Verspreide opstellen

[p. 14]

III. Een paar klachten.

I.

Maar beste Marie, nu moet ik toch zeggen, dat je je ongerust maakt voor niets. Je klaagt me, dat je jongen, je vijfjarige, absoluut geen plezier heeft om met zijn bouwdoos te spelen, als hij de monumenten van de bouwplaten moet optrekken, en dat hij altijd maar vrij bouwen wil, naar zijn eigen idee.

Dat vind je niet goed. Die bouwdozen zijn juist zo paedagogies ingericht. Bij het volgen der modellen leert een kind die modellen begrijpen, het krijgt gevoel voor constructie, het vindt bij de grotere bouwwerken veel van de kleinere op nieuw gebruikt, en bovenal - het kind leert gehoorzamen, leert een taak afmaken, leert zich concentreren. Je hebt vaak gehoord, hoe goed het is, dat een kind zich oefent in aandachtsconcentratie, en hier heeft het een kostelike oefening. Maar daar wil nu ongelukkig jouw jongen niets van weten.

Ik kan begrijpen, dat je een beetje hierover aan het tobben bent. Jonge moeders, die haar taak ernstig opvatten, zijn meestal zeer beginselvast in haar opvoedingspractijk. En daarbij volgen ze vooral graag de paedagogiese principes, die met heel gewichtige, degelike, bindende wetenschappelikheid haar worden voor-

[p. 15]

gehouden. Aandachts-concentratie - juist, daar moet het dartele, speelzieke, verandergrage kind toe gebracht worden. En dat moet geschieden door een spel, nu ja, maar door een opvoedkundig spel, een spel, dat door ernstige paedagogen is uitgedacht, beginseltrouw in elkaar gezet, en volgens die beginselen door fabrikanten aan de markt gebracht. En daar ga je nu je jongen met bouwdozen aan 't bepaedagogen. Maar hij bedankt ervoor.

Dat is voor een ernstig willende moeder geen prettige ervaring. Doch - je maakt je ongerust voor niets. Ik wil van die bouwdozen geen kwaad zeggen. En wanneer kinderen die platen kunnen leren verstaan en naar die platen werken, is dat voor die kinderen zeker een aanbeveling. Hun belangstelling, hun nauwkeurigheid, hun volharding zijn prijzenswaarde deugden. Het rustig waarnemen en navolgen kan in hen een zin voor wetenschappelikheid ontwikkelen. Dat is alles waar. Doch hierom is 't nog niet waar, dat jouw jongen, die van dat nabouwen niets weten wil, daarom minderwaardig zou zijn of daardoor in zijn ontwikkeling achterblijven.

Er was eens een kleine jongen - ik heb hem heel goed gekend - die ook geen plezier had in het opzetten naar de voorgetekende modellen. Maar diezelfde jongen kon tijden lang met domineersteenen spelen, die niet voor hem gemaakt waren. Dan zette hij ze achter elkaar in een slingerende rij en probeerde, hoe groot de slingers wel konden zijn, wanneer toch alle stenen moesten omvallen als de achterste

[p. 16]

een tikje had gekregen. Dat was een voortdurend proberen, een telkens uitmeten en weer verschuiven en weer beproeven. En daarbij was het kind bezig met een belangstelling, een nauwgezetheid, een volharding, die niet onderdeden voor die van echte bouwers naar model.

En dan kon diezelfde kleine jongen ook zo leuk van Vaders dominésteenen torens bouwen, torens met de stenen twee aan twee op elkaar, of drie aan drie, of vier aan vier, of vijf aan vijf, en dan probeerde hij, bij welke toren hij de meeste stenen uit het verband kon wegnemen, zonder dat de toren instortte. Opmerkenswaard was de belangstelling, waarmee hij telkens weer de proeven herhaalde en op steeds andere en kleiner bizonderheden lette.

Soms maakte de ‘bouwmeester-naar-eigen-lust’ ook torens, die niet evenwijdig naar boven gingen, maar piramidaal, en dan was zijn opgave: de toren zoo in te richten, dat de inwendige ruimte boven met één deksteen gesloten kon worden. Maar dan moest de toren een put verbeelden. En een ander keer maakte hij vestingen, dorpen, en wat niet al meer.

