Gedichten

[p. IX]

Levensschets van K.L. Ledeganck.

Indien zich ooit in de geschiedenis der letterkunde een wonderbaer verschynsel heeft opgedaen, is het wel de bloei der Nederlandsche letteren in België na de omwenteling van 1830. Te midden van het volk, dat het gebruik zyner eigene tale als eene grieve tegen

[p. X]

het voormalige Staetsbestuer had doen gelden, hief op eens een gansche rei van vaderlandsche zangers zyne Vlaemsche toonen aen, die thands by de vroeger onverschillige menigte met geestdrift werden aengehoord. Wel waren er onder de Vlaemsche dichters enkele, die reeds gedurende het bestaen van 't koningryk der Nederlanden blyken van aenleg voor de poëzy hadden gegeven; doch slechts nadat de Belgische vlag in de zuidelyke gewesten onverstoorbaer geplant scheen, vertoonden deze zich in hunne volle poëtische kracht.

Onder de Belgen, die reeds vóór 1830 eene zekere faem in de Nederlandsche letterkunde hadden verworven, bekleedde Karel Lodewyk Ledeganck eene voorname plaets. Hy zag het eerste levenslicht op den 9^den November 1805 te Eecloo, eene kleine stad in Oost-Vlaenderen, waer zyn vader, Johannes, een niet onverdienstelyk onderwyzer, tydens de vereeniging van Noord en Zuid een der eerste was, die de verbeterde methoden in zyne schole dorst invoeren. Zyne moeder, Johanna Judoca Coddens, was eene dier aertsvaderlyke huisvrouwen, wier geslacht by ons schynt uitgestorven te zyn, en die den vromen pater Poirters en den wyzen vader Cats van buiten kenden. Hoe groot de invloed van Ledegancks moeder, niet alleenlyk op de vorming van zyn kinderlyk herte, maer tevens van zynen poëtischen geest moet zyn geweest, leert ons de Dichter zelf, wanneer hy van haer getuigt:

[p. XI]

 

Aen haer heb ik, myn harp! uw vroeg bezit te danken.

 

Terwyl zy in de wieg my schommelde onvermoeid,

 

Zweefde op haer' adem soms een stroom van vreemde klanken,

 

En met de moedermelk kwam melody gevloeid.

 

't Was even of haer jeugd, by zomeravondstonden,

 

In 't suizen van den wind die toonen had gehoord,

 

Waermeê by 't voorgeslacht zich vreugde en smert verkondden,

 

En die de stroom des tyds sints eeuwen heeft gesmoord.

 

En als reeds de ouderdom haer wang met rimplen groefde,

 

Lag nog een roerend lied by wylen op haer tong;

 

Zoodat myn dorst naer zang geene andre bron behoefde,

 

Dan die voor heel myn jeugd uit hare borst ontsprong.

Ras ontwikkelde zich de knaep, en van zyne eerste jeugd af legde hy eenen onverzaedbaren dorst naer wetenschap aen den dag, die zich geene moeite ontzag, om het nagestreefde doel te treffen. Dewyl nogtans zyne ouders door de fortuin niet waren gezegend, konden zy dien onverzaedbaren dorst in hunnen zoon niet lange bevredigen, en moest de leerzuchtige Ledeganck, wanneer hy nauwelyks de jongelingsjaren had bereikt, voor zyne toekomst zorgen. Hy verwierf eene plaets van schryver aen het stadhuis te Eecloo, waer zyn helder oordeel en zyne vaerdigheid in bestuerlyke zaken hem weldra deden onderscheiden. Zyne ledige uren begon hy dan reeds aen de beoefening der Nederlandsche dichtkunst te wyden. Ofschoon de Rederykers nog alom in Vlaenderen heerschten, en met hen Phoebus-Apollo met de Muzen driemael-drie en den bonten klatergouden stoet van heele en halve goden, zoo brak de jonge Ledeganck met zyn gezond verstand weldra den

[p. XII]

staf over de beuzelachtige, zoutelooze rymelaryen van zyne land- en tydgenooten, en legde hy zich op de studie der groote meesters uit de zeventiende eeuw toe.

