Poëtische werken. Deel 10. Treur- en blijspelen. Deel 3
(1862)–Jacob van Lennep–
Auteursrechtvrij
[pagina 51]
| |
Vondels droom.(De Kamer van Vondel: een deur, die op de straat uitkomt: vuur op de plaat.)
geesjen,
de meid, by den haard zittende.
Nog langer wachten! 't is bylo al negen uren....
Dat nuw komediespul schijnt lang te motten duren.
Nou! 't is voor de eerste reis: licht komt, een aêre keer,
As 't nuw er of zel zijn, sinjeur wat vroeger weêr.
Ik woû toch zelvers ook dien Gijsbrecht wel iens kijken,
Dat mot heel mooi zijn en al 't and're ver doen wijken,
Tot zelfs de spullen van Jan Vos en van den Drost.
Nou! 't heit sinjeur ook vrij wat moeite en werk ekost...
En my niet minder; want het was estaedig loopen:
De klopper zweeg niet: 'k liet al vast de huisdeur open.
't Was of hier boêlhuis werd ehouwen; 'k werd half gek.
Dan kwam de drukkers-maet, dan was 't de harketek,
Dan weêr komedievolk: die maekten dan gebaren
En kraaiden rijmen, krek of zy bezeten waren;
En dan weêr aêre lui, en dan weêr een geroep
Om goeje plaetsen. - Jae! 't was erg, zoo als de stoep
| |
[pagina 52]
| |
Er uitzag: 'k had bylo hem daag'lijks weêr te schrobben.
Nou! 'k hoop ik zel voortaen bevrijd zijn van dat tobben.
Boe! boe! 't is ook mooi koud! - maar daer wordt an de deur
Eklopt: daer zal by zijn. - Ik kom, ik kom, sinjeur!
(Zy opent de bovendeur, doch ontsluit, op het zien van Starter, de onderdeur niet.)
starter.
Is Joost van Vondel t'huis?
geesjen.
Wel heerschop, is dat schrikken!
Ik dacht dat hy het was; 'k ben hem alle oogenblikken
Te wachten.
starter.
Nu, dan zal ik toeven tot hy keert.
geesjen,
ter zijde.
Ik ken hem niet - hoe best hem van de deur eweerd?
(luid.) Je komt, men goeje vrind! ons nu wat laat versteuren:
Kom morgen vroeg by dag. Men opent hier geen deuren,
Zoo spade; ga uw gang! kom morgen tijdig weêr.
starter,
vrolijk.
Ik zeg voor 't lest: doe op, en doet gy 't niet, ik zweer!...
geesjen.
Jae! zoo 'k me wel bezin, zoo mot het antwoord wezen.
Zoo heb jy, heerschop! dan het treurspul ook elezen?
starter.
Gelezen en gezien. - Ik kom er juist van daan...
'k Zal 't u vertellen; laat my slechts niet buiten staan.
geesjen.
'k Zie, 't is een deftig heer, best doe ik hem maar open.
(Zy laat hem binnen.)
Zoo is dan, naar je zeit, het spul al afeloopen?
starter.
O ja! zoo even.
geesjen.
En, is 't al naar wensch egaen?
start.
'k Was in mijn leven van geen schouwspel zoo voldaan.
geesj.
Jae wel! 't is niet, dat ik zen meid ben; maer 'k durf zeggen
Sinjeur weet wonderwel zen zaekjens te overleggen.
Maer Heerschop, zeg my eens, uit welk een plaets jy bent....
Je lijkt zoo wat een Fries.
| |
[pagina 53]
| |
starter.
Dat raadt gy zoo omtrent.
'k Heet Starter, en ik ben in Franeker geboren.Ga naar voetnoot1
De schoone poëzy kon my reeds jong bekoren.
Verwonder u des niet, dat, toen de tijding kwam,
Hoe heden 't nieuw tooneel, gesticht in Amsterdam,
Zoû worden ingewijd, my niets kon wederhoûen,
Terstond op reis te gaan om 't plechtig feest te aanschouwen.
't Heeft moeite my gekost eer ik een plaatsjen vond,
Waar ik nog wel gedrukt en op de teenen stond!