Al deze bouwwerken waren niet zo mooi als die der reusachtige bouwdozen, doch waren ze er minder om? En hadden ze minder vormende waarde voor de kleine bouwer? En getuigden ze bij dit ventje van geringer verstandelike en zedelike gaven?

***

Je moet je niet zo gauw bezorgd maken, wanneer

[p. 17]

een kind in zulke gevallen liever zijn eigen zin volgt dan te gehoorzamen aan het voorschrift. In de school moeten we hem een bepaalde leerstof en bepaalde vaardigheden aanbrengen, daar moeten we hem dus leiden of dwingen. Maar dat is toch niet het geval bij zijn spel in de huiskamer? Daar heeft geen wet of maatschappelike eis iets in te brengen. Daar kan men uitsluitend met het belang van het kind rekening houden. En dit belang wordt in den regel het best behartigd, als men het kind laat leven in zijn eigen wereldje, naar zijn eigen lusten, naar zijn eigen phantasieën. Daar gaat hij met zijn hele hart in op, en daar heb je dus de beste voorwaarde tot een krachtige ontwikkeling van al zijn gaven. Natuurlik wordt hiermee niet bepleit, dat een kind maar liefst ieder ogenblik wat anders moet doen, dat hij de moeilikheden, ook die van zijn spel, maar mag laten liggen. Doch juist worden die moeilikheden het krachtigst aangegrepen, wanneer het kind er met zijn volle lust op lostrekt. En die volle lust is het eerst te verwachten, waar het spel een schepping van het kind zelf is.

Er is verschil tussen kinderen en kinderen, net zo goed als tussen mensen en mensen. Om nu maar eens bij ons vak te blijven - jij bent toch ook onderwijzeres geweest - je hebt onderwijzers, die een bizondere aanleg hebben voor methodenstudie. Let wel, ik zeg niet studie van methode, maar van methoden. Studie van methode maakt ieder ernstig werker. Ook die kleine dominé-speler op zijn eigen houtje zocht naar methode, volgde methode bij zijn spel. Maar studie van me-

[p. 18]

thoden, tien, twintig, dertig methoden, maaksels van anderer brein, te ontleden, te vergelijken, voor zulk een arbeid moet je geschapen zijn. Alsook voor het punctueel na-methoden van hetgeen een ander ons heeft voorgemethodet. Is er in de schoolwereld niet heel veel bouwen naar model? De methode geeft steentje voor steentje, met de aanwijzing hoe ze gelegd moeten worden, en de bouwer pakt ze aan en legt ze neer, dikwijls zonder dat hij het hele gebouw in zijn hoofdlijnen en zijn constructieve samenhang overziet.

Dit bouwen naar model is volstrekt niet afkeurenswaardig. Integendeel, beter te werken naar een goed model, dan naar een grillige lust. Maar de onderwijzers, die liever wat vrij zijn in hun bewegingen, zijn daarom evenmin te veroordelen. Ze hebben in zich een scheppingsdrang, ze zien en maken nieuwe paden, ze leven niet in het model, maar de stof leeft in hen, en vormt zich daar tot nieuwe gestalten, ze geven het aanzijn aan een eigen methode, en ook die volgen ze niet slaafs, jaar in jaar uit, maar daar brengen ze telkens weer wat verandering in naar de opgedane ervaringen, naar de verhelderde inzichten, en zo genieten ze onafgebroken en telkens opnieuw van het telkens herhaalde, omdat dit telkens weer nieuw voor hen wordt. Nu stel ik me voor, dat jouw jongen, als hij onderwijzer mocht worden, tot de laatste soort zou behoren. Zou hij daar ongelukkiger om zijn? Of ondegeliker?

Neen, klaag niet, dat je jongen de modellen van zijn bouwdoos stil laat liggen. Dat behoeft nog volstrekt

[p. 19]

geen kwaad teken te zijn. Maar klaag, als hij bij zijn eigen bouwerij niet volhardt, als hij zich door de minste tegenspoed laat terneerslaan, als hij van het een naar het ander gaat en zich nooit in zijn spel verliest, als hij even snel zich losmaakt als hij zich hechtte, als hij zich eigenlik helemaal niet hecht, als hij - maar 't beeld is onjuist - gelijk een vlinder van bloem tot bloem zweeft - ik zeg, 't beeld is onjuist, want een vlinder volhardt in 't honingzoeken en móét dus van bloem tot bloem zweven, ja, klaag niet, als hij de vrijheid van eigen wil, maar als hij de vrijheid van eigen niet-willen begeert. Klaag dan, of, nog liever, klaag dan niet, maar leer je jongen zich te bepalen, bij zijn spel, zich te verliezen in zijn genot. Léér hem volharden. Of dit mogelik is?