De eerste dichtproeven van Ledeganck waren gelegenheidsverzen, en in een tydvak, dat de Rederyksgilden in België nog uitsluitelyk wierook brandden voor der kunsten God, en wedstryden uitschreven, kon het niet anders, of zyn herte moest ook kloppen by het lezen der pryskaerten, die gouden en zilveren borstsieraden uitloofden voor den besten berymer van onderwerpen, als: de yselykheden van den burgerkryg, de knagingen van een boos geweten, of de liefelykheid der maend Mei. Al vroeg moet Ledeganck eene zekere vermaerdheid in zyne geboorteplaets hebben verkregen: tot een bewys daervan strekken de volgende verzen, die aen den veel belovenden Dichter in 1823 op den 16^den December, door eenen letterkundige van zeer kieschen smaek, den heer C.A. Vervier, des tyds agent van den algemeenen Rykskassier te Eecloo, werden toegezonden, en vergezeld gingen van een voor den jeugdigen Poëet kostelyk geschenk, namelyk de Gedichten van H. Tollens:

Ontwring uw lier toch geene klanken,

Uit dankgevoel mij toegewijd!

't Is mij niet, maar U zelf, te danken

Dat gij ook eenmaal Dichter zijt;

Gij voeldet d'aanleg U geschonken;
Gij wist het heilig vuur te ontvonken,

Dat thans door uwen boezem rent,

En dat, door 't geestvervoerend blaken,

[p. XIII]

 

U doet die forsche toonen slaken,

 

Waaraan men de echte Dichters kent.

 

 

 

Ga voort een loopbaan door te streven,

 

Die zoo veel zoets op 't uiteind heeft,

 

Maar denk niet voor U zelf te leven,

 

't Is voor de Dichtkunst dat gij leeft;

 

Mag zij steeds uwe liefde boeien

 

Dan doet zij eens uw borst ontgloeien

 

In toonen uw- en harer waard,

 

En Phebus zal, met eigen vingren,

 

U 't eerloof om den schedel slingren,

 

Dat hij voor kunst en ijver spaart.

Dat deze voorspelling zoû verwezentlykt worden, toonden de lauweren, die de jonge Ledeganck weldra mogt plukken. De Maetschappy van Rhetorika te Deynze schreef eenen pryskamp uit, en Ledeganck trad in het strydperk, en behaelde den gouden eerepenning op den 15^den July 1827. Alhoewel het bekroonde gedicht: Heil en onheil der tooneeloefening in den smaek van die dagen zy behandeld, is het nogtans geens zins van verdiensten ontbloot: het overtreft door gemak van versbouw en kracht van uitdrukking de nietige rymdichten van dien tyd. Een ander gedicht, een weinig later (1828) vervaerdigd, de eerste Zwaluw, bewyst boven dien, dat, wanneer Ledeganck zyne onderwerpen zelf mogt kiezen en uit zyn eigen herte zingen, hy zich dan reeds tot eene zekere hoogte wist te verheffen.

Ledeganck liet het by dezen eersten lauwer niet. In 1828 op den 17^den Juny behaelde hy den eersten prys

[p. XIV]

by de Koninklyke Maetschappy van Rhetorika te Brugge met den Lof der schilderkunst, een gedicht, dat zeker van geene overdryving is vry te pleiten, doch die welligt meer hare oorzaek vond in de prysvraeg zelve dan in de overtuiging des Dichters. Niet altyd echter was het lot Ledeganck gunstig: eens dat hy weder in het strydperk was getreden, werd het dichtstuk van zekeren barbier, dat er erbarmelyk uitzag, boven het zyne verkozen. Ledeganck wreekte zich op zynen overwinnaer, op dichterlyke wyze, met epigrammen: ‘zyn barbier was niets anders dan een barbaer: het scheelde maer ééne letter.’

Den 31^sten Mei 1830 ontving hy den gouden eereprys, door de Maetschappy van Rhetorika te Thielt uitgeloofd, voor zyne Linnenmakery, Vlaenderens welvaren, een voortreffelyk gedicht, waermede hy alstoen veel lof inoogstte, en waerin plaetsen voorkomen, die men te regte met het fraeije Buitenleven van Poot heeft vergeleken. In dit gedicht waeit ons reeds de geurige, frissche wasem van de Boekweit tegen, die de Dichter eenige jaren later met zoo veel kunst en zwier zoû bezingen.

By ministeriëel besluit van den 21^sten Juny 1834 werd een nationale wedstryd voor poëzy uitgeschreven, waervan het onderwerp was de Zegeprael van 's Lands onafhankelykheid en de lotbestemming des Vaderlands. Aen Ledeganck viel nogmaels de eerste prys ten deel. Eenigen rekenden het den Dichter als eene misdaed aen,

[p. XV]

dat hy eene omwenteling had willen verheerlyken, die toch niet gansch zyne goedkeuring kon hebhen weggedragen; doch zeker hadden die van het prysvers nog geene kennis genomen, en moesten zy later toestemmen, dat Ledeganck zich hier zeer behendig uit den slag heeft weten te trekken. Aen diegenen, welke hadden verwacht, dat zyn gedicht een smaedvers op het voormalige Staetsbestuer zyn zoû, antwoordde hy met den Franschen Dichter:

Non, sous quelque drapeau que le barde se range,
La muse sert sa gloire et non ses passions;
Non, je n'ai pas coupé les ailes de cet ange,
Pour l'atteler hurlant au char des factions.

