Alle de brieven. Deel 14: 1701-1704
(1996)–Anthoni van Leeuwenhoek–
Auteursrechtelijk beschermdGepubliceerd in:
| |||||
Korte inhoud:Over de meting van het verval van water. Beschrijving van een nauwkeurig instrument om dergelijke metingen uit te voeren. | |||||
Figuren:Ga naar margenoot+In de uitgaven A en C zijn de beide figuren bijeengebracht op één plaat tegenover respectievelijk blz. 382 en 363. | |||||
Opmerking:De hier afgedrukte tekst is die van uitgave A. | |||||
Letter No. 229 [141]
| |||||
Published in:
| |||||
Summary:On measuring the fall of water. Description of an accurate instrument for to carry out such measurements. | |||||
Figures:Ga naar margenoot+In the editions A and C both figures have been put together on a single plate, facing pp. 382 and 363 respectively. | |||||
Remarks:The text as printed here is that of edition A. | |||||
Delft in Holland den
Hoog Edele Wel Gebooren HeerGa naar voetnoot1,
Ga naar margenoot+SEdert de bywooninge die ik gehad heb, doen men seker verval van water soude afmetenGa naar voetnoot2, heeft het selve veel malen in myn gedagten geweest, te meer, om dat wanneer men de verrekyker, die horisontaal was opgeregtGa naar voetnoot3, waar door men het verval van het water soude afpeylen, het onderste boven keerde, om een proef te nemen op de gestelde baakenGa naar voetnoot4, wy eenig kleyn verschil gewaar wierden. De verrekyker hier toe gebruykt, bestond uyt twee bultigeGa naar voetnoot5 glasen, die men een Maankyker noemt, waar door de voorwerpen het onderste boven ons voorkomenGa naar voetnoot6. Als sooGa naar voetnoot7 nu in soodanigen Verrekyker de dunne zyde draat, daar door een verre horisontale hoogte werd afgemeten, op het Brantpunct van het Oog-glas moet komen, soo staat dat draatje seer digte by het Oog. My dunkt, onder het wel nemen, dat by aldien men hier toe gebruykte, een Verrekyker seer na van soodanige lengteGa naar voetnoot8, die gemaakt was van vier glasen, soo soude het zyde draatje, waar door men een verre horisontale hoogte soekt af te meten, seer na vyf maal soo verre van het gesigt komen te staan, als van de Verrekyker van twee glasenGa naar voetnoot9. Dit soo sijnde, soo soude de seer kleyne beweginge die de Verrekyker ontfangt, hoe stil men deselve soekt te plaatsen, op de baaken die men komt te sien, vijf maal minderGa naar voetnoot10 sijn, met 4. glasen, dan met 2. glasenGa naar voetnoot11. | |||||
Delft in Holland,
Very Noble Sir,Ga naar voetnoot1
Ga naar margenoot+Since my stay with you, when a certain fall of water was to be measuredGa naar voetnoot2, I have frequently thought of this matter, the more so because, when the telescope which was mounted horizontally, by means of which the fall of the water was to be measured, was turned upside-down, in order to make a test on the staff set up, we observed a small difference. The telescope used for this purpose consisted of two convex lenses; it is called a moon glass, through which the objects are seen upside-downGa naar voetnoot3. Since in such a telescope the thin silk thread by means of which a distant horizontal height is measured must be at the focus of the eye-piece, this thread is very close to the eye. It seems to me, by your leave, that if one used for this a telescope of about the same length which was made of four lenses, the silk thread by means of which one tries to measure a distant horizontal height would come to be almost five times as far from the eye as that of the telescope made of two lensesGa naar voetnoot4. This being so, the very slight movement which is imparted to the telescope, however motionless one tries to place it, that one will see on the staff would be five times smaller with 4 lenses than with 2 lensesGa naar voetnoot5. | |||||