***

Hoe weinig wordt dit echter op de juiste manier geprobeerd. 't Gaat meestal met kommando's, standjes, verwijten. Men maakt zijn jongen dan 't volharden tot een onaangename plicht, en vergeet, dat men 't kind juist het noodzakelike en het vreugdevolle van de volharding moet leren kennen. Men laat dan het kind vol tegenzin tobben aan een voor hem moeilike, te moeilike taak, en vergeet alweer, dat een klein beetje hulp te gelijk de moeilikheid en de tegenzin overwint.

Het is over 't algemeen niet goed, dat we ons te veel met het spel of het werk der kinderen bemoeien. Als ze met hun volle hart bezig zijn, laat ze dan maar scharrelen. Doch heel iets anders is het, als we hen

[p. 20]

moeten leren, bezig te zijn. Dan moet de volwassene, wanneer de kleine zijn moed of lust dreigt te verliezen, op het juiste ogenblik ingrijpen en met zijn meerdere kracht en zelfbeheersing de zwakke beginner wat zekerheid en stabiliteit geven. Daardoor helpt hij hem over het dode punt heen, voorkomt het opgeven, het wegzinken, bevordert het voortgaan en opklimmen.

Sommige moeders hebben er zo verbazend aardig de slag van, om midden in hun bezigheden hun werkende kleinen een handje te helpen. Je hebt ook onderwijzers, die dat zo leuk kunnen. 't Lijkt, of ze met de kinderen meeleven, of ze in hun hartjes kunnen lezen. Ze voelen als instinctief, waar en wanneer een steuntje nodig is, en brengen dat op 't goede moment aan. En zodra ze dan de kleine zoekers en worstelaars over de moeilikheden hebben heengebracht, laten ze hen weer met frisse moed verder gaan.

Dit is de goede manier, om kinderen te leren volhouden. Zodra de lust of de kracht dreigen te gaan falen, speel je, werk je een poosje mee. Dan zwellen de slappe zeilen weer aanstonds en vaart het scheepje lustig verder. Kleine kinderen, en ook grotere, hebben wel eens een gangmaker nodig. En zijn het alleen kinderen, die zo nu en dan wat hulp van buitenaf behoeven?

Je ziet dus, dat je niet bezorgd hoeft te wezen over het gemis aan nabootsings- en nabouwingslust bij je jongen, mits hij in zijn vrije bouwerijen maar volharding betoont. En mocht hem hierbij die volharding ontbreken, dan weet je, hoe jij hem daarin te oefenen

[p. 21]

hebt. Niet door standjes en verwijten, zelfs niet door preken en zedelessen, maar door hem aan jouw hand te leren volharden. Ik voel er altijd heel veel voor, dat de meerdere braafheid en wijsheid en kracht der ouderen verbeterend, verlichtend, versterkend werken op de jongeren, door medestrijden, medezoeken, medewerken, in één woord, door medeleven. En die algemene regel zou ik ook in dit geval toegepast willen zien.

Niet, dat ik daarvan alle heil verwacht en afdoende verbetering. Afdoende verbetering zien we niet zo dikwijls in ons leven, zelfs niet bij de bestrijding van onze eigen euvelen. Maar indien er door opzettelike opvoeding, door ingrijpen van volwassenen iets zal worden bereikt, dan is het m.i. nodig, dat die volwassenen zich één voelen, één maken met de jongeren en ze zo meevoeren.

Aan Moeders hand. En ook aan Vaders hand.

