Poëtische werken. Deel 10. Treur- en blijspelen. Deel 3

[p. 227]

Toelichtende aanteekeningen.
(By den eersten druk.)

Bladz. 182, reg. 13. Saskia. Rembrandt nam tot vrouw een boeredochter van Ransdorp of Raarep, in Waterland, Saskia van Uylenburg geheeten; zy diende hem meermalen tot model, en haar afbeeldsel is uit zijn prentkunst bekend. Dewijl ik haar in mijn Tafereel niet wel missen kon, heb ik de vrijheid genomen, haar den kastelein uit het Heeren-Logement tot oom te geven.

NB. Zoo schreef ik in 1847: ik sloeg toen nog in mijn eenvondigheid geloof aan den roman, door Houbraken omtrent Rembrandt opgedischt. Saskia van Uylenburg, verre van de dochter eens landmans in Waterland te zijn, behoorde tot een deftige familie, en haar vader was niet meer of minder dan een Raadsheer in 't Hof van Friesland. Een toevalligheid bracht mijn geachten vriend eekhoff te Leeuwarden, tot dit vermoeden, 't welk hy my mededeelde, en dat my by nasporing bleek waarheid te zijn: gelijk het dan ook als zoodanig door mijn vriend, den naauwkeurigen Archivarius scheltema in zijn Verhandeling over Rembrandt werd erkend.

Bladz. 182, reg. 18. Maar gy zijt ook zoo wispelturig. In zijn Schouburg der Schilders’ beklaagt Houbraken zich, ‘dat Rembrandt zoo schichtig tot verandering was, of, tot wat anders gedreven, vele dingen maar ten halve gemaakt heeft, zoo in zijn schilderyen als nog meer in zijn geëtste prentkonst, daar het opgemaakte een denkbeeld geeft van wat wy van hem zouden gehad hebben, ingevalle hy ieder ding naar mate van 't beginsel voltooid had. Doch hy was niet te verzetten, nemende tot verantwoording, dat een stuk voldaan is, als

[p. 228]

de meester zijn voornemen daarin bereikt heeft.’ - 't Kan zijn; doch veeleer zoude ik aannemen, dat die onafgewerkte stukken slechts proefnemingen waren, of wel, dat hy, wanhopende die zoodanig te kunnen voltooien als hy zich voorstelde, dat zy worden moesten, het werk liever halverwege steken liet, dan iets onvolledigs te leveren. Verdient de zaak bovendien zooveel bevreemding? en is het met de Schrijvers niet hetzelfde geval? Zal men niet in de nalatenschap van de meesten hunner een aantal van die ontwerpen en fragmenten vinden, door den maker onvoltooid en vaak weêr by de hand genomen en weder ter zijde gelegd, 't zij dat de met jeugdigen moed begonnen arbeid reusachtige proportiën had aangenomen, tegen welke bedaagder leeftijd schrikte, 't zij dat de stemming, de gelegenheid, waarin het werk was aangevangen, geweken was om nooit terug te keeren.

Bladz. 182, reg. 23. Overal dienzelfden man. Het is bekend, hoe Rembrandt meermalen van hetzelfde onderwerp verscheidene schetsen maakte, doch onderling verschillend ten opzichte der détails. Men denke aan ‘de vrouw met of zonder muts, met of zonder sleutel aan den kachel,’ aan de vijf drukken van het portret van Abraham Fransen, enz.

Bladz. 184, reg. 4. Dien graad van volkomenheid... waar ik naar streve. ‘Rembrandt schilderde een voorwerp soms op tienderhande wijze, eer hy het op 't paneel bracht, en kon wel een paar dagen doorbrengen, om een tulband naar zijn zinlijkheid op te tuigen.’ Houbraken.

Bladz. 186, reg. 1 v.o. mijn Vader is mulder.

Rembrandts Vader, Herman Gerritz. van Rijn, was mulder op den korenmolen tusschen Leyderdorp en Koukerk.

NB. Mede een leugen van Houbraken: dat de vader van Rembrandt een molen by Leyderdorp in eigendom bezeten hebbe, is mogelijk, maar hy woonde te Leyden, en daar werd onze schilder ook geboren.