Het is onwedersprekelyk, als men een horisontale hoogte sal tragten af te meten, dat hoe de horisontale liny, waar door de afmetinge sal verrigt werden, langer is, hoe de afmetinge volmaakter kan volbragt werden. Laten wy nu stellen, dat het Oog-glas van een Verrekyker met 2. glasen sijn brant punct is van 2½. duymGa naar voetnoot12, soo is het zyde draatje, en ons oogGa naar voetnoot13, maar een horisontale distantie, waar door de afmetinge moet geschieden van 2½. duym, daarGa naar voetnoot14, in tegendeel, wanneer de Verrekyker was toegestelt vanGa naar voetnoot15 vier glasen, en dat uyt een en deselve diameters geslepen, het zyde draatje van het oog soude konnen geplaatst werden 12½. duymGa naar voetnoot16, en by gevolg danGa naar voetnoot17, een water pas van 12½. duym, daar de eerste Verrekyker sijn water pas 2½. duym is. Omme nu soo een laatst geseyde Verrekyker van vier glasen, soo veel het doenlyk was, horisontaal te plaatsen, soodanig, dat een gemeeneGa naar voetnoot18 wint geen hinder aan de Verrekyker kan toebrengen, soude ik, onder het wel nemen, op de kopere tuba, waar in de Verrekykers glasen geplaatst sijn, aan weder zyden van de selve trekken een horisontale liny. Dit verrigt hebbende, soude ik nemen een glase tuba van drie â 4. voetenGa naar voetnoot19 lang, ende der selver wyte van ¾ duymGa naar voetnoot12, ofte daar ontrent. Dese tuba aan het eene eynde toegeblasen sijnde, soude ik ontrent half vol gieten met brandewyn, die een roode couleur heeft, en het open eynde toegestopt hebbende, soude ik het plaatsen op een houte riggelGa naar voetnoot20, tot dien eynde daar toe afgevaardigtGa naar voetnoot21. Dese tuba nu, na dat het open eynde met een kurk gestopt is, nederleggende, soodanig datGa naar voetnoot22 by na waterpas leyt, sal ons aanstonts het water of brandewyn in de glase tuba het ware waterpas aanwysenGa naar voetnoot23. Dit soo verrigt hebbende, kan de Verrekyker, met de horisontale Linie getrokken op deselve, nevens het horisontale water in de tuba geplaatst werden, en dusGa naar voetnoot24 met weynig ommeslag een horisontale hoogte afgemeten werden. Om myn selven hier in verder te voldoenGa naar voetnoot25, hebbe ik myn langste glase Tuba genomen, die seer na 20. duym lang was, en deselve tot gebruyk toegesteltGa naar voetnoot26. | |||||
It is indisputable that, if one tries to measure a height above the horizon, the longer the horizontal line by means of which the measurement is to be made, the more perfectly the measurement can be performed. Let us now suppose that the focal length of the eye-piece of a telescope with 2 lenses is 2½ inchesGa naar voetnoot6, then the horizontal distance between the silk thread and our eye by means of which the measurement must be made is only 2½ inches, while on the other hand, if the telescope were composed of four lenses, and those ground with one and the same diameter, the silk thread could be placed at a distance of 12½ inches from the eye, and consequently we should then have a level of 12½ inches, whilst the level of the first telescope is 2½ inches. In order to place such a telescope of four lenses as last mentioned as horizontal as possible, so that a normal wind cannot affect the telescope, I should, by your leave, draw on the copper tube in which the lenses of the telescope are mounted a horizontal line on either side of it. After having done this, I should take a glass tube 3 to 4 feetGa naar voetnoot7 long and ¾ inches wide or thereabouts. After this tube had been sealed at one end, I should half fill it with brandy having a red colour, and having stoppered the open end, I should place it on a wooden lath made for that purpose. When this tube, after the open end has been stoppered with a cork, is put down in such a way that it is almost level, the water or brandy in the glass tube will forthwith register the true levelGa naar voetnoot8. When this has been done, the telescope, with the horizontal line drawn thereon, can be placed beside the horizontal water in the tube, and thus a horizontal height can be measured with little trouble. In order to find out more about this, I took my longest glass tube, which had a length of nearly 20 inches, and prepared it for use. | |||||
