn in de week, met kaartgeld, in het jaar kost; - zij heeft hem voorgerekend hoe die som aan de zendelingen gegeven, gemiddeld 2¾ Heidenen in de vijf jaren zal bekeeren, en mijn broeder, die nu in het tiende jaar van zijn huwelijk is, kan zich dus er op verheugen, reeds ten minste 5½ zielen gered te hebben, in plaats van ik weet niet welke sommen aan de speeltafel verkwist te hebben.

's Morgens hield hij ook, als het slecht weer was, en hij niet wandelen kon, van een partijtje biljart; ook de ijdelheid daarvan heeft hem mijne schoonzuster bewezen, - en voor het geld, dat hem dat vermaak kostte, is hij lid en secretaris van een godsdienstig leesgezelschap geworden.

Zij heeft hem van de wreedheid en tijdverspilling van het zoogenaamde jachtvermaak insgelijks overtuigd; zijn geweren en jachthonden hebben plaats gemaakt voor een kamerorgel, waarop hij alleraardigst, - ik meen allerstichtelijkst al de psalmen spelen kan; - met één woord, hij is sedert zijn huwelijk, mijnheer Smits - een heel ander mensch geworden! En aan wien heeft hij dat te danken, zoo niet aan zijn engel van eene vrouw? En het is niet

[p. 65]

alleen tot haar huis, dat zich haar gezegende invloed uitstrekt. Haar dienstboden zijn ook heel anders dan bij andere menschen. Rechtzinnig als de stoelen in de huiskamer, - waar ook geen één van die bespottelijke voltaires is, die men nu als eene soort van behoefte schijnt te beschouwen.

Mijne zuster staat er op, dat de dienstboden geregeld ook in de week de kerk bezoeken, - als dominee Kwak preekt; - er wordt niet van hen gevergd dat zij 's Zondags ooit iets koken; zij krijgen hun loon op de minuut; - als zij in de kerk gaan en mijn broeder tehuis blijft, heeft mijne zuster hem zelfs overgehaald om zelf zoolang op de deur te letten, - en toch - in weerwil van al deze voorrechten en van al de traktaatjes, welke zij hun alle week cadeau doet, - alleen onder voorwaarde dat die menschen ze lezen zullen, en haar vertellen, wat er in staat, - zult gij willen gelooven, mijnheer Smits, dat het volk zoo ondankbaar is, dat zij nooit langer dan drie maanden eene meid houden kan? Zelfs op dit oogenblik zit zij zonder keukenmeid en oefent zich in geduld, - zij pruttelt niet - hoe ook haar man knort als er niets te eten is, - omdat zij nog geene nieuwe meid gevonden heeft, die, evenals zij zelve, tot de ‘uitverkorenen’ behoort!

Ja, mijnheer Smits, ik herhaal het, ‘tot de uitverkorenen,’ - in weerwil van haar uiterlijk, waarom gij haar zoudt willen veroordeelen! Foei! trek uwe woorden in, - of druk dezen brief ook in uwen Spectator, - en bewijs daardoor, dat gij inziet hoe groot ongelijk gij gehad hebt, en dat gij dankbaar zijt voor de les, - op raad harer schoonzuster, - u gegeven door

Uwe Dienstw. Dienaresse Dorothea Schaap, geb. Lam.