Minnerij, misdaad en magie

Merkwaardige zaken uit Maastricht's onbekende verleden

De non Thérèse de la Croix, heilige of hysterica?

In 1636 was te Glains bij Luik een klooster der Dominicanessen gevestigd. Daar bevond zich korte tijd na de oprichting de lekenzuster Thérèse de la Croix, dochter van een Maastrichts echtpaar van bescheiden komaf. In haar zeer ongelukkige jeugd had zij zich reeds door een buitengewone godsvrucht onderscheiden.

Te Glains stond zij onder de geestelijke leiding van pastoor Nicolas De Borré. Hij was geboren in 1590 en was tot twee jaar voor zijn dood op 10 maart 1677, gedurende 53 jaren pastoor van de parochie te Glains. Hij stond bekend als een bekwaam duivelbezweerder. In 1660 publiceerde hij zijn ‘Apologia pro exorcistis’. In dit werk, dat toen groot opzien baarde, schreef hij over het bestaan van bezetenheid door de boze geest en hoe men hem kon uitdrijven.

Tegen dit werk verscheen onder het pseudoniem Lambert Dicaeus een weerlegging, waarop De Borré met zijn ‘Examen profani exorcismus contra Daemonem’ een antwoord gaf.

In genoemde werken beschreef hij een groot aantal exorcismen, die hij gedurende een twaalftal jaren met toestemming en zelfs in opdracht van de vicaris-generaal Jan de Chokier had verricht. Met deze, volgens hem uitputtende bezigheid, was hij iedere dag, soms tot 7 uren aan een stuk, bezig geweest.

De Borré schijnt op de vrome Thérèse een grote invloed te hebben

[p. 50]

uitgeoefend. Hij zou haar tot een zo innige vereniging met God hebben weten te brengen, dat zij iedere dag urenlang in een bovennatuurlijke staat van verrukking verkeerde. Haar oneindige liefde voor haar Goddelijke bruidegom deed haar meermalen in een trance raken, waarin zij, naar men beweerde, soms geruime tijd boven de grond zwevende, doorbracht. Andere keren was zij na het ontvangen van de communie in een extase geraakt, waarin zij als levensloos op de vloer van de kapel of haar cel lag, met kruiselings uitgestrekte armen. Met geen mogelijkheid bleek men haar armen of benen te kunnen bewegen of optillen. De door haar medezusters te hulp geroepen dokters wisten kennelijk geen raad met dit vreemde geval. Zij staken lange priemen in haar lichaam, maar deze, noch andere door hen toegepaste hardhandige behandelingen bleken in staat haar uit de lethargische toestand waarin zij verkeerde te halen.

De priores, die nogal sceptisch tegenover de toestanden van verrukking van Thérèse stond, had haar gedurende een van haar extases, geducht met roeden laten tuchtigen, met als enig resultaat, dat haar lichaam na haar ontwaken, overdekt was met blauwe plekken.

Al deze toestanden hadden niet alleen in het klooster, maar ook daarbuiten groot opzien gebaard. In Glains werd zelfs gemompeld, dat er tovenárij van pastoor De Borré in het spel zou zijn. Toen enige zusters door ongerustheid en angst gedreven het klooster wilden verlaten, besloot de priores Thérèse te laten overplaatsen naar het niet lang daarvoor te Huy opgerichte klooster der Dominicanessen.

Ook in dit klooster zouden al spoedig dezelfde moeilijkheden ontstaan. De onrustbarende aanblik van de dagelijks urenlang in een toestand van zielsverrukking op de grond uitgestrekte Thérèse de la Croix verwekte ook hier onder de religieuses angst en afkeer.

Ook in Huy brachten deze bovennatuurlijke gebeurtenissen grote beroering te weeg. De ouders van de in het klooster verblijvende novices en pensionaires wilden er hun kinderen weghalen. Toen ook nog verschillende zusters het klooster uit angst ontvluchtten, bleef de overste, die overigens overtuigd was van de goede trouw van Thérèse, niets anders over dan haar weg te sturen. Hierdoor keerde

[p. 51]

de rust in het klooster nog niet terug. Nachtenlang werden de zusters opgeschrikt door een hels lawaai, waarmee nog altijd volgens de beschrijving van destijds ‘de duivel door de gangen en slaapzalen raasde’. De meeste zusters vluchtten naar andere kloosters van hun orde.

Intussen was de arme Thérèse zonder middelen van bestaan op straat gezet. Gelukkig vond zij een onderkomen bij een broer te Maastricht, in wiens herberg zij gedurende 20 jaren werkzaam zou zijn. Zij moest daar niet alleen hard werken, maar werd daarbij ook nog op hardvochtige wijze door haar broer behandeld. Hij richtte tot haar alleen het woord om haar uit te vloeken. Hij verweet haar zelfs de slechte gang van zaken in zijn herberg. Toch zou zij hem, toen hij ernstig ziek werd liefdevol verplegen. Het zou aan haar te danken zijn, dat hij, toen hij zijn einde voelde naderen een priester aan zijn sterfbed toeliet. Hij overleed op 21 december 1665, voorzien van de sacramenten der stervenden. Thérèse vertrok kort daarop naar Heinsberg, waar zij een onderkomen vond bij een neef, die daar pastoor was.

Aan een fragment van een door Thérèse de la Croix, op last van haar biechtvader geschreven verslag van haar bovennatuurlijke ervaringen, ontlenen wij haar beschrijving van wat men nu een wonderbaarlijke harttransplantatie zou kunnen noemen.