GelijkGa naar voetnoot27 het nu by my vast stond, dat hoe langer het werktuyg was, hoe nader men het afmeten van het verschil, van een verval van water, of hoogte, konde te weeg brengen. Hebbe ik my dan laten blasen een glase Tuba, die seer na 3½. voetGa naar voetnoot19 lang was, aan de welke ik hebbe geplaatst myne werktuygenGa naar voetnoot28, die ik aan de tuba van 20. duymGa naar voetnoot12 hadde gemaakt. Om UE. Hoog Ed. Wel gebooren Heer het geseyde werktuyg als voor de oogen te stellen, heb ik het selve laten afteykenen. Ga naar margenoot+De houte Riggel, die by na soo dik als breet is, werd met ABCDEF aangewesen, met Q en R werd aangewesen een half ronde holligheid, waarin de glase tuba geplaatst werd, en datGa naar voetnoot29 soo digt op de kant van de Riggel, dat de glase Tuba op zy van de Riggel, voor een kleyn gedeelte, buyten de Riggel uyt steekt. IK verbeelt de glase Tuba, die aan I is toe geblasen, aan welk eynde een stukje kurk is geplaatst, dat digt tegen de Tuba is aanleggende, en om aan het kurk en Tuba een vastigheid te geven, is deselve met een kopere schroef, die in 't hout geschroeft is, soodanig geprangtGa naar voetnoot30, dat de Tuba niet na Q kan sakken. Met K werd aangewesen de openheid van de glase Tuba, daar in de Brandewijn is gegooten, enGa naar voetnoot31 aldaar met een kurk vast gestopt is, en met een schroef in 't hout mede vast geschroeft. Met C en D werden aangewesen twee schroeven, die door kopere plaatjens gaan tot in het Hout, om daar door de glase Tuba onbewegelijk vast op het Hout te doen leggen. Dit verrigt hebbende, hebbe ik aan het selve, door schroeven in het hout, vast geschroeft twee visieren, alsGa naar voetnoot32 HM en GL die aan G en H door veersgewyse buysenGa naar voetnoot33 alle beweginge konnen aangedaan werden die men begeert. Als men nu op eenige Tafel of plank van ontrent 4. â 5. voetGa naar voetnoot19 hoog, dit werktuyg plaatst, soodanig dat de gront van de Riggel AHGF by na water pas leyt, dat aanstonts sal blyken, aan het water dat in de glase Tuba is, want dan sal het seer na ter halver hoogte van de glase Tuba komen te staan, dan kan men de visieren M en L met der selver opperkant gelyk stellen, soo veel het doenlyk is, en het oog toe laat, met de hoogte van het water, dat in de glase Tuba is, en welk water het waarlyke waterpas is, schoon de glase Tuba krom, bogtig, ofte aan het eene eynde dikker als het andere eynde, wasGa naar voetnoot34. Wanneer ik nu myn Oog ter plaatse daar O is hadde gestelt, om over het visier L siende, de boven kant van het visier M te beoogenGa naar voetnoot35; en te gelyk als in een linie siende een af gestelde baaken, soo quam, om de veelheid der straalen ontrent het Oog, het visier L niet scharp maar schaduwagtig voor, dierhalven wierde ik te raadeGa naar voetnoot36 het selve voor te komen. | |||||
Since I was now convinced that the longer the tool, the more accurately one could perform the measurement of the difference, of a fall of water or height, I then caused a glass tube to be blown which had a length of nearly 3½ feet, on which I mounted my auxiliary tools which I had put on the tube of 20 inches. In order to show you, Noble Sir, the said tool, I asked the draughtsman to draw it. Ga naar margenoot+The wooden lath, which is nearly as thick as it is broad, is denoted by ABCDEF, by Q and R is denoted a semi-circular hollow, in which is placed the glass tube, so close to the edge of the lath that on the side of the lath the glass tube projects a short distance beyond the lath. IK represents the glass tube, which has been sealed at I, at which end is placed a piece of cork which lies close against the tube, and in order to give some firmness to the cork and the tube, by means of a copper screw which has been screwed into the wood, the tube is clenched in such a way that it cannot sag to Q. By K is denoted the open end of the glass tube into which the brandy has been poured and which has been stoppered there with a cork and also screwed into the wood with a screw. By C and D are denoted two screws which pass through copper plates into the wood, in order thus to fix the glass tube immovably on the wood. After having done this, I screwed thereon, by means of screws in the wood, two sights, viz. HM and GL, to which at G and H can be imparted by suspended tubesGa naar voetnoot9 any movement that may be desired. If one now places this tool on a table or board about 4 to 5 feet high, in such a way that the basis of the lath AHGF is nearly level, which will appear at once from the water in the glass tube, for then it will be almost halfway up the glass tube, one can put the sights M and L with their top, as much as possible and the eye permits, at the level of the water in the glass tube, which water is the true level, even if the glass tube is curved, bent, or thicker at one end than at the other. When I had now placed my eye at O in order to observe, looking across the sight L at the top of the sight M, and at the same time saw as it were in one line a mounted staff, because of the multiplicity of the rays about the eye, the sight L appeared not sharp but blurred; I therefore decided to prevent this. | |||||