Maar toen de voorhang in het eind werd opgeheven
En Vondel voor mijn oog zijn Gijsbrecht deed herleven,
En toen mijn oor, verrukt, de volle akkoorden dronk
Der hooge poëzy, die langs 't gewelf herklonk,
Toen waren voor mijn ziel, betooverd door 't vermogen
| |
[pagina 54]
| |
Der dichtkunst, tijd en plaats en ongemak vervlogen;
Terwijl mijn hart, verrukt, aan Aemstels puikpoëet,
Als aller dicht'ren Vorst, oprechte hulde deed.
geesjen.
Wel Heerschop, wat je zeit. Zoo is 't je wel bevallen?
start.
Reeds met den dageraad verlaat ik Aemstels wallen;
Maar 'k wilde, vóór ik ging, den grooten dichter zien
En hem in ronde taal mijn dankbetooning biên.
Dus trad ik herwaarts aan, en dacht: ik zal beproeven,
Of ik hem vind.
geesjen.
Wel man, jy kunt zijn weêrkomst toeven.
Ga jy maer zitten; hier 's een plaetsjen by het vuur.
Warm jy je beenen; 't is daar buiten byster guur.
start.
Welaan! Maar wat geluid klinkt ginter in mijn ooren?
Gezang en snarenspel doen op de straat zich hooren.
geesj.
Jae toch! 'k ben wel wat doof, maer echter 't klinkt van ver...
Och! 't is driekeuningsfeest! de jongens met de ster!
starter.
Zoû 't ook uw meester zijn?
geesjen,
de deur openende.
Gans bloed! wie zoû het droomen?
Jae, 'k zie hem zelvers met een stoet van speulluî komen.
vondel
komt binnen, door de Leden der Kamer en de Tooneelisten vergezelschapt.
koor.
Met zang en snaren roemen wy
Het schouwtooneel, gesticht aan 't Y,
En Vondel, die het heeft omkleed
Met luister, die geen eeuw vergeet.
een stem.
Ja! moog' de schouwburg leven!
Zijn roem braveer' den tijd,
Hy werd door Vondel ingewijd.
een andere.
Het voorbeeld, dat hy heeft gegeven,
Blijv' roemrijk, de eeuwen door,
Den dicht'renrei voor oogen zweven:
Hy wees hun 't eervol spoor.
stemmen.
Dat Vondel leev'! - Het kunstkoor bloei!
Dat steeds ons lied voor beiden vloei!
koor.
Ja! wie hierna met blijde klank
| |
[pagina 55]
| |
Het schouwtooneel moog' roemen,
Zal tevens ook met warmen dank
Den naam van Vondel noemen.
vondel.
Ik dank u, vrienden! voor de hulde my betoond,
Die, meer dan ik verdien, mijn arbeid heeft beloond.
Maar 't voegt my, ook aan u gepasten lof te geven:
U, die door kunstig spel mijn helden deed herleven.
Ja! heeft mijn poëzy het zangziek oor gestreeld,
De roem, door my behaald, zij ook door u gedeeld.
Moge Aemstels dicht'renrei steeds zulke tolken vinden,
Wier voordracht aan hun taal de harten weet te binden.
start.
Dat zal zy, Vondel, ja! wees daarvoor onbevreesd,
Zoolang het schouwtooneel bezield blijft door uw geest;
Zoo lang uw heerlijk dicht het volk houdt opgetogen,
Uw dicht, dat Starters ziel zoo innig heeft bewogen.
vondel.
Wees welkom, puikpoëet van Frieslands groene kust,
Wiens lier zoo lieflijk zingt van zoete minnelust!
Vaak zult ge my, naar 'k hoop, uw byzijn schenken kunnen.
start.
Helaas! het lot wil my geen uurtjen toevens gunnen...
Vaarwel, ik ben geslaagd in mijn verlangen. Nu
Vertrek ik, en voldaan: ik zag uw werk en u.
(Hy vertrekt.)
koor.
Met zang en snaren roemen wy
Het schouwtooneel, gesticht aan 't Y,
En Vondel, die het heeft omkleed
Met luister die geene eeuw vergeet.