Ik vind er altijd zo iets aandoenliks in, wanneer ik op Zondagnamiddag vaders en moeders met hun kinderen van de wandeling zie thuis komen, en de kleinen hangen half aan vaders of moeders hand. Toen het gezinnetje uitging, waren de kinderen nog fris, liepen ze los en speelden onderweg. Maar nu de wandeling achter de rug is, zijn de kleintjes moe. Ze beginnen te drentelen, lopen steeds langzamer, slepen zich voort. Ze mogen echter niet achterblijven, ze moeten mee, ook zij moeten naar huis. Nu neemt Vader zo'n klein, warm handje in zijn grote hand, en zie, het kind loopt aanstonds gemakkeliker. Desnoods draagt

[p. 22]

hij het moede kind zelfs een eindje. Maar dan zet hij het weer neer, houdt het bij de hand, en verlicht zo de laatste loodjes, die 't zwaarst wegen. Aan Vaders hand komt het kind over de moeilikheden heen en veilig thuis.

Waarom zou die hand echter alleen mogen aangeboden worden bij lichamelike vermoeidheid? Er is toch ook vaak een tekort aan geestelike en aan zedelike kracht? Ook hier kan Vaders en Moeders hand worden uitgestoken. En aangegrepen.

Je kent de plaat, waarop een drenkeling een rots (de rots der eeuwen) heeft beklommen en nu de hand reddend uitsteekt naar een andere drenkeling, die nog worstelt in de schuimende golven. ‘Helpt elkaar!’ staat er onder. 't Is de plicht van de geredde christen, op de rots der eeuwen gered uit de branding van de zee der wereld, om nu ook andere strijders te helpen. Helpt elkaar!

Wanneer deze plicht geldt voor volwassenen onder elkander, hoeveel te meer geldt hij dan in de verhouding van opvoeder tot kind. Helpt elkaar. Maar helpt dan ook, helpt dan toch in de eerste plaats het kind. Niet, als 't niet nodig is. Ook niet, meer dan nodig is. Maar toch wel, zoveel als nodig is.

Hoe menigeen is op de weg bezweken, die, als hij een poosje aan Vaders hand had mogen gaan, wellicht veilig was thuisgekomen.

Nooit is de invloed van de opvoeder groter, dan wanneer hij zich met zijn volle persoonlikheid aan de jongeren en de zwakkeren geeft.

[p. 23]

Denk hier eens aan, ook bij de simpele kwestie, of je jongen zijn gebouwen afmaakt of in de steek laat. En lees dan eens Romeinen 15 vers 1.

II.

En nu heb je nog een twede klacht, een klacht van geheel andere aard. Je kleine vent heeft er plezier in, ‘vieze woordjes’ te zeggen. Dit vind je nu wel niet zo verschrikkelik erg, maar het hindert je toch. Jij en je man hebt beide een natuurlike afkeer van al wat in woord of daad een beetje onvoegzaam is, en daar komt je enige jongen nu en zegt woorden, die jullie nooit gebruikt, en zegt ze met opzet, met plezier, wetende dat hij daarmee iets onbehoorliks doet. Hoe komt het kind er aan!

Op die laatste verzuchting ligt het antwoord gereed. Natuurlik heeft hij 't van andere kinderen geleerd. Hoe zou hij er anders aan komen? Al ben je nog zo kieskeurig op de speelkameraadjes, voor de kennismaking met dit kwaad bewaar je je kinderen niet. Het komt voor onder de jeugd van alle standen, volstrekt niet uitsluitend en misschien zelfs niet in de ergste mate bij het plebs, het komt voor onder de bevolking van wel iedere school, onder jongens en meisjes, en je zoudt je kinderen een goeverneur moeten geven, nooit ze uit spelen of logeren laten gaan, wilde je ze voor de aanraking met dit kwaad behoeden. En dus is er niets aan te doen?

Dat beweer ik niet. Al hebben de ouders hier niet

[p. 24]

rechtstreeks schuld in zoverre ze hun kinderen niet met een plezier-hebben in onbehoorlike taal zijn voorgegaan - wat ook voorkomt - toch hebben ze schuld. Zij hadden het kwaad kunnen voorkomen. Niet de kennismaking, maar de besmetting er mee. En dat hadden ze kunnen doen, door hun kinderen tijdig ongevoelig, immuun te maken voor dit euvel. Dit was, naar mijn innige overtuiging mogelik, en dus was dit plicht geweest.

En hoe dan?

Zie eens, je jongen heeft plezier in 't zeggen van die verboden woordjes. Dit plezier is onnatuurlik, en toch ook natuurlik.