Bladz. 188, reg. 20, puur of je de voddemarkt hadt leêg gestolen. Pels zegt dat Rembrandt

‘...... Door de gansche stad op bruggen en op hoeken,
Op Nieuw- en Noordermarkt zeer yvrig op ging zoeken,

[p. 229]

 

Harnassen, moriljons, Japansche ponjerts, bont,

 

En rafelkragen, die hy schilderachtig vond.’ -

Hy was gewoon te zeggen, dat dit zijn antieken waren.

Bladz. 190, reg. 6 v.o. de eene of andere waschvrouw.

Dezelfde pels zegt dat Rembrandt,

‘Als hy een naakte vrouw, gelijk somtijds gebeurde,
Zoû schild'ren, tot model geen Grieksche Venus keurde,
Maar eer een waschster of turftreedster uit een schuur.’

Bladz. 191, reg. 1 v.o. Ik heb Italiaansche voorbeelden genoeg nageteekend... toen ik by Pinas was.

Rembrandt genoot het eerste onderwijs in de kunst by Jacob Izaksz van Zwanenburg, te Leyden, by wien hy drie maanden bleef, toen zes maanden te Amsterdam by Pieter Lastman, en later nog eenige maanden by Jacob Pinas te Haarlem. - Ofschoon ongenegen, de Italiaansche manier blind na te volgen, gelijk toen de smaak was, deed hy echter regt aan de Italiaansche School, uit welke hy vele der fraaiste teekeningen en prenten verzamelde.

Bladz. 197, reg. 22. Het pakhuis op de Bloemgracht.

Rembrandt, zich te Amsterdam nedergezet en een genoegzaam getal leerlingen hebbende opgedaan, huurde een Pakhuis op de Bloemgracht, waar zijn Leerlingen ieder een vertrek van papier of zeildoek voor zich afschoten.

Bladz. 198, reg. 5 v.o. - ik kom met vredesvoorslagen. Volgends De Levensbeschrijving van P. Rubbens te Amsterdam, by Joh. Smit 1774, zoude Rubbens, om zich te verstrooien na den dood zijner eerste vrouw Izabella Brandt, die op 29 September 1626 overleed, reeds toen, een reisjen naar Holland hebben gemaakt, en wel onder geleide van den beroemden kunstschilder Sandrart, wien hy te Utrecht aantrof, en die hem naar Amsterdam en 's Gravenhage met de toen levende kunstenaars en kunstminnaars in betrekking bracht. De Levensbeschrijver gist, dat een kommissie, door de Aartshertogin Izabella aan Rubbens opgedragen, het geheime doel dier reis geweest zij. Zeker is het, dat hy in 't volgende jaar (Sept. 1627) door Koning Philips IV van Spanje tot Sekretaris van den geheimen Raad der Aartshertogin

[p. 230]

werd aangesteld. - Doch wat er van het doel dier vroegere reize zij, de zending, die hy in 't laatst van 1632 kreeg, om uit naam van Izabella vredesvoorslagen te doen aan de Staten Generaal, was openlijk en officieel. Hy mocht daarin echter niet slagen, noch zich zelfs als Gezant door de Staten doen erkennen, om de redenen, op blz. door my aan Frederik Hendrik in den mond gelegd. 't Schijnt echter, dat hy des niet-te-min als diplomatiek agent te 's Gravenhage een tijd lang is werkzaam gebleven.

Bladz. 204, reg. 5. De pasteibakker in de Nes. De pasteibakkers oefenden in dien tijd tevens het bedrijf van poelier uit, en de voornaamsten onder hen woonden in de Nes. In het eerste Tooneel van hoofts Warenar zegt Reym:

Best dat ik me verhang, hier ergens in de Nes,
Aen een pastey-bakkers haek, zoo ben ik uit het vrezen:
Mijn tanden wateren, as ik denk watten kalkoen dat ik zou wezen.’

Bladz. 216, reg. 5. Een gouden keten en juweelen hoedband. Ter gelegenheid, dat Rubbens in 1630 den vrede tusschen Spanje en Engeland had bewerkt, schonk hem de Koning van Engeland de Ridderlijke waardigheid, een met diamanten omzetten degen, die tot het verrichten dier plechtigheid gediend had, en (later by zijn afscheid) een ring, een hoedband ter waarde van 10,000 kroonen, en een gouden keten met zijn portret, welke laatste cieraden hy tot aan zijn dood gedragen heeft.