(De Rederijkers en Tooneelisten vertrekken.)
geesjen.
Wel, veul geluks, sinjeur! je zult niet zonder reden
Met d' uitslag van het spul voldaan zijn en tevreden.
vondel.
Ja Geesjen! van deez' dag, dit feest der poëzy,
Blijft my de erinnering geheel mijn leven by.
geesjen.
Nu hoop ik toch, sinjeur! dat je ook je woord zelt houwen
En my ook op mijn beurt het stuk reis doen aanschouwen.
| |
[pagina 56]
| |
vondel.
Gewis, 'k zal u een plaats bezorgen, wees tevreên...
Maar thands... ik ben vermoeid... och laat my nu alleen.
(Geesjen vertrekt.)
vond.
Zoo mocht dan Amsterdam, tot vreugd der brave geesten,
Haar schouwburg openen en vieren 't feest der feesten!
Zoo werd het my vergund, in weêrwil van den nijd,
Dat met mijn dichttaf'reel 't gebouw werd ingewijd;
Maar weet ik of de lof, zoo ruimschoots my gegeven,
Nog even onbezwalkt by 't nageslacht zal leven?
Of 't luisterrijk tooneel, ontsloten in deez' wal,
By 't wispelturig volk in waarde blijven zal?
Helaas! verganklijk is wat wy omlaag aanschouwen:
Wie kan op aardsche gunst, op lof en glorie bouwen?
Licht dat in later tijd een grillig nageslacht
Dit nieuw gebouw vergeet, mijn kunstroem weinig acht.
O! waar' 't mijn geest vergund, zijn loggen band te ontspringen
En met verhelderd oog de toekomst in te dringen!
- Vergeefs! een yd'le wensch! -
Van 't werk des daags vermoeid,
Wensch ik naar rust, maar 'k vrees - 't gespannen voorhoofd gloeit.
Nog zoû die bonte reeks van woelige tooneelen
My volgen naar de sponde en bange droomen teelen,
Of wel, my 't zoet der rust ontzeggen. Neen! veeleer
Gewacht, dat in mijn bloed de kalmte wederkeer'.
Hy zet zich en sluimert langzamerhand in. Een zachte melody, waarmede de retoernelle van het koor zich nu en dan vermengt, doet zich hooren. De muziek nadert meer en meer; wolken bedekken het tooneel en, zich openende, doen zy Apollo en de Zanggodinnen zien, op een bevallige wijze byeen vergaderd.
ONZICHTBAAR KOOR.
Heil Vondel, wien de Goden minnen.
Heil Vondel! in den zoetsten droom
| |
[pagina 57]
| |
Bezoeken u de Zanggodinnen!
Rijs Vondel, rijs! en voed geen schroom....
Vondel slaat de oogen op, ziet verbaasd om zich heen, rijst langzamerhand op en werpt zich, by het einde van den navolgenden lierzang, aan Apolloos voeten.
apollo.
De Pindus juicht en ziet verrukt van geest
Den Aemstelaar den schouwburg-hoogtijd vieren,
En tooit zich vast, ter eere van dat feest,
Met blijde mirt en groenende laurieren.
Volvoer uw taak, mijn Klio! dat uw mond
Den heilwensch spreke en Aemstels lof verkond'.
clio.
Heil! driewerf heil! o Aemstelstad!
Heil! driewerf heil en zegen!
Den roem, die eens Karthaag bescheen,
En d' eerekroon van 't oud Atheen,
Hebt gy, vereend, verkregen.
't Was, trotsche vest! u niet genoeg,
Uit poelen opgetreden,
Te prijken met de keizerskroon,
Te zeet'len op uw hoogen throon,
Als Koningin der steden;
Te heerschen over 't zeegebied,
Van 't Westen tot aan 't Oosten,
Van waar het ijs de pool omsluit,
Tot waar de stralen van het Zuid
Het dorstig aardrijk roosten;
De schatten, heinde en veer verspreid,
Te slepen in uw haven,
En uit een rijker voorraadsbron,
Dan immer Sidon wijzen kon,
Geheel Euroop te laven;
Neen! by den rijkdom, dien Merkuur
U toeliet saam te gaêren,
| |
[pagina 58]
| |
Mocht ge, als voordezen Pallas stad,
Ook wijsheids onvergankb'ren schat
In zuiverheid bewaren.
