Dye hystorien ende fabulen van Esopus

Beschrijving van de bron

Dye hystorien ende fabulen van Esopus, naar Julien Macho en Heinrich Steinhöwel. Antwerpen: Gheraert Leeu, 12 oktober 1485, 2^o.

112 bladzijden, signaturen: a8, b6-f6, A6-L6, M8. Maximaal 41 regels. Type 4: 100G. 186 houtsneden (waarvan 2 herhalingen).

[incipit] houtsnede en titel boven houtsnede: Die hystorien ende fabulen van Esopus | Die leerlijck wonderlijck ende zeer ghenoeh | lijck zijn; daaronder paginagrote houtsnede (voorstellende de gebochelde Esopus omringd met attributen en scènes uit zijn hystoriën) waarin de letters ESOPVS zijn uitgesneden. Folium a1v blanco. Folium a2r: Hier beghint een proper profitelijck boec van die substijlheyt der fabulen ende | ghenoechlike hystorie ghemaeckt by eenen mensche die zeer substijl van gheest | ende van sinnen was gheheyten Esopus. [explicit] Gheprent in die vermaerde coopstadt tantwerpen bij mij Gheraert leeu Anno M | CCCC. ende lxxxv. den twalefsten dach in octobri. Folium M8v blanco. 1 kolom per bladzijde, wisselend aantal regels per kolom, wisselende afmeting tekstspiegel, custoden ontbreken. Inhoud: Rinuccius: Het leven van Esopus (a2r-e1v), I Romulus: 20 fabels (e2r-f6r), II Romulus: 20 fabels (A1r-B4v), III Romulus: 20 fabels (B5r-D3v), IV Romulus: 20 fabels (D3v-E6v), V Extravagantes: 17 fabels en anekdotes (E6v-H4v), VI Rinuccius: 17 fabels (H4v-I6r), VII Avianus: 27 fabels (I6r-L4r), VIII Petrus Alfonsi en Poggio (Collectae): 14 fabels en anekdotes (L4r-M8r)

referenties: HC 361; GW 374; CA 28; ILC 24; IDL 92; houtsneden: Kok 1994: p. 273-282, eerste keer afgedrukt in Zainer ca. 1481 (GW 348); ISTC ia00116900; watermerken: WILC (Leeu 1485, 12 Oct.).

Eerste exemplaar: Den Haag, Meermanno-Westreenianum, signatuur IBI.⁹⁴

Leren band, 20,5 x 28,5 cm., gestempeld, rug gedeeltelijk losgeraakt, onderaan binnenzijde rug is klein stukje beschreven perkament meegenaaid. Gedrukt op papier, bladgrootte 19,5 x 28 cm., Initialen rood gerubriceerd; initiaal bij Esopus’ levensgeschiedenis 6 regels hoog, overige initialen 2 regels hoog op een enkele uitzondering na. Door de hele druk heen regels met streep rode verf aangevuld; veel hoofdletters rood gerubriceerd (ook van katernsignaturen); hier en daar zijn regels met rood onderstreept. Rode paragraaftekens in twee vormen.

Houtsneden: op titelpagina, bij alle episoden uit het leven van Esopus en bij alle fabels. De houtsneden zijn met de hand ingekleurd. Opvallend is de toestand van de houtsneden: vele zijn beschadigd door scheuren en gaatjes en een aanzienlijk deel van de houtsneden is gerestaureerd met behulp van opgeplakte stukken papier, waarop het ontbrekende deel van de afbeelding geschilderd is. Soms is er van de eigenlijke houtsnede nauwelijks iets overgebleven en in twee gevallen zijn de houtsneden geheel verloren gegaan. Deze zijn met inkt nagetekend, ingekleurd en ingeplakt (E1v en E3v). Naar het einde van de druk toe zijn de houtsneden in veel betere staat.

Het exemplaar is op veel plaatsen gerepareerd met strookjes en stukjes papier. Het papier is tamelijk beduimeld. Op sommige plaatsen veel vochtvlekken: ook de verf heeft veel vlekken veroorzaakt. Het papier bevat veel gaatjes, met name langs de binnenrand.

Gebruikssporen.

Folia 2 t/m 81 zijn rechtsboven met potlood genummerd. De eerste en de laatste 31 folia zijn niet genummerd. Op de binnenzijde van het met papier beplakte voorplat staat in potlood de signatuur van het Museum Meermanno-Westreenianum geschreven met daaronder een stickertje, waarop ook de signatuur is getypt: I.B.I. Daarnaast zijn twee onder elkaar geplakte ex librissen: het wapen van de families Meerman en Van Westreenen. Daaronder, eveneens opgeplakt, een afbeelding van een wapen waaronder de tekst BIBLIOTHECA: IOAN: ANT: A’ KINSCHOT. Op de titelpagina staat onder de houtsnede een stempel van het museum. Op d3r staat in de rechtermarge, in verbleekte bruine inkt, middeleeuwse hand: nata (een verschrijving voor nota?). Boven de afbeelding op f5r is een in rode inkt getekende hoofd een schouder van een man te zien. De signatuur van C2r bevat een drukfout: er staat Aij. De A is metinkt doorgehaald; ernaast staat een (gerubriceerde) C geschreven. Op E1r en E5v zijn ontbrekende letters met de hand aangevuld (moderne hand). Door inktvraat zijn enkele gaten in de bladzijden ontstaan waardoor letters zijn weggevallen. Later zijn met inkt de letters bijgeschreven op de achterkant van de ingeplakte afbeelding op E1v en de gerepareerde afbeelding op E5r. Op H3v is een verbetering aangebracht: in de titel van de fabel is het woord twalefste met potlood doorgestreept, erboven staat, ook in potlood, 17^de (onderstreept). Op K3r is in de rechtermarge een brandgaatje zichtbaar. Op M8r is naast het drukkerscolofon in inkt geschreven: Den 12 october A^o 1485 tot antwerpia bij mijn gerd (moderne hand). M8v heeft een stempel van het museum.

Bijzonderheden.

De reparaties aan het boek zijn uitgevoerd voor de band in het bezit van het Museum Meermanno-Westreenianum kwam.

Den Haag, 8 oktober 2012

94 Bij de beschrijving van het eerste exemplaar is gebruik gemaakt van de beschrijving van Anda Schippers in haar dissertatie (Schippers 1995, p. 190-192).

Tweede exemplaar: Darmstadt, Universitäts- und Landesbibliothek, signatuur Inc. III-12

Een tweede exemplaar wordt bewaard in de Universitäts- und Landesbibliothek (ULB) in Darmstadt. De titelpagina (a1r) ontbreekt. Van folium 45 (B1r) is de helft diagonaal afgescheurd, alleen de linkerbovenhoek resteert. De folia zijn met potlood genummerd van 1 t/m 112, de lege, later toegevoegde voorpagina meegerekend. De houtsneden zijn ingekleurd. Het exemplaar in Darmstadt komt overeen met het exemplaar dat in Den Haag bewaard wordt, inclusief de verbetering van de signatuur van C2r. Het boek is hier een daar gerepareerd met strookjes en stukjes papier, maar verkeert verder in een opvallend goede conditie.

Darmstadt, 17 oktober 2012.