Romantische werken. Deel 22. Verspreide opstellen. Deel 2

[p. 1]

Mijmeringen in en over Amsterdam.

Eerste Hoofdstuk.
Over den naam van ‘hoofdstad’, aan Amsterdam gegeven.

Misschien schrikt u het opschrift van dit hoofdstuk af, lieve Lezeres! en verkeert gij in den waan, dat ik u hier een dor, althans een politiek vertoog, ga opdisschen. Is zulks bij u het geval, dan miskent gij mijne bedoelingen. Neen, Mevrouw, of Mejufvrouw, wie gij zijn moogt! ik heb te veel eerbied voor uw gezond verstand om niet te weten, dat gij u met geen politiek bemoeit, en ik heb er u te liever om. - Maar al hadt gij ook onverhoopt eene geheime neiging tot de staatswetenschap, dan heb ik tevens te veel krediet voor het gezond oordeel van den smaakvollen vriend, die u den ‘Holland’ als een St.-Nicolaasgeschenk aanbiedt, om niet te beseffen, dat hij zich wel zoû wachten, die bestemming aan mijn boeksken te geven, zoo hij maar kon gissen, dat het strekken kon om die neiging bij u te voeden. - Ik haast mij dus, om uwent- of om zijnentwille,

[p. 2]

u de verzekering te geven, dat zoo het opschrift, zoo misschien ook de inhoud van dit eerste hoofdstuk weinig vermakelijks beloven voor het vervolg, ik gaandeweg een anderen toon zal aanslaan, om voor alles mijn best te doen, u zoomin mogelijk te vervelen. Uwe eigene ondervinding - ik ben er overtuigd van - heeft u gewis sedert lang geleerd, dat de fraaiste zijden stoffen, de fijnste kanten en de sierlijkste bijouteriën, gekocht worden in zoodanige winkels, waar uiterlijk niets aanduidt, dat zich daar binnen zulk een rijke voorraad bevindt; terwijl daarentegen, waar veel moois voor de glazen prijkt, het magazijn zelf meermalen niets bevat, dat uwe aandacht waardig is. - Na deze - zoo ik hoop geruststellende - inleiding, vang ik aan.

Ik heb mij meermalen afgevraagd, welken zin de Regeering, wanneer zij, in onderscheidene officiëele stukken, Amsterdam de ‘hoofdstad’ noemt, wel aan dit laatste woord zoude hechten. Volgens den aard onzer taal en naar het algemeen gebruik verbindt zich aan dien titel de gedachte aan ettelijke voorrechten, door de stad, die hem voert, boven hare medesteden genoten. - Maar hoe meer moeite ik deed, om, van dat beginsel uitgaande, eenig voorrecht te noemen, 't welk Amsterdam boven de overige steden des Rijks zou bezitten, hoe verder ik van de wijs dwaalde. Gaan wij eens na, welke eigenschappen men gewoon is eener hoofdstad toe te schrijven, en zien wij dan, in hoeverre men die op Amsterdam kan toepassen.

Het is in 't algemeen binnen de hoofdstad van het rijk, dat zich de zetel bevindt der Hooge Regeering. Dat is zoo in Frankrijk gelijk in Zweden, in Engeland gelijk in Japan, in Spanje gelijk op Otaheiti. En wat is nu het geval in het Koninkrijk der Nederlanden? Het kabinet des Konings zoowel als de ministeriën zijn in den Haag gevestigd: de Staten-Generaal komen in den Haag bijeen: de Hooge Raad heeft zijn zetel in den Haag: en Amsterdam, verre

[p. 3]

van zich te mogen beschouwen als het middelpunt van het Rijk - is niet eens dat van het Provinciaal Bestuur, en had, voor de scheiding van Noord- en Zuid-Holland, zelfs geen gerechtshof binnen zijne muren.

Dit eerste kenmerk eener hoofdstad ontbreekt dus geheel. Maar heeft wellicht Amsterdam het voorrecht, dat het door 's Lands Regeering meer bijzonder begunstigd, dat het behandeld wordt als de parel, waarop geheel Nederland trotsch is, als een pronkstuk, tot welks onderhoud en vorming heel Nederland bijdraagt? De begrootingen van Frankrijk, van België, van Pruisen, wijzen telkenjare aanzienlijke sommen aan, bestemd om den luister der hoofdstad te bevorderen, en haar op die wijze meer en meer tot het brandpunt te bestemmen, vanwaar de verlichting, de beschaving, de kunsten en wetenschappen hare stralen spreiden naar de overige deelen des Rijks. Op deze vraag, waar 't Amsterdam geldt, kan alleen worden geantwoord, dat Amsterdam tot nog toe voor 's Lands rekening niet veel anders naar buiten verspreidt dan... brieven.