En nu gy door uw offerdienst
Minervaas gunst mocht winnen,
Kloekmoedig op het eigen spoor
Volhardend, sticht ge uw prachtvol koor,
Ter eer der Zanggodinnen.
Nu spreekt, op 't plechtig schouwtooneel
In majesteit verheven,
De poëzy in 't hoog gewelf,
Akkoorden, door Apollo zelf
Uw dichter ingegeven.
vondel.
Wat zie ik? Is 't een droombeeld, eindloos zoet,
Dat my den geest houdt opgetogen?...
Of is 't der Zanggodinnen stoet,
Is 't God Apollo zelf, die neêrdaalt uit den hoogen,
En my zijn gunsten blijken doet?
apollo.
Rijs op, mijn zoon! wy hoorden uw verlangen,
Om 't lot te kennen, dat aan Aemstels schouwtooneel
In later tijden valt ten deel.
Wees welgemoed! Gy zult uw wensch ontfangen!
Zie om u! wat uw oog aanschouwt,
Wordt u door onzen mond ontvouwd'.
ONZICHTBAAR KOOR.
Verschijnt, vertoont u, puikpoëten,
Op Aemstels schouwtooneel vereerd!
Wier naam geen eeuwkring zal vergeten,
Wier roem der tijden loop braveert!
Gedurende dit koor opent zich het verschiet. Men ziet de voornaamste tooneeldichters van oudere en latere tijden op verschillende wijze gegroepeerd.
vondel.
Wat grootsche wond'ren zie ik rijzen?
| |
[pagina 59]
| |
Wie is die achtb're stoet, die aan mijn oog zich toont?
apollo.
Vernuften zijn 't, wier lied alle eeuwen zullen prijzen,
Wie in haar heilig koor de onsterflijkheid bekroont.
't Is Melpomeen, die u hun namen aan zal wijzen.
vond.
'k Herken het drietal, dat omhoog in 't midden praalt,
Van wier gelaat een glans van hemelluister straalt.
Zy zijn 't, Athenes roem, oud Griekens treurspeldichters,
Zy, van het waar tooneel de aêloude en eerste stichters.
melpomené.
't Is recht! hun gloriezon schijnt te alle tijden door:
En menig zanger, die, voor Aemstels muzenkoor,
De zucht voor 't eeuwig schoon nadezen aan wil kweeken,
Die aan hun schitt'rend licht zijn fakkel zal ontsteken.
vondel.
Maar de ov'rigen, wier dosch van later leeftijd tuigt,
Wie zijn zy?
melpomené.
Sterren, waar de nazaat zich voor buigt.
Zie Eng'lands hoofdpoëet, wiens geest op vlugge pennen
Zijn weg zoekt, schoolschen band en regel durft ontrennen;
Voor wiens doordringend oog het hart geen schuilhoek heeft,
Wiens dicht aan oorlogsheld en staatsman lessen geeft,
Die Hamlets somb're deugd, Othelloos woesten toren,
De rampen, aan 't geslacht van Koning Lear beschoren,
En 't leedvol einde van Veronaas minnend paar,
In tooververwen maalt, zóó schitterend en waar,
Dat zelfs de weêrklank van zijn nagevolgde spelen,
Hoe kwijnend, hoe verflaauwd, den Aemstelaar zal streelen.
Ginds praalt de dicht'rentrits, waar Frankrijk roem op draagt:
Corneille, die, gelijk een Titan opgedaagd,
Den zielstrijd van den Cid, Augustus wond're goedheid,
Kamillaas wanhoop en Kleopatraas verwoedheid
In stoute akkoorden schetst: Racine, die met zwier
Het Grieksche treurspel doet herleven op zijn lier,
Of, om in 't rein gemoed een heil'ge vlam te ontsteken,
Nog hooger geest in zijn Athalia laat spreken:
| |
[pagina 60]
| |
Voltaire, wiens vernuft, aan fijnen smaak gepaard,
Een nooit volprezen reeks van kunstgewrochten baart.