Onnatuurlik - want wat voor heerlikheid is er aan? Dat een kind graag lekkere dingen lust, dat het graag fijne geuren ruikt, dat het graag mooie dingen ziet, dat het graag allerlei aangename, strelende zinnelike ervaringen opdoet, dit alles is natuurlik. Niemand zal uit bloot zinnelike neiging walgelike spijzen eten, vieze stanken opsnuiven, vuile dingen bekijken. Alle gezonde, normale individuen hebben een instinctmatige afkeer van hetgeen in een of ander opzicht walgelik is. Zo is er ook een natuurlike afkeer van het zeggen van vuiligheden.

En toch is dat plezier van je jongen ook natuurlik. Hij weet, dat hij die dingen niet zeggen mag. Hij weet, dat het verboden waar is. Hij weet, dat de fatsoenlike wereld voor zekere terreinen gordijntjes hangt. En nu is het zijn plezier, die gordijntjes even weg te schuiven en er achter te kijken, even het

[p. 25]

verbodene in contact te brengen met het geoorloofde. En dit genot is heel nátuurlik.

Zeg eens tegen een kind, en zelfs tegen een mens, dat hij ergens niet naar moet kijken. Honderd tegen een, dat hij dan juist wél kijkt. Niet uit lust tot ongehoorzaamheid, maar als een noodwendige reactie op uw zeggen. Door dat verbod is in sterke mate zijn belangstelling, zijn nieuwsgierigheid opgewekt, en, eer hij 't zelf weet, kijkt hij. Huygens zegt in Hofwyck, in dit ook opvoedkundig zo rijke gedicht:

Verbiet het quaed te doen, 't is daerom dat men 't doet, En dreigen werdt bevell.

Kan het krachtiger en kernachtiger gezegd? Dreigen wordt bevelen. Ze móéten, omdat ze niet mogen. Doch nu maakt men zich er te gemakkelik af, als men dit bloot aan een zondige zucht tot ongehoorzaamheid toeschrijft. Hier werkt ook de waarheid, en geen zondige waarheid, dat de belangstelling door het verborgene en dus ook door het verbodene wordt opgewekt. Heel het wetenschappelik streven vloeit hieruit voort. Leg alles open en bloot, er viel niet te onderzoeken, er zouden geen Noordpoolontdekkers wezen. Het onbekende, het ongedane prikkelt tot onderzoek, tot beproeven, en in die gevoeligheid voor zulke prikkeling werkt de springader van onze ontwikkeling. Ontsluieren is onze lust, sterker nog, ontsluieren is onze taak. We moeten zien het ongeziene, maken het ongemaakte. En zo is dit wegschuiven van gordijntjes, dit zeggen van verboden dingen, dit overtreden van

[p. 26]

getrokken grenzen, dit gaan op gesloten terrein volstrekt niet enkel een uiting van ongehoorzaamheid. Trek naar het verbodene wordt gewekt door de aantrekkelikheid van het afgeslotene. En deze aantrekkelikheid is op zichzelf geen verkeerd verschijnsel.

***

Ik wil hier nog even op doorgaan.

Niet alle overtreding is overtreding.

Overtraden we nooit de totnogtoe gevoelde en geëerbiedigde grenzen, dan kwamen we nooit verder. Maar zulk een overtreding moet in de goede richting zijn. Een overtreding is een deugd, als ze ons, over een hogere breedtecirkel heen, een graad verder voert naar de pool der waarheid. Een overtreding is een kwaad, als ze ons, over de zedelike verbodslinie heen, een stap dichter voert naar de poel der zonde. Niet in het overtreden zit het kwaad, maar in het overtreden van de te recht gestelde grenzen. En nu is de fout in menige opvoeding, dat men ten onrechte grenzen stelt en daardoor overtredingen uitlokt, die zonde zijn. Ja, het komt voor, dat men het kind tot overtredingen noodzaakt door het opleggen van onredelike en onzedelike geboden. Men moet God meer gehoorzamen dan de mensen. Ook het kind. Waar het ouderlik gebod in strijd komt met Gods bevelen - denk eens aan moeders, die haar dochter de verkeerde weg op drijven - daar móét een kind, dat zijn verantwoordelikheid gevoelt, het eerste overtreden. Er zijn ook verboden geboden.