Er zyn eigentlyk twee tydperken in de dichterlyke loopbaen van Ledeganck: het eerste strekt zich uit van zyne eerste dichtproeven tot aen zyne bekrooning in den wedstryd des Staetsbestuers; het tweede gaet van 1834 tot aen zynen dood. In het eerste tydperk wordt zyne poëtische vlugt nog meermaels belemmerd door de rhetorikale banden, ter wyl hy in het tweede tydperk een echt begrip kreeg van de roeping des dichters. Tot in 1834 beoogde hy met zyne dichterlyke werkzaemheden uitsluitelyk roem, en konden de Rederykerswedstryden met hunne alledaegsche, versletene prysvragen hem nog verlokken; sedert zyne bekrooning te Brussel liet hy alleen zich door zyn eigen gevoel en verbeelding leiden. Hy bekreunt zich niet

[p. XVI]

meer over het oordeel dier rymersgilden, samengesteld uit eenvoudige ambachtslieden of landbouwers, welke niet wisten, wat poëzy is, en den dichter op den zelfden rang stelden als eenen boogschutter, die op eene boerenkermis den hoogsten vogel getroffen, of de meeste roozen heeft geschoten.

Wat niet weinig bydroeg, om den kunstsmaek van Ledeganck te louteren, was zyne studie van de grootste dichters onzer eeuw. Het lezen van A. de la Martine, Victor Hugo, Schiller en vooral Lord Byron bragt eene volkomen omwenteling te weeg in de letterkundige begrippen van onzen Dichter.

Na zynen zegeprael in den wedstryd des Staetsbestuers, wydde Ledeganck zich gedurende eenigen tyd minder aen de beoefening der vaderlandsche letterkunde, om zich op droogere studiën toe te leggen. Gaerne hadde hy den graed van doctor in de regten verkregen; doch daertoe was de kennis der oude talen onontbeerlyk, en Ledeganck had wel by zich zelven eenige nieuwere talen aengeleerd; maer eene klassieke opvoeding had hy niet genoten. Zoû zulks hem weêrhouden? Neen, door eigene krachtinspanning, zonder eenigen gids zoû hy het heiligdom der oudheid genaken en zich ontsluiten! Eene zware taek in der daed, die hy op de schouders nam, doch niet zwaer genoeg, om eenen man met een karakter als het zyne af te schrikken. Het is onmogelyk zich de buitengewoone wilskracht voor te stellen, die hy in het betrachten van

[p. XVII]

dit zyn doel aen den dag legde! Wanneer hy het eindelyk zoo verre had gebragt, dat hy de lessen der Hoogeschool volgen kon, kwam de weetgierige Dichter te dien einde verscheidene malen in de week te voet van Eecloo naer Gent, en zoo

Bragt hy den dag en soms de nachten door,

Onachtzaem op ontydig lichaemskrenken.

Eindelyk verkreeg hy het loon van zoo veel vlyt en aenhoudendheid. Hy verwierf op den 10^den van Oogstmaend 1835 den graed van doctor in de regten, en zulks met groote onderscheiding; doch welligt ontving hy dan reeds de kiemen der ziekte, die hem langzaem ten grave zoû slepen.

Het Staetsbestuer erkende de letterkundige verdiensten van Ledeganck, en stelde hem aen tot lid der kommissie, die de verhandelingen over de spelling der Vlaemsche tale zoû beoordeelen. Hy bekwam boven dien de plaets van vrederegter te Zomergem. Daer arbeidde hy aen een werk, waervan by iederen Vlaemschen burger de dringende noodzakelykheid werd gevoeld. De wetboeken waren sedert 1830 voor den Vlaming, die alleen zyner moedertale magtig is, gesloten geweest: Ledeganck nam voor, ze in het Nederduitsch te vertolken, en het eerste gedeelte van zynen arbeid zag reeds in 1841 het licht, en bevatte het Burgerlyk Wetboek. De overzetting van Ledeganck munt uit door tael- en regtskennis, en wordt door des kun-

[p. XVIII]

digen zeer hoog geschat. Reeds ligt een vierde druk ter perse, en de vorige werden elk op eenige duizenden exemplaren getrokken. Die lastige arbeid heeft ongetwyfeld bygedragen, om de borstkwael, waervan Ledeganck later werd aengedaen, te ontwikkelen. Doch zyne liefde voor zyne Vlaemsche broeders, die de wetten, welke hen besturen, niet eens verstaen konden, was al te groot, opdat hy zyne eigene gezondheid voor de Vlaemsche zaek niet zoû hebben opgeofferd. Het was insgelyks gedurende zyn verblyf te Zomergem, dat hy plaets nam in de Provinciale Staten van Oost-Vlaenderen, en in den echt trad met Jufvrouw Virginia De Hoon, van Capryk, uit welken echt twee zonen en eene dochter zyn gesproten.

