Haerlemmermeerboeck

Experientia docet.

84.

AEngaende van de duinkant of Westzyde van de Haarlemmer-Meer, alzo ‘t gemeene spreekwoort is dat zand-gronden lek zijn, dat is eensdeels alzo: maer hier van is een goede verzeekeringe, en dat om oorzaak dat onder dit zand goede veen en klei leit, gelyk als ’t zelve dagelyks blykt en bevonden wort, door dien dat daar onder het zand of nollen goede turf gegraven en gedolven werd, en onder het veen geen zand en leid tot aan de klei toe.

85.

Dit zelve blykt mede aan de Lisser Poel, die dog na by de Duinen leit, en mede onlangs bedykt is, werd ook wel droog gehouden.

86.

De Soetermeerze Meer die aan de eene zyde aan de veenen leid, is mede onlangs bedykt, ende werd ook wel droog gehouden.

87.

Desgelyks mede de Hem-Meer, die aan ’t harde gelegen is, tegen over de Kaag, wierd mede het water met kleine moeiten uit gemalen, ende het land zeer bequamelik droog gehouden, welke voorsz. Meer het meestendeel toebehoort Sr. Jan van Baarle.

88.

Den Beemster Ring-dyk is in ’t beginzel meest alle uit veen-landen gemaakt. De Purmer desgelyks. De Wormer en Waterlandsche Meeren, zyn mede al te zamen dyken van veenlanden gemaakt, de zelve werden al te zamen digt bevonden, en wel droog gehouden. Dit is voor alles hoog noodig in ’t bedyken, datmen het zwoort ofte gras-velt dat onder den Dyk komen zal, eerst weg neemt, om dat de aerde te beter zal sluiten, en den Dyk digt zal wezen.

[p. 26]

89.

Nu ten laatsten, de Schermer die ten naasten by van gelyke nature is, als de Haarlemmer-meer, ende ook mede de Noord-zyde van de Schermer, bykans van gelyke diepte: zal ook mede met vier Molens boven malkander moeten malen: desgelyks de Kil van de Beemster heeft twee Molens in ’t diep staan, die vier hoog malen.

90.

De Oost-zyde van de Schermer, met de Noord oost zyde, en de Zuitoost-zyde, zijn al te zamen Veen-landen, daar de Ring-dyk van gemaakt is, en de West-zyde van de Schermer van Jan Boies af, tot aan de Akersloter Koorn-molen toe, dat is al te zamen Sant ofte Geest-lant daar de Ring-dyk van gefondeert ende gemaakt is, ende daar is naulyks een Meer van alle die bedykte Meeren in Noord-Holland, die zo haast en ras droog gemalen zijn als deze voorsz. Schermer.

HEADPropooste van den Dyk.
Een Dyk van Veen ,,het stof alleen,
Als ’t wel gemaakt is en bereit:
Kan wel bestaan ,,Zal ook wel gaan,
Als daar veel op een hoop leit.

91.

DAt daar eenige andere Meeren zijn, my wel bekent, die met droog maken niet en willen gelukken, dat zelve komt heel anders by, het zy dat de kley te diep leit, ofte dat die zelve Meeren aan bergachtig land of grof zand gelegen zijn, dat geen water en schut, alzo ik ’t zelve wel gezien en bevonden heb: ofte dat de grond met struik ofte bladen van bomen op gehoogt en bezet is, ende daar door lek en sponcieus blyft. Gelyk als ’t ook blykt, dat eenige van deze Meeren niet vast toe en vriezen, al vriest het bykans nog zo sterken vorst, waar aan te bemerken staat, dat den grond open, sponcieus ende lek is.

92.

Aangaande de grond van de Haarlemmer-meer, en kan ik anders niet bevinden nog verstaan als alles goeds, alzo ik dezelfde voor dezen met de Borgermeesters van Aalsmeer, en meer andere arbeiders, op veel verscheiden plaatzen gepeilt, gebeugelt, gediept, getast ende wel onderzogt heb, ende anders niet en kan bemerken noch bevinden, of dezelve Meer heeft alle een bodem van een goede klei, doorgaans dik 7, 8 en 9 voeten, als voren verhaalt is. Ende de Haarlemmer-meer is doorgaans diep als de Kil van de Beemster ofte Schermer. Op zommige plaetsen is de gront aan de kanten van de Meer met veenagtig slibber vermengt, een voet ofte anderhalf dik, dat zelve is bequaam om met den ploeg door malkander in de klei te vermengen, ende alzo tot goed land te maken. Daar behalven, het welk een goed merkteiken is, als ’t een gemeene vorst vriest, dan vriest de Haarlemmer-meer zo wel ende zo vast toe, als eenige andere wateren, zo datmen daar op alle quaratieren met paard en slee over ryden kan, zonder treuren, het blykt daar aan dat den grond digt en vast moet wezen.

93.

Dat den grond van de Haarlemmer-meer goede klei is, dat is ’t alder-

[p. 27]

beste daarmen op betrouwen mag, dat den grond digt zal wezen, het is mede het regte fondament van den Ring-dyk, ende in alle manieren heel goed voor ’t doorlekken ende opwellen als voren gezeit is.

94.

Van de Watermolens zal ik alhier mede een weinig verhalen ende noteren.

95.

’t Is de gemeene gang en maniere in de Noord-Hollandsche bedykte Meeren, het welke men door ervarentheid alzo bevonden heeft.

96.

Alsmen zo hoog moet opmalen, gelyk men aan de Beemster en Schermer op het diepste heeft moeten doen, dan stelt men vier Molens boven malkander tot een gang, die elkander toemalen van vier ofte vyfendertig voet styls, en dat gemeenlyk op vyf hondert Rynlandsche Morgens een gang Molens, wel verstaande hoe meer gangen Molens op een kolk te malen, hoe beter, en het zal noodig wezen dat men op de Haarlemmer meer zo veel gang-molens op een kolk brengt, als ’t immer doenlyk is, en dat om zodanige oorzaake, als daar een molen twee of drie onklaar is, zo mogen die andere resterende molens nog malen, en op den gang blyven, en ook mede zo werd den Ring-dyk te minder gebroken met die kleine Sluiskens die in de Ring-dyk moeten leggen, daar die boven molens moeten door malen.

97.

Het is ook een hoognoodige zake datmen verscheide kruisvaarten door de Meer maakt, en gelyke forme als de Schermer, en dat tot gerief van de Participanten ende Huisluiden om hare Waren met kleine schuiten aan den Ring-dyk te mogen brengen. Ook mede om alle materialen die men tot het bouwen en timmeren van doen heeft: ook mede tot een gemeene onder-kolk ofte boezem van de laagste molens.