[p. 27]

Het gaat dus niet aan, de overtreding van een gebod zo maar zonder meer een misstap te noemen en de lust tot overtreden uitsluitend aan een ingeboren neiging tot ongehoorzaamheid toe te schrijven. Willen we in deze bij de opvoeding onzer kinderen zoveel mogelik klaarheid hebben, dan moeten we niet alleen zorgen, dat onze geboden redelik zijn, maar ook, dat de kinderen, indien enigszins mogelik, er de redelikheid van voelen. Door een erkende redelikheid hebben de geboden zedelike autoriteit. En hierin bezitten ze een waarlik bedwingende kracht, waartegen elk verzet ongehoorzaamheid mag en moet heten. De lust tot verkeerde overtreding bestrijden we echter het best, door een afkeer te wekken van de zaak, waarvan we 't kind weerhouden willen. Dan wordt het kind niet door het verbod, maar door het verbodene zelf tegen gehouden. We moeten het verbodene afkeerwekkend en daardoor in zichzelf verbodskrachtig maken.

Dit laatste wordt door vele ouders gevoeld en in de practijk herhaaldelik toegepast. Wil de moeder, dat het kind van iets afblijft, dan zegt ze: ‘Niet aankomen, 't is vies’. Door deze waarschuwing, hetzij ze leugen of waarheid bevat, laat een kind zich weerhouden om 't verbodene aan te raken. Niet het verbod van de moeder, maar de viesheid van het verbodene houdt het kind binnen de grenzen. Zo boezemen sommige moeders hun kleintjes vrees voor dit of dat voorwerp in, door te zeggen, dat ‘het bijt’.

Ik wil deze leugens niet in bescherming nemen, maar in het principe zit iets goeds. Maak het kind

[p. 28]

afkerig van het verbodene en het zal niet tot overtreden worden uitgelokt, het zal er juist van terug gehouden worden. Inzicht in de zedelikheid van een verbod is op zichzelf niet voldoende. Op een verstandelike overtuiging valt nooit zo te rekenen als op een diepgevoelde afkeer. Verstandskrachten zijn sterker in 't redeneren dan in 't leven. Zuiver redenerende gaat menigeen ten verderve, omdat de gevoelskrachten hem in de steek laten. Maar zuiver gevoelende blijft menigeen, ondanks een zwakke logica, op 't rechte pad. 't Hart heeft zijn levende logica.

We moeten dus:

ten eerste geen verbodsbepalingen stellen, waar dit onnodig of zelfs verkeerd is; hierdoor toch zouden we het kind tot overtreden kunnen verleiden of dwingen en dus de ongehoorzaamheid zelf hebben veroorzaakt; en

ten andere moeten we een overtreding, waar deze verkeerd is en voorkomen moet worden, bestrijden - minder door het simpele verbod en zelfs het gemotiveerde verbod, als wel door een afkeer van het verbodene. De kunst der opvoeding bestaat dan in het wekken van zin en tegenzin, van liefde en afkeer. Waar deze gevoelens zuiver werken, kan de opvoeder zijn kind loslaten.

Natuurlik brengt niemand het zo ver, niet eens bij zichzelf. We moeten in ons zelf nog voortdurend de rechte zin ontwikkelen. Maar dat verplicht ons te meer, 't bij onze kinderen toch vooral daarin te zoeken. We moeten zorgen, dat het verbod als een

[p. 29]

levende haat in hen werkt en niet als een ongemotiveerde dwang hen prikkelt tot overtreding. En nooit, nooit mogen we ons ouderlik gezag misbruiken - en 't komt meer voor dan men denkt - tot het opleggen van onredelike en onzedelike plichten, want ook de kinderen hebben een geweten, een heilig geweten, en ook voor hen geldt het woord, dat we andermaal aan Huygens ontlenen:

‘Maar 't Wereldsche gesagh en gaet niet aen de wortel Van 't heilighe Gewiss,’

ook niet als het ‘Wereldsche gesagh’ het ouderlik gezag is.

***

En wat heeft dit alles nu te maken met je jongen en zijn vermaak in ‘vieze woordjes’?

Dit, dat hij nooit zulk een vermaak zou hebben, als hij daarbij niet over gestelde grenzen ging, die in hun rechtmatigheid door hem niet worden erkend; dat hij in géén geval zo'n vermaak zou hebben, als hij waarlik afkeer voelde van het verboden gebied. En dat de schuld dus bij zijn ouders ligt, die hem in dit opzicht verkeerd hebben opgevoed.