Doch weinig tyds zoû hy het reinste huwelyksheil smaken: op eens openbaerde zich de onverbiddelyke borstkwael, waeraen hy zeven volle jaren heeft gekwynd. Hy kreeg weldra de volle bewustheid van de ongeneeslykheid zyner ziekte, maer droeg ze met gelatenheid, als het eenen Christene betaemt. Harde slagen hadden bovendien reeds vroeger het herte van onzen Dichter doen bloeden: hy droeg beurtelings zyne geliefde ouders naer het graf. De gevoelvolle elegieën ter dier gelegenheid vervaerdigd rekenen niet alleenlyk onder het voortreffelykste, dat wy van Ledeganck bezitten, maer tevens onder het beste, waerop de Nederlandsche letterkunde in dit vak zich beroemen mag.

In 1839 verzamelde Ledeganck zyne verspreide

[p. XIX]

gedichten in eenen bundel, die den naem voert van Bloemen myner Lente, en in 1840 verscheen reeds zyn Burgslot van Zomergem, een verhael, dat uitmunt door eene buitengewoone kracht van voorstelling.

In 1842 verliet Ledeganck Zomergem, om zich te Gent als provinciael opzichter van het lager onderwys te vestigen, een ambt, dat hy met onderscheiding tot aen zynen dood waernam. By het verschynen van het Burgslot van Zomergem had men aen dit dichtstuk ten laste gelegd, dat, hoe schoon ook van schildering, het zedelyke doel al te zeer op het achterplan is verschoven: Ledeganck hoedde zich tegen dien blaem in zyne Zinnelooze, die in 1842 verscheen.

By de instelling der professeurs-agrégés aen de Hoogescholen van den Staet in 1845, werd Ledeganck niet vergeten: hy verkreeg insgelyks dien eeretitel. In tusschentyd, naer mate zyne lichamelyke krachten afnamen, schenen de krachten van zynen poëtischen geest aen te groeijen. Ter wyl de schoonste dichtstukken, zoo als de Boekweit, de Bedelaer, de Laster, de heerlykste paerels aen zyne dichterkroon voegde, naderde hy telkens eene schrede tot het graf. Eindelyk verschenen zyne Drie Zustersteden (1846), die alles overtroffen, wat den gevierden Zanger, tot hier toe uit de pen was gevloeid, en welke dan eens al de pracht en den zwier der ode ten toon spreiden, en waeruit dan weder al het teeder klagende der elegie spreekt, en die steeds door hunne edele vaderlandsliefde geest-

[p. XX]

drift en bewondering by elken Vlaming, welke een herte in zich voelt kloppen, zullen verwekken.

Nimmer viel in Vlaenderen aen een dichterlyk gewrocht, een onthael te beurt als aen de Drie Zustersteden. Ook wanneer Ledeganck in Oogstmaend 1846 Antwerpen bezocht, werd hy aldaer door alwie letteren en kunsten vereerde, met luide toejuiching begroet.

Ledeganck ontsliep te Gent den 19^den Maert 1847. Zyn sterfdag was een dag van rouwe voor elken Vlaming, die zyne tael bemint. Hy had slechts den ouderdom van 41 jaren mogen bereiken! Zyne stoffelyke overblyfsels werden op den 23^sten Maert met de grootste staetsie ter aerde besteld. Afgevaerdigden der verschillende letterkundige maetschappyen van Vlaemsch België en de Rector der Gentsche Hoogeschool spraken by die treurige plegtigheid redevoeringen uit.

Op den S^t Amandsberg by Gent, op eenige stappen afstands van de gedenkzuil aen eenen anderen stryder voor de Vlaemsche zaek, den geleerden Willems, gewyd, verheft zich eene door den beeldhouwer J. Van Arendonck kunstig bewerkte grafstede, die aldaer door de vrienden en vereerders van den verdienstelyken Dichter, als eene blyvende hulde aen Vlaenderens gevoelvollen Zanger in 1849 werd gesticht.

J.F.J. Heremans.