Ik nam tot dien eynde een kooper plaatje, en daar in bragt ik een holligheidGa naar voetnoot37, en in 't midde van die holligheid een gaatje, van de wijte als een dikke spelt, en bewerkteGa naar voetnoot38 het selve aan een kooper stifje, en plaatste dat in een werktuyg, daar het selve alle beweginge, dienstig tot het gebruyk, konde aangedaan werdenGa naar voetnoot39. Nu bragt ik myn Oog voor de holligheid, en ik bewoog het werktuyg O soo lang, tot dat ik door het gaatje O het visiertje L en M in een regte linie sag, in welk doen my het visiertje L seer scharp in 't oog quam. Wanneer men nu door OL en M het gestelde baken heeft afgesienGa naar voetnoot40, kan men het werktuyg onveranderlyk laten staan, alleen met dit onderscheyt, dat men O nederwaarts doet, gelijk N staat, en N weder wat opregtGa naar voetnoot41, gelijk als O staat. Dit soo verrigt hebbende, kan men door N over M en L weder agterwaarts uyt sien, op een aldaar geordonneerdeGa naar voetnoot42 baken, en soo doende twee distantien afmeten. Dit volbragt hebbende, en een proef willende nemen, of de afmetinge wel gedaan is, wilde ik het waterpas anders om stellen, te weten, AB plaatsen, daar EF leyd, en EF plaatsen daar AB leyt, en met het gesigt uyt werken, als in 't eerste is gedaanGa naar voetnoot43, en geen verschil vindende, konnen wy ons versekeren, dat de uytwerkingeGa naar voetnoot44 wel gedaan is. Nu hebbe ik de houte Riggel als BCDE wat korter laten maken, als de gront van de selve AHGFGa naar voetnoot45 is, om datGa naar voetnoot46 door de twee uytstekende hout deelen, in 't verdragenGa naar voetnoot47 ofte over eynde te stellen, de werktuygen als N en O geen hinder toegebragt souden werden. Wanneer ik het geseyde toestel neder leg, soo draag ik altijds sorg, dat het eynde AB lager komt te leggen, om datGa naar voetnoot46 de brandewijn in 't glas op de kurk niet soude komen te staan, en dus voor uytlekkinge bevryd blyven. Men soude de visieren als HM en GL wel meerder na de eynden van de glase Tuba hebben konnen plaatsen, maar aangesien het water doorgaansGa naar voetnoot48 tegen de eynden van de glase Tuba wat hoog op rijst, soo soude men soo doende het regteGa naar voetnoot49 waterpas niet bekomen, en om sulks voor te komen, en het regte waterpas, ofte horisontale linie te bekomen, sijn de Visieren soo digt by de eynden van de glase Tuba niet geplaatst. | |||||
To this end I took a small copper plate and made a hollow in it, and in the centre of the hollow a hole, the width of a thick pin, and fixed it to a copper peg, and placed the latter in a device in which it could be moved in any useful direction. I now placed my eye before the hollow and moved the device O until I saw through the hole O the sights L and M in a straight line, in which process the sight L showed itself very sharp to me. When one now has observed the staff at a distance through OL and M, one may leave the position of the device unchanged, with the only difference that one turns O down, to the position of N, and turns N up somewhat, to the position of O. When one has done this, one can look back again through N via M and L, and can thus measure two distances. After this has been done, wishing to test whether the measurement had been correct, I wanted to reverse the level, to wit, to place AB where EF lies, and EF where AB lies, and make the same observations as previously; and since I did not find any difference, we can be certain that the operation has been performed correctly. Now I caused the wooden lath BCDE to be made somewhat shorter than its basis AHGF, in order that during its displacement or erection the devices N and O should not be hindered by the two projecting wooden parts. When I put the said tool down, I always see to it that the end AB shall be at a lower level, in order that the brandy in the glass tube shall not reach the cork and will thus be prevented from oozing out. One might have placed the sights HM and GL further towards the ends of the glass tube, but since the water always rises somewhat towards the ends of the glass tube, one would not thus get the true level, and in order to prevent this, and to obtain the true level or horizontal line, the sights have not been placed so close to the ends of the glass tube. | |||||