Nu hoef je onder deze beschuldiging niet zó diep gebukt te gaan. Je zegt zelf, dat je het kwaad niet zo verschrikkelik vindt. En daar heb je m.i. gelijk aan. Eigenlik is het geen kwaad, maar een onhebbelikheid. Ik voel er geen zedelike fout in, maar iets onsmakeliks, onkies, onopgevoeds. Als er iets kwaads in schuilt, dan

[p. 30]

zit dit eer in de ongehoorzaamheid jegens de ouders, dan in het zeggen der onbehoorlike dingen zelf. Heel wat volwassenen gaan in deze onsmakelike liefhebberij zelfs hun kinderen voor, zonder dat die mensen dáárom onzedelik zouden zijn of mogen heten. 't Is een kwestie van smaak.

Huygens - je ziet wel, dat ik de laatste tijd weer veel met hem omga - deze waarlik vrome en wijze, deze zeer kundige, ontwikkelde en fijne man, geeft ons honderden staaltjes, dat in zijn tijd oorbare scherts was, 't geen we nu vuile en hoogst ongepaste aardigheden noemen. De zin- en woordspelingen op 't gebied van 't physieke leven zijn bij hem legio. Wanneer een zekere meneer Calckman hem ergert, vertelt hij die meneer in dichtregelen, dat hij een l te veel in zijn naam heeft. En wanneer niemand minder dan Tesselschade zijn gast is, beklaagt hij zich, dat dit mooie weeuwtje ... doch ik wil zijn tans onvoegzame woorden hier niet herhalen. Voldoende zij de verzekering, dat ze naar onze huidige smaak alle perken te buiten gaan, maar dat niettemin Tesselschade er in rijm op antwoordde, en niet alleen Tesselschade, ook menige andere dame werd vergast op dergelike aardigheden, en daaronder dames van de hoogste stand. In hoffelike taal drong de dichter door op voor ons zeer stellig verboden gebied. En dit zou Huygens zeker niet zo openlik gedaan hebben, als hij gemeend had hiermee iets onzedeliks te bedrijven. Of hij hiermee Bijbels was? Paulus zegt in Ephese 4 vers 29: ‘Geen vuile rede ga uit uwen mond, maar zoo er eenige

[p. 31]

goede rede is tot nuttige stichting, opdat zij genade geve dien, die ze hooren.’ Doch wellicht noemde Huygens dit geen vuile rede. Op dezelfde dag, dat hij zulke verzen schreef, stortte hij zijn ziel uit in de godsdienstigste gedichten ter verheerliking Gods.

Hoe het zij, er is een essentieel verschil tussen het debiteren van sommige schuine aardigheden en het bedrijven van onzedelikheid. Maar - op dit verschil mogen wij ons niet beroepen, wanneer door onze nalatigheid onze kinderen zich woorden veroorloven, die wij op die wijze gebruikt, beslist veroordelen. Het is onze plicht, zulk een gebruik te voorkomen, en onze schuld, als wij hiervoor niet hebben gezorgd. En hoe hadden we dit gebruik dan moeten voorkomen? Door de kinderen van jongs af juist die woorden in volkomen reinheid en onbevangenheid te laten gebruiken. Die woorden zijn niet slecht, 't gebruik ervan evenmin, maar de wijze waarop ze gebruikt worden, die is in dergelike gevallen slecht. En zulk een slechte wijze voorkomt men het best, door een goed gebruik reeds van te voren aan te wennen.

Bij een goede verhouding tussen moeder en kind is er zo'n echte, zo'n onbeperkte, zo'n volkomen intimiteit. De kleintjes geven zich met hun naakte lichaampjes zo geheel aan moeder, en al de functies van hun groeiend lijfje, moeder kent ze, moeder is van niets vies, moeder regelt ze zelfs. Zou er ook maar één kind zijn, dat zich voor moeder schaamt, dat in de physieke uitingen van zijn lichaam iets onbehoorliks vindt, of dat uit zich zelf zou lachen om woorden, die hij op de meest

[p. 32]

gewone manier dageliks van moeder gehoord had, gedurende zijn kinderjaren? Al wat bij 't physieke leven behoort, 't is een kind absoluut niet vreemd of onvoegzaam, van zijn geboorte af is hij er aan gewend, en dus kan de taal van dit physieke leven hem evenmin vreemd of onvoegzaam zijn, en ze behoeft dit ook nooit te worden.