De uit Maastricht afkomstige non vertelt eerst hoe Jezus Christus haar iedere keer als zij de communie had ontvangen, in een verblindend licht, in menselijke gedaante was verschenen. Zij zegt te hebben gevoeld dat haar hart niet in staat was om aan haar onverzadigbare liefde voor haar Goddelijke bruidegom te voldoen en zij zou hiervoor wel duizend harten gehad willen hebben. Bij een volgende ‘verschijning’ had God haar een wonderbaarlijk, vurig hart getoond en hij zou haar hebben beloofd, dat zij dit spoedig in plaats van het hare zou ontvangen. Dit zou, naar zij beweert, op 16 februari 1642 hebben plaats gehad.

Zij schrijft hierover; ‘nadat ik gecommuniceerd had, zag ik mijn lieve Jezus in menselijke gedaante, vergezeld van de H. Dominicus en de H. Franciscus. Hij hield in zijn handen het hart, dat hij mij zo

[p. 52]

vaak had getoond. Hij kwam naar mij toe en op dat ogenblik voelde ik, dat hij in mijn zijde een opening maakte, wat een hevige pijn veroorzaakte, alsof men mij met ijzeren tangen had opengereten. Of schoon ik mij in extase bevond, meende ik onder de verschrikkelijke pijnen te bezwijken. Hij trok mijn hart weg en gaf dit aan mijn engelbewaarder ter bewaring. Ik knielde aan zijn voeten neer, om Hem te danken voor deze genade, waarvoor ik mij onwaardig voelde. Toen ik weer tot mijzelve was gekomen, leed ik buitengewone smarten.

Ik voelde iets als een opening in mijn zijde. Ik moest gedurende drie dagen het bed houden. Ik voelde mijn hart niet meer bewegen of kloppen. Mijn engel kondigde mij aan dat Jezus Christus mij spoedig een nieuw hart zou geven... Nadat ik, ondanks de hevige pijnen, waaraan ik, vooral in mijn linkerzijde leed, de nacht in gebed had doorgebracht, ging ik de daarop volgende dinsdag 18 februari tot de communie...

Ik viel in een extase, die meer dan zeven uren duurde. Mijn engel kondigde mij aan, dat Jezus Christus deze dag had gekozen om mij een nieuw hart te schenken...

Ik zag Hem, vergezeld van de H. Maagd, de H. Dominicus, de H. Catharina van Siena en vele andere heiligen... Hij kwam met het hart, dat mij nog mooier en vuriger leek dan ooit te voren, naar mij toe en plaatste het daar waar mijn hart had gezeten. Ik voelde hierbij niet zo veel pijn als bij het wegnemen van mijn eigen hart...’

Dan volgt nog een lange, geëxalteerde beschrijving van de ‘zalige toestand’ waarin zij zich bevond en van de raadgevingen die Jezus haar had gegeven voor haar verdere levensweg.

In Glains bevonden zich twee brieven van Thérèse, die zij vanuit Maastricht aan de pastoor had geschreven. In haar brief van 3 september 1647 (zij was toen kennelijk nog niet lang in Maastricht) vermeldt zij dat zij als geestelijk leidsman een Jezuïet, namens Bismanne (Biesmans) had. Hij las iedere morgen om 6 uur de mis, waarbij zij de communie ontving. Van extases is blijkbaar geen sprake meer. Op Maria Hemelvaart had zij bloed opgegeven, maar de nuchtere pater had dit toegeschreven aan een gesprongen adertje.

[p. 53]

De brief van 29 juli 1651, die niet ondertekend was maar, volgens het handschrift van haar afkomstig moest zijn, is in zo'n geëxalteerde toon geschreven en zo verward van inhoud, dat men aan de geestesvermogens van de schrijfster gaat twijfelen. Het schijnt dat zij weer geregeld in extases was vervallen, maar nu van nog wonderlijkeraard. Zij geeft een verward verhaal; hoe haar hart nog vele malen door een ander vervangen zou zijn. Op St. Jansdag zou dit voor het laatst zijn gebeurd en de mensen zouden daarna duidelijk hebben kunnen zien, dat haar zijde was opengebleven. Verder heeft zij het over drie engelen, die haar haar hart zouden hebben uitgeperst en dat het hieruit vloeiend bloed ten gunste van de zielen in het vagevuur zou komen. Zij zou zelfs in het vagevuur zijn afgedaald. Soms zou zij zich door God verlaten hebben gevoeld. Zij vervolgt:

‘Wat betreft de wonden in mijn handen, voeten en zijde, deze zijn er nog, maar ze zijn niet meer opengegaan sinds Hemelvaartsdag, maar de pijnen zijn nu veel erger... Hetzelfde is het geval met mijn hoofd... de hevige pijnen zijn overgeslagen op mijn ogen, zodat ik geen woord meer kan lezen... Mijn grootste kwelling is, dat ik niet weet wat God van mij wil...’

Onder de brief staat ‘In grote haast, Uw dienares in Jezus Christus. Zij die U bekend is.’

Thérèse de la Croix zou later toch nog naar haar klooster te Glains bij Luik terugkeren, waar zij door haar medezusters zeer zou zijn vereerd. Maar lang zouden zij haar niet in hun midden hebben. Zij overleed op 28 maart 1674.