Op Hollands grond vereerd, zal de Aemstelstad hun zangen,
In godentaal vertolkt, erkentelijk ontfangen.
vondel.
Zoo wordt de Schouwburg rijk en plondert vreemden buit...
Maar levert Neêrland zelf geen eigen dichters uit?
melpomené.
Gewis! Uw Neêrland zal op treurspeldichters bogen,
Lofwaardig door hun geest of onvermoeibaar pogen.
Zie van der Goes, wiens lied als hemelval herklinkt,
En Huydecoper, die Achilles lof bezingt:
De Marre, wiens taf'reel het minst gevoelig harte
Ontroert, by 't malen van Jakobaas minnesmarte:
En de eed'le de Lanoy, die Haarlems grootschen val
En grooten Leoos deugd naar waarde schetsen zal:
En 't roemrijk dicht'renpaar, van Winter en van Merken,
Vereend door huwlijkstrouw, vereenigd door hun werken:
En Nomsz, wiens lier zich wijdt aan vaderlandsche deugd:
En and'ren, in wier roem zich 't nageslacht verheugt.
apollo.
Genoeg! Thalia moge u op haar beurt ontdekken,
Dat ze aan uw schouwtooneel haar gunst niet zal onttrekken.
thalia.
Voorzeker! want spreekt zy maar voort,
Dan komt Thalia nooit aan 't woord.
Zeg, Vondel! of gy in 't verschiet
Dat vrolijk volkjen samen ziet?
't Zijn wakk're lieden, wier vernuft
En geestige aart nooit kwijnt of suft,
Maar aan den Schouwburg stof bereidt
Tot scherts en lach en vrolijkheid:
Molière, hem, mijn liev'lings-zoon,
Die Vrek en Huichlaar stelt ten toon:
En and'ren, min begaafd dan hy,
Maar toch vol vuur en poëzy.
Ook Hollands grond brengt mannen voort,
| |
[pagina 61]
| |
Tot geestig dichten aangespoord.
't Is waar, eerst ruw en onbeschaafd,
En schaars met goeden smaak begaafd;
Maar ras, met oordeel en verstand,
Zich vormend naar een beter trant.
Dan, al wat blinkt is juist geen goud;
Slechts enk'len, die gy hier aanschouwt,
Als Bredero of Asselijn,
Of Langendijk en Alewijn,
Verdienen, dat men hun gedenk',
En in dit koor een plaatsjen schenk'.
Want hoor! Thalia spreekt altijd
De zuiv're waarheid, elk ten spijt:
Wel prijkt voortaan uw schouwtooneel
Met menig schitt'rend pronkjuweel;
Maar tevens meen'ge valsche steen
Loopt onder de echte stukken heen.
(By de laatst voorgaande regels sluit zich de achtergrond weder.)
apollo.
Haar taal bedroeve u niet. Waar frissche rozen tieren,
Wier geur en schoonheid alles roemt,
Wast, spijt de zorg der hovenieren,
Het onkruid al te vaak te midden in 't gebloemt.
thalia.
Hoor verder nog. Een nieuwe soort
Van spelen, die noch my behoort,
Noch Melpomeen, maar beider aart
Op 't vreemdst gestrengeld samenpaart,
En waar men beurt'lings schreit en lacht,
Wordt hier uit Duitschland aangebracht:
En, zoo zy al geen kunstmin kweekt,
Noch in de taal der Goden spreekt,
Zy brengt, en dat is veel gedaan,
| |
[pagina 62]
| |
Den Schouwburg goede winsten aan.
apollo.
Hoor meer! - Om oog en oor van 't wufte volk te streelen,
Zal 't niet genoegzaam zijn, dat blij- en treurtooneelen
Zich wiss'len; Schilderkunst zwaait hier haar tooverstaf,
En met een rijken keur van geestige taf'reelen
Beeldt zy de plaats van elke hand'ling af.