Echter, wat bij moeder en vader heel gewoon is, en gepast, behoeft daarom nog niet in de buitenwereld te worden gebracht. Vreemden hebben daarmee niets te maken. En langzamerhand leert het kind in woord en daad tegenover vreemden en in tegenwoordigheid van vreemden een reserve in acht nemen, die in de kleine familiekring nog niet nodig is. Moeder leert hem, dat dit een eis van kiesheid is. De lichaamsdelen en hun functies zijn op zichzelf volstrekt niet onbetamelik. God heeft de mens aldus geschapen, en zoals God hem gemaakt heeft, is het goed. Maar om velerlei redenen, die een moeder haar kinderen best kan uitleggen, is het raadzaam over sommige lichaamsdelen en lichaamswerkingen niet met vreemden te spreken. 't Is ook absoluut niet nodig. En - dit kunnen we er gerust bijvoegen - een aldus opgevoed kind zal er uit zich zelf ook nooit toe komen. Het denkt er niet aan. Het denkt aan zijn spelen, zijn uitgangen, zijn lekkernijen, later aan zijn lessen, maar niet aan de physieke functies van zijn lichaam, zo min als het b.v. aan de nagel van zijn grote teen denkt en hierover gaat spreken, tenzij die nagel toevallig pijn mocht doen.

Hoe gewoner een kind dit terrein heeft leren be-

[p. 33]

schouwen en bespreken, hoe onvatbaarder het zal wezen voor het vermaak-scheppen in vieze woordjes. Wanneer andere kinderen hem daarmee aan boord komen, begrijpt hij eenvoudig de aardigheid er niet van. Wat is er voor aardigs aan, die dingen te zeggen? Hij mág ze zeggen. Maar hij vindt er niets plezierigs in. Ook niets onplezierigs. Je lacht toch ook niet, als je over je ogen of je oren spreekt, of over je eten en drinken?

Op deze wijze wordt een kind bewaard voor de besmetting met dit kwaad. De natuurlike en reine opvoeding heeft er hem immuun voor gemaakt. En mocht het er mee in aanraking komen, dan zal het - tenzij 't hem al te onverschillig laat - zijn moeder de gehoorde praatjes wel meedelen. En dan heeft deze alle gelegenheid, haar eigen afkeer van zulk soort aardigheden in de kinderen over te brengen. Voor de aantrekkelikheid ervan behoeft ze niet te vrezen, die bestaat voor haar kinderen niet. Maar 't is ook goed, dat deze voelen, hoe min het is, woorden, die men uit kiesheid voor vreemden verzwijgt, te gaan zeggen uit plezier.

Doch nu vraag je, hoe je je jongen dit kwaad weer moet afleren. Niet met klappen, niet met standjes, zelfs niet met ernstige onderhouding, maar allereerst door de door hem met verboden bijbedoeling gebruikte woorden openlik zelf te gebruiken, doch dan natuurlik als de zaak er aanleiding toe geeft. Zodra vader en moeder gewoonweg, zakelik over de dingen spreken,

[p. 34]

welke de kleine vent alleen stilletjes durft zeggen, is er van dit stilletjes zeggen al gauw alle aardigheid af. Met het wegvallen der grenzen verdwijnt het plezier om er over heen te sluipen. En een nuchterzakelike bespreking is de dood voor alle verdachte interessantheid.

Ten slotte wil ik je nog iets zeggen. Ik ken kinderen, die van jongsaf alle uitingen van het physieke leven als iets volkomen normaals in reine zin hebben leren kennen, en bij deze kinderen heb ik nooit een spoor van het genoemde kwaad opgemerkt. Hun nuchterheid in dezen sloot volstrekt geen idealisme uit, maar bevroor als een kille vorst alle verdachte grappen. Geen verontwaardiging, maar gevoelloosheid verlamde het plezier van schoolkameraadjes in ongepaste woordjes. Zulk een gevoelloosheid is reinheid. Wapen daar je jongen mee.