Ga naar margenoot+Seker Heer genegen zynde het voorgeseyde werktuyg te sien, brengt my daags daar aan het journal des scavans van den Jare 1666. van de Maant November, waar in sekerGa naar margenoot+ Autheur een glase Tuba voor stelt, om het waterpas, en hoogte af te meten, als Fig. A aldaar verbeelt werdGa naar voetnoot50. Dese glase Tuba is seer kort, en met Brandewijn gevolt, datGa naar voetnoot51 'er maar een weynig lugt in is, door welke lugt, als het glas soo geplaatst is, dat de lugt boven en in 't midden van het glas blyft staan, de gront van het glas, het waterpas soude aanwijsen. Dit werktuyg en kan, myns oordeels, dus doende het ware waterpas niet aanwysen, want vast gestelt sijndeGa naar voetnoot52, dat een Glas-blaser een glase Tuba met geen versekertheid kan blasen, dat deselve doorgaansGa naar voetnoot53 een even wijde holligheid behout, gelijk aan dese afgeteykende glase Tuba werd afgebeelt, die tusschen 1. en 2. dikker is, als tusschen 3. en 4. soo moet volgen, dat met de gront van soodanigen glas men geen horisontale hoogte kan afmeten, maar in tegendeel een groot verschil veroorsakenGa naar voetnoot54. Soo men nu uyt de bove kant van soodanig glas een horisontale veerte wilde afmeten, agte ik mede, dat met geen sekerheid doenlijk te sijn, om dat wanneer het een Glas-blaser al in sijn vermogen was, een glase tuba van een en deselve dikte te blasen, dat het hem egterGa naar voetnoot55 onmogelyk is, het glas in sig selfs van een en deselve dikte te maken (hier van hebbe ik ondervindinge van veele glase Tuba, die ik overGa naar voetnoot56 veel Jaren, om mijne speculatien te voldoenGa naar voetnoot57, soo tot Luyk als 's Hertogenbos hebbe laten blasen.) Soo nu het glas in sig selfs niet seer netGa naar voetnoot58 van een en deselve dikte is, en het lugt bolletjen in 't midden blyft staan, het bovenste van het glas kanGa naar voetnoot59 niet horisontaal wesen, om dat de glase Tuba aan het eynde daar het glas dikst is, hooger sal wesen, als het ander eynde. Ik sal af breeken, en onder des blyven, enz.Ga naar voetnoot60 A. van Leeuwenhoek. | |||||
Ga naar margenoot+A certain gentleman, wishing to see the aforesaid tool, brought me the next dayGa naar margenoot+ the Journal des Scavans of the year 1666, of the month of November, in which a certain author shows a glass tube for measuring the level and the height, as represented there in Fig. AGa naar voetnoot10. This glass tube is very short and filled with brandy, so that there is only a little air in it, by means of which air, if the glass is placed in such a way that the air remains at the top and in the middle of the glass tube, the bottom of the glass tube will denote the level. In my opinion this tool cannot thus denote the true level, for since it is certain that a glass-blower cannot with certainty blow a glass tube in such a way that it keeps everywhere the same diameter, as is shown on this illustrated glass tube, which is thicker between 1 and 2, viz. between 3 and 4, it must follow that with the bottom of such a glass tube one cannot measure a horizontal height, but on the contrary a great difference will be causedGa naar voetnoot11. Now if from the top of such a glass tube one wanted to measure a horizontal distance, I also consider that this cannot be done with any certainty, because even if a glass-blower were able to blow a glass tube having the same diameter throughout, still it is impossible for him to make the glass itself of the same thickness throughout (as to this I have experience of many glass tubes which I ordered to be blown for many years past both at Liège and at Bois-le-Duc, to enable me to make my observations). Now if the glass itself is not very accurately of the same thickness throughout and the air bubble remains in the middle, the top of the glass tube cannot be horizontal, because at the end where the glass is thickest the glass tube will be higher than at the other end. I will conclude, and remain meanwhile, etc.Ga naar voetnoot12
A. van Leeuwenhoek. |
|