Itaalje zendt van haar stellaadjen
Een drom van bonte personnaadjen,
Die 't volk, dat naar verand'ring haakt,
Met scherts, en zang, en dans vermaakt.
Gy ziet Terpsichoré die reien
Al hupp'lend naar deez' plaats geleien.
Op een wenk van Terpsichoré opent zich de achtergrond en vertoont den vorigen Schouwburg, waarop de Italiaansche maskers dansen.
vondel.
Dan zeg my, zal de zang, de zoete melody,
De lieve zuster der verheven poëzy,
Op Aemstels schouwtooneel haar eerplaats niet bekleeden?
apollo.
Gewis! zy wordt aldaar gevierd en aangebeden.
Komt, Polyhymnia! Euterpe! dat uw luit
Des zangspels toekomst aan den dichter opensluit'.
DUO.
euterpe.
Wanneer allenks, in later dagen,
De hemelzoete melody
Niet meer vergeefs de hulp zal vragen
Der nooit volprezen Harmony,
polyhymnia.
Dan zal 't gebied der zangkunst rijzen,
Haar stem, weêrgalmend door de zaal,
Aan 't luist'rend volk de macht bewijzen
Der onweêrstaanb're Godentaal.
euterpe.
Dan voelt zich 't hart van weedom roeren,
Van weelde zacht en teêr.
polyhymnia.
Dan voelt de geest zich de aard ontvoeren,
En zweeft in ruimer sfeer.
| |
[pagina 63]
| |
te samen.
Dan zinkt, verteederd, opgetogen,
De sterveling voor 't alvermogen
Der heil'ge toonkunst neêr.
euterpe.
Ja, lieflijk zal de maatzang ruischen,
Waar 't zang'rig Zuid de cyther snaart.
polyhymnia.
Ja 't stout akkoord zal krachtvol bruischen,
Zijn oorsprong, 't fier Germanje waard.
te samen.
Maar de Aemstel zal die tooverklanken
Niet slechts aan vreemde kunst'naars danken,
Hem faalt ook 't zielverrukkend lied,
Het lied van eigen zangers niet.
apollo.
Ja, om 't schouwtooneel te steunen, heden opgericht aan 't Y,
Zullen zang en dans zich paren aan de hooge poëzy.
Ongestadig als een meidag, wen de milde zonneschijn
Met de buien af komt wiss'len, zal het lot des Schouwburgs zijn:
Nu ten top des roems gestegen, dan verachterd en verneêrd,
Soms met reine glansen prijkend, soms door wansmaak vuig onteerd.
Grooter ramp nog zal hem wachten, als het alvernielend vuur
'tSchoon gebouw in puin en asschen neêrstort met gewelf en muur;
Maar te schooner zal het rijzen, prijken met nog weidscher kroon,
Als het Neêrlands Vorsten inhaalt by der burg'ren jubeltoon.
En wat immer af moog' wiss'len en verand'ren en vergaan,
Eeuwig blijft de roem van Vondel op het treurtooneel bestaan.
Ja, schoon tweemaal honderd jaren zinken in der eeuwen nacht,
Nog zal Gijsbrechts vroomheid leven by het verste nageslacht,
Nog zal 't hart meêwarig deelen in den ramp der eed'le vrouw,
Sidd'ren als de moord verhaald wordt in 't bestormde kerkgebouw,
En den grooten zanger loven, die, voor aller dicht'ren oog,
Praalt in onbereikb'ren luister, als een noordster van omhoog.
Neen! dien glans zal niets verdoven; nog bezielt eens Vondels geest
Aemstels Schouwburg, by het vieren van zijn tweede jubelfeest.
Het verschiet opent zich en vertoont den nieuwen Schouwburg in glanzenden luister.
| |
[pagina 64]
| |
ONZICHTBAAR KOOR.
Dat laurieren
Vondel cieren!
't Feest des Schouwburgs is zijn feest.
En wat eeuwkring 't weêr moog' vieren,
Immer zie men 't werk bestieren
Door zijn geest.
Apollo en de Zanggodinnen geleiden Vondel naar zijn plaats, waarna het tooneel weêr verandert gelijk in het begin en hem slapend in zijn stoel vertoont.
|
|