Is er dan misschien, ten gevolge der inrichting van onzen Staat, aan Amsterdam eenig politiek voorrecht geschonken? - Zulk eene vraag kan alleen door een vreemdeling worden gedaan. Wij Nederlanders, en vooral wij Amsterdammers, weten, dat de hoofdstad door dezelfde gemeentewet beheerscht en op gelijke wijze bestuurd wordt als Urk en Buiksloot.

Een voorrecht echter is aan Amsterdam, en dat nog wel bij de Grondwet, toegekend. Deze bepaalt namelijk in Art. 50, dat de Koning binnen die stad wordt ingehuldigd. Ongelukkig is dat een dier voorrechten, waarvan elk rechtgeaard Amsterdammer moet wenschen, dat de stad zoo spaarzaam mogelijk gebruik behoeve te maken. - Doch bij het vermelden van dat voorrecht mag ik niet nalaten, de aandacht te vestigen op de omstandigheid, dat Amsterdam

[p. 4]

niet de hoofdstad is, omdat de Koning er gehuldigd wordt; maar omgekeerd, dat de inhuldiging plaats heeft te Amsterdam, omdat Amsterdam als de hoofdstad wordt aangemerkt. - Zij moet dien titel dus aan vroegere, aan andere oorzaken te danken hebben, en deze zijn het juist, welke ik zou wenschen te kennen, en waarover ik gaarne eene prijsvraag zou zien uitschrijven. Wat mij betreft, ik ben bereid hem, die ze maar eenigszins voldoend weet te beantwoorden, een stel Hollanden present te doen. Ik voor mij ken geen enkel punt van overeenkomst tusschen Amsterdam en andere hoofdsteden, dan dat het - gelijk in den regel met deze laatsten het geval is - meer uitgebreidheid bezit en meer inwoners telt dan de overige steden in het Rijk. Maar aangezien de omtrek en de bevolking niet anders dan bloote feiten, en bovendien aan wisseling onderhevig zijn, zoo kunnen zij, bij het gemis van alle overige vereischten, den toegekenden titel op zich zelve niet rechtvaardigen.

Al deze beschouwingen hebben mij tot de navolgende gissing geleid:

De titel van hoofdstad zal aan Amsterdam geschonken zijn, evenals men dien van Generaal verleent aan een afgedankten en voor den dienst niet meer bruikbaren kolonel - een en ander buiten bezwaar van 's Rijks schatkist.

En dan krijgt de nieuwe Generaal er doorgaans het verlof bij, om het uniform te dragen, aan zijne nieuwe waardigheid verknocht. - Men behoeft geen vijf minuten in Amsterdam te hebben doorgebracht, om zich te overtuigen, dat dit verlof aan de hoofdstad niet is geschonken: - of dat zij er althans geen gebruik van maakt.

Dit ware intusschen wel te wenschen; want het oude uniform, dat zij droeg, toen zij nog geene hoofdstad, maar eenvoudig de vijfde in rang onder de stemhebbende Steden was, is bitter gescheurd en versleten.

[p. 5]

Jammer genoeg; want het was wel der moeite waardig, gezien te worden. Gij hebt er misschien zelfs geen flauw denkbeeld van, lieve Lezeres! hoe mooi het was. Gij verbeeldt u wellicht, dat, vermits wij toen nog de nieuwe Beurs aan den Dam en de Willemspoort, Artis en de Variétés, de Volksvlijt en het bruggetje tegenover 't Sint-Antonie's Kerkhof, het monument van 't metalen kruis en 't magazijn van Sinkel, het entrepôt en de omnibussen, het beeld van Rembrandt en de spoorwegstations, Frascati en 't Huis van arrest, niet bezaten, de stad voor den bezoeker niet veel bijzonders moet hebben opgeleverd.

Ik zal u antwoorden, dat, welken prijs ik ook stelle op de hier genoemde fraaie zaken en instellingen, op sommige waarvan ik misschien later met een woord terugkom, ik echter, bij 't geen ik van Amsterdam zeide, meer 't oog had over het uiterlijk voorkomen der stad in 't algemeen, dan op eenige bijzondere nuttige of aangename gewrochten eener nieuwere beschaving. Een paar nieuwe epauletten en nestels - om terug te keeren tot het gebezigde beeld - mogen de aandacht trekken, zij hebben de macht niet, den verschoten glans terug te geven aan een rok, die vol vlekken, lappen en gaten is en waaraan alles van de bittere armoê des dragers getuigt.